Сирдарё туманида "Аҳмад ибн Малик" масжиди очилди. У вилоятда расмий рўйхатдан ўтган 74-масжид бўлди.

Масжиднинг тантанали очилиш маросимида Сирдарё вилояти ҳокими Ғафуржон Мирзаев, Адлия бошқармаси бошлиғи Шокир Саидов, Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси ўринбосари Иброҳим Иномов ва Сирдарё вилояти бош имом-хатиби Мўминжон Усмонов иштирок этиб, юртдошларимизни масжид очилиши билан қутлашди.

Масжид очилгани шукронасига жонлиқ сўйилиб, муҳтож оилаларга тарқатилди.

Янги масжиднинг имом-хатиби вазифасига тайинланган Улуғбек Қобиловга Адлия бошқармасининг гувоҳномаси топширилди.

Намозхонлар масжидда икки ракат шукрона намозини ўқиб, бундай хайрли ишларнинг бошида турган юртбошимиз Шавкат Мирзиёев ва мутасаддилар ҳақига дуолар қилдилар.

ЎМИ Матбуот хизмати

Маълумки, юртимизда ички ва ташқи туризм, хусусан зиёрат туризмини ривожлантиришга катта эътибор қаратилмоқда.

2016 йил 2 декабрдаги Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Ўзбекистон Республикасининг туризм соҳасини жадал ривожлантиришни таъминлаш чора-тадбирлари тўғрисида”ги ПФ-4861-сон фармони ва шунингдек, юртимизда туризм соҳасини ривожлантиришга қаратилган ислоҳотлар замирида Ўзбекистон мусулмонлари идораси ва унинг жойлардаги вакилликлари изчил саъй-ҳаракатларни олиб бормоқдалар.

2018 йил 20 март куни Самарқанд вилояти имом хатиблари азим Бухоро шаҳрига саёҳат уюштирдилар. Ўзбекистонда ички зиёрат туризмини ривожлантиришга ҳисса қўшиш, юртимиздаги табаррук масканларга имом хатибларнинг зиёратини уюштириш мақсадида ташкил этилган саёҳат Ўзбекистон мусулмонлари идораси ҳузуридаги Муқаддас қадамжоларни сақлаш ва обод этиш хайрия жамғармаси билан ҳамкорликда амалга оширилмоқда.
Имомлар транспорт, гидлик хизмати, тушлик ташкил этиш борасида жамғарма имтиёзларидан фйодаланмоқдалар.

Саёҳатга махсус ҳисобдан чиқарилган фуқаролар ҳам жалб қилинганлар.

Сафар тафсилотларини ёритиб борамиз.

ЎМИ Матбуот хизмати

Халқимизнинг “Ҳамал кирди – амал кирди” деган мақоли жуда машҳур. Ҳижрий-шамсий тақвим бўйича Қуёшнинг биринчи буржга ва ойнинг ўн икки бурждан бири – Ҳамалга (ҳомиладор қўй) кириши билан “Наврўз”, “Янги кун”, у билан бирга эса янги йил ва янги фасл – баҳор кириб келади. Наврўз келиши биланоқ, баҳор нафасидан борлиқ танасига қайта жон киради. Неча минг йиллик тарихга эга бу байрам инсон ички олами ва унинг табиат билан уйғунлиги рамзидир.

Маълумки, ислом тақвимлари Ой календари ва Қуёш календарига бўлинади. Аллоҳ таоло биз бандалар ҳисоб-китобни, йил, ой ва кунлар ададини билмоғимиз учун Қуръони каримда буржларни зикр қилиб, улар билан қасам ичади. Каломуллоҳда “Буруж” деган сура ҳам мавжуд. Унинг 1-оятида Аллоҳ айтади: “Қасамёд этаман (ўн иккита) буржларга эга осмон билан...” Бу ўринда буржлардан мурод – осмондаги Қуёш ва Ой буржларидир. Фурқон сурасининг 61-оятида эса Парвардигор бундай марҳамат қилади: “Осмонда буржларни бунёд этган ва унда чироқ (Қуёш) ва нурафшон Ойни пайдо қилган зот баракотли (буюк)дир”.

Ушбу оятлардан маълум бўладики, буржлар алоҳида ҳикмат билан яратилган. Шунингдек, Аллоҳ таолонинг буржлар билан, қуёш, ой ва юлдузлар билан қасам ичишида ақл эгалари учун оят-ибратлар бор. Зотан, Қуёш ва Ойнинг яратилганида, бошқа вазифалри билан бир қаторда,  биз бандаларнинг ҳаётий, диний, деҳқончилик ишларимизни Аллоҳ тақдир қилган илоҳий тақсимот – 12 бурж асосида белгилаб олишимизга восита қилингандир.

Юртимизда азалдан уч хил тақвим, ҳижрий, милодий ва деҳқончилик календари билан иш юритиш одат тусига айланган. Йиллар ҳисобини билишимиз учун Аллоҳ таоло Исро сураси, 12-оятида шундай зикр қилади: “Кундуз аломатини эса, Раббингиздан фазл (ризқ) исташларингиз учун ҳамда йиллар саноғини ва ҳисобини билишингиз учун ёруғлик қилиб қўйдик. Барча нарсани батафсил баён қилиб қўйганмиз”.

Улуғ муфассирларимиз ушбу оятнинг “йиллар саноғини” қисмини қамарий (Ой) тақвим билан иш юритиш (бинобарин, диний юмушларда), “йиллар ҳисобини” қисмини эса шамсий (Қуёш) тақвим билан иш юритиш (айниқса, деҳқончиликда) мазмунида тафсир қилганлар.

Ҳадиси шарифда зироатчилик билан шуғулланиш улуғ иш экани кўп бора такрорланган. Чунки деҳқондан барча манфаат олади. Аллоҳ таоло уларни барча жонзотнинг ризқига сабабчи қилиб қўйган. Шу боис касблар ичида ислом уламолари нуқтаи назарида деҳқончилик энг афзал касб ҳисобланади. Жобир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Қайси бир мусулмон бирор экин экса-ю, ундан ейилса, албатта, унинг учун садақа бўлади. Ўғирлангани ҳам унинг учун садақа бўлади. Йиртқичлар егани ҳам, албатта, унинг учун садақа бўлади. Қушлар егани ҳам, албатта, унинг учун садақа. Ўша экиндан бирортаси манфаат олса, албатта, унинг учун садақадир” (Имом Муслим ривояти).

Шунинг учун ҳам қиёмат кунида жаннатийлар жаннат эшиклари олдида тўпланиб, ким биринчи киради, дейилганида “деҳқон”, дейилади. Табиийки, деҳқончилик қилиш учун унинг тақвимини яхши билиш керак. Аксинча, экин экиш, дарахт ўтқазиш вақтини билмаслик зироат ва боғдорчиликнинг касодга учрашига сабаб бўлади. Шунга кўра, Наврўзни баҳор байрами, деҳқончилик юмушлари бошлангани нуқтаи назаридан нишонлаш бизнинг юртимизда азалдан урф бўлган.

Наврўзда кун билан тун баробар бўлади. Деҳқонлар экин экишни, ерга уруғ қадашни, умуман, зироат юмушларини бошлаб юборади. Илло, ерга уруғ қадаш бизда ибодат даражасига кўтарилган. Чунки деҳқончилик – ҳалол ризқ, ҳалол луқма, ҳалол меҳнат ва фаровонлик асоси. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам аҳли аёлларининг нафақаларини Мадинаи мунаввара яқинидаги Хайбар еридан тушадиган ҳосилдан олар эдилар. Аҳли аёлларидан ҳар бирига ҳосилдан юз васақ (бир васақ тах. 190 кг) берар эдилар.

Деҳқончилик бизга аждодлардан мерос. Юртимиздан етишиб чиққан буюк тариқат намояндаларининг аксарияти деҳқончилик билан шуғулланган. Хожа Муҳаммад Бобо Самосий – боғбон, Хожа Баҳоуддин Нақшбанд ўз ерларига буғдой, мош ва бошқа экинлар экиб тирикчилик қилганлар. Хожа Аҳрор ва Жўйбор шайхлари даромадининг бир қисми асосан зироатдан бўлиб ундан нафақат хонадон аҳли, балки халқ оммаси ҳам баҳраманд бўлган. Хожа Аҳрор Валий ўз омборларида сақланаётган беҳисоб ғаллаларни фуқаронинг ризқи деб ҳисоблаган. Жўйбор шайхлари эса мамлакатда дон тақчиллиги сезилганда ўз омборхоналаридаги ғаллаларни муҳтожларга тарқатган. Ариқлар қазиш, янги ерларни ўзлаштириш, боғу роғлар барпо этиш борасида бу икки хонадон аҳлининг хизматлари алоҳида эътиборга молик.

Амир Темур бобомиз янги ерлар ўзлаштириб, деҳқончилик қилишга алоҳида эътибор берган эди. Унинг даврида янги ўзлаштирилган ерлардан уч йилгача солиқ олинмаган ва бу тадбир қишлоқ жойларида фаровон ҳаётни таъминлашда ижобий аҳамият касб этган. Ўрта аср масжид, мадраса ва хонақоҳларга вақф қилинган ерлар зироатидан келадиган даромад шу диний муассасалар иқтисодий пойдеворини ташкил этган. Демак, таълим тизимимиз, маънавиятимиз сарчашмалари ҳам деҳқончилик билан бевосита боғлиқ бўлган.

Улуғ уламоларимиз фиқҳий китобларда халқимизнинг анъанавий ҳамда миллий байрамларини, жумладан, Наврўзни байрам тариқасида нишонлаш ҳақида фатво берганлар. Бинобарин, “Фатовои заҳирия”да шундай дейилади: “Наврўз уч хилдир: Наврўзи Жамшидий, Наврўзи Мажусий ва Наврўзи Султоний. Наврўзи Султонийни ўтказмоқлик мақбулдир ва ҳеч динга зиёни йўқдур”. Улуғ уламоларнинг фатволарига эътибор берсак, Наврўзи Жамшидий ва Наврўзи Мажусий лолалар очилган, саҳролар яшнаган пайтда ўтказилгани ҳақидаги маълумотларни кўрамиз. Наврўз ислом оламида маҳбуб билингани каби Беруний, Ибн Сино, Умар Хайём, Чағминий, Улуғбек каби дунёвий илмлар соҳиблари ҳам тун билан кун баробар бўладиган ва Қуёш Ҳамал буржига кирадиган кунни Наврўз айёми сифатида нишонлаш мақбул эканини таъкидлашган. Улуғ мутасаввиф Ҳаким Термизий “Солнома” асарида, бухоролик буюк фақиҳ Абдулазиз ибн Моза “Ал-Муҳит ул-бурҳоний фил фиқҳ ан-нуъмоний” қомусида Наврўз ҳақида қимматли маълумотлар қолдирган. Қадим Шарқда Қуёш қайси буржга кирса, ойга ўша бурждаги юлдузлар туркуми шаклига қараб ном беришган. Жумладан, Ҳамал ойини – бурж шакли ҳомиладор қўйга ўхшагани учун Ҳамал деб, Савр ойини – юлдузлар туркуми ҳўкизга ўхшаб кўрингани учун Савр деб аташган.

Деҳқончилик тақвимига оид ойларга қараб деҳқонларимиз, боғбонларимиз зироат ва кўчат тадоригини кўришади. Жумладан, тўқсон деган мавсум 5 декабрдан 5 мартгача давом этади. 21 январь – қантароғди куни. “Қантароғди қор турмас” ҳикмати оғиздан-оғизга ўтиб келиб, асрлар оша деҳқонлар орасида ўз аҳамиятини йўқотмаган. “Қантароғди” дейилишига сабаб шуки, қиш мавсумида айиқ қирқ беш кундан тўқсон кунгача ухлайди. Қирқ беш кундан кейин иккинчи томонига ағдарилиб ухлашга одатлангани учун тўқсон куннинг иккинчи ярми қантароғди деб юритилган. 22 декабрдан 20 февралгача – чилла мавсуми кечади. Бу мавсумда асосан ернинг шўрлари ювилади. Зеро, бу пайтда ерни суғориш ҳар хил зараркунанда қумурсқалар кўпайишининг олдини олади, шунингдек, ернинг яхши етилиши учун ғоят фойдалидир. Чиллада сув бермаган деҳқон йил бўйи яхши ҳосилдан маҳрум бўлади. Қавс ойида 21 ноябрда кўчатлар ўтқазилади. “Ниҳол дар қавс, қалам дар ҳут” (Ниҳол ўтқазиш қавс ойида, қаламча қилиш ҳут ойида) ибораси деҳқонлар учун дастуриламал бўлиб хизмат қилган. Кузнинг сунбула ойи (22 августдан 21 сентябргача) асосан кузги буғдой экишга тайёргарлик кўриш, буғдой экиладиган ерларни суғориш, мезон ойи (22 сентябрдан 21 окябргача) эса буғдой экиш мавсумидир. Шунинг учун халқ тилида айтилади: “Сунбула об деҳ, мезон кор” – “Сунбулада суғор, мезонда эк”. Зотан, деҳқончилик тажрибасидан маълумки, сунбула ойида суғориб, мезон ойида экмоқлик серҳосиллик гаровидир. Ақраб ойи (22 октябрь) кирганда, қўйлар урчитилади. Қўзиларнинг туғилиш муддати беш ой экани инобатга олинса, уларнинг қиш изғиринларидан соғлом ва нуқсонсиз ўтиб, баҳорда – Ҳамал (олтинчи ой аввалида)да туғилиши ғоят манфаатлидир. 6 мартдан 13 мартгача “айёми ажуз” (халқимиз тилида “аямажуз”) ҳафталиги бўлиб, “айём” тилидан “тўқсон” мавсумига қарата айтилган ибора машҳурдир: “Тўқсон, бир кунимча йўқсан”. Яъни шу “айёми ажуз” ҳафталигида тўқсон мавсумида бўлмаган об-ҳавонинг кескин ўзгариши кузатилади. Шунинг учун халқимизда “аямажуз” ҳафталигида шамоллаб қолмаслик ва дардга чалинмаслик мақсадида ўзини эҳтиёт қилиб юриш, беҳуда чўмилмаслик, кир ювмаслик одатлари сақланиб қолган. 14 мартдан 20 мартгача “Оби раҳмат” ҳафталиги бўлиб, бу кунларда Аллоҳнинг изни билан албатта осмондан раҳмат сувлари ёғади. Бу сувларни кишилар табаррук ҳисоблаб, ўрик шарбати, қандобларга улардан қўшади ва Наврўз куни ана шу шарбатлар дастурхон кўркига кўрк бағишлайди. Ҳаттоки денгиздаги садафдорлар (ракушка) шу кунларда сув тепасига чиқиб, оғизларини очиб ёмғирни кутишади. Оби раҳмат ёмғиридан бир томчи тегса, ундан катта дур пайдо бўлади, аксинча, очкўзлик қилиб кўпроқ томчи олса, унда оддий кичик марварид пайдо бўлиши айтилади. Бунинг ҳикмати шундаки, инсон озига қаноат қилса – азиз бўлади, очкўзлик қилса – хор бўлади. Кўриб ўтилганидек, ҳар бир ой ва кун деҳқончилик учун бениҳоя қимматлидир. Деҳқон етиштирган ҳар қандай экин, боғбон етиштирган ҳар қандай мева инсон учун жон озиғи ҳисобланади.

Шуни таъкидлаш жоизки, ўн икки йил давомида кетма-кет бир-бирига ўрин алмаштириб келадиган мучал тушунчаси аслида “мўлжал” сўзидан олинган. Ўн икки йил давомида осмон жисмларининг жойлашиши қандай шаклни беришига қараб, йилларга мучал номлари берилган.
Жумладан, юлдузлар туркумининг сичқонга ўхшаши йилнинг сичқон йили, сигирга ўхшаши сигир йили... деб номланишига асос бўлган. Уламоларимиз ана шу ўн икки йилга ўн икки мақом берилганини махсус ҳужжат билан тасдиқлашган. Жумладан, Зайниддин Восифий “Бадоеъ ул-вақоеъ” (Ажойиб воқелар) асарида мучал ҳақида нодир қайдлар ёзиб қолдирган. Абу Райҳон Беруний наврўзни коинот ва олам билан бир бутунликда таърифлайди. Юсуф Хос Ҳожиб “Қутадғу билиг” асарида бу ҳолга шундай таъриф берган: “Шарқдан баҳор насими эсиб келди, оламни безамоқ учун фирдавс йўлини очди. Оқ ранг кетиб, бўз ерни алвон ранг қоплади, олам ўзига оро бериб безанмоқ тараддудига тушди. Зерикарли қишни баҳор нафаси ҳайдади, мусаффо баҳор яна ўз ҳукмига кирди. Қуёш яна қайтиб ўз ўрнига келди, Балиқ (Ҳут) думидан Қўзи (Ҳамал) буржига кўчди. Уйқуга кирган дарахтлар яна яшил тўн кийди, ол, сариқ, кўк, қизил рангли ҳарир ёпинчиқлар билан безанди”.

Наврўз ҳақидаги фикрлар, афсона-асотирлар турлича бўлишига қарамай, бунёдкорлик, эзгулик, яшариш ва яратиш каби умумбашарий ғоялар уларни боғлаб туради. Зотан, Наврўз бутун инсоният учун уйғониш ва янгиланиш айёмидир. Кўп минг йиллик тарих синовларидан эсон-омон ўтиб келган Наврўз бугун остонамизда эшик қоқиб турибди. Юртимизда бу мўътабар айёмни, гўзаллик ва нафосат байрамини нишонлаш аллақачон бошлаб юборилди. Баҳор байрами, кўклам қувончи билан йўғрилган айём ҳаммамизга муборак бўлсин!

Манбалар асосида ЎМИ

Навоий вилоят вакили,

вилоят бош имом-хатиби Тоҳиржон РЎЗИЕВ тайёрлади.

ЎМИ Матбуот хизмати

Азиз юртимизга мавсумлар келинчаги баҳор келди.

Замин уйғонмоқца. Барча-барчамиз интиқиб кутган Наврўз айёми – яшнаш ва яшариш палласи кириб келмоқда.

Шамсий йил ҳисобида йилнинг биринчи куни – наврўз (янги кун) деҳқончилик ишларининг  бошланиши, янги мавсумга кириш вақти саналади. Азалдан Наврўз байрамида янги униб чиққан кўкатлардан кўксомса, кўкчучвара каби тансиқ таомлар пиширилган.

Шуни алоҳида таъкидлаш керакки, биз нишонлайдиган Наврўз байрами оташпарастлар нишонлайдиган наврўз эмас, балки қиш фаслидан чиқиб, баҳор айёмига саломат етганимиз, ерга уруғ қадайдиган фурсат етгани муносабати билан деҳқонларнинг баҳор байрами сифатида нишонлайдиган мавсумий тадбири ҳисобланади.

Мир Алишер Навоий ҳазратлари ҳам ўз асарларида: "Ҳар тунинг "Қадр" ўлубон, ҳар кунинг ўлсун "Наврўз", деб бу кунни алоҳида ёд этганлар.

Бинобарин, барча миллий байрамлар қатори Наврўз байрамини ҳам кўтаринки руҳда билан, фасли навбаҳор айёмига соғ-саломат етказгани учун Яратганга шукроналаримизни адо этган ҳолда ўтказишимиз лозим бўлади.

Наврўз байрами мамлакатимизда умумхалқ байрамларидан бири сифатида кенг нишонланиб келинмоқда. Ҳар йили мамлакатимиздаги барча шаҳар ва қишлоқларда ушбу байрам муносабати билан турли сайиллар, томошалар, байрам тадбирлари ўтказилмоқда. Байрам куни меҳрибонлик уйлари уруш ва меҳнат фахрийлари, ёлғиз кексалар, ногиронлар, меҳрга муҳтож кишилар ҳолидан хабар олиниб, уларни байрам билан қутлаб, турли совғалар, хайр-эҳсонлар тақдим этиш халқимизнинг гўзал анъаналаридандир.

Бобо деҳқонларимиз, миришкор боғбонларимиз орзиқиб кутган дамлар етиб келди. Улар ерга барака уруғини сочади, мевали ва манзарали дарахтлар ўтқазади. Динимизда деҳқончилик, ерни обод қилиш масаласига алоҳида эътибор берилган. Зеро, ерга меҳнат билан қанчалик ишлов берилса, деҳқончилик, зироат ҳам шунга қараб баракали бўлади. Рўзғоримиз бутун, ҳаётимиз фаровон бўлиб бораверади. Шаҳар ва қишлоқларда яшовчи барча  инсонлар бу муборак фаслни ғанимат билиб, юртимиз тараққиёти, халқимиз фаровонлиги, турмушимиз равнақи йўлида астойдил бел боғлаб, фидокорона меҳнат қилиш билан ўзларининг ҳиссаларини қўшишга харакат қиладилар.

Шунингдек, ҳар йили баҳор келиши билан атроф-муҳит, ўқув даргоҳлари ҳамда маҳаллаларни саранжом-саришта қилиш бўйича кўплаб оммавий ҳашарларни уюштириш ҳам миллатимизга хос одатлардандир. Бунда дарахтлар оқланиб, ҳар хил чиқиндилар тозаланади, янги-янги мевали ва манзарали дарахт кўчатлари экилади. Атрофни ўзгача файзу шукуҳ, поклик қамраб олади, Зеро, Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам: "...Ҳовли ва уй-жойларингизни озода тутинглар"; "Поклик имондандир" дея умматларини  покликка  чорлаганлар.

Наврўз байрами кеча билан кундузнинг тенглашган чоғи, баҳор фаслининг 21-22 март кунларидан бошлаб, бир ҳафта, ўн кун давомида ўтказилган. Бу байрам, аввало, табиатнинг жонланиши, янгиланиши билан юртимизга гўзал баҳор фасли кириб келиб, ям-яшил сепини ёйиши билан бошланган.

Аждодларимиз бу байрамни нишонлаб, турли-туман, ранг-баранг удум ва маросимларни ўтказишган. Далаларда баҳорги экин-текин ишлари бошланиб кетган. Жамоа-жамоа бўлиб ҳашарлар уюштирилган. Ўтган аждодлар руҳи ёд қилинган, қабристонлар ободонлаштирилган,

Наврўз байрамига атаб аждодларимиз махсус кийимлар тайёрлашган ва уларни кийиб байрам қилишган. Наврўз таомлари ўзига хос бўлган. Улар орасида, айниқса, сумалак, ҳалим тайёрлаш анъанавий одат тусига кирган.

Тинч ва осойишта юртимизнинг янада тараққий этиши ҳамда зироат ишларида мўл-кўл ҳосил олиш йўлида меҳнат қилаётган дехқонларимиз, барча миришкорларимизга Яратганнинг файзу-баракотини ато этишини сўраб қоламиз.

Одилжон НАРЗУЛЛАЕВ,

Янгийўл шаҳар  «Жоме» масжиди имом-хатиби

ЎМИ Матбуот хизмати

Туя ажойиб жонивор. Кўзимиз ўрганиб қолгани учун ундан ажабланмай қўйганмиз. У катта ва улкан бўлишига қарамай, тизгинидан тутиб етакласанг, хоҳлаган тарафингга бирга боради. Оғир юкларни бемалол кўтариб, узоқ манзилларга етказади. Устида юки билан ерга енгил чўка олади. Одамлар туянинг устига тахтиравонни уйдек тиклаб, унга озуқа, ичимлик, кийим-кечак, идиш-тавоқлари ва ёстиқларини жойлаб узоқларга йўл оладилар.  Ҳатто туя устига қурилган “уй” нинг шифти ҳам борки, туя ана шуларнинг ҳаммасини чурқ этмасдан кўтариб юришга қодир. Шунинг учун Аллоҳ таоло: “Улар туянинг қандай яратилганига назар солмайдиларми?” (Ғошия сураси, 17-оят), дея инсон ақлига хитоб қилади. Ояти каримада айтилганидек, туянинг яратилиши хусусида тафаккур ва тадаббур қилиб кўрилса, Аллоҳ таолонинг нақадар буюк яратувчи эканига амин бўлинади. Ҳар ишга қодир Зот туянинг бўйнини нега узун қилиб яратганига аҳамият берсак, оғир ва баланд юкларни ҳам қийналмасдан кўтариб юриши бежиз эмаслигига ишонч ҳосил қиламиз.

Бир донишманд туянинг қандай яратилгани хусусида узоқ ўйга толибди. Чунки у туялар йўқ жойда яшагани учун уларни ўз кўзи билан кўрмаган экан. Охири ўйлай-ўйлай: “Аллоҳ таоло туянинг бўйнини узун қилиб яратганига сабаб уни “саҳро кемаси” бўлишини ирода қилган бўлса керак”, деган хулосага келибди. Туя саҳро ва чўлларда юрганда ҳам ўн кунга қадар сувсизликка чидайди, у чўлнинг қуруқ ўт-ўлан ва янтоқларини ейди. Ривоятга кўра, Саид ибн Жубайр бир жойга кетаётганида йўлда қози Шурайхни учратиб, ундан қаёққа кетаяпсиз, деб сўрабди. У Каннаса деган жойга кетаётганини айтибди. У ерда нима қиласиз, дебди. Қози Шурайх туяларнинг қандай яратилганини кўрмоқчиман, дебди. Чунки у туяларни умрида кўрмаган экан. Аллоҳ таоло шундай деган: “Яна уларнинг устида ва (дарё-денгизларда эса) кемаларда юк ташийсизлар" (Мўминлар сураси, 22-оят). Бу оятдаги “фулк” деганда сувда юрадиган кемаларни назарда тутилган, туялар эса қуруқлик “кема” ларидир.

Туяларнинг турлари жуда кўп. Араблар туяларни жой номи, ёши ва қайси қабилага мансублигига қараб ҳар хил номлар билан атаган. Ҳар бири ҳақида батафсил маълумот беришнинг иложи йўқ. Туянинг эркаги урғочиси билан бир йилда бир марта қўшилади Мантиқ соҳиби (Арасту) эркак туя ҳеч қачон ўзини туққан урғочи туя билан қўшилмаслигини аниқлаган. Аллоҳ таоло ўз каломида мазкур ажойиб ҳайвон ҳақида айрим сирларни баён этади. Туянинг сифатларини бошқа ҳайвонлар сифати билан таққослаб бўлмайди. Илк ислом даврида ҳам, ҳозирги замон олимлари ҳам туяни ғайритабиий ҳайвон эканига гувоҳ бўлмоқда.Туянинг икки тури мавжуд. Биринчи турига бир ўркачли туя бўлиб, уни араб туяси деб номланади. У Арабистон ярим оролида тарқалган. Иккинчи тури икки ўркачли бўлиб, бу турдаги туялар Ўрта Осиё ҳудудларида макон топган. Мутахассисларнинг ҳисоб-китобига кўра, ер юзида 190 миллион туя мавжуд бўлиб, улардан 90 фоизи бир ўркачли туя, 80 фоизи Африка қитъасида яшайди.

Мулоҳаза қилиб кўрилса, туянинг узун киприклари ташқаридан келаётган қум ва зарралардан ҳимоя қилиш воситасидир. Унинг қулоқлари кичкина бўлиб, кўзга ҳам унчалик  ташланмайди. Агар шамол қаттиқ эсиб, қум зарралари учса, қулоқларини орқа томонга эгиб бошига ёпиштириб олади. Шунингдек, ёллари ҳам уни қум зарраларидан ҳимоя қилади. Орқа томондан эса, думи унга ўқ сингари учиб келаётган майда қум зарраларидан  ҳимоя вазифасини бажаради.

Ҳозирги кунимизда ҳам қуруқ саҳроларда юриш учун туядан фойдаланилмоқда. Туя карвони оғир юк билан бир кунда 50-60 км. масофани босиб ўтади. Замонавий автомашина саҳрода юришга қодир бўлмаган жойларда туя қийналмай манзилга етказади.

Туянинг узун бўйни унга ердаги ўт-ўлан ва баланд дарахт буталарини ейишда асқотади. Энг асосийси, унинг узун бўйни оғир юк билан қаддини кўтаришга катта ёрдам беради. Чунки у оғир юк билан тик тураётган вақтда, узун бўйни мувозанатни сақлашга кўмаклашади. У чўккалаётган вақтда, қалин ва кучли теридан иборат оёқ бўғимларидан юмшоқ ёстиқ сифатида фойдаланади. Бу қулайлик Аллоҳ таоло томонидан бу ажойиб ҳайвонларга ато этилган  мўъжизадир. Туянинг асосий хусусиятларидан бири узоқ вақт сувсизликка чидашидир. Бунга асосий сабаб кун қаттиқ исиб кетса ёки чанқаса, унинг оғзидан нафас олмаслигидир. Бу эса сувни ўзида узоқ вақт  сақлаб туришга ёрдам беради.

Ҳали илм аниқламаган туянинг яна кўп хусусиятлари мавжуд. Аллоҳ таоло туяни бошқа мавжудотлар яратилишига таққослаб, осмон, тоғ ва ерни қандай яратганига тадаббур билан назар солишга ундайди. Тажриба ўтказган олимларнинг таъкидлашича, ҳар доим қуруқ ҳашак ейиши унинг чанқашига сабаб бўлса-да, лекин шу ҳолатида ҳам икки ҳафта ёки ундан кўпроқ сув ичмай юра олади. Лекин бу ҳолат туянинг озиб кетишига сабаб бўлади. Одам зоти сувсизликка бор-йўғи бир кун ёки икки кун чидайди. Туянинг яна бир хусусияти шундаки, чанқаган вақтида шўр, аччиқ ва сассиқ сувларни ҳам ичиб кетаверади. Туя организми шундай сувлардаги мавжуд вирусларга қарши курашиб, уни бавл орқали ташқарига чиқариб юборади.

Ҳамма ҳайвонларда ўт пуфаги мавжуд бўлса ҳам, лекин туяларда ўт пуфаги бўлмас экан. Шунинг учун туяда сабр-тоқат кўпроқ, буйруққа осонгина бўйсунгани учун унга Абу Аййюб деб лақаб тақилган.Туянинг жигарида ўт пуфагига ўхшаган бир парча тери бўлиб, унда сўлак мавжуд. Туя табиатан тиканли ўт-ўланларни хуш кўради ва ошқозони ҳам уни яхши ҳазм қилади. Аммо ошқозони арпани ҳазм қилишга қийналади. Уламолар  ҳужжати ва ижмосига кўра, туя гўштини ейиш ҳалол дейилган. Аммо закот беришга келсак, ўтлаб юрган ҳар бешта туяга бир қўй, ўнта туяга икки қўй ва ўн бешта туяга учта қўй бериш вожиб. Буни фиқҳий китобларда тўлиқ ва батафсил баён этилган. Туянинг жунини куйдириб, оқаётган қон устига босилса, қонни дарҳол тўхтатади. Туянинг мўъжизавий жонзот экани фақат шулардан иборат эмас. Балки келажакда аниқланар.

Манбалар асосида Бобомурод ЭРАЛИ  тайёрлади

ЎМИ Матбуот хизмати