Корона вирус (CОВИД-19) касаллиги  шиддат билан тарқалиб унинг географик ҳудуди кенгаяётган ва одамлар орасида уни  юқумли касаллик эканлиги ваҳимаси кучаяётган пайтда дунё ислом уламолари бу  касалликнинг шаръий муолажаларини эслатмоқдалар.

 Бундай ҳолатларда мусулмон киши Аллоҳ таолонинг тақдир қилгани юзага чиқишига қаттиқ ишонган ҳолда, касалликдан сақланиш чора тадбирларини кўради. Вабо ва шу каби тез тарқаладиган касалликлар чиққан жойга кирилмайди ва қаттиқ зарурат бўлмаса, у ердан чиқиб кетилмайди. Тиббий соҳа вакиллари кўрсатмаларига тўла амал қилинади. Ибодатлар ва истиғфор кўпайтирилади. Мана шу шартларга амал қилиб, вабо, ўлат ва шу каби касалликлардан вафот этган мўмин-мусулмонлар шаҳидлик мартабасини топадилар. 

Аллоҳ таоло Қуръони каримда шундай марҳамат қилади:

{ أَيْنَمَا تَكُونُوا يُدْرِكْكُمُ المَوْتُ وَلَوْ كُنْتُمْ فِي بُرُوجٍ مُشَيَّدَةٍ } [ النساء : 78 ]

яъни: “Қаерда бўлсангиз ҳам ўлим сизларни топади, ҳатто мустаҳкам қалъалар ичида бўлсангиз ҳам” (Нисо сураси 78-оят).

{ وَلاَ تُلْقُوا بِأيْدِيكُمْ إلَى التَّهْلُكَةِ } [ البقرة : 195 ] .

яъни: “...ўз қўлларингиз (бахиллигингиз) билан ўзларингизни ҳалокатга ташламангиз!” (Бақара сураси 195-оят).

Пайғамбаримиз алайҳиссаломнинг вабо ҳақидаги сўзлари юқоридаги оятларининг тасдиғидир. У зот алайҳиссалом шундай деганлар:

إِنَّ هَذَا الْوَبَاءَ رِجْزٌ أَهْلَكَ اللَّهُ بِهِ الْأُمَمَ قَبْلَكُمْ وَقَدْ بَقِيَ مِنْهُ فِي الْأَرْضِ شَيْءٌ يَجِيءُ أَحْيَانًا وَيَذْهَبُ أَحْيَانًا فَإِذَا وَقَعَ بِأَرْضٍ فَلَا تَخْرُجُوا مِنْهَا وَإِذَا سَمِعْتُمْ بِهِ فِي أَرْضٍ فَلَا تَأْتُوهَ  (رواه الامام احمد عَنْ أُسَامَةَ بْنِ زَيْدٍ رضي الله عنه)

яъни: “Албатта, бу вабо – Аллоҳ у билан сиздан аввалги қавмларни ҳалок қилган азобдир. Ер юзида ундан бир ози қолган. Гоҳида келади, гоҳида кетади. Агар бир ерда вабо пайдо бўлса, у ердан чиқиб кетманглар. Агар бир ерда вабо борлигини эшитсангиз, у ерга борманглар” (Имом Аҳмад ривоятлари).

Мадинага ҳижрат қилингандан кейин бир муддат ўтгач, Абу Бакр ва Билол разияллоҳу анҳумони иситма (безгак, вабо) тутди. Бу ҳақда Пайғамбаримизга хабар берилганда, У Зот алайҳиссалом вабонинг кўтарилиши ва Жуҳфа деган жойга кетишини сўраб дуо қилдилар. Аллоҳ таоло У Зотнинг дуоларини қабул қилди (Имом Байҳақий ривоятлари).

Вабо ва ўлат (эпидемиялар) сабабидан вафот этган мусулмонлар ҳақида Пайғамбаримиз алайҳиссалом шундай деганлар:

الطَّاعُونُ شَهَادَةٌ لِكُلِّ مُسْلِمٍ (رواه الامام البخاري عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ)

яъни: “Вабо – ҳар бир мусулмон учун шаҳидликдир” (Имом Бухорий ривоятлари).

Тарихда Юсуф алайҳиссалом Миср азизи (вазири)нинг аёли уни зинога чорлаган пайтда энг аввало Аллоҳ таолодан паноҳ сўраган. Марям онамизга Жаброил алайҳиссалом одам қиёфасида кўринганида у зот ҳам энг аввало: “Мен Раҳмондан сендан паноҳ беришини сўрайман”, – дедилар. Демак, мусулмон киши бирор мусибатга йўлиқса, аввало Аллоҳ таолодан бу балоларни даф қилишини, машаққатларни енгиллатишини сўраб дуо қилиши лозим бўлади. Банданинг бошига келадиган касаллигу ташвишларнинг барчаси Аллоҳ таолонинг тақдири илоҳийсидир. Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам:

ولا يرد القدر إلا الدعاء ...  (رواه الامام ابن ماجة عن ثوبان)

яъни: “Қазои қадарни дуогина қайтаради”, – деганлар (Имом ибн Можа ривоятлари). Дуони ижобат бўлиши учун аввало инсоннинг луқмаси ҳалол бўлиши, дуосининг қабул бўлишига қатъий ишониши ва дуо ижобат бўладиган муборак вақтларни эътиборга олиши лозим.

Қуръони карим инсоннинг ҳиссий ва маънавий касалликларига шифо бўлади. Аллоҳ таоло Исро сурасиниг 82-оятида шундай марҳамат қилган.

وَنُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ مَا هُوَ شِفَاءٌ وَرَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِينَ

яъни: “Биз Қуръонни мўминлар учун шифо ва раҳмат ўлароқ нозил қилурмиз”.

Инсоннинг иймон эътиқоди қанча кучли бўлса,  Қуръони Каримнинг шифоси ҳам шунча зиёда бўлади. Бу борада Аллоҳ таоло Фуссилат сурасиниг 44-оятида шундай марҳамат қилган.

{قُلْ هُوَ لِلَّذِينَ آمَنُوا هُدًى وَشِفَاءٌ}

яъни: “У (Қуръон) иймон келтирганлар учун ҳидят ва шифо” деб айт”.

Қуръони Каримнинг барчаси шифо бўлиб, хусусан Оятал Курсий, Фотиҳа, Ихлос, Фалақ ва Нас суралари билан даволанишни уламоларимиз тавсия қилишган. Хусусан  Ихлос, Фалақ ва Нас сураларини эрталаб ва кечқурун уч мартадан ўқиб юрса барча касаллик ва балоларни даф қилишга етарли бўлади.

Шунингдек, Пайғамбаримиз алайҳиссалом:

مَنْ قَرَأَ بِالْآيَتَيْنِ مِنْ آخِرِ سُورَةِ الْبَقَرَةِ فِي لَيْلَةٍ كَفَتَاهُ (رواه الامام البخاري عَنْ أَبِي مَسْعُودٍ)

яъни: “Ким Бақара сурасининг охирги  икки оятини тунда ўқиса, унга етарли бўлади”, – дедилар  (Имом Бухорий ривоятлари). Яъни, бу оятларнинг баракасидан Аллоҳ бандасини турли бало-офатлардан асрайди.

Киши беш вақт намоз ўқиб юриши, хусусан бомдод намозини жамоат билан адо қилишда бардавом бўлса, турли касалликлардан омонда бўлади.

 Имом Муслим ривоят қилган ҳадиси шарифда Пайғамбаримиз алайҳиссалом:

«مَن صَلَّى الصُّبْحَ فَهو في ذِمَّةِ اللهِ...»

яъни: “Ким бомдод намозини ўқиса у(киши) Аллоҳнинг ҳимоясидадир”, – деганлар. (Жундуб ибн Абдуллоҳ разияллоҳу анҳудан ривоят қилинган)

Ҳадиси шарифларда инсон бирор мусибат ёки касалликка йўлиққанда ўқийдиган махсус дуолар ҳам келган. Пайғамбаримиз алайҳиссалом:

مَا مِنْ عَبْدٍ يَقُولُ فِي صَبَاحِ كُلِّ يَوْمٍ وَمَسَاءِ كُلِّ لَيْلَةٍ: بِسْمِ اللَّهِ الَّذِي لَا يَضُرُّ مَعَ اسْمِهِ شَيْءٌ فِي الأَرْضِ وَلَا فِي السَّمَاءِ، وَهُوَ السَّمِيعُ العَلِيمُ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ، لم يَضُرَّهُ شَيْءٌ

яъни: “Кимки: “Унинг исми туфайли еру осмонда бирор нарса зарар бера олмайдиган Аллоҳнинг номи билан паноҳ сўрайман. У ўта эшитувчи ва билувчи зотдир”, – деб уч марта айтса, унга бирор нарса зарар бермайди”, – дедилар.  (Имом Абу Довуд ва Имом Термизий ривоятлари).

Банда зикр ва истиғфорни кўп айтиши унинг турли бало қазолардан омонда бўлишига сабаб бўлади. Аллоҳ таоло “Анфол” сурасида шундай марҳамат қилган:

وَمَا كَانَ اللَّهُ مُعَذِّبَهُمْ وَهُمْ يَسْتَغْفِرُونَ

яъни: “Модомики, улар истиғфор айтар эканлар, Аллоҳ уларни азобловчимас”.

Демак, юқоридаги каби бало-офатлар тарқалганда бандалар янада ибодат, зикру тасбеҳга, истиғфорга зўр беришлари, катта жамоатларда, айниқса жума намозларида дуо қилиб, Аллоҳ таолодан офият сўрашлари керак бўлади. Аллоҳ таоло дунёдаги мўмин-мусулмонларни, жумладан юртдошларимизни турли бало-офатлардан паноҳида асрасин.

Ургут туманиги “Эрназар Ҳожи” масжиди ходимлари бошчилигида “Андак” маҳалласи аҳли жоме ҳудудида махсус сув ҳавзасини барпо қилишди. У махсус материалдан тайёрланган бўлиб, бу сувни ифлосланишдан сақлайди. Ушбу ҳавза масжид ва аҳоли учун сув таъминоти вазифасини бажаради.

Гап шундаки, Ургут туманидаги тоғли ҳудудда жойлашган “Андак” маҳалласи аҳолиси қувур орқали келувчи “Чорчинор” чашмаси сувини истеъмол қилади. Бир кунда қувурдан 2-3 соат сув келади. Куннинг қолган қисмида эса кишилар сув ғамлаб қўйиши керак бўлади. Эндиликда “Эрназар Ҳожи” масжиди ходимлари ташаббуси ва сайъ-ҳаракати билан барпо этилган махсус ҳовуздан нафақат масжид қавми, балки қишлоқ аҳли ҳам ўз эҳтиёжи учун бемалол фойдаланиши мумкин.

Дарҳақиқат, сув улашиш савоби улуғ амаллардан. Бу бунга далолат қилувчи кўплаб ҳадислар бор. Жуумладан: Саъд ибн Убода розияллоҳу анҳу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга: “Онам вафот қилди, унинг номидан садақа қилсам бўладими?” деб сўраганда У зот алайҳиссаллом: “Ҳа”, дедилар. У: “Садақанинг қайси бири афзал?” деганида Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Сув улашиш”, деб айтдилар (Имом Аҳмад ва Имом Насаий ривояти).

Маълумот учун, Ургут туманидаги “Эрназар Ҳожи” жоме масжиди кўркам ва обод маскани ҳисобланади. Масжидда намозхонлар учун барча шароитлар муҳаё қилинган. Таҳоратхонаси эса замонавий ускунлар билан жиҳозланган, иссиқ ва совуқ сув билан таъминланган. Бир сўз билан айтганда, туманнинг чекка ҳудудида жойлашган масжид бошқа жомеларга ҳар томонлама ўрнак бўлолади.
Аллоҳнинг байтини обод қилаётган, халққа фойдаси тегаётганларга улкан ажру мукофотлар насиб қилсин!

Баҳриддин Хушбоқов

Бугун дунёда шиддат билан тарқалаётган юқумли касалликдан хабарингиз бор. Шубҳасиз, бу нарсаларнинг барчаси Аллоҳ таолонинг буюк ҳикматидан, чексиз қудратидан далолатдир. Бу жараён бандалар Аллоҳга қайтиши учун бир имтиҳон ва синовдир. Аллоҳ таоло Каломи мажидида “Биз, албатта, сизларни қўрқув, очлик билан, мол-жон ва меваларга нуқсон етказиш билан синаб кўрамиз”, деб баён қилган. Банданинг вазифаси доимо Аллоҳ таоло билан боғлиқ бўлишдир. Чунки фойда етказувчи ҳам, зарарни даф қилувчи ҳам у Зот субҳанаҳу ва таолодир. Шунинг учун инсонлар Аллоҳ таолога бўлган ишончлари мустаҳкам бўлиши, Унинг қазо ва қадарига имон келтириши, доимо Унинг ўзига тазарруда бўлиши, Ўзига таваккал қилиши керак. Яна бу дарду ваболарни мусулмонлардан узоқ қилишини сўраб Унинг ўзига дуо қилиш лозим.

Саудия Арабистони Подшоҳлиги, икки масжид ходими подшоҳ ҳазратлари, валий аҳд жаноблари бошчиликларида бу ёмон касалликлар бу юртларда ва бошқа мусулмон ўлкаларда тарқалишининг олдини олиш йўлида эҳтиёт чораларини кўрди. Шубҳасиз, бу тадбирлар эҳтиёт чоралари бўлиб, муборак юрт ҳукуматининг Икки Ҳарам, умрачи ва зиёратчилар хизматига бўлган катта эътибор намунасидир. Аллоҳ таолонинг тақдирига имон келтирган ҳолда, босиқлик билан хавотир ва қўрқувга берилмасдан, фақат Аллоҳ таолонинг ризолигидан умидвор бўлиб, эҳтиёт чорасини қўллади. Зеро, сабабларни амалга ошириш шариатимизда келган амалдир.

Бу мамлакат томонидан амалга оширилган эҳтиёт чоралари, шариат қоидаларига мувофиқдир. Жумладан, “амаллар ниятларга кўрадир”, “қийинчилик енгиллатишни олиб келади”, “зарарни даф қилиш”, “бузғунчиликнинг олдини олиш ва камайтириш”, “манфаатларни жалб қилиш ва мукаммал қилиш”, “юзага келиши мумкин бўлган муаммо эшигини ёпиш”, “даф қилиш юзага келгандан кейин бартараф қилишдан афзал”, “олдини олиш даволашдан афзал” каби машҳур қоидаларга мувофиқдир.

Ушбу бутун дунёда тарқалиб кетган вабонинг олдини олиш, йўлини тўсиш мақсадида жорий қилинган муборак чора-тадбирлар доирасида вақтинчалик Ҳарами шарифни дезинфекция қилиш ва тозалаш учун кечаси ёпишга қарор қилинди ва тавоф майдонига тушиш ҳамда саъй йўлакларидан фойдаланиш тўхтатилди.

Бу тадбирлар вақтинча, Аллоҳга ҳамд бўлсин, тез кунларда инша Аллоҳ барча ишлар ўз йўлига тушиб кетади. Бу эҳтиёт чораларини Ислом шариати ҳам тақозо қилади. Зеро, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам сабабларни жорий қилишга буюрганлар. Жанг вақтида совутларини кийганлар. Яна айтганларки, “Агар бирор жойда вабо бор эканини эшитган бўлсангиз, у ерга кирмангиз. Агар вабо сиз турган жойга келиб қолса, у ердан чиқмангиз”, деб буюрганлар. У зот соллаллоҳу алайҳи ва саллам мохов теккан одамдан худди шердан қочгандек қочишга амр этганлар. Демак, тиббий карантин ва эҳтиёт чоралари шариатда келган ишлардан экан. Ушбу муборак мамлакат ақида ва шариат, Икки Ҳарам хизмати давлатидир. Шунинг учун бу давлат ўша касалликнинг муборак Ҳарамда ва ҳарам зиёратчиларига тарқалишининг олдини олиш, эҳтиёт чораларини кўриши бағоят ўринлидир. Умид қиламизки, бу узоққа чўзилмайди.

Масжид ал-Ҳаром ва Масжид ан-Набавий ишлари бош ҳайъати хавфсизлик, соғлиқни сақлаш ташкилотлари билан ҳамкорликда эҳтиёт чораларини кўриш бўйича бир қанча хайрли ишларни амалга оширди. Шунинг учун муҳтарам мусулмон қардошлар, Аллоҳнинг марҳамати билан бу дарднинг тарқалишининг олдини олиш, эҳтиёткорлик чоралари самарасини ошириш учун биз масъул ташкилотлар билан ўзаро ҳамкорлик қилишимиз, раҳбариятдан берилаётган кўрсатмаларга амал қилишимиз зарур. Бу кўрсатмалар раҳбариятнинг бизга бўлган эътибори ва ғамхўрлигидандир. Аллоҳ уларни мусулмонлар манфаатига, хусусан Аллоҳ таолонинг умрачи, зиёратчи меҳмонлари манфаатига хизмат қилишга муваффақ этсин.

Аллоҳ таолодан гўзал исмлари, олий сифатлари ила сўраймиз, юртларимизни, мусулмонлар юртларини ҳар қандай бедаво дардлар ва касалликлардан Ўз фазли ва карами билан паноҳида асрасин. Аллоҳ таолодан сўраймиз, биздан қимматчилик, вабо ва ошкору махфий фитналарни кўтарсин. Бизларни песдан, телбаликдан, моховдан, корона ва ёмон касалликлардан сақласин. Зеро, У буни беришга лойиқ ва қодир зотдир. Аллоҳ таолодан хотиржамлик, омонлик ва барқарорликни давомли қилишини сўраймиз.

Муҳтарам мусулмонлар бу барча эҳтиёт чоралари сизларнинг саломатлигингиз ва хавфсизлигингиз учундир. Ислом шариати динни сақлаш, жон, ақл, мол ва обрўни сақлашга буюрган. Шаксиз, мусулмонлар жонини сақлаш, уларнинг танларини асраш мусаффо Ислом шариатининг талабларидандир.

Биз бу чораларга амал қилишимиз, асло хавотирга тушмаслигимиз, то Аллоҳ таоло енгиллик бергунига қадар, собит туришимиз лозим.

Шу ўринда ҳаммамиз билишимиз ва эсда тутишимиз керак бўлган бир масала бор. У ҳам бўлса, ҳеч жазавага тушмаслик, ҳечам хавотирга берилмаслик, балки хотиржам бўлишимиз лозим. Чунки, мусулмонлар икки Ҳарамда бутун бир уйғунлик, роҳатда, хотиржамликда яшамоқдалар, Аллоҳга ҳамд бўлсин! Буларнинг барчаси аввало Аллоҳнинг фазлидан, қолаверса, тўғри йўлдан юрувчи раҳбариятнинг доно тадбирлари натижасидир. Бу тадбирлар бу муборак диёрларда, зиёратчиларга бундай ёмон касаллик ва ваболар тарқалмаслиги учун кўрилмоқда.

Биз маълумотларни тўғри манбалардан олишимиз керак. Баъза бадниятлар тарқатаётган турли миш-миш, ёлғон, уйдирма ва ваҳималарга қулоқ солмаслигимиз керак. Аллоҳ таоло биз ва сизларга ўзининг неъматларини давомли қилсин, Ўзининг фазли билан биздан турли фитналар ва ёмонликларни даф қилсин. У буни беришга лойиқ ва қодир зотдир. Эй Аллоҳ, Сендан биз ва барча мусулмонлардан ҳар қандай дард, бало, ёмонлик ва қўрқинчни кўтаришингни сўраймиз, ё Зал-жалол вал-икром, эй қувват ва қудрат соҳиби! Ва ахиру даъвана анил-ҳамду лиллаҳи раббил-оламин. Ва саллаллоҳу ва саллама ва барака ала саййидина Муҳаммадин ва ала алиҳи ва асҳабиҳи ажмаъийн.

Вассаламу алайкум ва раҳматуллоҳи ва баракотуҳ!

Макка шаҳридаги Ҳарами шариф масжиди имом-хатиби Абдураҳмон ас-Судайснинг 2020 йил 8 март кунги ҳуфтон намозидан сўнг нутқини араб тилидан Абдуҳаким Арипов таржима қилди.

Ёши улуғларни қадрлаш;

Ҳурмат кўрсатиш;

Кутиб олиш;

Ҳаёли бўлиш;

Ёши улуғларни қадрлаш

Ёш авлод турмуш синовларида тобланиб, катта ҳаётий тажрибага эга бўлган, теран ақлли, тақволи, улуғ кишилар кўмаги ва маслаҳатига доим эҳтиёж сезади. Меҳнатсевар, ҳалол-пок, диёнатли, эл иши учун фидойи инсон бўлиб улғайишни истаган ҳар бир ўғил-қиз кексалар ҳаётий тажрибасидан албатта фойдаланиши лозим. Шунинг учун орамизда катталарнинг борлиги улуғ неъматдир.

Инсон ҳаёти мевали дарахтга қиёс этилади. Чунки дарахт бир мавсумнинг ўзида куртаклар тугади, гуллайди, кўпдан-кўп мевалар қилади. Кексалик эса худди мевалари пишган боққа ўхшайди.

Луқмони Ҳакимдан:

– Нега ҳадеб ўғлингга насиҳат қилаверасан? – деб сўрашди.

– Кексаларнинг насиҳатлари ёшлар учун боғбон ниҳолни тарбия қилгани кабидир, – дея жавоб берди Луқмони Ҳаким.

Инсон дунёга келиб ўсади, улғаяди, умргузаронлик қилади. Кечаги гўдак бугун йигит, бўй етган қиз. Вақт ўтиши билан, насиб этса, ҳар бир инсон қарилик ёшига етади, бу – ҳаёт қонунияти.

 Қарияларни эъзозлашга динимизда алоҳида эътибор берилган. Имон-эътиқодли, ихлосли ва нуроний кексаларнинг фазилатларини билиш ҳамда уларнинг ҳақларини адо этиш бошқалар учун вожибдир. Бундай хайрли ишлар Пайғамбаримизнинг (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) суннатларига мувофиқдир. У зот кишиларга кексаларнинг фазилатларини билдириб, уларнинг ҳақларига риоя этишни шарт қилганлар.

عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: مَا أَكْرَمَ شَابٌّ شَيْخًا لِسِنِّهِ إِلَّا قَيَّضَ اللهُ (أَيْ قَدَّرَ) لَهُ مَنْ يُكْرِمُهُ عِنْدَ سِنِّهِ (رواه الترمذي).

Имом Термизий Анасдан (розияллоҳу анҳу) ривоят қилган ҳадиси шарифда Муҳаммад (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) кексаларни улуғлаш ҳақида бундай деганлар: “Ёш йигит кекса кишини ёши улуғлиги учун ҳурмат қилса, Аллоҳ таоло уни ҳам кексайганида ҳурмат қилинадиган инсонлар қаторига қўяди”.

Бир йигит бобосига дерди: “Бобожон, мен ҳам сизнинг ёшингизга етсам дейман...” “Илоё, ниятингга ет, болам, узоқ яшай десанг, кексаларни ҳурмат қил...” деди бобоси.

Ислом дини доимо катта ёшли кишиларни ҳурмат қилишга чорлаб келган.

رَوَى أَبُو دَاوُدَ وَالتِّرْمِذِيُّ عَنْ عَمْرِو بْنِ شُعَيْبٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ جَدِّهِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمْ قَالَ: لَيْسَ مِنَّا مَنْ لَمْ يَرْحَمْ صَغِيرَنَا وَلَمْ يَعْرِفْ حَقَّ كَبِيرَنَا

Абу Довуд ва Имом Термизий Амр ибн Шуайб отасидан, у эса бобосидан (розияллоҳу анҳум) ривоят қилган ҳадиси шарифда: “Кичикларга раҳм-шафқатда, катталарга ҳурмат-иззатда бўлмаган киши биздан эмасдир”, дейилган.

رَوَى أَبُو دَاوُدَ عَنْ أَبِي مُوسَى رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ : إنَّ مِنْ إجْلَالِ اللهِ تَعَالَى إِكْرَامُ ذِي الشَّيْبَةِ الْمُسْلِمِ وَحَامِلِ الْقُرْآنِ غَيْرِ الْغَالِي فِيهِ وَالْجَافِي عَنْهُ (أَي التَّاركُ لَهُ) وَ إِكْرَامُ ذِي السُّلْطاَنِ الْمُقْسِطِ (الْعَادِلُ)

Абу Довуд Абу Мусодан (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади. Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Мусулмон мўйсафид, Қуръонни ёд олиб, унда ҳаддидан ошмаган ва уни тарк қилмаган қори ҳамда одил подшоҳни ҳурмат қилиш Аллоҳ таолони улуғлаш кабидир”, дедилар.

Ушбу ҳадиси муборакда баён қилинган сифатлар халқимиз онгига сингиб кетган, миллий қадриятларимизнинг ажралмас қисмига айланган. Лекин ҳозирги кунда айрим ота-оналар ва мураббийлар болаларда мазкур сифатлар шаклланишига алоҳида эътибор қаратмаяптилар. Оқибатда, баъзи ёшларда кексаларни ҳурмат қилмаслик ҳолатлари учрамоқда. Афсус, баъзи ғўр ёшлар назарида қариялар дардисардек, ортиқчадек туюлади. Бирор даврага кирган отахонни ёки автобусга чиққан қарияни кўрган нодон ёшлар “уфф” тортишади. “Қариганида уйида жимгина ўтирса бўлмасмикан-а?” дея хато ўйлашади.

Ҳаётнинг аччиқ ва ширин томонлари бор. Қариялар эътибор, меҳр-мурувват ва шафқатга муҳтож бўлишади. Бундай инсонларга эътиборли бўлмоқ лозим. Чунки уларнинг умри меҳнат билан ўтган, энди кексалик боис ишга ярамай, хасталаниб, куч-қувватдан қолганлар. Жамият ва она Ватан равнақи учун ҳисса қўшган, оилани оёққа турғазган, ўғил-қизлар ўстириб, едириб-ичирган, оилам, болам-чақам деб, елиб-югурганлар ҳам шулар.

Кексаликнинг касаллик, кўз хираланиши, оёқ-бел оғриши, кучдан қолиш, аввалги куч-қувватнинг сусайиши, қадамнинг майда бўлиб қолиши каби муайян мушкулотлари ва мураккабликлари бор. Лекин қарилик палласида кишилар ҳаётга ўзгача нигоҳ билан боқади. Сўзлар салмоқли, нигоҳлар вазминлик касб этади. Ҳаётда кўп тажриба орттирган кишилар ювош ва мулойим бўлиб қоладилар. Кекса одам заифлашиб, ўзи ва ўзгаларга мулойимлик истайди. Уларга нисбатан асосан уч ҳолатда мулойимлик зарур: ширин муомалада, тансиқ таом тайёрлашда ва юмшоқ ўрин тўшашда.

رَوَى مُسْلِمٌ عَنْ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: أَرَانِي فِي الْمَنَامِ أَتَسَوَّكُ بِسِوَاكٍ فَجَاءَنِي رَجُلاَنِ أَحَدُهُمَا أَكْبَرُ مِنَ الآخَرِ: فَنَاوَلْتُ السِّوَاكَ الْأَصْغَرَ (مِنْهُمَا) فَقِيلَ لِي: كَبِّرْ فَدَفَعْتُهُ إِلَى الْأَكْبَرِ مِنْهُمَا

Имом Муслим Ибн Умардан (розияллоҳу анҳу) ривоят қилган ҳадиси шарифда Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Тушимда мисвок ишлатаётган эдим. Икки киши келди, бирининг ёши катта эди. Мен мисвокни кичигига узатдим, шунда менга: “Каттага бер”, дейилди. Мен ёши каттасига бердим”, дедилар.

Юқоридаги ҳадиси шарифдан ёши улуғларни ҳурматлаш кераклиги ҳақида хулоса чиқариш мумкин.

Ёши улуғларнинг ҳурматини жойига қўйиш дейилганида, ҳар ишда улардан маслаҳат сўраш, йиғинларда юқорироқ жойга ўтқазиш, таомга улардан кейин қўл узатиш кабилар тушунилади. Ушбу фазилатлар Расули акрамнинг (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) “Инсонларни ўз ўрнига ўтқизинглар”, деган ҳадисларига мувофиқдир.

Маймун ибн Абу Шабиб (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: «Ойшанинг (розияллоҳу анҳо) ёнларидан бир тиламчи ўтди. Шунда ҳазрат Ойша унга бир бўлак нон бердилар. Бир оздан сўнг чиройли кийинган бир киши ўтиб қолди. Ойша онамиз уни ўтқизиб, нон едирдилар. Шунда Ойшадан (розияллоҳу анҳо) “Нега бундай қилдингиз?” деб сўрашди. Ҳазрат Ойша Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Инсонларни ўз ўрнига ўтқизинглар”, деганлар” деб жавоб бердилар» (Имом Абу Довуд ривояти).

Ушбу ҳадисни Шиҳоб ибн Уббод элчилардан эшитган қуйидаги воқеа ҳам қувватлайди: “Биз Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳузурларига келганимизда, жуда хурсанд бўлдилар. Бизга кенг жой қилдилар ва у ерга ўтирдик. Ул зот бизга қараб: “Сизларнинг бошлиқларингиз ва улуғларингиз ким?” дедилар. Биз Мунзир бин Оизга ишора қилдик. Мунзир яқин келганида кишилар унга жой берди. Мунзир Пайғамбаримизнинг (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) олдиларига келди. Ул зот уни ўнг томонларига ўтқиздилар ва унга ҳурмат кўрсатдилар”.

Ушбу ўринда жамоа улуғларини ҳурматлаш ва алоҳида эҳтиром кўрсатиш лозимлиги баён қилинмоқда. Халқимизда “Минг қўшчига бир бошчи” деган ҳикматли нақл бор. Азал-азалдан аждодларимиз ҳам ораларидан ҳар томонлама билимдон, оқил, фаҳму фаросати теран ва одил кишини ўзларига бошлиқ этиб, унга бўйсунганлар. Аждодларимиз ушбу фазилатларни фарзандларига ҳам сингдиришган. Азиз устоз ва мураббийлар ҳам ўғил-қизларга таълим-тарбия беришда ушбу сифатларни шакллантиришга алоҳида эътибор қаратсалар, мақсадга мувофиқ бўлади.

Ёши улуғлардан кейин...

Саҳобаи киромлар овқат ейишни Муҳаммад пайғамбаримиздан (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) кейин бошлардилар. Аввал у зотга ўнг томондан яқин ўтирган киши таомга қўл узатар эди. Бу одат Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) кўрсатмаларига биноан суннат ҳисобланади. Улуғларни ҳурматлаш ва ҳар бир яхши ишни ўнгдан бошлаш инсон хулқини гўзаллаштириб, унга зийнат беради.

Жамоат намозида кексаларни олдинги сафга ўтказиш, суҳбатда аввал улуғларни тинглаш, фикр-мулоҳазаларини эътиборга олиш лозим.

Абу Масъуддан (розияллоҳу анҳу) ривоят қилинган қуйидаги ҳадиси шарифда бундай дейилади: Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) намоз олдидан елкаларимизни силаб: “Тўғри бўлинглар, ҳар хил (қийшиқ) бўлманглар, агар турли хил бўлсанглар, қалбларингиз турлича бўлади. Менга сизлардан балоғатга етган ва оқилларингиз яқин бўлишса, сўнг уларга яқинлар, сўнгра уларга яқинлар...”, дедилар (Имом Муслим ривояти).

Аллоҳга шукр, мустақиллик шарофатидан юртимизда кўплаб масжидларда намозхонлар тоату ибодатларини эмин-эркин адо этмоқдалар. Аммо бундай улуғ неъматлар қадрини тўла англамаган баъзи ғўр ёшлар ҳам учраб туради. Бир мўйсафид бундай ҳикоя қилади: «Кексаликнинг ўзига яраша гашти, ҳузур-ҳаловати бор, албатта. Фарзанду набиралар қўлларини кўксига қўйиб “Лаббай, бобожон” дея хизматга шай туришлари, келин-қизларнинг тансиқ таомлари, ҳовли-жойларни озода тутишлари, ёшларнинг ҳурмат-эътибори ва эъзозлашларини кўриб, шундай фаровон кунларда кексалик неъматини берган Яратганга чексиз шукроналар айтаман. Қалбим сурурга тўлиб, ёшларимиз ҳақига дуолар, Парвардигорга ибодат қилиш мақсадида доим масжидга қатнайман. Лекин баъзи ҳолатлар мени ранжитади. Қариялар жисмонан заиф ва қалби нозик бўлади. Айрим ёшлар эса уларнинг ҳолатини ҳис қилмай, ўтирганингизда орқадан туртиб ўтса, хафа бўласан киши. Имом-домла неча бор: “Қарияларни олдинги сафга ўтқизайлик”, дея таъкидласа ҳам, кексаларга эътибор бермайдиган айрим ёшларни кўриб ачинаман. Аммо кўплар ёши улуғларга эҳтиром кўрсатиб, юксак одоб билан: “Ҳожи ота, ҳақимизга бир дуо қилинг, биз ҳам юртимиз ва халқимизга хизмат қилиб, элнинг ҳурматига мушарраф бўлиб, сиздек нуроний бўлиб юрайлик”, деганларида кўзларимда ёш қалқийди».

Ҳурмат кўрсатиш

Ёшлар кексаларга нисбатан юксак одоб, чексиз ҳурмат ва ширинсўз ила муносабатда бўлишлари лозим. Абу Умомадан ривоят қилинган ҳадиси шарифда бундай дейилади: “Уч тоифа кишиларни: мусулмон қария, олим ва одил подшоҳни фақат мунофиқ инсон ҳурмат қилмайди”, дедилар (Имом Табароний ривояти).

Ушбу ҳадиси шарифдан ёши катталарни ҳурматлаш, эҳтиром қилиш фазилат экани тушунилади. Мураббийлар ёшлар қалбида яхши хулқларга муҳаббат уйғотишлари ва уларни шундай фазилатлар соҳиби бўлишга ундашлари лозим. Қуйида чиройли одобнинг кўринишлари ҳақида баён қиламиз.

Кутиб олиш

Меҳмон ёки катта ёшли киши келганида бошқаларнинг ўрнидан туриб кутиб олиши одобдандир. Бу фазилат ҳақида фарзандларга таълим бериш ва шунга одатлантириш лозим.

Ойша (розияллоҳу анҳо): “Йўл кўрсатиш, бошқариш ва йўналтириш бўйича Расулуллоҳга (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ўхшайдиган бирор кишини кўрмадим. Расули Акрам қизлари Фотимага (розияллоҳу анҳо) туриш ва ўтиришда ҳам ўрнак эдилар. Агар Фотима Пайғамбар (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳузурларига кирса, у зот ўринларидан туриб, пешоналаридан ўпиб, ўринларига ўтқизардилар. Пайғамбар (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳам Фотима (розияллоҳу анҳо) олдига кирсалар, у ҳам ўрнидан туриб, ўринларига ўтқизар эди”, дедилар (Имом Бухорий, Абу Довуд ва Имом Термизий ривояти).

Абу Ҳурайрадан (розияллоҳу анҳу) ривоят қилинган ҳадисда бундай дейилган: “Пайғамбар (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) биз билан суҳбатлашардилар. Агар ўринларидан турсалар, биз ҳам турар эдик” (Насоий ва Абу Довуд ривояти).

Умар ибн Соиб ривоят қилади: “Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ўтирганларида оталари (эмизиш жиҳатдан) келди, кийимларининг бир қисмини тўшадилар, у киши унга ўтирди. Сўнгра оналари (эмизган) келди, кийимларининг бошқа томонидан бир қисмини қўйдилар, оналари унга ўтирди. Сўнгра эмикдош укалари келди. Шунда Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ўринларидан туриб, олдиларига ўтирғиздилар” (Абу Довуд ривояти).

Имом Бухорий ва Имом Муслим ривоят қилишган ҳадиси шарифда бундай дейилади:

أَنَّ سَعْدَ بنَ مُعَاذٍ لَمَّا دَنَا إِلَى الْمَسْجِدِ قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ لِلْأَنْصَارِ: قُومُوا إِلَى سَيِّدِكُمْ أَوْ خَيْرِكُمْ

Саъд ибн Муоз масжидга яқинлашганида Пайғамбар (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ансорларга: “Улуғлар ёки солиҳ кишилар келганида ўринларингиздан туринглар”, дедилар.

Каъб ибн Молик бундай ривоят қилади: «Мен Расулуллоҳни (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) излаб масжидга бордим. Одамлар олдимга тўда-тўда бўлиб келиб: “Аллоҳ тавбангни қабул қилгани билан табриклаймиз”, дедилар. Масжидга кирдим. Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) атрофларида одамлар ўтирганди. Талҳа ибн Убайдуллоҳ ўрнидан туриб келиб, мени қучоқлади ва табриклади».

Уламолар ушбу ҳадисни аҳли илм ва аҳли фазл киши келса, маросимларда ўриндан туриш жоизлигига далил қилдилар. Аммо Пайғамбар (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ўзини улуғ санайдиган, ўз шахсияти учун одамлар туришларини қасд қилган, хос сифатга тақлид қилган кимсалар келганда туришдан қайтарганлар. Бу сифат, яъни баъзи кишилар йўл тутгани каби айримларни улуғлаш ва у кишининг фахрланиб ўтириши ҳамда одамлар унинг атрофида тик туришлари кибрдандир.

Фарзанд кексаларни ҳурмат қилиш ва мўйсафидларни эъзозлаш орқали маънан юксалади. Ёшлигидан катталарни ҳурматлашга ўрганган одам илм, фазилат ва мақом жиҳатидан ўзидан юқори бўлганларни эъзозлайди.

Мураббий фарзандга бошқаларни ҳурматлаш ва уларга яхшилик қилишни ўргатса, фарзанд ҳаёти давомида фазилатли кишиларни улуғлашга ва мўйсафидларни ҳурматлашга интилади. Кексаликка етганлар бор, етмаганлар бор. Қарияларнинг кўнглини чоғ этиб, уларнинг дуосини олганлар асло кам бўлмайди, ниятига етади.

Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Инсон фарзанди яратилганида ёнида ўлимнинг тўқсон тўққиз сабаби ҳам бирга бўлади. Агар у ушбу сабаблардан халос топиб яшаса, унга кексалик насиб этади”, дея марҳамат қилганлар.

Бу ҳадис ҳам инсонни фикрлаш, тафаккур қилишга чорлайди. Чунки ёнимизда, маҳалламизда хокисор бўлиб юрган қариялар мана “шу сабаблардан халос топиб” яшаган кишилардир. Шунинг учун ҳам Пайғамбар (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Катта ёшдагилар билан суҳбатда бўлинглар, уламолардан масалалар сўранглар ва ҳукамолар билан аралашиб туринглар”, деб айтганлар. Унутмайлик, имон-эътиқодли қариялар бўлган жойда ёшлар яхши, чиройли тарбия топадилар. Бу фикрни халқимиздаги бир урф-одат билан далиллашимиз мумкин. Диёримизнинг кўп ҳудудларида совчилар ёки куёвнинг ота-оналари қиз, яъни келин бўлмишнинг оиласида ёши улуғ кишилар борлигини суриштиришади. Агар оилада кексалар бўлса, қиз яхши тарбия топган, деб ҳисоблашади. Албатта, бу ҳаётда кўп синалган ҳолатдир.

Бу дунёда инсонни қилган яхшиликларию эккан дарахтлари, вояга етказган фарзандлари, тарбиялаган шогирдлари улуғлайди.

Саҳобаи киромларнинг бир-бирларига нисбатан юксак ҳурмат ва гўзал ахлоқлари қалбни тўлқинлантириб, кўзларни ёшлантиради. Бу қадар тавозеъ, бу қадар қадр-қиммат, аҳли илмлар ва аҳли фазлларнинг мақомларини бу қадар олий ўринга қўйиш муборак ва соф динимизнинг  муҳим кўрсатмаларидан экан. Бу фазилат кишиларнинг одоб-аҳлоқларини назокат ила сайқаллайди, камолот сари етаклаб, сурату сийратини зебу зийнатга тўлдиради. Бир киши ўзини лол қолдириб, таажжубга солган бундай воқеани сўзлаб берган эди:

«Шариату тариқат илмларида пешво устозимиз билан бир жойда меҳмон бўлдик. Хонадон дарвозасидан қадам қўйишимиз биланоқ ҳовлидаги ажиб орасталик эътиборимизни тортди. Хушманзара ҳовлига сувлар сепилган, анвойи райҳону турли-туман гуллар очилган, покизалик ва озодалик барқ уриб турарди. Хонадон соҳиби нурюзли чеҳраси ва табассум ила пешвоз чиқиб: “Хуш келибсиз, азиз меҳмонлар, қадамларига ҳасанот”, дея илиқ кутиб олиши эса хуш кайфиятимизга янада кўтаринкилик бахш этди. Меҳмонхонага жойлашдик, одатий Қуръон тиловати ва ҳол-аҳвол сўрашиб бўлганимиздан сўнг, хонага эгнидаги бош-оёқ ораста либослари ўзига жудаям ярашиб турган, чамаси олти ёшли бола, қўлларини кўксига қўйганча “Ассалому алайкум ва роҳматуллоҳи ва баракатуҳ”, дея салом бериб кирди. Юқоридан жой олган устозимиз ҳузурларига бориб, қўлларидан ўпиб: “Устоз, менинг ҳақимга бир дуо қилинг, мен ҳам сиздек улуғ олим бўлай”, дея жажжи қўлларини дуога очди. Устоз бу нурли гўдак ҳақига дуо қиляптилар, қани энди бизларнинг кўзларимиз ёшдан тийилса. Дуодан сўнг барчамизнинг қалбларимизни тотли бир ҳайратга тўлдириб, ўзи кичик, аммо одобу тарбияси юксак бўлган бола эҳтиром билан чиқиб кетди. Бир неча дақиқалар ичида бизларга бир умрга татигулик сабоқ, олам-олам завқу ҳавас бериб, ўзи билмаган ҳолда бир илм ўргатиб кетди».

Дарҳақиқат, бу бир улкан илм эди. Бу борада келтирилган ҳадислар денгиздан бир томчи, холос. Мураббийлар фарзандларни шундай азиз хулқ ва юқори одобга одатлантиришлари лозимдир. То фарзандларимиз катта ёшлиларни ҳурматлаш, олимларни улуғлаш ҳамда бошқалар билан муомалада тўлиқ тавозеъ ва юксак хулқли бўлиб улғайсинлар.

Мураббийлар фарзанднинг ўриндан туриб кутиб олиш одоби билан хулқлантиришда икки муҳим жиҳатга эътибор беришлари лозим бўлади:

– чуқур ғулувга кетмаслик;

– Ислом шариати буюрганидан зиёд қилмаслик. Масалан, ўриндан тураётганда эгилиб туриш каби ҳаракатлар билан чегарадан чиқмаслик керак.

Бу бошқаларнинг ҳуқуқларини сақлашдаги Ислом дини белгилаб қўйган муҳим қоидадир. Мураббийлар фарзандларни шу қоида асосида тарбиялаб, уларни бу чиройли амалларга одатлантирмоқлари учун аввало ўзлари амаллари билан кўрсатиб бермоқлари лозим. Ҳатто фарзанд кексаларни ҳурмат қилиш ва мўйсафидларни эъзозлашда поғонама-поғона кўтарилиб боради. Ёшлигиданоқ ўзидан катта ёшдагиларнинг ҳақларини тушунади ҳамда илм, фазл ва ўрин жиҳатидан ўзидан юқори бўлганларни иззат-ҳурмат этиш одобларини ҳам фаҳмлайди.

Шубҳасиз, мураббий бошқаларни ҳурматлаш ва уларга яхшилик қилиш сабабларини ва бу эзгу одат хосиятидан келадиган яхшиликларни ўргатса ва энг асосийси, сингдира олса, фарзанд мажбуран ёки зарурат юзасидан эмас, балки чин қалбидан бу зийнатли амални бажаради. Фазилатли кишиларни улуғлашга ва мўйсафидларни ҳурматлашга астойдил ҳаракат қилади. Бу одоб инсонни улуғлаш ва эҳтиром қилишнинг энг юксак поғонасидир. Аждодларимиз бу улуғвор хислатларни қалбларига мустаҳкам жойлаб, каттаю кичикка ўз ўрнида қўллай билганлар. Бу борада собитқадамликлари боис Ислом умматлари ичра маънавият ва маърифатнинг юқори чўққиларини забт этдилар. Бугунги ёшларимизга Исломдаги тарбия хусусиятларини тушунтирадиган, санаб ўтилган одобларни уларнинг онгу қалбларига нозик йўл ила етказа оладиган даражадаги ота-оналар ва мураббийлар бўлиши жуда зарурдир. Ана шундай руҳда вояга етган фарзанддан аввало ота-она ва бутун жамият манфаат кўради.

Ҳаёли бўлиш

Ҳаё – юксак фазилат, гуноҳ, уят ишни қилишдан тийилиш, айбли ҳаракатларни тарк этиш, имоннинг комиллигини билдирувчи хусусиятдир. Муҳаммад (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) “Ҳаё бир хулқ бўлиб, ёмонликни тарк қилишга одатлантиради ва катталарга ҳурматсизлик қилишдан сақлайди”, деганлар.

Имрон ибн Ҳасиндан ривоят қилинган ҳадисда: “Ҳаё яхшиликдир”, дейилган. Қуйидаги ҳадиси шариф ҳам ҳаёнинг фазилатини таъкидлайди:

عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَا عَائِشَةَ لَوْ كَانَ الْحَيَاءُ رَجُلًا لَكَانَ رَجُلًا صَالِحًا وَلَوْ كَانَ الْفَحْشُ رَجُلًا لَكَانَ رَجُلَ سُوءٍ

«Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) Ойшага (розияллоҳу анҳо): “Эй Ойша, агар ҳаёли киши бўлса, албатта у солиҳ кишидир. Агар одобсиз кимса бўлса, албатта у ёмон кимсадир”, дедилар» (Имом Табароний ривояти).

رَوَى ابْنُ مَاجَةَ وَالترْمِذِيُّ عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: “مَا كَانَ الْفَحْشُ فِي شَيْءٍ إِلاَّ شَانَهُ وَمَا كَانَ الْحَيَاءُ فِي شَيْءٍ إِلاَّ زَانَهُ

Анасдан (розияллоҳу анҳу) қуйидаги ҳадиси шарифни ривоят қилишган. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Одобсизлик қаерда бўлса, у жойни булғайди ва ҳаё қаерда бўлса, у жойни безайди”, дедилар (Ибн Можа ва Имом Термизий).

رَوَى الْبُخَارِيُّ وَمُسْلِمٌ قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: اَلْحَيَاءُ شُعْبَةٌ مِنَ الْإِيْمَانِ

Имом Бухорий ва Имом Муслим ривоят қилган ҳадиси шарифда Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Ҳаё имоннинг бир қисмидир”, дедилар.

Пайғамбаримизнинг (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳаё ҳақидаги кўрсатмалари билан саҳобаларнинг фарзандлари бу улуғ хулқ билан зийнатланишди ва ёши улуғларни эъзозлашди.

Абу Саид (розияллоҳу анҳу) бундай дейди: “Мен Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) замонларида ёш йигит эдим. Ул зотдан ҳадисларни ёд олардим. Менинг сўзимни ёши улуғлардан бошқа ҳеч ким қайтармас эди”.

КЕЙИНГИ МАВЗУЛАР:

ОВҚАТЛАНИШ ОДОБИ:

Таомланишдан олдин ва кейин қўлни ювиш;

Таомни айбламаслик;

Ўнг қўл билан ва ўзига яқин жойдан ейиш;

Ёнбошлаб овқатланмаслик;

Таомланиш пайтида сўзлашиш мустаҳабдир;

Мезбонни дуо қилиш мустаҳабдир;

Ёши улуғлардан кейин таомга қўл узатиш;

Неъматни исроф қилмаслик;

Чанқоқ босиш одоблари;

Идишнинг оғзидан ичиш макруҳдир;

Ичимликка пуфлаш макруҳдир;

Ўтирган ҳолда ичиш ва ейиш мустаҳабдир;

Тилла ва кумуш идишда ичишдан қайтариш;

Ҳаддан зиёд тўйиб овқат емаслик;