muslim.uz.umi

muslim.uz.umi

Ибн Аввом Ишбилий – ўз даврининг буюк олими, қишлоқ хўжалиги ва ветеринария фанининг асосчиси, ўсимлик ва зараркунандаларга қарши курашиш бўйича биринчи энциклопедия тузган мусулмон олими.

Ибн Аввом ХII асрнинг охирларида гуллаб-яшнаган Севилияда туғилди. Тўлиқ исми Абу Закариё Яҳё ибн Муҳаммад ибн Аҳмад ибн Аввом Ишбилий. “Ишбилий” “Севилялик”, деб таржима қилинади.

Мутафаккир қишлоқ хўжалиги масалалари бўйича катта илмий меросга эга бўлиб, шу соҳада фаолият юритди (www.Filaha.org). Ибн Аввом кўп миқдордаги экинларни етиштириш ва тажрибалар ўтказиш билан шуғулланди. Шунингдек, ўзидан олдин яшаган олимларнинг қишлоқ хўжалиги ҳақидаги асарларини чуқур ўрганди (https://hdf-iq.org  ابن العوّام مبتكر التقويم الزراعي والري بالتنقيط).

Бинобарин, Ибн Аввомнинг узумлар етиштириш ҳақидаги “Узумзорни парваришлаш ҳақидаги рисола”, “Ҳақиқатнинг нигоҳи ва усулларнинг ойдинлиги” ва “Андалусия қишлоқ хўжалиги” асарлари дунёга машҳур. Охирги китоб энг машҳуридир. Унда Андалусия, Миср, Ироқ ва Мағриб халқлари қишлоқ хўжалиги соҳасида тўплаган хулосаларини энциклопедия кўринишга келтирган (https://hdf-iq.org  ابن العوّام مبتكر التقويم الزراعي والري بالتنقيط).

Асар, асосан, бошқа муаллифларнинг китобларидан тузилган. Ибн Аввом асарни ёзишда 112 хил муаллифнинг маълумотларини келтирди. Иқтибослари қуйидаги умумлаштирилган натижалар билан таҳлил қилинди: жами 1900 га яқин тўғридан-тўғри ва билвосита иқтибослар. Улардан 615 таси юнон муаллифларига (катта қисми Кассиан Басснинг “Геопоника”сига), 585 таси Яқин Шарқ араб муаллифларига (асосан Ибн Ваҳшийянинг “Набатий қишлоқ хўжалиги китоби”га), 690 таси эса андалусиялик араб муаллифларига (Ибн Бассол, Абул Хайр Ишбилий ёки Ибн Ҳажжожга) тегишли (www.Filaha.org).

Рисола икки асосий қисмга бўлинади. Биринчиси, тупроқлар, ўғитлар, сув, боғлар, дарахтлар, мевалар, уларни сақлаш билан боғлиқ бўлса, иккинчисида шудгорлаш, уруғларни танлаш, йил фасллари, ғаллачилик, дуккакли ўсимликлар, хушбўй ўсимликлар, ўрим-йиғим, деҳқончилик муҳандислиги, чорвачилик, паррандачилик ва ветеринария мавзуларига бағишланган бўлим билан тугайди.

Ибн Аввомнинг рисоласида 585 ўсимлик номи келтирилган. Унда 50 дан ортиқ турли мевали дарахтларни етиштириш, шунингдек, тупроқ ва гўнгнинг турлари ва уларнинг ўзига хос хусусиятлари, пайвандлашнинг турли усуллари ҳақида ажойиб кузатувлар ўрин олган. Ибн Аввом, шунингдек, боғдорчилик, сув навлари, суғориш, чорвачилик ва асаларичиликни ўрганди, дарахтлар ва токларнинг кўплаб касалликлари аломатларини келтириш билан биргаликда уларни  даволаш усуллари ҳақида ҳам батафсил ёритди (www.Filaha.org).

Ибн Аввомнинг китоби 34 бобга бўлинди. Биринчи 30 таси экинлар билан, охирги 4 таси чорвачилик билан боғлиқ. Китобнинг дастлабки 4 бобида тупроқ турлари, ўғитлар, суғориш ва боғни режалаштириш келтирилади. Кейин мевали дарахтларни ўстириш, шу жумладан пайвандлаш, кесиш ва ҳоказоларга оид 5 та боб мавжуд.

Европаликлар уни таржима қилиб, ўзларининг қишлоқ хўжаликларида катта фойда олишди. Испан шарқшуноси Банқуэрй бу китобни араб тилида испанча таржимаси билан 1803 йилда нашр қилди. 1865 йилда эса асар француз шарқшуноси Клемент Молле томонидан француз тилига таржима қилиб, нашр этилди (https://100inventionsmusulmanes.net).

Шарқшунос Алдомелли  Ибн Аввомни Андалусия табибларидан бири деб ҳисоблаган. Немис шарқшуноси Макс Маер Ибн Аввом асари ҳақида: “Табиий фанлар, айниқса ботаника бўйича энг яхши араб китобидир”, деб юқори баҳо беради ([1] https://100inventionsmusulmanes.net).

 

Манбалар асосида

Мунаввар РУСТАМ қизи тайёрлади.

 

Понедельник, 18 Сентябрь 2023 00:00

“Фатволар тўплами” номли китоби сотувда

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Фатво маркази уламоларининг “ФАТВОЛАР ТЎПЛАМИ” номли китобининг 1-жузи нашрдан чиқди.

Китобни тайёрлаш жараёнида икки йил давомида юртдошларимиздан келган саволларга имкон қадар содда услубда, ҳанафий мазҳабимиздаги мўътабар фиқҳий манбаларга асосланган ҳолда жавоблар берилди.

Китобхонлар ушбу китобдан таҳорат, намоз, рўза, закот, ҳаж-умра, савдо-сотиқ, ижара ҳамда ақидавий масалаларга оид кўплаб қизиқарли саволларга батафсил жавоблар топишлари мумкин.

Аллоҳ таоло ушбу китобни юртимиз мўмин-мусулмонларига манфаатли қилсин!

Китобнинг ҳажми: 632 бет
Муқоваси: Қаттиқ, зарҳал
Нашриёт: Shamsiddinxon Boboxonov NMIU
Нархи: 82 000 сўм

Мурожаат учун:
☎️ +998777773350

Марокашдаги “McDonald's” ресторанлар тармоғи Марокашда содир бўлган зилзила қурбонлари хотирасига мотам тутиб, ўз ресторанлари гуруҳида Қуръони каримни уч кун давомида эфирга узатишга қарор қилди.

“Ҳеба Пресс” агентлигининг Касабланкадаги ўрганган маълумотларига кўра, “McDonald's” ресторанларининг бўш жойларида мусиқалар тўхтатилиб, унинг ўрнига Қуръони карим тиловати қўйилган.

“McDonald's” ресторанининг бир қатор мижозлари зилзила қурбонлари билан бирдамликлари ва хайрия кампанияларида бир неча марта иштирок этгани учун Aмерикадаги “McDonald's” ресторанлари уюшмаси раҳбариятига миннатдорчилик билдирди.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси
Матбуот хизмати

Ҳабибуллоҳ домла Зокиров,
Сирдарё вилояти бош имом-хатиби

Понедельник, 18 Сентябрь 2023 00:00

Исломда тижоратнинг ўзига хос ахлоқи бор

 

Савдо-сотиқ билан шуғулланиш шарафли касблардан биридир. Динимиз кўрсатмасига кўра тижоратда ростгўйлик, тўғрилик, мулойимлик алоҳида ўрин тутади. Инсонларнинг ҳаққига хиёнат қилмай, бир-бирини алдамай савдо-сотиқ қилган кишиларга охиратда Аллоҳнинг энг суюкли бандалари билан бирга бўлиш бахти насиб бўлади. Абу Саъид ал-Худрий розияллоҳу анҳудан: Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ишончли, ростгўй савдогар (жаннатда) набийлар, сиддиқлар ва шаҳидлар билан биргадир», деб марҳамат қилганлар.
(Термизий ривояти).

Тўғрилик деганда аввало, ёлғон, хиёнат, туҳмат, бевафолик каби қабиҳ ишлардан узоқда бўлиш тушунилади.

Маълумки, ҳар қандай касбни пухта эгаллаш, ўз касбининг моҳир устаси бўлиш учун ана шу касбга тааллуқли илмни мукаммал ўрганмоқ керак. Ўз касбига муҳаббати бор инсон меҳнатдан чарчамайди, балки у роҳатланади. Меҳнатининг самарасини кўрганда барча чарчоқларини унитади. Касби туфайли атрофдагиларига ёрдами тегса, инсон ўзини бахтли деб ҳисоблайди. Демак, инсон ҳалол меҳнати билан ваъда қилинган улуғ савоблар, даражаларга эришар экан.

Демак, савдо-сотиқ, тижорат билан машғул бўлган киши динимиз кўрсатган йўлга мувофиқ тижорат қилса, унга охиратда катта ажру мукофот бўлиши, хатто жаннатда пайғамбар-у, сиддиқлар билан бирга бўлар экан. Аммо унинг акси бўлса, ўзининг фойдаси учун ҳийла-найранг, алдамчилик, кўзбўямачилик ва ғирромлик қилса, динимиз талабларидан ташқарига чиққан бўлади ҳамда қиёмат кунида оғир ҳисоб китобга мубтало бўлиши муқаррар. Баъзи бир савдогарлар ўз молини ўтказиш учун ёлғон гапирадилар, ҳатто ёлғон қасам ичадилар. Бу савдонинг баракасини кетказади. Бошқа томондан бало ва офатлар етиши ҳам мумкин.

Ҳаким ибн Ҳизом розияллоҳу анҳудан: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Олувчи ва сотувчи ихтиёрлидир. Агар бир-бирларига рост сўзлаб, молини айбини яширмасалар ўрталарида барака бўлади. Агар моллари айбини яширсалар ва бир-бирларини алдасалар, савдоларида барака кўтарилади», дедилар.
(Бухорий ва Муслим ривояти).

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бир куни бозорда буғдой сотиб турган кишининг буғдойига муборак қўлларини тиқиб кўрсалар, буғдойнинг таги сал нам экан. Шунда У зот: «Бу қандай бўлди?», деб сотувчига эътироз билдирдилар. Сотувчи эса: “Ҳозир ёмғир ёғиб ўтган эди, шунинг учун нам текканини тагига қўйган эдим»-деб узр айтди. Он ҳазрат: «Нам теккани устида тураверса бўлмайдими? Кимки ҳиёнат қилса биздан эмас»-дедилар.

Баъзи бир ўлкаларга Исломни ёйишда мусулмон савдогарларнинг ўрни беқиёс бўлган. Кўплаб инсонлар мусулмон тижоратчилар сабабли исломга кирганлар. Хитой ерларига қарашли Шарқий Туркистон исломни мусулмон савдогардлар орқали ўрганганлар. Шу билан хитойликлар орасида ислом ёйила бошлаган. Мусулмон савдогарлар туфайли Ислом Индонезия, Малайзия, Филиппин каби Жанубий-Шарқий Осиё мамлакатларига етиб борган. Шри-Ланканинг жанубий ғарбида жойлашган Малдив ороли ва Вьетнамга ҳам исломнинг тарқалиши ортида мусулмон савдогарларнинг хизматлари катта.

Африка қитъасининг шимолидан тортиб марказий-шарқий ва жанубий Африкагача бўлган ҳудудларда ҳам исломнинг тарқалишига мусулмон савдогарларнинг ўрни ниҳоятда беқиёс.
Бироқ, қалб қулфларининг исломга очилишида тижоратчилирнинг хулқи қандай ўрин тутган?

Ана ўша биз улар ҳақида гапираётган тижоратчилар кўп ишлар қилмаган. Лекин улар Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам олиб келган хулқ билан хулқланган эдилар холос.

Бу хулқ Аллоҳ таоло ўз набиййини وَإِنَّكَ لَعَلَى خُلُقٍ عَظِيمٍ «Сиз буюк хулқ узрадирсиз» деб мақташига сабаб бўлган хулқ эди.

Бу хулқ Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг

بعثت لأتمم مكارم الأخلاق

«Мен ахлоқларнинг энг мукаррамларини мукаммал қилиш учун юборилдим» деган сўзларида жо бўлган хулқ эди.

Масруқ розияллоҳу анҳу айтади: “Биз Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳу билан ўтирган эдик. У бизга: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам фаҳш ишларни қилувчи ҳам фаҳш гапларни айтувчи ҳам эмасдилар. У зот:


إن خياركم أحاسنكم أخلاقاً

«Сизларнинг энг яхшиларингиз хулқи гўзалларингиздир, дер эдилар», -деди».
(Бухорий ривояти).

Жобир розияллоҳу анҳу айтади: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:


إن من أحبكم إليَّ وأقربكم مني مجلساً يوم القيامة أحاسنكم أخلاقاً


«Сизларнинг менга энг севиклигингиз ва қиёмат куни менга энг яқин жойда бўладиганингиз хулқи чиройлиларингиздир», дедилар.
(Термизий ривояти).

Исломда тижоратнинг ҳам ўзига хос ахлоқи бўлиб, у ҳақда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай деб хабар берадилар:


عَنْ مُعَاذِ بْنِ جَبَلٍ، قَالَ : قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ : (إِنَّ أَطْيَبَ الْكَسْبِ كَسْبُ التُّجَّارِ الَّذِينَ إِذَا حَدَّثُوا لَمْ يَكْذِبُوا، وَإِذَا ائْتُمِنُوا لَمْ يَخُونُوا، وَإِذَا وَعَدُوا لَمْ يُخْلِفُوا، وَإِذَا اشْتَرُوا لَمْ يَذِمُّوا، وَإِذَا بَاعُوا لَمْ يُطْرُوا، وَإِذَا كَانَ عَلَيْهِمْ لَمْ يَمْطُلُوا، وَإِذَا كَانَ لَهُمْ لَمْ يُعَسِّرُوا

Муоз ибн Жабал розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам шундай дедилар: «Касбларнинг энг яхшиси – тижоратчиларнинг касбидир. Улар гапирсалар ёлғон гапирмайдилар, уларга омонат қўйилса хиёнат қилмайдилар, ваъда берсалар хилоф қилмайдилар, сотиб олаётгаларини пастга урмайдилар, сотаётганларини бўрттирмайдилар, қарзларини беришни чўзиб юрмайдилар ва бировга қарз берганларида уни қистамайдилар».
(Байҳақий ривояти).

Мусулмон тижоратчининг омонатдор бўлиши муқаддас динини кўрсатмаси ва топшириғи экан. Ривоятларда келишича Юнус ибн Убайд ҳар хил нархдаги кийимларни сотар эди. Баъзи кийим-кечакларининг нархи тўрт юз танга бўлса, баъзилариники икки юз танга эди. Бир куни ўзининг ўрнига дўконда жиянини қолдириб ўзи намоз ўқиш учун масжидга жўнабди. Шунда дўконга бир аъробий келиб тўрт юз тангалик кийим сўрабди. Унга икки юз тангалиги кўрсатилганда либос унга маъқул келиб уни сотиб олибди. Юнус ибн Убайд йўлда ҳалиги аъробийни учратиб қолибди ва либос ўзининг дўконидан сотилганини пайқаб ундан “Қанчага сотиб олдинг?» деб сўрабди. Аъробий тўрт юз тангага олганини айтгач Юнус ибн Убайд у либос икки юз танга туришини ва қайтариб олиб боришини айтибди. Аъробийнинг: “Биз томонларда бунинг нархи беш юз танга, мен розиман» деган гапига қарамай “Тўғрилик мол-у дунёдан яхшироқ» деб дўконидан икки юз тангасини қайтариб берибди, жиянига эса бу иши учун қаттиқ дашном бериб, уни инсофли бўлишга чақирибди.

Бунга ўхшаш воқеани Муҳаммад ибн Мундакир роҳматуллоҳи алайҳнинг ҳаётларида ҳам учратишимиз мумкин. У киши ҳам савдогарлардан бўлиб турли либосларни сотар эдилар. Бир куни ўрнига ёш бола савдо қилиб беш тангалик кийимни ўн тангага сотганлигини билиб қолиб харидорни излашга тушибди. Ахири топгач унга: “Ёш бола сизга беш тангалик кийимни ўн тангага сотибди»  дебди. У одам розилигини айтганда унга қарата: «Биз ўзимизга раво кўрганимизнигина бошқаларда бўлишига розимиз. Энди ё ўн тангалик либослардан бирини олинг, ёки беш тангани қайтариб берай, ёки бўлмаса либосни қайтариб пулларингизни олиб кетинг» деб айтибди. Ҳалиги одам беш тангани қайтариб олибди ва одамлардан бу улуғ зот ким эканлигини сўрганида улар Муҳаммад ибн Мундакир эканлигини айтишибди.

Аллоҳ таоло юртимиз бозорларига Ўзининг баракотларини ёғдирсин. Барчамизга муқаддас динимиз кўрсатмасига мувофиқ савдо-сотиқ қилиб, бу дунё бахти охират саодатига насиб этсин.


Жалолиддин Ҳамроқулов

 

Страница 98 из 301

Видеолавҳалар

Top