Абу Али ибн Синони ҳамма жойда табиб, файласуф сифатида таништирилади ва шундай танилади. У “Китоб ал-қонун фит-тибб”, “Китоб ун-нажот”, “Китоб ул-инсоф”, 22 жилддан иборат “Китобуш-шифо” (“Шифо китоби”), араб тилига оид 10 жилдли “Китоб лисонул-араб” (“Араб тили китоби”), тиббиётга оид назмий услубда “Уржуза” асарини ёзган. Унинг бошқа асарлари ҳам бор.

Аммо негадир олимнинг Қуръони Каримни ёшлигидаёқ ёд олгани, Қуръони Каримга тафсир, ақоид ва фиқҳга оид китоблар ёзганини гапирилмайди.

*****

Абу Райҳон Берунийни астроном, физик, геолог, файласуф, тарихчи, географ дея таништирилади. У Ғазнавийлар шоҳи Маҳмуд Ғазнавийнинг “Ғазна шаҳрида қиблани аниқлаб беринг” деган илтимосига биноан муҳим астрономик-географик асари “Геодезия” (“Турар жойлар орасидаги масофани текшириш учун жойларнинг охирги чегараларини аниқлаш”) китобини ёзади. Мағмуд Ғазнавий билан Ҳиндистонга борган Беруний у ерда санскрит тилини пухта ўрганиб, ҳинд маданияти, адабиёти ва Ҳиндистоннинг ўша давр олимлари билан яқиндан танишади. Кейин “Ҳиндистон” номли машҳур йирик асарини “Ҳиндларнинг ақлга сиғадиган ва сиғмайдиган таълимотларини аниқлаш китоби” номи билан ёзиб тугатади. Турли тошлар, тоғ жинслари ҳақида “Минералогия” ҳамда доривор ўсимликлар ҳақида “Сайдана” асарини битади.

Аммо ҳеч қаерда Берунийнинг шариат илмларининг билимдони бўлганини, ҳатто мерос, фароиз илмини яхши билганини, меросга оид биргина масалани билишга улгурмагани сабабли ўша масалани вафоти олдидан билиб, кейин вафот этганини гапирилмайди.

*****

Муҳаммад ал-Хоразмий алгоритм, арифметика ва алгебрани тузган, ишлаб чиққан, бу соҳада пешқадамлардан бўлиб машҳур “Алжабр вал муқобала” асарини ёзган математик олимдир. Барча технологияларга асос бўлиб хизмат қиладиган фаннинг номи бўлмиш “Алгоритм” сўзи “ал-Хоразм” сўзининг европачалашган кўринишидир. Ғарблик олимлардан бири “Бугун ҳар бир одам уйқудан туриб, қўл телефонининг экранига назар солар экан, технологияларга асос бўлиб хизмат қилувчи алгоритмни тузган Хоразмийга ташаккур айтиши керак” деган гапни айтиб ўтган. Шунингдек, ал-Хоразмий араб рақамлари, саноқ системасига ҳам асос солган.

*****

Аҳмад ал-Фарғоний улуғ математик ва астроном олим бўлиб, унинг энг машҳур астрономик асари “Китоб ал-ҳаракат ас-самовия ва жавомиъ илм ан-нужум”(“Самовий ҳаракатлар ва умумий илми нужум китоби”)дир. У Ғарбда “Алфраганус” номи билан танилган. Унинг асарлари узоқ йиллар давомида Европанинг бир қатор ўқув юртларида дарслик қилиб ўқитилган. Машҳур олим Региомонтан ХV асрда Австрия ва Италия университетларида астрономиядан маърузаларни Фарғоний китобларидан ўқиган.

Аббосийлар давридаги Бағдод расадхонаси Ал-Фарғоний раҳбарлигида қурилган. Фарғоний халифа Мутаваккил даврида Нил дарёси суви сатҳини ўлчайдиган янги асбоб “миқёс ан-Нил” нилометрни ишлаб чиқди. Шунингдек, у Сурия шимолида, Синжор саҳросида 832–833 йилларда Тадмур ва ар-Раққа оралиғида ер меридиани бир даражасининг узунлигини ўлчашда иштирок этган.

*****

Юртимиздан чиққан ушбу олимлар ва улардан бошқа алломалар фаннинг турли соҳаларида машҳур бўлишларидан олдин болаликдан диний тарбияни яхши олганлари, диний таълимни пухта ўзлаштирганлари, уларнинг ота-оналари, устозлари фарзанд ва шогирд тарбиясига масъулият билан ёндошганларини унутмайлик.

Нозимжон Иминжонов тайёрлади

Жорий йилнинг 19-май куни Индонезиянинг «Саҳид Гроуп» компанияси Президенти Ҳарияди Сукамдани ва компаниянинг бошқарувчи директори Виви Ҳерламбанг Самарқандга ташриф буюрди.

Туризмни ривожлантириш давлат қўмитасининг маълум қилишича, меҳмонлар Имом Ал-Бухорий мажмуаси ҳудудида «САГ» компанияси билан ҳамкорликдаги меҳмонхона қурилишига старт бериб, тамал тоши қўйиш маросимини очишган.

Бу жаҳон «Ҳалол» стандарти бўйича Ўзбекистонда илк меҳмонхона бўлади. Биринчи босқичда 100 хона ташкил этиш, кейинги 5 йилликда хоналар сонини 300 тага етказиш режалаштирилган. Бундан ташқари меҳмонлар «САҲИД» бошқарувига ўтказиладиган Самарқанд шаҳридаги Саҳид Рояль Палаcэ меҳмонхонаси қурилиш ишлари билан яқиндан танишдилар.

Маросимдан сўнг меҳмонлар Имом ал-Бухорий номидаги илмий тадқиқот маркази билан танишиб, Имом ал-Бухорий қабрини зиёрат қилишди. Меҳмонларнинг Самарқандга ташрифи ўз ниҳоясига етди.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Матбуот хизмати

Маржонийнинг тўлиқ исми Шиҳобуддин Ҳорун ибн Баҳоуддин ибн Субҳон ибн Абдулкарим ибн Абдуттаввоб ибн Абдулғаний ибн Абдулқуддус ибн Ядаш ибн Ёдгор ибн Умар Маржоний(1233-1306/1818-1889)дир. Унинг боболаридан Абдулқуддус Қозондаги “Маржон” қишлоғига асос солганлиги учун олимнинг барча авлодига “Маржоний” нисбаси берилган. Шиҳобуддин Маржоний Қозоннинг Япанчи қишлоғида 1233/1818 йил туғилиб, 1889 йил 73 ёшда вафот этган ва Қозондаги қабристонга дафн қилинган. Бағдодийнинг “Ҳадия ал-орифин” асарида олимни 1223/1808 йил туғилган, деб келтирилган^[1].

Олимнинг отаси Баҳоуддин ибн Субҳон (ваф. 1856) Бухорода таҳсил олган ва Бухоро амири Ҳайдар ибн Маъсумнинг қасридаги илмий халқаларда иштирок этган. Кейин юртига қайтиб келиб, дастлаб Япанчи, сўнгра Тошкичу қишлоғида дарс берган^[2]. У дастлабки таълимни отасидан олиб, сўнгра ўз замонасининг машҳур шайхларига шогирд тушган. Ўша вақтда Қозон мадрасаларида араб тилидан Жомийнинг “ал-Фавоидуз-зиёия”, фиқҳдан Садр аш-Шариъанинг “Шарҳ ал-Виқоя”, калом илмидан Тафтазонийнинг “Шарҳ ал-Ақоид ан-Насафия”, мантиқдан Қутбуддин Розийнинг “Шарҳ аш-Шамсия”, усулул фиқҳдан Садр аш-Шариъанинг “ат-Тавзиҳ” ва Тафтазонийнинг “ат-Талвиҳ” асарлари ўқитилган^[3].

Маржоний ўн етти ёшидаёқ мадрасада талабаларга дарс бера бошлади ва у таълимни ривожлантириш мақсадида мадрасадаги мавжуд дарсликларга қўшимча янги китобларни жорий қилди. Олим яшаган даврда қозонлик талабалар Бухорога бориб таҳсил олиб келишган. У мадрасани тамомлагач, таълимни давом эттириш мақсадида 1254/1838 йили Бухорога жўнаб кетди. Қозонликлар илмий соҳада ўша даврда бухороликлар билан алоқа ўрнатганликлари сабабли аксарият татар талабалари ўзларининг илмий салоҳиятларини ошириш мақсадида Бухоро ва Самарқандга ташриф буюришар эди.

Олим Бухорога 1838 йил етиб келгач, Ниёзқулихон Туркманий мадрасасига жойлашиб, Мирзо Солиҳ Аълам Хўжандий (ваф. 1840)га шогирд тушди^[4]. Кейинчалик у Бухородаги “Кўкалдош” мадрасасида ўқиди^[5]. Шунингдек, Маржоний дарс олиш билан бир қаторда ёзда Бухоро яқинидаги “Қора кўл” қишлоғида дарс бериш билан шуғулланган. У Бухорода олти йил яшагандан кейин илм талабида Самарқандга жўнаб кетди^[6].

Олим 1265/1849 йил сафардан Қозонга қайтиб келгач, “Иброҳим Юнус” мадрасасида сўнгра “Мадраса ал-олия”да дарс бериб, Ҳабиб Нажжор ибн Муҳаммад Салтуқ Уткий, Бурҳониддин ибн Абдуррафиқ Шибковий, Абдулхабир Муслимий Қизилжорий (ваф. 1879), Муҳаммад ибн Солиҳ Уфавий Умарий (ваф. 1889), Ҳусайн Файзхоний (ваф. 1866), Олимжон Муҳаммаджон Борудий (ваф. 1921)^[7] каби шогирдларни етишитириб чиқарган.

Маржоний дарс бериш билан бир қаторда турли соҳаларга доир ўнлаб асарлар битган. Улар сирасига “Назуратул ҳаққ фи фарзийяти ал-ъишаи ва ин лам яғибиш шафақ”, “Ал-Азб ал-фурот ва ал-маа аз-зулал ан-ноқиъ ли ғулла руввоми ал-иброз ва асрори шарҳ ал-жалол”, “Ғурфа ал-ҳаввоқин ли маърифа ал-ҳаввоқин”, “Мустафод ал-ахбор фи аҳволи Қозон ва Булғор”, “ат-Тариқа ал-мусла ва ал-ақида ал-ҳусна”, “Ал-масалалул аъла”, “Ан-Насоиҳ” кабиларни келтириш мумкин. Булар ичида араб ва бутун мусулмон диёрлари ичида машҳур ва кенг фойдаланилган асари сирасига “Назуратул ҳаққ фи фарзийяти ал-ъишаи ва ин лам яғибиш шафақ” ҳисобланади.

Назуратул ҳаққ фи фарзийяти ал-ъишаи ва ин лам яғибиш шафақ (“Шафақ ғоиб бўлмаган бўлса ҳам ҳуфтон намози фарз эканлига ҳақида ҳақиқа текшируви”)асари 1287ҳ.й./1870 м.йилда Қозонда чоп этилган (146 бетдан иборат).[8] Бу Маржоний асардарининг энг машҳур дунё таниган асари ҳисобланади. Замонасининг улуғ уламоларидан ҳинд олими Содиқ Ҳасанхон ўзининг “Лақтатул ажлон” асарида, Абул Ҳасанот Абдулҳай Лакҳнавий “Ан-Нафиъул кабир фи шарҳи Жомеъус сағир” асарида ва тунислик уламо Муҳаммад Байрам Хамис “Софватул эътибор” асарида Маржонийниг бу асарига юксак баҳо бериб мақтовлар битишган.[9] Бу асарда нафақат фиқҳий муаммолар балки, татаристон ҳудудига доир масалалар ва фан қарашлари ҳақида ҳам айтиб ўтган. Буни асар муқаддимасини ўқибоқ билиб олиш мумкин. Муаллиф ижтиҳод ва тақлид тушунчалари, ижтиҳод эшиклари мутлоқ ёпилмагани ҳақида тушунча бериб мазҳабга қаттиқ эргашиш ҳикматини очиб берган. Яна далилларга асосланиб ҳукм бериш бир мазҳабдан чиқиб бошқасига ўтиш эмаслигини ва мазҳабга эргашувчи муқаллид нимага суюнишини айтиб ўтган.  Китобнинг айни мақсадига келсак, Волга-Урал вилоятларида беш вақт намоздан бири ҳуфтон намозининг ўқиш фарз эмас, деган фатвонинг сабабларини очиб бериш эди. Фиқҳий асл манбааларда намознинг шартлари санаб ўтилади ва шулар жумласига вақт ҳам киритилган эди. Ҳуфтон намозини адо қилиш учун тўлиқ қоронғулик кириб шафақ ғойиб бўлиши шарт ҳисобланади. Шимолий кенгликларда шу жумладан Татаристонда ёзнинг маълум кунларида шу ҳолат кузатилмай қолади. Юқоридаги фатвони берган киши ҳам шу шарт топилмаганлигини рўкач қилиб кўрсатади. Асли бу фатво мутааххир ҳанафий фақиҳ Ал-Баққолий Хоразмий (ҳижрий 5 аср) тамонидан берилган ва мусулмонлар орасида мўтабар эмас бўлсада, кўпчилик Қозон татарлари шу фатвони беришган.[10] Маржонийга қадар бу мавзуда Қурсавий ҳам тўхталган ва бу фатвони нотўғри эканлигини кўрсатишга уринган. Лекин Маржоний бу даражадан ҳам ўтиб кетди яъни, ҳуфтон намозини ўша вақтларда ўқиш шарт эмас деганларни иймонсизликка тушиб қолишига ишора қилади. Бу сўзига уламоларнинг “Беш маҳал фарз намозларнинг бирини инкор қилувчи кофирдир”, деган қатъий фикрларини далил қилиб келтиради. Маржоний ҳатто эски Болгарияда ҳудди шу масалага йўлиққан Ибн Фазлон ҳақида айтиб, улар тўлиқ қоронғулик бўлмасада ҳуфтон намози адо қилишганини айтиб ўтган. Улар деярли шом намозини ўқибоқ ҳуфтонни адо қилишган эди.  Асар сўнгида шимолий кенгликларда ҳуфтон намози мусулмонларга фарз эканлиги ҳақида уламолар сўзларини келтириб ўтади. Машҳур ўрта осиё уламо ва муфтийлари[11] қаторида татар уламолари ва муфтийларини ҳам эслаб ўтган.

Охунжон Абдулла, Тошкент ислом институти талабаси

[1]Шиҳобиддин Маржоний. Мустафод ал-ахбор фи аҳвол Қозон ва Булғор. – Қозон: ал-Ҳайъат ал-омм ли дор ал-кутуб ва ал-васоиқ ал-қавмия, 1885. Ж. 2. – Б. 42.

[2]Шиҳобиддин Маржоний. Мустафод ал-ахбор фи аҳвол Қозон ва Булғор. – Қозон: ал-Ҳайъат ал-омм ли дор ал-кутуб ва ал-васоиқ ал-қавмия, 1885. Ж. 2. – Б. 42-43., Шиҳобуддин Маржоний. Нозура ал-ҳақ фий фарзияти ал-ишаи ва ин лам яғиб аш-шафақ. – Истанбул: Дор ал-ҳикма. 2012. – Б. 56

[3]Шиҳобуддин Маржоний. Нозура ал-ҳақ фий фарзияти ал-ишаи ва ин лам яғиб аш-шафақ. – Истанбул: Дор ал-ҳикма. 2012. – Б. 17.

[4]Шиҳобуддин Маржоний. Нозура ал-ҳақ фий фарзияти ал-ишаи ва ин лам яғиб аш-шафақ. – Истанбул: Дор ал-ҳикма. 2012. – Б. 33.

[5]Кўкалдош Бухородаги энг катта мадраса ҳисобланган. У ернинг мударрислари амр томонидан тайинланган. Мадраса Сўфиқул бобо томонидан 1568 йил қурилган.

[6]Шиҳобиддин Маржоний. Мустафод ал-ахбор фи аҳвол Қозон ва Булғор. – Қозон: ал-Ҳайъат ал-омм ли дор ал-кутуб ва ал-васоиқ ал-қавмия, 1885. Ж. 2. – Б. 43

[7]Шиҳобуддин Маржоний. Нозура ал-ҳақ фий фарзияти ал-ишаи ва ин лам яғиб аш-шафақ. – Истанбул: Дор ал-ҳикма. 2012. – Б. 517-527., Ibrahim Maraş. Türk dünyasinda dini yenileşme 1850-1917. – Istanbul: 2002. – Б. 78

[8]Қаранг: Сафиуллина Р.Р. Указ. Работа. – Б. 160; Юсупов М.Х. Шигабутдин Маржани. –Қозон: Татар китоб босмаси, 2005. –Б.257.

[9]Қаранг: Тунтарий, Муҳаммад Нэжип. Мэржани ҳэзрэтлэри ҳакындахатыйратым. – Қозон: “Иман”, 2001. – Ж.2. – Б.67.

[10]Ҳатто Курсавий, Маржоний ва бир қанча муфтийларнинг ҳаракатидан кейин ҳам муллаларнинг бир қисми ҳуфтон намозини адо қилишмади ва муаммолар тўғдиришди. Қаранг: Иляс, Таҳир. Фыкыхолкэсендэгехезмэтлэре // Мэржани (тўплам, Ш.Маржоний юз йиллик юбилей муносабати билан нашр этилган). – Қозон: Иман, 2001. – Ж.1-83 Б.

[11]Бу рўйхатда нақшбандийлик тариқат шайхи Ниёзқули Туркмоний, устоз Қурсавий ва улуғ татар уламолари ҳам санаб ўтилган. Бундан ташқари Бухоро амирадан бири Ҳайдар ибн Маъсум ва араб, шом африка ва ҳинд уламолари бор.

Бир куни бир аъробий буюк имом Абу Ҳанифа раҳимаҳуллоҳга иқтидо қилиб намоз ўқиётган эди. Улуғ имом бомдод намозида қироат қила туриб, хатога йўл қўйдилар. Яъни у киши Аллоҳ таолонинг

 وَالسَّارِقُ وَالسَّارِقَةُ فَاقْطَعُواْ أَيْدِيَهُمَا جَزَاء بِمَا كَسَبَا نَكَالاً مِّنَ اللّهِ

“Ўғри эркак ва ўғри аёлнинг қўлларини кесинглар. Бу уларнинг қилмишига жазо ва Аллоҳдан ъиқобдир” (Моида сураси, 38-оят) деб ўқиб, охирида وَاللّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ (“Шубҳасиз, Аллоҳ мағфиратли ва раҳмли зотдир”) дедилар.

Намоздан сўнг ташқарига чиқишганда, бояги аъробий Абу Ҳанифа раҳимаҳуллоҳга раддия билдирди, “Тиловатда хато қилдингиз, сиз ўқиган оятнинг охирида وَاللّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ (“Аллоҳ азиз ва ҳакимдир”) бўлади” деди.

Имом Абу Ҳанифа раҳимаҳуллоҳ ўйланиб қолдилар ва хато қилганларини тушуниб етиб, намозни қайтадан ўқидилар. Кейин буюк фақиҳ хатони эслатиб, тузатишга ёрдам бергани учун ўша аъробийга ташаккур айтдилар.

Аъробий, яъни чўлда ўсган, саҳрода яшайдиган киши Ироқдаги буюк имом, улуғ фақиҳ Абу Ҳанифа раҳимаҳуллоҳга “Хато ўқидингиз” деган эди.

Буюк имом ундан “Қуръонни ёдлаганмисан?” деб сўрадилар. У “Йўқ” деди. “Ушбу сурани ёдлаганмисан?” деб сўрадилар имом. Аъробий яна “Йўқ” деди. “Бу оятни яхши биласанми?” деб сўрадилар буюк имом. Аъробий бу сафар ҳам “Йўқ. Мен бу оятни сиздан илк марта эшитиб турибман” деб жавоб берди. Абу Ҳанифа раҳимаҳуллоҳ ажабланиб, кафтларини бир-бирига ишқадилар ва: “Унда менинг хато ўқиганимни қаердан билдинг, сенга ким ўргатди?” деб сўрадилар. Шунда аъробий “Эй Абу Ҳанифа, агар ушбу оятнинг охиридаги жумла وَاللّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ (“Шубҳасиз, Аллоҳ мағфиратли ва раҳмли зотдир”) бўлганида, ўғрининг қўлини кесишга ҳукм қилмаган бўларди. У Зот Азиз, Ўз ишида, Ўз ҳукмида ғолиб, олий Зот бўлгани учун ўғрининг қўлини кесишга амр қилди. Шунинг учун бу оятнинг охирида ҳолат тақозосига кўра وَاللّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ (“Аллоҳ азиз ва ҳакимдир”) бўлиши керак” деб жавоб берди.

Ҳа, инсон Аллоҳ таолонинг Каломини қалбидан, эътибор бериб тингласа, ана шундай натижа бўлади.   

Доктор Умар Абдулкофийнинг мавъизасидан

Нозимжон Иминжонов таржимаси

Танловга! 

Бандаларига рўза тутишни фарз қилган Аллоҳ таолога ҳамду санолар, Рўза амалларини гўзал тарзда адо қилишда йўлбошчи бўлган Саййидимиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламга саловот ва саломлар бўлсин.

Албатта, Рамазон исломий ойлар ичида фазилатларга бой ва баракали ойлардан ҳисобланади. Бу ойда ҳидоят қўлланмаси бўлган Қуръони Каримнинг нозил бўлиши ҳам, бу ойнинг энг афзал ой эканига далолат қилади. Шунингдек, бу ойнинг фазилати ва баркаси борасида  Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан жуда кўплаб ҳадиси-шарифлар ривоят қилинган.

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ:  إِذَا دَخَلَ رَمَضَانُ فُتِّحَتْ أَبْوَابُ الجَنَّةِ ، وَغُلِّقَتْ أَبْوَابُ جَهَنَّمَ ، وَسُلْسِلَتِ الشَّيَاطِينُ   رواه البخاري (3277) ، ومسلم (1079).

Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Рамазон ойи келиши билан жаннат эшиклари очилиб, дўзах эшиклари ёпилади ва шайтонлар кишанланади» - дедилар. Муттафақун аълайҳ.

Ҳақиқатда, Рамазон ойининг фазилатлари ва баракотлари жуда ҳам кўп. Бу борада жуда кўп мавиъзаларда эшитиб, кўплаб мақолалар орқали хабардор бўлганмиз. Лекин, бугун эътиборимизни бошқа томонга қаратамиз. Яъни, бу ойнинг фазилатлари кўп бўлиш  билан бирга, тарихда бу улуғ  кунда жуда кўплаб муҳим тарихий воқеалар бўлиб ўтган. Қуйида уларни бирма- бир санаб ўтамиз.

Рамазоннинг биринчи куни:

1) 2-ҳижрий йил Душанба. Мусулмонлар биринчи марта рамазон рўзасини тутдилар.

2) Иброҳим алайҳиссаломга илоҳий саҳифалар туша бошлаган.

3) Ҳижрий 73-йил. Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳу вафот этдилар.

4) Ҳижрий 91- йил. Андалусни фатҳ қилиш бошланган.

5)  Ҳижрий 472- йил. Абу Али ибн Сино вафот этди.

Рамазоннинг иккинчи куни:

1) Ҳижрий 65-йил. Абдумалик ибн Марвон Умавий халифа этиб тайинланди.

Рамазоннинг учинчи куни:

1) Ҳижрий 11- йил. Фотимаи Заҳро розияллоҳу анҳо вафот этдилар.

2) Ҳижрий 37- йил. Таҳким воқеаси бўлиб ўтди.

Рамазоннинг тўртинчи куни:

1) Ҳижрий 1- йил. Ҳамза розияллоҳу анҳу биринчи сарияга чиқдилар.

2) Ҳижрий 666 - йил. Антокия Славянлардан қайтариб олинди.

Рамазоннинг олтинчи куни:

1) Мусо алайҳиссаломга Таврот саҳифалари туша бошлади.

2) Ҳижрий 63- йил. Мусулмонлар Синд шаҳрини фатҳ қилдилар.

Рамазоннинг еттинчи куни:

1) Ҳижрий 361- йил. Ал-Азҳар университети очилди.

Рамазоннинг саккизинчи куни:

1) Ҳижрий 273- йил. Ибн Можа роҳимаҳуллоҳ вафот этдилар.

2) Ҳижрий 455- йил. Алп Арслон Салжуқийлар волийси этиб тайинланди.

Рамазоннинг ўнинчи куни:

1) Пайғамбарликнинг 10-йили, ҳижратдан 3 йил аввал. Хадийжа розияллоҳу анҳу вафот этдилар.

2) Ҳижрий 485-йил. Низомул мулк Абул Ҳасан Алий ибн Ишоқ ўлдирилди.

Рамазоннинг ўн биринчи куни:

1) Ҳижрий 3-йил. Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Зайнаб бинти Хузайма розияллоҳу анҳога уйландилар.

2) Ҳижрий 9-йил. Сақиф қабиласи элчилари Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳузурларида бўлди.

3) Ҳижрий 95- йил. Саиъд ибн Жубайр вафот этдилар.

4)  Ҳижрий 624- йил. Чингизхон вафот этган.

5) Ҳижрий 922- йил. Султон Салим Дамашқни фатҳ қилди.

Рамазоннинг ўн иккинчи куни:

1) Ҳижрий 597- йил. Ибн Жавзий роҳимаҳуллоҳ вафот этдилар.

Рамазоннинг ўн учинчи куни:

1) Ҳижрий 15-йил. Умар розияллоҳу анҳу Шомни эгалладилар  

2) Ҳижрий 40- йил. Абу Лубоба розияллоҳу анҳу вафот этдилар.

Рамазоннинг ўн тўртинчи куни:

1) Ҳижрий 132-йил. Аббосийлар Умавийлар пойтахти Дамашққа ҳужум қилишди.

2) Ҳижрий 612- йил. Ибн Атоуллоҳ Сакандарий таваллуд топдилар.

Рамазоннинг ўн бешинчи куни:

1) Ҳижрий 3-йил. Ҳасан ибн Алий розияллоҳу анҳу дунёга келдилар.

2) Ҳижрий 37-йил. Муҳаммад ибн Абу Бакр розияллоҳу анҳу Мисрга волий этиб тайинландилар.

3) Ҳижрий 383- йил. Абу Бакр Хоразмий вафот этдилар.

4) Ҳижрий 543- йил. Фаҳриддин ар-Розий дунёга келдилар.

Рамазоннинг ўн еттинчи куни:

1) Ҳижрий 2-йил. Катта Бадр ғазоти бўлиб ўтди.

2) Ҳижрий 2-йил. Руқайя (розияллоҳу анҳо) бинти Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам вафот этдилар.

3) Ҳижрий 85-йил. Мўминлар онаси Ойиша розияллоҳу анҳо вафот этдилар.

4) Ҳижрий 124- йил. Муҳаммад ибн Муслим аз-Зуҳрий вафот этдилар.

Рамазоннинг ўн саккизинчи куни:

1) Ҳижрий 21- йил. Холид ибн Валид вафот этдилар.

2) Ҳижрий 560- йил. Муҳйиддин ибн Арабий дунёга келди.

Рамазоннинг йигирманчи куни:

1) Ҳижрий 8-йил Макка фатҳ қилинди.

2) Ҳижрий 652- йил. Сайфуддин Қутуз дунёга келдилар.

Рамазоннинг йигирма биринчи куни:

1) Ҳижрий 40- йил. Алий ибн Абу Толиб розияллоҳу анҳу вафот этдилар.

2) Ҳижрий 95- йил. Ҳажжож ибн Юсуф ас-Сақофий дунёга келди.

3) Ҳижрий 1353- йил. Форс юрти Эрон давлати деб ўзгартирилди.

Рамазоннинг йигирма учинчи куни:

1) Ҳижрий 9-йил Мусулмонлар «Лот» номли бутни бузиб ташлашди.

2) Ҳижрий 26- йил. Язид ибн Муовия туғилди.

Рамазоннинг йигирма тўртинчи куни:

1) Ҳижрий 20- йил. Амр ибн Ос масжидини қуриш бошланди.

Рамазоннинг йигирма бешинчи куни:

1) Ҳижрий 8-йил. Холид ибн Валид розияллоҳу анҳу «Уззо» номли ибодатхонани бузиб ташладилар.

2) Ҳижрий 129-йил. Абу Муслим Хуросоний Умавийларга қарши қўзғолон бошлади.

3) Ҳижрий 544- йил. Фахруддин ар-Розий таваллуд топдилар.

4) Ҳижрий 658- йил. «Айни жолут» жанги бўлиб ўтди.

Рамазоннинг йигирма олтинчи куни:

1) Ҳижрий 762- йил. Бадруддин Айний роҳимаҳуллоҳ дунёга келдилар.

Рамазоннинг йигирма еттинчи куни:

1) Ҳижрий 927- йил. Белград фатҳ этилди.

Рамазоннинг йигирма саккизинчи куни:

1) Ҳижрий 2-йил. Закот фарз бўлди.

Рамазоннинг йигирма тўққизинчи куни:

1) Ҳижрий 1425- йил. Ёсир Арафот вафот этди.

Рамазоннинг ўттизинчи куни:

1) Ҳижрий 256- йил. Имом Бухорий вафот этдилар.

2) Ҳижрий 384- йил. Имом ибн Ҳазм дунёга келдилар.

Тошкент Ислом институти талабаси

Муҳаммад Али Муҳйиддин.