muslim.uz
Шарқ олимлари асарларида ҳадислар талқини
Қадимий Турон, Мовароуннаҳр, Туркистон ҳудудида яшаган аждодларимизнинг асрлар мобайнида яратиб, авайлабасраб келган ва келинаётган мифлари, эртак ва ривоятлари, термалар, достонлар, мақол ва маталлари, тўй ва сайил-ларда, йиғинлар, байрамлар ва сафарларда ижро этган қўшиқ ва лапарлари, маданият, маънавият, маърифатга оид бўлган жамики мерослари, урф-одатлари, анъаналари маънавиятимизнинг ривожланиши учун манба бўлиб хизмат қилиши шак-шубҳасиздир .
Шарқнинг кўплаб шоир-мутафаккирлари тасаввуф таълимотидан куч-озиқ олиб ижод қилдилар. Натижада кўпгина пандномалар, ҳикматлар ва бошқа камолотга ҳидоят қилувчи асарлар пайдо бўла бошлади. Кўп шоирларда дунёвийлик билан илоҳий, яъни ирфон қўшилиб зуҳур этди. Ҳофиз Шерозий, Саъди Шерозий, Камол Хўжандий, Жомий ва Навоий ижодида дунё гўзаллиги, илоҳий ҳусн-у жамолнинг давоми ва моддий ифодаси сифатида олиб қаралади. Навоий “Ҳамса”сида яхши одам ҳушахлоқ, одил ва оқилдир деб талқин қилади. Яхшиларнинг яхшиси – ер-у кўкни бир назар билан қамраб олган Баҳоуддин Нақшбанд ёки орифлар орифи Абдураҳмон Жомийларни комиллик тимсоли деб кўрсатади.
Шарқ оламининг ўзига хос тафаккури, тарбияси ва эътиқоди мавжуд бўлиб, бу асрлар давомида шаклланиб, равнақ топиб, мукаммал башарий тарбияга айлангани ҳеч кимга сир эмас. Бу тарбия ўзининг теранлиги ва ҳаётийлиги билан ҳам, бугунги кунда фақат Шарқ олами эмас, балки Ғарб олами педагогларининг ҳам диққатини ўзига жалб этмоқда. Зероки, Шарқнинг қайси бир аллома-файласуфи ёки имом ва муҳаддислари асарларини ўрганмайлик ва тадқиқ қилмайлик, албатта инсонни тўғри йўлга ҳидоят қилувчи, сабр-тоқатга ундовчи, киши кўнглига таскин ва ишонч бағишловчи теран маъноли сатрларни топамиз .
Имом Исмоил ал-Бухорий ўзининг “Ал-адаб ал-муфрад” номли ахлоқ ва одоб масалаларига доир ҳадислар тўпламида:
عن ابي سعيد الخدري عن النبي عليه السلام قال: “خصلتان لا يجتمعان في مؤمن البخل و سوء الخلق
Абу Саид ал-Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Икки хислат мўмин кишида жам бўлмайди. Биринчиси бахиллик, иккинчиси бадхулқлик ”,-дедилар”.
Бу икки нарса, жуда ёмон нарсалардан. Биттаси бўлиши мумкин экан, бироқ иккови ҳам мўмин кишида жам бўлиши мумкин эмас. Демак, мўмин киши бахилликдан узоқлашиб, сахий бўлишга, бадхулқликдан узоқлашиб, ҳусни хулқ билан сифатланишга қаттиқ киришмоғи керак.
Алишер Навоий мана шу ҳадисни шундай талқин қилганлар:
Ҳирсдин кечгил ул ғинодурким,
Ҳадд-у ғоят эмас анга пайдо.
Тут қаноатки, ул эрур моле
Ки, ниҳоят эмас анга пайдо .
Яна бир ҳадисда:
عن أنس بن مالك قال: كان رسول الله صلى الله عليه وسلم يتعوذ يقول “اللهم إني أعوذ بك من الكسل وأعوذ بك من الجبن وأعوذ بك من الهرم وأعوذ بك من البخل
Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Аллоҳга дуо қилиб, дангасалик, қўрқоқлик, қарилик ва бахилликдан паноҳ беришини сўрардилар ”.
Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳадислари замирида инсонпарварлик, халқпарварлик, ватанпарварлик ғоялари устуворлик қилади. Бадхулқлик, бахиллик, золимлик, манманлик, такаббурлик цингари салбий хислатлар қораланади. Албатта бунинг замирида катта мантиқий маъно ётади.
Алишер Навоий сабр-қаноат хусусида шундай деганлар:
“Кимки сабр-қаноатни ўзига касб қилган бўлса, балки бу уни бой қилади.
Олтин-кумуш билан зеб-у зийнатларни бойлик деб билма, балки ҳақиқий бойлик сабр-қаноат олтинларидир.
Қаноат олтини ҳеч қачон йўқолмайди, ана шу олтинни қўлга киритиб, шу орқали бойишга ҳаракат қил.
Кулбада қаноат қилиб ўтирган дарвеш тамагир подшоҳдан афзалдир. Қаноат қилганнинг жойи иззат тахтидадир ”.
Ҳазрат Алишер Навоийнинг бу фикрлари эса Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васалламнинг мана бу ҳадиси шарифларининг талқинидир:
عن ابن عمر عن النبي عليه السلام قال: “المؤمن الذي يخالط الناس و يصبر على اذاهم خير من الذي لا يجالط الناس و لا يصبر على اذاهم”.
Ибни Умар розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади, Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтдилар:
“Одамларга аралашиб, уларнинг озорларига сабр қилиб юрадиган мўмин одамларга аралашмай, уларнинг озорларига сабр қилмайдиган мўминдан афзалдир “.
Инсон иродаси кўп нарсага қодир бўлган кучли бир қуюндир. Ундан тўғри фойдаланиш ва ақл билан бошқара билиш катта аҳамиятга эга бўлиб, кўзланган мақсадга эришишга ишонч ҳосил қилдиради. Ваҳоланки, иродали кишилар ҳеч қачон шошма-шошарлик ва сабрсизлик билан иш бажармайдилар. Ҳар қандай ғам-ташвиш ва азоб-уқубатларни вазминлик билан ўтказадилар.
Алишер Навоий “Маҳбуб-ул қулуб”да ёзган: “Нодон эшак, балки эшакдан ҳам баттар. Эшакка нимани юкласанг кўтаради.Қаёққа ҳайдасанг ўша ёққа боради, унда ақл-фаросат даъвоси йўқ, бермасанг оч, берсанг тўқ. Бу бир бечорадур, юк ташувчи, ўтин, чўп ташувчи, балки ғалла ташувчи. Нодон – юқоридаги сифатлардан холи: зоти билим либосидан маҳрум. Нодоннинг иши такаббурлик, кеккайиш, хаёлида юз хил беҳуда ташвиш ”.
Адабиётимиз тарихида нодонлик деб аталмиш офатдан Аҳмад Яссавийчалик ранж чеккан шоир бўлмаса керак. Нодон -халқнинг кулфати, нодон – ўзига хос ёвузлик. Нодон – ақл жаллоди, деб билади. Мана шунинг учун Аҳмад Яссавий:
Дуо қилинг нодонларни юзин кўрмай,
Ҳақ Таоло рафиқ бўлса бирдам турмай.
Бемор бўлса нодонларни ҳолин сўрмай,
Нодонлардан юз минг жафо кўрдим мано .
-деб ёлворган.
Яссавий бу фикрга тўғридан тўғри келган эмас, у ўз ҳаётида бир қанча нодонларни кўрган. Улар билан муомала-ю муносабатда бўлган. Яссавий ана шундай калтабин ва худпараст кимсаларни нодон санабгина қолмай, ўзини олимман деб, китоб ўқиб, маъносини уқмаганларни ҳам фикрсиз нодонлар деб билган. Ҳадисларнинг барчасида одамлар ҳаётларини илму маърифат асосида олиб борсалар доимо юксакликка эришишларига ишора қилинган. Нодон киши эса ўзига бино қўяди, қилган ишини миннат қилади, дўстман деб душманнинг ишини бажаради. Нодонга ошно бўлиб, кейин пушаймон қилма. Нодонлар андиша, сукут сақлашни билмайди, ўз тилини тиймайди, ўзларини ақлли билиб, ўзгаларга сўз бермайди, сирингни ошкор, ўзингни бадном қилади.
Илм инсон қалбини офтобдек ёритувчи ҳарорат манбайи. У инсонни қаро тупроқдан зар, буюк тоғлар бағридан маъдан, тубсиз денгизлар қаъридан жавоҳир олишга қодир этувчи қудратли воситадир. У инсонни юксакликка кўтариб, ўзга сайёраларга қадам қўйишига замин пайдо қилади.
Абу Лайс ас-Самарқандий ўзининг “Бўстон ул-Орифин” асарида келтиради: “Илм ибодатдан афзалдур, чунки у динни тутиб турувчидир. Билим олмоқ икки тоифага бўлинур, яъни бири қалбан илмга ташналикдур, бу фойдали илмдур. Бундай илм киши ҳаётини тоабад нурафшон қиладур. Иккинчи хилдаги илм эса фақат тилдагидир (яъни ўзини билағон қилиб кўрсатишдир), бу тоифадаги толиблар Тангри ҳузурида банда бўлмоқликка далилдур”. Буюк мутафаккир ва донишманд шоир Огоҳий илмга катта эътибор бериб, бир ўринда:
“Илм андоқ ганжи нофеъдур бани одамға ким,
Кимда ул бўлса , икки олам бўлур обод анго”, -деб келтирган эди.
Инсоннинг энг юксак фазилати бўлган камтарлик ҳам доимо эъзозланади, такаббурлик, манманлик пасткаш деб ҳисобланади .
عن عمر ابن شعيب عن ابيه عن جده عن النبي عليه السلام: “يحشر المتكبرون يوم الفيامة امثال الذر في صورة الرجال يغشاهم الذل من كل مكان يساقون الى سجن من جهنم يسمى بولس تعلوهم نار الانيار و يسقون من عصارة اهل النار”.
Амр Ибн Шуаъйбдан, у отасидан, у бобосидан ривоят қилинади:
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Мутакаббирлар қиёмат куни маҳшаргоҳга одам суратида қизил чумолига ўхшаш ҳолда келтирилади. Уларни ҳар тарафдан хорлик қоплаб туради. Уларни жаҳаннамдаги Бўлас деб номланган қамоқхонага ҳайдаб кетилади. Устларидан оловнинг шиддатлиси ёниб туради.Улар Дўзах аҳлининг йирингидан ичирилурлар”, – дедилар ”.
Бу дунёда ўзини катта олиб, мутакаббирлик қилиб юрганлар у дунёда бунинг акси ила жазоланар экан. Уларни маҳшаргоҳга кичкина қизил чумоли ҳажмидаги одам сифатида йиғилар экан.
Халқимизда эса: “Ким нима экса шуни ўради”, деган мақол мавжуд. Шу боис Аҳмад Дониш:
Сен отангга ҳарна қилдинг яхшилик,
Кут болангдан яхшиликка яхшилик,
-деса,
Абдулла Авлоний эса:
Туғуб ташлов билан болъмас бола, бўлғай бало сизга,
Вужуди тарбият топса бўлур ул раҳнамо сизга.
Темурчилар боласи тарбият топса бўлур олим,
Бузулса хулқи Луқмон ўғли бўлса, бўлғучи золим,
-деб ёзади.
عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عَمْرٍو قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: ” إِنَّ أَكْبَرَ الذَّنْبِ أَنْ يَسُبَّ الرَّجُلُ وَالِدَيْهِ “، قِيلَ لَهُ: يَا رَسُولَ اللهِ، وَكَيْفَ يَسُبُّ الرَّجُلُ وَالِدَيْهِ ؟ قَالَ: ” يَسُبُّ الرَّجُلَ، فَيَسُبُّ أَبَاهُ، وَيَسُبُّ أُمَّه”.
Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳудан, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи вассаллам: “Киши ўз ота-онасини сўкиши энг катта гуноҳдир”,-дедилар. Саҳобалар: “Ё Расулуллоҳ, киши ўз ота-онасини сўкадими?”- деб сўрашганда, Расулуллоҳ: “У киши бир одамни сўкади, у одам ҳам аввал сўккан кишининг отасини ҳам, онасини ҳам сўкади”, – дедилар ”.
Ушбу ҳадиснинг моҳиятига эътибор берсангиз, қуйидаги хулосага эга бўласиз:
а) ўз ота-онасини қадрлаган киши ўзгалар ота-онасини сўкмаслиги ва ҳақорат сўзлардан ўзини сақлаши лозим;
б) инсонлар ўртасидаги муомала-муносабат қанча чиройли ва одоб доирасида бўлса, унинг ота-онаси ҳам шунча роҳат ва ҳурматда бўлади.
Яна бир ҳадисда ота-онага оқ бўлиш гуноҳи кабира экани баён қилинган:
عن عبد الرحمن بن أبى بكرة عن أبيه قال قال رسول الله صلى الله عليه و سلم :” ألا أنبئكم باكبر الكبائر ثلاثا قالوا بلى يا رسول الله قال الإشراك بالله وعقوق الوالدين وجلس وكان متكئا ألا وقول الزور ما زال يكررها حتى قلت ليته سكت”.
Абдураҳмон ибн Абу Бакра розияллоҳу анҳудан, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтдиларки: “Гуноҳи кабираларнинг энг катта 3 тасини айтайми? – деб сўрадилар. Айтинг ё росулуллоҳ, дедик. Атдиларки: Аллоҳга ширк келтириш, ота-онага оқ бўлиш, – ён бошлаган эдилар, ўтириб олдилар – огоҳ бўлинг, ёлғон гувоҳлик беришлик, деб қайтаравердилар, тўхтамадилар, шоядки сукут қилсалар дедим ”.
Демак ислом динида ота-онанинг ҳурматини жойига қўйиш бу иҳтиёрий иш эмас, кўпчилик ўйлаганидек, балки мажбурийдир ва бу учун Аллоҳнинг ҳузурида жавобгарлик қаттиқ бўлади. Исломдан бошқа ҳеч бир жамиятда ота-онанинг мартабаси бу даражада улуғланмайди.
جابر بن عبد الله قال قال رسول الله صلى الله عليه وسلم من كان له ثلاث بنات يؤويهن ويكفيهن ويرحمهن
وجبت له الجنة البتة فقال رجل من بعض القوم وثنتين يا رسول الله قال وثنتين
Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳу айтдилар: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Кимнинг учта қизи бўлиб уларни ўз қўлида тарбия қилиб, катта қилса ва уларга марҳамат назари билан қараса жаннатга кириши албатта муқаррардир”, дедилар. Шунда бир киши: “Ё Расулуллоҳ! Унинг қизи иккита бўлсачи?” – деб сўради. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Иккита бўлса ҳам “, дедилар. Бундан келиб чиқадиган хулоса шуки, оиласида икки ва ундан ортиқ қиз туғиладиган кимсалар баъзан хотини ва бошқа оила аъзоларига тазйиқ ўтказиши нотўғридир. Аксинча, кўп қизлари бор хонадонда одоб-ахлоқ меъёрлари тўғри йўлга қўйилса, уларга марҳамат назари билан қараб тарбия қилинса, улар кўп катта савобларга эга бўладилар. Боиси, ҳар бир қиз эртанги кунда бир оиланинг бекаси бўлади. Одоб-ахлоқли ва яхши тарбия кўрган қиз шу хонадонни обод қилади, оила аҳлининг мақтов ва олқишларига сазовор бўлади. Бу эса икки оиланинг яқинлиги ва дўстлигини оширади.
Нафс ва унинг бадкирдорлиги ҳақида Сўфи Оллоёр “Сабот ул-ожизин” асарида қуйидагиларни келтиради:
Кел, эй кас, бўлма акнун тобий нафс,
Сўлур ахшом сафо бу гардани ғафс .
Ҳама тоатларинг хуби-ю софи,
Яқин билсанг эрур нафснинг хилофи.
Алломаларимизнинг юқоридаги фикрларига Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қуйидаги ҳадислари асос бўлган:
عن ابي هريرة عن النبي علبه السلام قال: ليس الغنى عن كثرة العرض و لكن الغنى غنى النفس
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Бойлик матоҳнинг кўплигида эмас, бойлик нафснинг тўқлигидадир ” дедилар”.
Шунинг учун инсоннинг биринчи вазифаси ўз нафсини жиловлаб олиш лозим. Қаноат ва саховат, ҳиммат ва ботиний фақр билан инсон ўзининг улуғлигини карамли қилиб яратилганлигини англаса, энг айёр душмани нафси эканлигини англайди.
“Киши учун саломатлик керак, мол-дунё эса топилади,
Қушга ҳаёт керак, дон эса топилади.
Инсон тирик бўлса, унинг тилаги равшандир,
жон ва бош омон бўлса, орзу яқиндир”.
(Юсуф Хос Ҳожиб).
“Хушҳаёт омили бешга етади,
Барча доно шунга қилур ишорат.
Соғлиг-у омонлик ҳам, фаровонлик,
Яхши суҳбатдош дўст , дилга фароғат “.
(Абдураҳмон Жомий)
Бир сўз билан айтганда, халқимизнинг азалий одати болаларни одобли қилиб тарбиялаш эканлигини унутмаслигимиз лозим. Бунинг учун сабр-қаноатли бўлиб, ҳаётнинг аччиқ чучугига бардош берадиган, садоқат билан оила тутадиган одамлар керак. Ана шунда фарзандларини ақлли, ахлоқ-одобли қилиб тарбиялайди. Сабрли кишида меҳр-мурувват, инсоф-диёнат мавжуд бўлади. Бойликка учмайди, турли-туман сўзларга бардош билан чидайди.Инсоннинг фазилати ҳам ана шундадир. Аждодларимиз меросидан ҳар бир ахлоқий қоида кишиларга маънавий комилликка ва бахт-саодатга эришиш ҳақида сабоқ беради. Ўн гўзал хислат: ҳаё, мурувват, садоқат, тавозе, меҳнат, сахийлик, омонатга вафо, адолат, юмшоқ феъллик, шижоат одамга бахт-саодат келтиради. Ҳасад, адоват, бахиллик, хиёнат, такаббурлик, ёмонлик, мунофиқлик, чақимчилик, жоҳиллик ва ялқовлик эса одамларни фалокатга судрайди. Ҳикматлар, ҳикоялар, мақоллар ва маталлар, эртаклар ва достонларнинг ҳаммасида инсон нақадар улуғ зот эканлиги, оламнинг обод ва гўзаллиги, унинг ақл-идроки, тафаккури, амалий фаолиятига боғлиқлиги таъкидланади. Энг асосийси эса алломаларимиз асарларидаги ушбу тушунчалар негизида динимиз асослари бўлган Қуръон ва ҳадис ётади.
Робия САИДХОНБАЛОВА
«Хадичаи Кубро» ўрта махсус ислом билим юрти
талабаси
ЎМИ Матбуот хизмати
Халқаро миграция ташкилоти делегациясининг учрашувлари
Ўзбекистон Республикаси Бандлик ва меҳнат муносабатлари вазирлигида 2 апрель куни Халқаро миграция ташкилоти (ХМТ) бош директори Уильям Свинг бошчилигидаги делегация билан учрашув бўлиб ўтди.
Унда ХМТнинг Марказий Осиё бўйича ҳудудий мувофиқлаштирувчиси Деян Кесерович, Марказий Осиё бўйича мувофиқлаштирувчи офисининг Ўзбекистон билан алоқалар бўйича дастурий ходими С.Тошбоев, Ўзбекистон Республикаси Бош прокуратураси, Ички ишлар вазирлиги вакиллари иштирок этди.
ХМТ бош директори У.Свинг Президент Шавкат Мирзиёев раҳбарлигида амалга оширилаётган ислоҳотлар дунё миқёсида ижобий баҳоланаётгани, хусусан, 26-27 март кунлари «Тинчлик жараёни, хавфсизлик соҳасида ҳамкорлик ва минтақавий шериклик» мавзусида Афғонистон бўйича юқори даражадаги Тошкент халқаро конференцияси муваффақиятли ўтганини қайд этди. Ўзбекистоннинг меҳнат мигрантларини қўллаб-қувватлаш ва одам савдосига қарши курашиш бўйича ҳуқуқий механизмларни амалга оширишга қаратилган муваффақияти алоҳида таъкидланган ҳолда, 2017-2021 йилларда Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича Ҳаракатлар стратегияси ижроси юксак баҳоланди.
Учрашувда мигрантларга ёрдам кўрсатиш, миграция оқимини тартибга солишнинг ҳуқуқий механизмларини ишлаб чиқиш масалалари бўйича Ўзбекистон билан ХМТ ўртасидаги муносабатлар муҳокама қилинди. 2016 йилдан буён Ўзбекистонда одам савдоси ва экстремизмга қарши курашиш соҳаларида қўшма лойиҳалар амалга оширилаётгани қайд этилди.
Тадбирда мамлакатимизнинг ХМТга қўшилиш масаласи бўйича фикр алмашилди. Таъкидланганидек, Ўзбекистон Республикаси мазкур халқаро ташкилот аъзоси бўлмаган ҳолда, ХМТ томонидан ўтказилаётган лойиҳаларда фаол иштирок этмоқда. ХМТга аъзо бўлиш мамлакатимизга ташкилотга аъзо давлатлар билан кўп томонлама ва икки томонлама ҳамкорлик қилиш учун кенг салоҳиятга эга бўлиш имконини беради.
ХМТ бош директори бугунги кунда мазкур нуфузли ташкилотга аъзо бўлиш бўйича ҳуқуқий асос тайёрланаётгани тўғрисида хабардор қилинди. Ўз навбатида, Уильям Свинг Ўзбекистонни ташкилотга қабул қилиш бўйича ҳар томонлама ёрдам кўрсатишга тайёр эканини билдирди.
ХМТ делегацияси, шунингдек, мамлакатимизнинг қатор вазирлик ва идораларида ҳам музокаралар ўтказди.
Манба: ЎзА
Ражаб ойини ғанимат билинг
Ражаб ойи тўрт улуғ ойнинг бири. Мана шу тўрт – зулқаъда, зулҳижжа, муҳаррам ва ражаб ойлари айрим ишлар ҳаром қилинган ойлардир. Қадимдан, яъни, Иброҳим (а.с.) шариатларидан то исломгача бўлган даврларда ҳам, бу ойларда уруш қилиш ҳаром саналган. Араб халқлари жоҳилият даврида барча самовий динларнинг аҳкомларини бузиб, ўзгартириб юборган бўлсалар-да, мазкур тўртта ойнинг ҳурматини сақлаб қолганлар. Шаҳри ҳаромда ҳар қандай урушни, гуноҳ, зулм ишларни, ов қилишни тўхтатишар, ҳатто ўз отасининг қотилини кўриб қолсалар ҳам, ундан ўч олишга шошилмай, ушбу ойларнинг тугашини кутар эдилар.
Аллоҳ жалла жалолуҳу ояти карималарда: “Албатта, Аллоҳнинг наздида ойларнинг адади – Аллоҳнинг осмонлар ва Ерни яратган кунидаги битигига мувофиқ – ўн икки ойдир. Улардан тўрттаси (уруш) ҳаром қилинган ойлардир...” деб, юқорида номи зикр этилган ойларнинг шаҳри ҳаром эканлиги ва уларнинг ҳурматини сақламоқ зарурлигини маълум қилади (Тавба, 36).
Расулуллоҳ (с.а.в.) мазкур оятни охирги ҳажлари – “Ҳажжатул вадо”да ўқиб, мусулмонларга бу ойларнинг ҳурмати тўғрисида кўп маълумот берганлар.
Усмон ибн Ҳакимдан ривоят қилинади: «Саъид ибн Жубайрдан Ражаб ойида турганимизда Ражаб рўзаси ҳақида сўрадим. У: «Ибн Аббоснинг: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам рўза тутар эдилар, ҳатто оғизларини очмасалар керак, дер эдик. Оғизлари очиқ бўларди, ҳатто рўза тутмасалар керак, дер эдик», деяётганини эшитганман», деди».
Усмон ибн Ҳаким Саъид ибн Жубайрдан Ражаб ойи рўзаси ҳақида сўраса ҳам, у киши Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг доимий одатлари ҳақида жавоб берганлар. У зот соллаллоҳу алайҳи васаллам гоҳида сурункасига рўза тутар эдилар, ҳатто кишилар у киши оғизларини очмаслар керак, деб ўйлаб қолишарди. Гоҳида эса, сурункали оғизлари очиқ юрганларидан кишилар энди рўза тутмасалар керак, деб ўйлаб қолишар эди. Ражаб ойда ҳам шундоқ бўлар эди.
Мужийба ал-Боҳилийя розияллоҳу анҳодан, у киши ўз оталари ёки амакиларидан ривоят қилади: «Албатта у (отаси ёки амакиси) Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳузурларига борибди. Сўнгра эса бир йилдан кейин яна ҳолати ва кўриниши ўзгарган ҳолда келибди ва:
«Эй Аллоҳнинг Расули, мени танимаяпсизми?», дебди.
«Сени нима ўзгартирди? Чиройли кўринишда эдинг?», дедилар.
«Сиздан ажраганимдан сўнг фақат кечасигина таом едим», деди.
Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Нима учун ўзингни азобга солдинг?», дедилар-да, сўнгра: «Сабр ойи рўзасини тут ва ҳар ойдан бир кун тут», дедилар. «Бир оз зиёда қилинг, менинг қувватим бор», деди. «Икки кундан рўза тут», дедилар. «Бир оз зиёда қилинг», деди. «Уч кундан рўза тут», дедилар.
«Бир оз зиёда қилинг», деди. «Ҳаром (ой)ларида рўза тут, сўнгра тарк қил, ҳаром (ой)ларида рўза тут, сўнгра тарк қил, ҳаром (ой)ларида рўза тут, сўнгра тарк қил, деб уч бармоқларини буклаб-ёзиб кўрсатдилар» (Абу Довуд, Аҳмад ва Насаий ривоят қилган).
Ушбу ҳадисдан маълум бўладики, Ражаб ойида нафл рўза тутиш савобли иш ҳисобланади. Иложини топган кишилар бу ойда нафл рўза тутсалар яхши бўлар экан.
Ойбек МАЪРУПОВ
“Кўкалдош” ўрта махсус ислом билим юрти талабаси
ЎМИ Матбуот хизмати
Умидсиз бўлманг, диндошим!
Ҳаёти давомида кишининг боши устидан қуёш чарақлаб туриши баробарида, турли хил ташвиш булутлари ҳам сузиб ўтади. Кенглик—танглик ҳам, тўқлик—очлик ҳам, ғалаба—мағлубият ҳам, шодлик—мусибат ҳам. Умри фақат шодлигу ғалаба билан ўтган кимсани тарих билмайди. Одам боласидан машаққат ва мусибат пайтида сабр қилиши, умидсизланмаслиги, ҳақ устида сабот билан туриши талаб этилади. Дунё ғами келиб – кетувчи меҳмондир. Абадий қолади, деб ранжимаслик керак.Тонгни кутадиган одам сабр қилиши шарт. Тун қиёматга қадар давом этмайди. Неъматга сабр билан эришилади, шошқалоқ ва бесабр неъматдан маҳрум қолади. Неъматни кўриш билан шокир, мусибатга дуч келганда эса собир бўлиш иймон жумласига киради. Ҳаёт қийинчиликларсиз бўлмайди, қийинчиликларсиз маъносини йўқотар эди. Биз ё муваффақият қозонамиз ёки ютқазамиз. Ғалаба қозонмоқчи бўсак курашмоқ керак. Кураш туфайли қўлга киритган ютуғимиз кўнглимизни тоғдек кўтаради, мамнун бўламиз, энг муҳими, руҳимиз яна бир поғона юксалади. Умидимиз сўниб, ҳафсаламиз пир бўлган пайтлар кўп бўлади. Орзуларимиз, режаларимиз амалга ошмаган пайтда ўзимизни қандай ҳис қиламиз? Ҳалол ишласак, тинмай меҳнат қилсак, бировнинг дилига озор бермасак ҳам барибир ҳамма ўйларимиз барбод бўляпти. Нима учун, деб савол берамиз. Мавлоно Жалолиддин Румий шундай дейдилар: “Ҳеч томондан умидим йўқ. Фақат У карам соҳиби : “Умидсиз бўлманг” – дейди. Хоқонимиз доимо бизга далда бермоқда, “Умидингизни узманг” деб қулоғимизни бурамоқда” .
Аллоҳ таоло шундай деб марҳамат қилади:
“(Эй, Муҳаммад!) Менинг иймон келтирган бандаларимга айтинг: “Парвардигорингиздан қўрқингиз! Бу дунёда эзгу иш қилган зотлар учун (охиратда) чиройли (оқибат – жаннат) бордир.Аллоҳнинг Ери кенгдир. Албатта, сабр қилувчиларга (охиратда) мукофотлари беҳисоб берилур” (Зумар сураси 10 – оят). Ҳисоб–китоб ва кузатишларга қараганда, катта қизиқиш ва манфаат кўриш билан бошланган ҳар қандай фирма, илмий тадқиқотлар қайсидир босқичга етганда бирдан барбод бўлади. Маълумотларга кўра, беш йил ичида ҳар юзта фирмадан атиги бештасигина қолар экан. Қолганлари рақобатга дош беролмагани, ишчилари кетиб қолгани, молиявий қийинчиликлар туфайли ёпилар экан. Худди шунингдек, инсон ҳаётини юз фоиз хурсандчиликдан иборат деб бўлмайди, ҳаётимиздаги энг қувончли кунларда тўсатдан бутун ҳаётимизни остин – устун қилиб юборадиган касаллик, оилавий муносабатлар, хизматдаги кескин ўзгариш, моддий қийинчиликлар билан боғлиқ бирор воқеа рўй бериши мумкин, ана шунда ҳамма орзуларимиз, умидларимиз сўнади. Нега? Нима учун?
Инсон қанчалар кучли бўлмасин, барибир тўсатдан бошга келган зарбалар ҳар биримизни эсанкиратиб қўйиши табиий. Ҳамма бирдек руҳий ирода ва кучга эга, ҳамма ҳам шароитлар билан муроса қила олишга қодир эмас. Ҳатто жасур, дадил инсон ҳам мушкул вазиятларда талмовсираб қолади, руҳияти тушиб кетади. Энди вазиятни таҳлил қилиб, умидимизнинг сўнишига олиб келадиган сабабларни қидирамиз. Биринчи навбатда ўзимизнинг моҳиятимизни англаб оламиз. Яъни, нима учун бу дунёга келдик, яшашимиздан мақсад нима? Бу дунёга ўзимизни кашф этиш, руҳиятимизни камол топтириш учун келамиз. Мақсад руҳиятимизни мукаммалликка эриштириш экан, ҳаётимиз давомида сабоқ оламиз. Руҳиятимизни чиниқтириш, маълум бир синовлардан ўтиш учун биз дарс ўтишимиз, шахсиятимизни шакллантиришимиз керак. Сабр меъёрни билиш, ирода инсон руҳини чиниқтиради. Умидларни сўндирадиган шароитлар эса руҳиятимизни чиниқтириш учун керак бўлган омилларнинг айнан ўзгинаси. Шулар биз учун дарс вазифасини ўтайди. Баъзида биз кучга, ҳатто жуда катта кучга эга бўламиз. Фалокатлар эса, катта кучга эга бўлганимиз учун эмас, балки шу кучимизни нотўғри тақсимлаганимиз учун рўй беради. Барбод бўлиш – ўзингизнинг шахсингизни тушунмаслик, нотўғри хулоса қилиш, иродангизни суистеъмол қилишдан келиб чиқади. Айрим ҳолларда бу молиявий, ўзаро муносабатлар, мартаба, амал ёки иззат – обрў каби моддий йўқотишларга ҳам олиб келади. Буни ўзимиз ўйлагандек кучимиз қувватли, тушунчаларимиз тўла ва мукаммал эмаслиги учун юборилган аломат сифатида қабул қилишимиз мумкин. Баъзида фалокатлар инсоннинг меҳнатсиз роҳатга эришасан, деган шайтон сўзларига қулоқ солиб тўғри йўлда бўлмаганидан содир бўлади. Агар биз руҳиятимизни камолга эриштириш ўрнига моддий бойлик тўплашга муккасидан кетсак, оқибатда шу кунгача қўлга киритган ва эришганларимизнинг ҳаммасидан жудо бўламиз. Биз кўз олдимизда содир бўлаётган ҳодисалар устидан ғолиб келиб бўй кўрсатишимиз, яъни руҳий юксалишимиз лозим. Аввал бошдан ақл билан иш кўрганимизда ҳозиргидек фалокатлар содир бўлмасмиди?! Лекин энди ақлимиз кирди, агар ҳозирги мушкуллик бошимизга тушмаганда бу ақл ҳеч қачон келмасди ҳам. Демак, у синов ва дарс. Ана шу сабоқни ўзлаштирсак, кейинги сафар ҳудди шунингдек қийин вазиятлардан осон чиқиб кетамиз. Кўпинча зиддиятли вазиятларда биз инсонлар ҳаддимиздан ошиб кетганимизни пайқаймиз ва бунинг учун жавобини беришимиз керак бўлади. Фалокат ўзимизга жуда ишониб, мағрурланиб кетганимиз, аслида мавжуд бўлмаган ирода ва кучимизга ортиқча ишониб юборганимизнинг натижаси.
“Баъзида ютқазганингизни рўйи рост тан олишингиз керак, қоқилиш – ўзингизнинг айбингиз. Бошга иш тушганда энг аввало умидсизланмаслик керак, қаерда қандай хатога йўл қўйганини тушуниб, уларни тузатишга ҳаракат қилиш лозим” .
Ҳуд сурасида Одам болаларининг қандайлиги чиройли тарзда баён этилган:
“Агарда биз инсонга Ўз марҳаматимизни тоттириб, сўнгра (яна) уни тортиб олсак, (қарабсизки) у ноумид ва ношукр (бўлиб қолур). Агарда унга бирор зарар келиб кетгандан кейин ноз – неъматларни тоттириб қўйсак: “Ёмонликлар мендан (ўзича) кетди”, – дейди, албатта. Зеро, у мағрур ва фахрланувчидир. Илло, сабрли бўлган ва эзгу ишларни қилганларга, айнан ўшаларга мағфират ва катта мукофот бордир” (Ҳуд сураси 9 – 11 оятлар).
Мазкур уч оят “Бу васф иймон ва ислом тақозо қилган сифатлари билан тўла сифатланмаган инсоннинг васфидир”, — деб тафсир қилинади “Тафсири ҳилол”да. — Агар ундай одамга бирор неъмат бериб туриб, сўнгра олиб қўйилса, тушкунликка тушиб, дод–вой қилади, ўзини ҳар томонга уради. Ёки аксинча, ё иссиққа кўнади ё совуққа. Охирги оятда солиҳ бандаларнинг икки сифати алоҳида таъкидланмоқда: сабр ва яхши амаллар қилиш. Сабр доимо, ҳаммага керак: яхшилик етганида ҳам, ёмонлик етганида ҳам, зарар – камчилик пайтида ҳам, фойда – борчилик пайтида ҳам ғоятда зарур. Йўқчиликка сабр қилиш осон. Аммо борчилик–тўқчиликка ҳамма ҳам тоқат қила олмайди. Аслида банда оғир пайтда бардош билан, неъмат етганда шукр ва яхшилик билан сабр қилсагина саодатга етиша олади. Орамизда баъзи бировлар ҳаёт йўлларига назар солиб, унинг нуқул тўсиқ, ғовлар тоғидан иборат эканини айтишлари мумкин. Улар ана шу ғовлар устига тик юриб, енгганлар, айланиб ўтганлар. Ҳатто йўлларида: “Бу сенинг қўлингдан келмайди, буни қўлга киритолмайсан, бу сен учун эмас” деб гапирадиганлар учраб қолади. Огоҳлантирувчи кишиларнинг кўп ёки камлигидан қатъий назар, ичимиздаги қандайдир бир куч бизни уйғотади, тетиклаштиради, ҳаётга ва ўзимизга бўлган ишонч кучи, эҳтимол бахтга эришиш умиди, орзуси бизни олдинга қараб, янгича ҳаёт кечиришга ундар. Орада пайдо бўлган танаффуслар олға қадам босишга имконимиз борлигини билдиради ва буни идрок этамиз. Ҳаёт тўсиқлардан иборат. Биз уларни осон ва тез ёки стресс билан қабул қилишимиз мумкин. Биз тўсиқ ва муаммоларни енгиш учун ўзимизни хаёлан тайёрлашимиз ёки таслим бўлишимиз мумкин. Одатда қийинчиликлардан ўтиб олганимизда енгиллик ва мамнунликни ҳис этамиз. Лекин тўсиқлардан ўтиш осон эмас, қатъийлик ва тўғри қарор қабул қилишни талаб қилади. Тўғри қарорга келиш эса ўз ҳаётимизни фалсафий мушоҳада этиш билан амалга ошади. Агарки тўсиқларга таслим бўлсак, бу бизнинг ҳаёт имтиҳони олдидаги катта хатойимиз бўлади. Зеро, юртбошимиз бизларни олға интилишга чақириб шундай дейдилар: “Бировнинг қўлига ва юзига қараб яшайдиган инсон ва давлатнинг озодлиги бутун бўлмайди, мустақиллиги тўлиқ бўлмайди. Ҳаётнинг шафқатсиз қонуни шу: фақат ўз куч–қудратига ишонган халқгина ўз – мурод – мақсадига етади” .
Аллоҳ таоло Қуръони каримнинг Оли Имрон сурасида шундай деб марҳамат қилади:
“Мол-мулкларингиз ва жонларингиз (офати ва мусибати) ила синалурсизлар. Шунингдек, сизлардан олдин Китоб берилганлар ва мушриклардан кўп азиятли (аччиқ) гапларни эшитасизлар. Агар сабр қилсаларингиз ва тақволи бўлсаларингиз, албатта, бу ишларнинг пухталигидандир” (Оли Имрон сураси 186 – оят).
Ана шу душманлар инсонни йўлдан уришга, унга шаҳватларни чиройли қилиб кўрсатишга ва уни тоат – ибодатлардан узоқлаштиришга уринадилар. Улар кўзлаган мақсадларига эришиш учун бетўхтов ҳуруж қилиб туришади. Шу боис, инсон нафсини жиловлаб олиш, ҳавои – ҳохишини шариат измига юргизиш ва ҳақиқий душманни – шайтонни мағлуб этиш йўлида жидду – жаҳд кўрсатмоғи лозим. Атрофимизда оптимистлар, ўзини кучли деб биладиган одамлар бор, уларни кузатишимиз, кучли шахслар даврасида бўлишимиз керак, негаки биз мулоқот қилган одамлар бизга ҳам куч–қувватларини берадилар, ўз тебранишлари таъсирига киритадилар. Психологик нуқтаи назардан айтганда, омадсизлар ва ҳаёти, яшаш тарзидан доим нолийдиган инсонларга яқин юрмаслик лозим, чунки улар тез ва осон таслим бўладилар, ҳаётга тескари томондан қарайдилар ва нотўғри хулоса чиқарадилар.
“Дарҳақиқат, инсон бетоқат қилиб яратилгандир. Қачонки, унга ёмонлик (камбағаллик ёки мусибат) етса, у ўта бесабрлик қилувчидир” (Маориж сураси 19 – 20 – оятлар).
“Қатъийлик руҳий кучдир. У инсонни ҳаётий даражага кўтаради. В.Жикарентсев, айнан умидсизлик пайтида биз ҳаёт маъносини ва бахтни туямиз, деб ҳисоблайди. Бу ҳолатда қарама–қарши қутбнинг биридан иккинчисига ўтаётган бўламиз. Инсондан талаб этиладигани шуки, жараёнларнинг кечишига қўйиб бериш учун уларнинг биронтасига боғланиб қолмаслик керак. Ғалаба ва мағлубият, тўғри қарор ва хатолик, қайғу ва қувонч, кўтарилиш ва қулаш–бу қарама–қаршиликлар биргаликда ҳаёт ва бахт деган категорияни келтириб чиқаради. Хўш, ҳаётни тўлалигича қабул қилиб яшашга бизларга нима ҳалал беради? Ўйлаб кўрсак, қўрқув пайтида маълум бир ҳолатда унга бутун кучимиз билан боғланиб қоламиз ва қарама – қарши томонга, яъни қўрқувни енгиб, куч тўплаб ҳаракатланиш ўрнига қўрқув исканжасида қолиб кетаверамиз, тўсиқлардан ўтиш ўрнига монелик қиламиз. Қанчалар эҳтиёткор бўлмайлик, барибир ўтишимиз керак бўлган вазиятга тушамиз.Ичимизда биз ўтадиган вазиятларни яратиб берадиган
кучлар бор, бунинг ортидан тажрибага эга бўламиз. Шунинг учун қийин вазиятга тушдингизми, аввал тинчланинг, муаммони мамнуният билан қабул қилинг. Олдиндан кўра билмаганингиз, сезмаганингиз учун ўзингизни койиб ўтирадиган бўлсангиз, вазиятни янада мураккаблаштирасиз. Бу нарса онгингизга чуқур сингиб бораверади ва ҳозирги ҳолатдан сабоқ чиқармагунингизгача янада қийин вазиятларни келтириб чиқараверади” . Юртбошимизнинг ушбу сўзларини доимо ёдда сақламоқ керак: “Биз бошимиздан кечираётган замон барчамиздан, ҳар биримиздан огоҳ ва сезгир бўлиб яшашимизни, бугунги ва эртанги кунимизни, тинч ҳаётимизни ўзимиз асрашимизни талаб этади. Фақатгина тинчликни ният қилиш, орзу қилиш эмас, балки тинчлик, осуда ҳаёт учун, мусаффо осмон учун албатта баҳоли қудрат курашишимиз даркор” .
“Сизга ваҳий этилган нарсага эргашинг ва то Аллоҳ ҳукм қилгунича сабр қилинг! Албатта, У ҳукм қилувчиларнинг яхшисидир” (Юнус сураси 109–оят).
“Деярли барча афсоналарда одам боласи махлуқни енгиб ғалабага эришгани ҳақида гапирилади. Эртак ва афсона қаҳрамонлари ички ҳотиржамлиги ва Аллоҳга бўлган ишончи билан уч бошли, тўққиз бошли ва ҳатто қирқ бошли аждарҳони ўлдирган. У билаги кучга тўлган паҳлавон бўлгани учун эмас, балки ватани, халқига хавф туғдираётгани, уларни хавфдан озод этиш ҳисси юрагида жўш ургани, ана шу жўшқинлик жисмоний қувватини оширгани учун ҳам душманини мағлуб этди. Чўпчаклардаги махлуқ рамз, у бизнининг ичимизга жойлашиб олган. Аждарҳо қувватимиз, ҳиссиётларимиз ва биздан – да кучли бўлиши мумкин бўлган хислатларимиздир. Кучингизга, ўзингизга ишонсангизичингиздаги махлуқни ўргатишингиз мумкин. Демакки, ўзингизга ишонсангиз, кучингизга ишонсангиз, энг кучли бўлган душманни ҳам енга оласиз” .
“Қачон (Биз) инсонга (тинчлик, саломатлик, фаровонликни) инъом этсак, у (шукр қилишдан) юз ўгириб, ўз ҳолича кетур.Қачон унга (ҳасталик, камбағаллик каби) бирор ёмонлик етса, ноумид бўлур”(Исро сураси 83 – оят). Умидсизликка тушсак, демак, билишимиз лозим бўладики, биз камолга етишиш йўлидамиз. Қийинчиликларни енгиб, ҳаммасини бир бошдан тиклаб, биз кейинги зинапоядан юқорига кўтариламиз. Мақсадга эришиш учун албатта қўрқувларимизни енгиб, уларни таслим бўлишига эришишимиз лозим. Бунинг учун эса доимий чиройли сабр ва Яратгандан дуо ила умидланиш лозим бўлади. Унутмаслик лозимки, умидсизлик улғайиш учун бор йўғи бир сабаб. Зеро, президентимиз Ислом Каримов шундай дейдилар: “Ўзимнинг ҳаёт тажрибамдан келиб чиқиб айтаманки, бу дунёда ёмонликни кўрмаган одам яхшиликнинг қадрини билмайди. Қийналмаган одам ҳақиқий бахт нима эканини тўлиқ англаб етмайди” .
Хуршида УСМОНОВА
“Хадичаи Кубро” ўрта махсус ислом билим юрти
мударрисаси
ЎМИ Матбуот хизмати
Узбекистан и МОМ будут развивать сотрудничество по оказанию помощи мигрантам
В Министерстве занятости и трудовых отношений Республики Узбекистан 2 апреля состоялась встреча с делегацией Международной организации по миграции (МОМ) во главе с ее генеральным директором Уильямом Свингом.
В ней приняли участие региональный координатор МОМ по Центральной Азии Деян Кесерович, программный сотрудник по связям с Узбекистаном координационного офиса МОМ по Центральной Азии С.Тошбаев, представители Генеральной прокуратуры и Министерства внутренних дел Республики Узбекистан.
Генеральный директор МОМ У.Свинг подчеркнул, что проводимые под руководством Президента Шавката Мирзиёева реформы вызывают позитивные отклики во всем мире. Отметив успешно проведенную 26-27 марта 2018 года Ташкентскую международную конференцию высокого уровня по Афганистану «Мирный процесс, сотрудничество в сфере безопасности и региональное взаимодействие», он высоко оценил осуществление Стратегии действий по пяти приоритетным направлениям развития Республики Узбекистан в 2017-2021 годах и подчеркнул успехи нашей страны в реализации правовых механизмов поддержки трудовых мигрантов и противодействия торговле людьми.
В ходе встречи обсуждены вопросы взаимодействия Узбекистана с МОМ по оказанию помощи мигрантам, выработке правовых механизмов регулирования миграционных потоков. Отмечалось, что с 2016 года в Узбекистане реализуются совместные проекты в сферах противодействия торговле людьми, борьбы с экстремизмом.
На встрече обсужден вопрос присоединения Узбекистана к Международной организации по миграции. Отмечено, что Узбекистан, не являясь членом данной организации, достаточно активно участвует в проектах, инициируемых МОМ. Вместе с тем вступление в МОМ даст возможность Узбекистану иметь широкий потенциал для более тесного сотрудничества с государствами-членами как на многостороннем уровне, так и в двустороннем формате.
Генеральный директор МОМ был проинформирован, что в настоящее время идет подготовка правовой базы для последующей подачи заявки на членство в этой авторитетной организации. Уильям Свинг, в свою очередь, заверил узбекскую сторону, что МОМ окажет всемерное содействие в принятии Узбекистана в ряды организации.
Делегация МОМ в этот же день провела переговоры в ряде министерств и ведомств нашей страны.
http://ut.uz/ru/politika/uzbekistan-i-mom-budut-razvivat-sotrudnichestvo-po-okazaniyu-pomoshchi-migrantam/
Янгиликлар
