muslim.uz

muslim.uz

Среда, 10 Февраль 2021 00:00

ИМОМ МОЛИК

У киши Молик ибн Анас ибн Молик ибн Абу Омир ал-Асбаҳийдирлар. Яман қабиласидан бўлмиш Зу Асбаҳ қабиласига мансубдирлар. У кишининг аждодларидан бирлари Мадинага келиб, шу ерда яшаб қолганлар. Катта боболари Абу Омир буюк саҳобий бўлиб, пайғамбар алайҳиссалом билан бирга Бадрдан бошқа барча ғазотларда қатнашганлар. Баъзи ривоятларга қараганда у киши тобеъин муҳазрам (яъни, саҳобалар даврида яшаган, уларни бирортаси билан учрашмаган) бўлган. Кичик боболари Молик тобеъинларнинг катталаридан ва уламоларидан бўлган. У киши Усмон разияллоҳу анҳуни кечқурун қабрларига кўтариб борган тўрт кишининг бирларидир.

Имом Молик 93 ҳижрий санада Мадинада туғилдилар. Илмни Мадина уламоларидан олдилар.

Биринчи мулозимлик қилган устозлари Абдурраҳмон ибн Ҳормуздирлар. У киши билан жуда узоқ вақт бирга бўлдилар, шу орада бошқа олимлардан ҳам дарс олиб юрдилар. Бундан ташқари ибн Умарнинг озод қилган қуллари Нофеъдан ва ибн Шиҳоб аз-Зуҳрийдан илм олдилар. Фиқҳдан дарс берган устозлари Робеъ ибн Абдурраҳмондирлар, у киши “Робеъатур раъй” номи билан машҳурдирлар. Молик 17 ёшга етганларида ҳадис ва фиқҳ фанлари бўйича мударрислик мансабига тайинландилар. Молик ўзлари шундай дейдилар: “Аҳли илмлардан етмиш киши мени мударрисликка лойиқ деб гувоҳлик берганларидан кейин мен фатво беришлик ва ҳадис айтишлик учун ўтирдим”.

Шундан кейин у кишининг номлари ҳамма тарафга овоза бўлиб кетди, шуҳратлари уфқларни тутиб кетди. Оқибатда одамлар у кишидан илм олишга ҳар тарафдан кела бошладилар. Илм талаб қилиб келганлар эшикларининг олдида издиҳом бўлиб, ҳатто бир-бирлари билан уришиб кетар эдилар. Имом Молик одамларга етмиш йил чамасида фатво бердилар ва илм ўргатдилар. Одамлар у кишининг имомликларига, илмда мартабалари юқори эканлигига, ўта диндорликларига, тақволарига ва суннатга амал қилишларига бир овоздан иттифоқ бўлишган. Имом Шофеий айтадилар: “Молик Аллоҳ таолонинг халқларига кўрсатган ҳужжатидир”. Ибн Маҳдий айтадилар: “Мен Моликдан кўра ақли тўлароқ ва тақвоси кучлироқ бирор кимсани кўрмадим”. Ҳаммод ибн Салама айтадилар: “Агар менга Муҳаммад салаллоҳу алайҳи васалламнинг уммати учун уларга илм берадиган кишини танлагин дейишса, мен ана шу ўринга Моликни тайинлаган бўлар эдим”. Лайс ибн Саъд айтадилар: “Молик тақводор олимдир. Моликни илми уни олган киши учун омонликдир”.

Имом Молик ҳайбатли киши эдилар, у киши ўтирган мажлисда ҳеч ким гапира олмас эди. Воқидий айтадилар: “Молик ўтирган мажлис виқорли ва ҳилмли мажлис бўлар эди. У киши жуда сергак ва олийжаноб бўлиб, у кишининг мажлисида ҳеч қандай тортишув, бекорчи гаплар ва овозни баланд кўтариб гапиришлик бўлмас эди. Агар у кишидан савол сўрашса у киши жавоб берар эдилар ва сен буни қаерда кўргансан – деб сўрамас эдилар”.

Қачон ҳадис айтмоқчи бўлсалар, ғусл қилар, энг яхши кийимларини кийиб, хушбўй атирларни сепар эдилар. Нима учун бундай қилишларини сўрашганда: “Мен Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳадисларини ҳурматлайман” – деб жавоб берганлар. Агар бирор киши мажлисда овозини баланд кўтариб гапирса, унга: “Аллоҳ таоло Қуръонда: “Эй мўминлар! Овозларингизни пайғамбарнинг овозидан баланд кўтармангизлар” (Ҳужурот сураси, 2-оят) деган. Кимки Пайғамбар алайҳиссаломнинг ҳадислари айтилаётган вақтда овозини баланд кўтарса, гўёки овозини пайғамбарнинг овозидан баланд кўтарган бўлади” дер эдилар.

У кишининг устозлари, яқинлари ва у кишидан кейин яшаб ўтганлар барчалари у кишини ҳадис илмида имом деб ва ривоятлари ишончли деб тан олганлар. Имом Бухорий айтадилар: “Иснодлар ичида энг ишончлиси Молик Нофеъдан, у киши ибн Умардан ривоят қилгани, ундан кейин Молик Зуҳрийдан, у киши Солимдан у киши оталаридан ривоят қилгани, ундан кейин Молик Абу Заноддан, у киши Аърождан у киши Абу Ҳурайрадан ривоят қилганидир”.

Имом Молик “Муватто” (оммабоп) китобини ёздилар. Бу китобни қирқ йил давомида ёзиб, саралаб чиққанлар. У китобнинг ҳажми ҳозирги даврдагисига қараганда анча катта эди. Айтишларича китобдаги ҳадисларнинг сони ўн мингта бўлган. Китобдаги ҳадисларни саралаш, таъна қилинган ҳадисларни чиқариб ташлаш ва имомлар амал қилмаган ҳадисларни олиб ташлаш оқибатида иснодлари муттасил (яъни бир-бири билан узлуксиз боғланиб келган ровийларнинг силсиласи) бўлган ҳадислар сони беш юз атрофида бўлиб қолди. Молик айтадилар: “Абу Жаъфар Мансур ҳажда мен билан учрашиб қолди ва: “Мен билан сиздан бошқа олим қолмади, мен сиёсат билан машғулман. Сиз одамларга суннат ва фиқҳ ҳақида китоб ёзинг. Фақатгина Ибн Аббоснинг баъзи масалалардаги рухсатларини, Ибн Умарнинг баъзи масалалардаги қаттиққўлликларини ва Ибн Масъуднинг баъзи масалалардаги нодир сўзларини китобга киргизишдан сақланинг ва уни оммабоп қилиб ёзинг”, деди. Мен унга таълиф қилиш йўлини ўргатинг дедим. “Яъни менга мўътадиллик йўлини кўрсатинг” дедим. Ислом уммати ва уламолари Молик ҳаётлик вақтларидаёқ у кишининг китобларини ўқий бошладилар, ҳатто китобни Имом Моликнинг ўзларидан ўрганишлик учун у кишининг ҳузурига кела бошладилар. Бир куни Абу Жаъфар ал-Мансур Абу ар-Рошид: “Мен Сизни бу китобингизни Каъбага осиб қўймоқчиман, уни бутун Ислом оламига тарқатмоқчиман ва ихтилофларга чек қўйиш учун одамларни ёлғиз шу китобга амал қилишларига мажбур қилмоқчиман” деди. Шунда Имом Молик: “Ундай қилманг, чунки саҳобалар ер юзига тарқалиб кетганлар. Улар мен китобга киргизган Ҳижоз аҳлларининг ҳадисларидан бошқа ҳадисларни ҳам ривоят қилганлар. Одамлар ўша ҳадисларни ҳам олганлар. Сиз уларни ўз ҳолларига қўйинг” – дедилар. Абу Жаъфар: “Эй Абу Абдуллоҳ, Аллоҳ Сизни ажрингизни берсин” – деди.

Имом Моликнинг хусусиятларидан яна бири у киши бир йўла фиқҳ ва ҳадис илмида имомликка эга бўлдилар. У кишидан ҳадисни ибн Шиҳоб аз-Зуҳрий, Мадина аҳлининг фақиҳи Робиатар раъй, Яҳё ибн Саъид ал-Ансорий, Мусо ибн Ақоба ва бошқалар ривоят қилишган. Буларнинг барчалари у кишининг устозларидирлар. Яқин биродарларидан Суфён ас-Саврий, Лайс ибн Саъд ал-Авзоий, Суфён ибн Уяйна, абу Юсуф ва бошқалар ривоят қилганлар. Энг кўзга кўринган шогирдларидан Шофъеий, Ибн Муборак, Муҳаммад ибн Ҳасан аш-Шайбоний ва бошқалар ривоят қилганлар. Умуман олганда Ислом оламидаги уламолардан 1300 дан ортиқроғи у кишидан ҳадис ривоят қилганлар. Шунингдек, кўпгина кишилар у кишидан фиқҳ илмини олганлар, улардан Ибн Қосим, Ибн Ваҳб, Ашҳаб ва бошқалар.

 

ИМОМ МОЛИК МАЗҲАБИНИНГ УСУЛИ

 

Имом Молик ўз мазҳабларини 20 та далилга биноан туздилар. Моликий мазҳаби уламоларининг гапларига қараганда ушбу 20 та далил қуйидагилардан иборат: 1.Қуръон. 2. Қуръоннинг зоҳирий маъноси, яъни, умумий маъноси. 3.Унинг далолати, яъни зоҳирига мухолиф тушунчаси. 4. Тушунчаси – яъни зоҳирига мувофиқ тушунчаси. 5. Унинг огоҳлантириши, яъни бирон нарсани сабаби билан огоҳлантириш, масалан “Албатта у (нарса) ифлос ва бузуқдир” (Анъом сураси, 145-оят)га ўхшаш. Ҳадисдан ҳам юқоридаги бешта ҳолат олинилади. Ҳаммаси бўлиб ўнта бўлади. 11. Ижмоъ. 12. Қиёс. 13. Мадина аҳлларининг амали. 14. Саҳобанинг гапи. 15. Истеҳсон. 16. Зарарли ишларни олдини олиш билан ҳукм қилиш. 17. Ихтилофли масалаларни риоя қилиш. Бунга камдан-кам амал қилар эдилар. 18. Истиҳбоб. 19. Ҳукм чиқармай ташлаб қўйилган маслаҳатли ишлар. 20. Бизлардан олдинги ўтган умматларнинг шариати.

Имом Молик бу далилларга зикр қилинган ушбу тартибда амал қилмаганлар. Бу ҳақда Қози Иъёз шундай дедилар: “Агар сен мазҳаб имомларининг ихтилофли масалаларига, уларнинг фиқҳий масалаларни олган ўринларига ва шариатдаги ижтиҳодларига назар солсанг, биринчи қарашдаёқ, Имом Моликни ушбу усулларда ўзига хос йўлдан юрганлигини, усулларни ўзига хос тартибда тузганлигини, Қуръонни асардан олдинга қўйганлигини, сўнгра асарни қиёс ва эътибордан олдинга қўйганлигини, ишончли бўлмаган асарларни тарк қилганлигини ёки аҳли Мадинадан бўлган кўпчилик уламолар хилоф тарзда амал қилган асарларни тарк қилганлигини, сўнгра қийин масалаларда ва ноаниқ масалаларни ечишликда салафи солиҳлар (яъни аввалги ўткан солиҳ кишилар)нинг йўлидан юрганлигини, Қуръон ва суннатга эргашишликни афзал билиб, бидъат ишларни ёқтирмаслигини кўрасан”.

Қози Иъёз бизга ҳикоя қилиб берган нарсаларидан шу нарсани тушунамизки, Имом Молик умумий кўринишда асарга бўлган муносабатларида имкон қадар Ҳижозликларнинг йўлини тутганлар ва тақдирий масалаларга чуқур киришликни ва уни воқеъ бўлишидан олдин фараз қилишликни ёқтирмаганлар.

Имом Молик билан бошқа имомлар ўртасида ихтилофларнинг кенгайишига таъсир этган у кишининг кўзга кўринган энг муҳим йўлларини қуйидагиларда кўрсатишимиз мумкин:

  1. Имом Молик наздларида Мадина аҳолисининг амали ҳужжат ҳисобланиб, у қиёс ва оҳод хабардан кўра олдинги ўринда туради. Чунки у Молик наздида уларнинг иккалаларидан ҳам кучлироқ ҳужжат ҳисобланади. Сабаби, Мадина аҳлининг амаллари Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ривоят қилган ҳадисларидек мартабага эгадир ва бир жамоатнинг бошқа бир жамоатдан қилган ривояти бир кишининг бошқа бир кишидан қилган ривоятидан олдинга қўйишга лойиқроқдир. У нарсада кўпгина шаҳар фуқаҳолари Имом Моликка қарши чиқишди ва улар Мадина аҳолисининг амалини ҳужжат деб билмадилар, чунки улар гуноҳ ва хатодан холи эмаслар, дейишди. Бу ҳақда Лайс ибн Саъд Имом Моликка узундан-узоқ хат ёздилар. Шофеий ўзларининг “ал-Умм” (яъни асл) китобларида шу масала хусусида муноқаша қилганлар, шунингдек Абу Юсуф ҳам Имом Моликка ёзган мактубларида шу хусусда гапирганлар.
  2. “Масолиҳ ал-Мурсала” (яъни ҳукм чиқармай ташлаб қўйилган маслаҳатли ишлар – салоҳиятли деб санаш). “Масолиҳ ал-Мурсала” деб шариатда ишнинг ботил ёки эътиборли эканлигига муайян бир ҳужжат гувоҳлик қилмаган маслаҳатли ишга айтилади. Бу маслаҳатли иш шаръий мақсадни асраш учун мўлжалланган бўлади. Бунинг шаръий мақсад эканлиги Қуръон ёки суннат ёки ижмоъ орқали билинади ва бундай ҳолатда унга эргашишлик хусусида ҳеч бир мазҳабда ихтилоф йўқ. Фақатгина унга қарши бошқа бир маслаҳатли иш юзага келиб қолса имом Молик амал қилишда мана шу иккинчи маслаҳатли ишни олдинга қўядилар. Бунинг мисоли тарзида қуйидагиларни айтиш мумкин:

А) Имом Молик ўғриликда айбланаётган кишини қилган ўғрилигига иқрор қилдириш учун уни уришни жоиз деб санайдилар. Бошқа имомлар эса жоиз эмас, дейдилар. Чунки ўғрилик қилганига иқрор қилдириш бир маслаҳат бўлса, бунинг қаршисида бошқа бир маслаҳат туради. У ҳам бўлса, урилаётган кишининг маслаҳати. Чунки у, эҳтимол беайб бўлиши мумкин. Гуноҳкор кишини урмасдан қўйиб юбориш бегуноҳ кишини ургандан кўра енгилроқдир. Урмай қўйиб юборишлик билан ўғирланган молни қайтариб олишликни қийинлаштиришга йўл очилса, уришлик билан бегуноҳ одамни азоблашликка йўл очилади.

Б) Эри бедарак кетган аёл хусусида. Агар унинг эрини на ўлик ва на тириклигидан дарак бўлмаса, у кўп йиллар кутиши натижасида беваликдан қийналади. Бундай ҳолатда Имом Молик бедарак йўқолган эрнинг маслаҳатидан кўра аёлнинг маслаҳатини устун билиб, аёлга эрининг йўқолган вақтидан тўрт йил ўтганидан кейин турмушга чиқишликка рухсат берганлар.

В) Ҳайз кўрадиган аёл талоқ қилинса ва унинг ҳайз орасидаги поклик муддати чўзилиб кетса бундай ҳолатда Имом Молик аёл кишига ҳомиладорлик муддати (яъни тўққиз ой) ўтганидан кейин яна уч ой жами бир йил идда ўтиришликка фатво берганлар. (Шариат кўрсатмаси бўйича ҳайз кўрадиган аёл талоқ қилинганда уч ҳайз кўргунича идда сақлаши лозим). Бунда Имом Молик идда вақти чўзилиб кетиши билан аёл киши зарар кўриб қолмаслиги учун аёлнинг маслаҳатини риоя қиладилар ва мана шу маслаҳатни “Талоқ қилинган аёллар уч ҳайз муддатича ўзларини кузатадилар” деган оятнинг зоҳирий маъносидан олдинга қўядилар. Талоқ қилинган аёл эса, ойлар бўйича идда сақлаши учун ҳали ҳайз кўришдан умид узиладиган ёшга етганича йўқ. (Ҳайз кўришдан умиди узилган аёл талоқ қилинса шариат бўйича уч ой идда сақлайди).

  1. Санади ишонарли бўлган ва ҳужжат қилишга ярайдиган пайғамбарнинг ҳадисларига хилоф бўлмаган олим саҳобийнинг сўзи Имом Молик наздида ҳужжат ҳисобланади ва у қиёсдан олдинга қўйлади. Имом Ғаззолий “ал-Мустасфо” китобларида Моликнинг ушбу қоидаларига раддия билдирадилар. Бунга саҳобаларни гуноҳ ва хатодан холи эмасликларини ва улардан ҳам хато содир бўлишлигини далил қилиб келтирадилар.
  2. Суннат: Имом Молик ҳадисни қабул қилишда ҳанафийлар шарт қилганларидек, омманинг ҳожати тушадиган ишларда ҳадисни машҳур бўлишлигини шарт қилмайдилар. Оҳод ҳадисни қиёсга хилоф бўлса ҳам ёки ровийнинг ўзи ҳадисига хилоф тарзда амал қилган бўлса ҳам, рад қилмайдилар. Қиёсни оҳод ҳадисдан олдинга қўймайдилар, мурсал ҳадисни ҳам амалда қўллайдилар. Оҳод ҳадисни қабул қилишда Мадина аҳолисининг амалига хилоф бўлмаслигини шарт қиладилар. Асосан, Ҳижоз уламолари ривоят қилган ҳадисларга суянадилар.
  3. Имом Молик кўпгина масалаларда истиҳсондан фойдаланадилар.

 

ИМОМ МОЛИКНИНГ МАШҲУР ШОГИРДЛАРИ

АБДУРРАҲМОН ИБН ҚОСИМ

 

Абдурроҳман ибн Қосим Мисрий моликий мазҳабининг фақиҳларидандир. 20 йил Моликка шогирд бўлганлар ва фиқҳ илмида пишиб етилганлар. Моликдан олган илмларини бошқаларни илми билан аралаштирмаганлар. Ҳадисларни Моликдан, Лайс ибн Саъд Мисрийдан, Муслим ибн Холид Занжий (Шофеийнинг устози)дан олганлар. У кишидан ҳадис ва фиқҳни Асбағ ибн Фараж ва Муҳаммад ибн Салама Муродийлар олишган.

Абдурраҳмон ибн Қосимни кўпчилик уламолар мақтаганлар. У киши ҳақида Молик: “У худди мушки анбар тўлдирилган идишга ўхшайди” деганлар. Ан-Насоий: “У ишончли ва омонатдор киши”, деганлар. Андалус (ҳозирги Испания) қозиларининг шайхи Яҳё: “У моликнинг фиқҳини одамлар ичида энг яхши билувчи ва ишончли киши” деб гувоҳлик берадилар. Ибн Қосим мужтаҳид мутлақ даражасига етишганлар. Асад ибн Фурот Ироқда Абу Ҳанифанинг шогирдларидан ўрганган фиқҳий масалаларни Ибн Қосимга айтганларида у киши худди шу масалада Молик мазҳаби бўйича фатво бердилар. Ибн Фурот бу фатволарни олиб Мағриб (Марокаш) томонга кетдилар ва у ерда бу фатвони тарқатдилар. Бу фатволарни у кишидан Саҳнун Мағрибий Моликий ўргандилар. Сўнгра у киши Мисрга келдилар ва ушбу фатволарни Ибн Қосимга кўрсатдилар. Кейинчалик бу фатволар фиқҳ тартиби бўйича тартибланиб, китоб шаклига келтирилди ва Моликий мазҳабидаги китоблар ичида “Мудаввана” номи билан танилди. Ибн Қосим илм билан бир қаторда тақво ва зуҳд билан ҳам танилган эдилар. Мисрда 191 ҳижрий йилда вафот этганлар.

 

АБУ МУҲАММАД АБДУЛЛОҲ ИБН ВАҲБ

 

У киши Абу Муҳаммад Абдуллоҳ ибн Ваҳб ибн Муслим Мисрлик фақиҳ, Язид ибн Анас Фахрийнинг озод қилган чўриси Райҳонанинг озод қилган қулидир. 125 ҳижрий йилда туғилиб, ўн етти ёшларидан илм талаб қила бошлаганлар. Моликдан, Лайс ибн Саъддан, Суфён ибн Уяйна ва бошқалардан ҳадис ривоят қилганлар. Фиқҳни аввал Молик ва Лайсдан олганлар, кейин 148 ҳижрий йилда Моликни олдиларига бордилар. Моликнинг суҳбатида то у киши вафот қилгунларича бирга бўлдилар.

Абу Муҳаммад жуда кўзга кўринган фақиҳ эдилар. Ҳаттоки, у киши ибн Қосимдан ҳам фақиҳроқ дейишган. Фақатгина у кишини тақволари фатво беришликдан тўсиб турган. Молик у кишига мактуб ёзганларида: “Миср фақиҳига, муфтий Абу Муҳаммадга”, деб ёзар эдилар. Бошқа ҳеч кимга бундай тарзда ёзмас эдилар. Бундан ташқари у киши Абу Муҳаммадни олим ва имом деб атар эдилар.

Абу Муҳаммад ишончли муҳаддис ҳам эдилар. Абу Заръадан ривоят қилинади: “Мен Ибн Ваҳбнинг Мисрда ва Мисрдан бошқа ердаги ўттиз мингта ҳадисини ўргандим, лекин уларни бирортасини ҳам асли йўқ эканлигини билмадим, у ишонарли муҳаддис”. Ибн Ҳиббон айтадилар: “Ибн Ваҳб ҳадис тўпладилар ва уни китоб қилиб ёзганлар. У киши Миср ва Ҳижоз аҳолисининг ҳадисларини ёдлаганлар. У киши тақводор бандалардан эдилар”.

Бир куни у кишига қозилик қилишга тўғри келганда, у киши ўзларини олиб қочиб, уйларига кириб кетганлар. У кишига ўзлари ёзган “Қиёмат қўрқинчлари” китобини ўқиб беришганда у киши хушларидан кетиб йиқилганлар ва шу ётганларича бир неча кундан кейин вафот этганлар. Ҳорис ибн Мискин айтадилар: “Ибн Ваҳб фиқҳни, ривоятни ва ибодатни ўзларида жам қилганлар. Уламоларнинг муҳаббатига, хусусан Моликнинг муҳаббатига сазовор бўлганлар. У кишини илмнинг девони деб аташар эди”. Ибн Қосим айтадилар: “Агар Ибн Уяйна вафот этсалар, мен туямни Ибн Ваҳб тарафга қаратиб қамчилаган бўлардим. Ҳеч ким илмни у кишичалик ёзиб қолдирмаган. Агар машойихлар у кишининг қолдирган илмларини кўрсалар унга тиз чўккан бўлар эдилар”.

Абу Муҳаммад (Аллоҳ у кишини раҳмат қилсин) 197 ҳижрий йилда вафот этдилар. 

 

 

Ўзбекистон мусулмонлари идораси

раисининг биринчи ўринбосари

Ҳомиджон Ишматбеков

 

Ўзбек мумтоз адабиётининг йирик намоёндаси, шерият мулкининг султони ҳазрат Алишер Навоий тарихда номлари олтин ҳарфлар билан ёзиб қўйиладиган шоир ва олимлар сарасига кириб, унинг ёзган асарлари ҳам дунё адабиётида шоҳ асарлар қаторидан ўрин олгандир.
Ҳазратнинг пурмаъно шеър ва ғазалларида, илоҳий ишқ, одамийлик, диёнат, ҳалоллик, сахийликка ўхшаш инсонни камолот сари етакловчи гўзал хулқлар ўз аксини топган. У ўз асарларида инсонни маънавий камолот сари етаклаш, халқпарварлик ва диний қадриятларни катта аҳамиятга эга эканлигини алоҳида таъкидлайди.

Одамий эрсанг демагил одамий,
Оники йўқ халқ ғами, дин ғами.

Ушбу жумладан халқ ва динни ғамини еб, юксалиш учун ҳаракат қилмайдиган худбин кимсаларни одамийликдан йироқ тоифа деб тушуниш мумкин.
Собиқ Совет иттифоқи даврида динимиз, миллий қадриятларимиз поймол қилинганлиги сабабли буюк мутафаккирларимиз асарларини динимиз билан боғлиқ жойлари ўзгартирилиб, баъзилари бутунлай тилга ҳам олинмаган эди. Шу жумладан юқоридаги жумлаларда ҳам "халқ ғами, дин ғами" жумласи вергулсиз "халқ ғамидин ғами", деб талқин қилинган эди.
Аллоҳга беадад шукрлар бўлсинки мустақиллик неъмати бизларга насиб қилганидан кейин, ўзбек халқининг маънавий дунёсини юксалишига бутун умрини бағишлаган  Навоий каби улуғ мутафаккирларимизнинг бебаҳо асарлари тўлалигича халқимиз қўлига етиб борди ва бормоқда.

Ўзбек тили ва адабиётини Навоийсиз тасаввур қилиш қийин. Нафақат ўзбек адабиёти балки барча туркий халқлар адабиёти  Навоий ижоди билан бевосита боғлиқдир. Навоий "Зуллисонайн" - форсий ва туркий, икки тилда ижод қилган шоир бўлиб, ўзининг "Муҳокамат ул-луғатайн" асарида, туркий тил форсий тил каби ривожланмаган бўлсада туркийни форсийдан устунлигини таъкидлайди. У туркий тилни бир ёввойи от мисолида ифодалаб, уни тарбиялаб, сайқалласа комил тил бўлишини таъкидлайди.  Навоий туркийларни сиёсат билан бирга тилда ва шеърда, дунёда ўзини кўрсатишга қодир эканлиги ғоясиги илк бор ишонч билан олға сурди. Шу билан бирга уни исботлаб ҳам берди. Қуйидаги рубоъий сўзимиз тасдиғидир.

Дилбар эрур тенгсиз жаҳонда.
Эрур анга ҳама хуштору банда.
Тенгсиз хуштору шайдоси манам.
Жаҳонда банда манам анга.

Ушбу рубоъийни шахмат усулида яъни вертикал ва горизонтал ҳолатда ўқилса ҳам маъноси ҳамда сўзлари бир хилдир.
Бундай ижод қилиш учун нақадар юксак илоҳий истеъдод соҳиби бўлиш кераклигини англаймиз. Шу ўринда ҳазрат Навоий бобомиз шаънларини улуғлаб, раҳматли президентимиз И. Кармовнинг "Юксак маънавият - енгилмас куч" асаридаги жумлалар, у зот ҳақида нақадар гўзал ҳақиқат эканини айтмай иложимиз йўқ.
"Агар бу улуғ зотни авлиё десак, у авлиёларнинг авлиёси, мутафаккир десак, мутафаккирларнинг мутафаккири, шоир десак шоирларнинг султонидир".

Бугунлик кунда биз бу зотни ҳамда юртимиздан етишиб чиққан буюк алломаларимизни гавҳардан қиммат асарларини ўрганиб, ҳаётимизга тадбиқ қилиб, миллий маънавиятимизни камолга етказиш учун ҳаракат қилмоғимиз даркор.
Навоий бобомизни руҳи муборакларини Аллоҳ ўзи шод ва охиратларини обод қилсин!

Шофиркон туман "Қори Фазлиддин" масжиди имоми М. Исоев.

 

Мусулмонларнинг қибласи, ҳидоят ўчоғи, ернинг маркази бўлмиш “Аллоҳнинг байти” ҳақида қанчалик маълумотга эгасиз? Уни маънан зиёрат қилишни истайсизми? Унда келинг шу ҳақида қисқача суҳбат қиламиз! Аллоҳнинг байти, Қуръонда икки марта “Каъба” деган ном билан зикр қилинган.  “Моида” сураси 95-97-оятларда. Аммо бошқа номлар билан кўп маротаба зикр қилинган. масалан: "Ал-байт", “Байтул атийқ”, “Масжидул Ҳаром”, “Байтул Ҳаром”, “Аввалу байт” ва бошқалар.

Биласизми? Аллоҳнинг байти нега “Каъба” деб номланган? Унда билиб олинг – “Каъба” деб номланишига сабаб, унинг шакли “Кубик”га ўхшаш бўлганлиги учун шундай номланган. Чунки араб тилида “Каъба” “Куб” деган маънони билдиради. Каъба мўминларнинг иккинчи ва асосий қибласи бўлиб, биринчи қибласи “Масжидул Ақсо” бўлган. Мусулмонларга намоз фарз бўлганида дастлаб 16 ой Масжидул Ақсога қараб намоз ўқишган. Кейин қибла Каъбага қараш билан ўзгарган. Каъбани дастлаб, Иброҳим алайҳис салом, ўғли Исмоил алайҳис салом билан биргаликда тоғдан тош олиб келиб қуришган.

Каъба ҳозирга қадар неча марта бузилиб, қайта қурилган? Деган саволга тарихчилар ҳар хил маълумотни айтадилар. Баъзилар тўрт марта бузиб, қайта қурилган десалар, бошқалар 5 марта деганлар.

Тарихчиларнинг ривоятига кўра Каъба Одам алайҳис саломдан то ҳозирга қадар 8 марта қурилган

  1. Дастлаб Одам алайҳис салом замонида Фаришталар қурган. Одам алайҳис салом, Момо Ҳавво билан бирга жаннатдан ерга туширилганда, Одам алайҳис салом Ҳиндистондаги тоққа тушган бўлса, Момо Ҳавво онамиз Маккадаги “Абу Қубайс” тоғига тушган. Улар 300 йил Аллоҳга йиғлаб тавба қилганларидан кейин Аллоҳ уларнинг тавбаларини қабул қилди. Кейин иккаласи, Маккага яқин бўлган “Арафа” тоғида бир бирлари билан топишган. Унда бу Аллоҳнинг байти “Байтул Маъмур” деб номланган. Аммо “Байтул Маъмур”ни Нуҳ алайҳис саломнинг тўфони вақтида, дунё осмонига Аллоҳнинг изни ила Фаришталар кўтарган.
  2. Нуҳ тўфонида осмонга кўтарилган уйнинг ўрнидан Иброҳим алайҳис салом ўғли Исмоил алайҳис салом билан бирга бино қуриб, уни “Каъба” деб номлаган. Байтнинг бир бурчагига, тавоф қилувчилар, тавоф ибодатининг бошланиш ва тугаш ўрнини билишлари учун белги қўйилиш лозим эди. Шунда Иброҳим алайҳис салом ўғли Исмоил алайҳис саломга тоғдан олиб келаётган тошларидан, ранги фарқ қиладиган битта алоҳида тош келтиришга буюрди. Исмоил алайҳис салом тош ахтариб тоққа чиқиб кетган вақтида, Жаброил алайҳис салом жаннатдан “Ҳажарул Асвад”ни олиб келди. У пайтда Ҳажарул асвад шундай ялтирар эдики, унга қараган кишининг кўзини қамаштирадиган даражада нурли эди. Аммо кейинчалик одамлар Аллоҳга ширк келтириб, Каъба атрофида эркагу аёл ёлонғоч ҳолда ибодат қилишлари натижасида, Ҳажарул асвад жуда ҳам қорайиб кетди. Бу ҳақида Пайғамбаримиз саллоллоҳу алайҳи васаллам: “Ҳажарул Асвад оқликда, қордан оппоқ бўлиб, жаннатдан тушгандир. (Аммо) аҳли ширкнинг гуноҳлари уни қорайтириб юборди” деган.

 Иброҳим алайҳис салом билан Исмоил алайҳис саломлар Каъбани қураётганида тошларнинг ораларига лой қўймасдан, тошларнинг ўзини устма-уст қалаб қўйишган эди. Замонлар ўтиб, сел келиши оқибатида деворлари қулади.

  1. Журҳум қабиласи қурган. Бу Журҳум қабиласи Амолиқлардан қолган авлодлар бўлиб, Исмоил алайҳис салом ва онаси Хожарнинг изни билан уларга қўшни бўлиб яшаш учун араб саҳросига кўчиб келишган эди. буларнинг даврида ҳам сел келиб Каъбани вайрон қилгандан сўнг, улар қайта қуришган.
  2. “Фил воқеаси” дан тахминан 30 йиллар ўтиб, Қусай ибн Килоб бошчилигида қайта қурилди. Чунки ўша пайтда Қурайш аёллари Каъбанинг ичини хўшбўй қилиш учун олов ёқиб, хушбўй тутун ҳосил қиламиз деганларида Каъбада ёнғин содир бўлиб, ичидаги барча нарсалар ёниб кетди. Қурайшликлар Каъбани қуриш учун рибо аралашмаган, ҳалол пул йиғишади. Бу пул етмай қолиб, “Ҳатийм” (Каъбанинг ёнидаги ярим ой шаклидаги девор) ажратиб қўйилди. Иброҳим алайҳис салом қурганда Каъбанинг эшиги иккита эди, Қусай ибн Килоб бу қурилишда битта эшик қўйди ва эшикнинг астонасини ердан зина билан чиқадиган қилиб, 2 метр кўтариб қўйди. Иброҳим ва Исмоил алайҳис саломлар Каъбанинг баландлигини 4 метр қилган эди, Маккаликлар 8,5 метр қилиб кўтаришди.
  3. Ҳижрий 65 йили Абдуллоҳ ибн Зубайр (р.а) ҳам бузиб қайта қурди. Бунга сабаб, ўша йили Абдуллоҳ ибн Зубайр розиёллоҳу холаси, мўминлар онаси Оиша розиёллоҳу анҳо билан биргаликда ҳаж қилиш учун Каъбани тавоф қилар экан, Оиша розиёллоҳу анҳо онамиз жиянига қарата: “Эй жиян! Биласанми? Мана шу Каъбани мен Пайғамбаримиз саллоллоҳу алайҳи васаллам билан бирга тавоф қилаётганимда нима деган эди?” деди. Шунда жияни Абдуллоҳ ибн Зубайр (р.а): “Эй Холажон! Расулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи васаллам нима дегандилар?” деб сўради. Оиша (р.а) онамиз: “Расулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи васаллам менга қарата: “Эй Оиша! Агар сизнинг қавмингиз мени бу Маккадан қувиб юбормаганида мен бу эски уйни худди Иброҳим ва Исмоил алайҳис саломлар қурганларидек қурган бўлар эдим” деди” деб, Иброҳим ва Исмоил алайҳис саломлар қурганда Каъбанинг иккита эшиги бўлганлигини, остонаси ердан кўтарилмаганлигини, “Хатийм” ҳам Каъбага қўшилган, баланд девор қилиб қурилган эканлигини айтиб бердилар. Шунда Абдуллоҳ ибн Зубайр (р.а): “Эй Холажон! Мен Расулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи васалламнинг орзуларини амалга оширсам бўлмайдими?” деб сўради. Шунда Оиша (р.а) онамиз розилик билдирди. Шу сабаб, Абдуллоҳ ибн Зубайр Каъбани бутунлай бузиб ташлаб, худди Иброҳим алайҳис салом қургандек қилиб, қайтадан кўтарди.
  4. Ҳижрий 74 йили Ҳажжож ибн Юсуф бузиб қайта қурди. Ҳажжож ибн Юсуфнинг қайта қуришига сабаб, унинг ўзи ҳижрий 73 йили Хижознинг подшоси Абдуллоҳ ибн Зубайр (р.а) қарши уруш қилиб, бир ой муддатча Макка шаҳрини қамал қилиб турди. Қамал вақтида Маккага қарата Абу Қубайс тоғига ўрнатган 5 та манжаниқдан катта – катта тошларни отди. Бу отилган тошлар Каъбанинг деворларига тегиб, уни бутунлай вайрон қилиб ташлади. Хажжож бир ойча муддат Маккани қамал қилгач, қалъани бузиб, ичкарига кириб, Абдуллоҳ ибн Зубайрни қатл қилди. Каъбани ўзининг аскарлари отган тошлар вайрон қилиб ташлаганини кўриб, дарров уни қайта тиклашга киришди. Энди уни Иброҳим ва Исмоил алайҳис саломлар қургандек эмас, балки Расулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи васаллам даврида қандай турган бўлса, худди шундай қилиб қуриб қўйди.
  5. Ҳижрий 319 йили “Қарматий”лар жамоасининг бошлиғи Абу Тоҳир ал-Қарматий Каъбани бузиб, “Ҳажарул Асвад”ни синдириб, Ироқдаги Хузистон шаҳрига олиб кетади. 22 йилдан сўнг, Аббосий ҳукмдорларнинг 21 чи подшоси халифа Муттақий замонида, яъни ҳижрий 339 йили Ҳажарул асвадни кичкина – кичкина саккиз бўлак қилиб, қайтариб беришади. Ҳунармандлар бу бўлакчаларни махсус елим билан бир – бирига бирлаштириб, Каъбага, ўз ўрнига жойлаштириб қўйишади.  
  6. Ҳижрий 1040 йили, Усмонийларнинг 17 чи подшоси Султон Мурод 4 ҳам Каъбани бузиб, қайта қурган. Бунга сабаб, ҳижрий 1039 йили маккада қаттиқ ёмғир ёғиши натижасида катта сел келиб, Каъбанинг деворларининг ярмигача сув чиқиб, деворлари йиқилиб тушди. Ҳатто бир қанча хожилар вафот этиб кетишди. Шунда султон Мурод 4 уни бузиб қайта қурди.

 Каъбанинг ранги қора. Битта эшиги бор. Унинг ҳозирги бўйи 15 метр, хажарул асваддан хатиймгача 12м, 84см. Хатиймнинг ичидан ўлчаганда 11м, 28см узунликда. Хатийм деворининг ўзининг баландлиги 1м, 32см. ҳажарул асвад ердан 1м 50см баландликка ўрнатилган. Ҳажарул асваднинг узунлиги 30 см ча миқдорда, катталиги 17 см ча келади. Ҳажарул Асваднинг атрофи оппоқ кумуш қоплама билан ўраб қўйилган бўлиб, унга биринчи бўлиб, кумуш билан қоплаган киши Абдуллоҳ ибн Зубайр бўлади. “Мултазам” деб ҳажарул асвад билан Каъбанинг эшиги оралиғидаги жойга нисбатан айтилади ва мултазамнинг узунлиги 2 метр. Султон Мурод 4 Каъбанинг эшигини 166 кг келадиган кумушдан ясаган эди. Ҳозирда эса Каъбанинг эшиги 280 кг лик тиллодан ясалган. Ердан 2м 22см кўтарилган. Эшигининг узунлиги 3м 18см. Эни эса 1м 71см.  Буни Саудий подшоҳлардан бўлган Холид ибн Абдулазиз Суриялик ҳунармандларга ясаттирган.

Каъба худди кубикка ўхшаш бўлиб, унинг тўрт томонидан тўртта бурчаги бор. Биринчиси “Рукнул Асвад”, иккинчиси “Рукнуш Шомий”, учунчиси “Рукнул Яманий”, тўртинчиси “Рукнул Ироқий” деб номланади. Каъба пўштни биринчи ёпган одам Исмоил (а.с) бўлган. Каъбанинг эшигининг калити Усмон ибн Талҳа (р.а)нинг уруғида бўлиб келган. Ҳозир ҳам шуларнинг авлодларида.

Каъбанинг кисваси (ёпинчиғи) қора рангда бўлиб, энг олий навли ипак толаларидан тўқилган. Юқори қисмида, зар билан айлантириб, Аллоҳнинг оятлари ёзилган.  Дастлаб кисва Мисрдан олиб борилар эди. Султон Мурод 4 замонидан бошлаб Истанбулдан олиб бориладиган бўлди. Усмоний ҳукмдорларнинг таназзулидан кейин Мадинанинг ўзида кисва тайёрланадиган бўлди.

Имом Бухорий номидаги

Тошкент ислом институти

Катта ўқитувчиси

Расулжон Тошпулатов

 

بسم الله الرحمن الرحيم

اَلْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي عَلَّمَ الْإِنْسَانَ مَا لَمْ يَعْلَم، وَالصَّلَاةُ وَالسَّلَامُ عَلَى رَسُولِهِ الأَكْرَم وَعَلَى آلِهِ وَصَحْبِهِ أَجْمَعِيْنَ اَمَّا بَعْدُ

Мазҳаблар – Қуръон ва суннат маҳсулидир

Муҳтарам азизлар! Бугунги маъруза мавзуси ҳозирда долзарб бўлган, айрим тоифалар янглиш иддаолари туйфайли мусулмонлар орасида ихтилофларга сабаб бўлаётган мазҳаблар ҳақида бўлади.

Маълумки, Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам ҳаётлик пайтларида шариатга боғлиқ барча масалаларнинг ечимини У Зотнинг ўзлари баён қилар эдилар. Пайғамбаримиз алайҳиссаломнинг вафотларидан кейин одамлар билмаган нарсаларини асосан саҳобалардан сўрар эдилар. Гоҳида учраб турадиган қийин масалаларни ечиш учун эса энг билимдон саҳобалар йиғилиб маслаҳат қилишар ва фатво беришарди. Кейинчалик саҳобалар яшаш учун турли юртларга кўчиб кетдилар. Одамлар ўзлари суҳбатига етишган олим саҳобаларнинг фатволарига амал қилишарди.

Ўша даврнинг марказий шаҳарлари – Мадинада Абдуллоҳ ибн Умар, Куфа шаҳрида Абдуллоҳ ибн Масъуд, Маккада Абдуллоҳ ибн Аббос, Мисрда Абдуллоҳ ибн Амр ибн Ос разияллоҳу анҳумнинг фатволарига амал қилинарди. Айнан мана шу даврларда саҳобалар мазҳаби шаклланганини кўриш мумкин.

Шундан кейин бу зотларнинг шогирдлари уларнинг ишларини давом эттиришди. Фатволарнинг асосий қисмида ўз имомларига эргашдилар ва уларнинг мазҳабларини қўллаб қувватладилар. Замонлар ўтиши билан йигирмага яқин мазҳаблар ичидан фақат буюк тўрттаси қолди. Қолганларининг баъзи фатволари турли китобларда учраб туради холос.

Шу ўринда айтиб ўтиш лозимки, ҳозирда кўп такрорланаётган “Динда мазҳабларга эргашиш йўқ!”, “Саҳобалар даврида мазҳаблар бўлмаган” каби пуч даъволарга мутлақо илмий асос мавжуд эмас. Саҳобалар даврида ҳам мужтаҳид саҳобалар мазҳаби бор эди. Саҳобалар мазҳаби асосида ҳозирга қадар етиб келган тўртта фиқҳий мазҳаблар сақланиб қолди.

Мазҳабга эргашиш – Қуръон ва суннатни қўйиб шахсга эргашиш эмас, балки айнан Қуръон ва суннатга эргашиш саналади. Чунки Аллоҳ таоло Ўзининг Каломида шундай марҳамат қилган:

 فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِن كُنتُمْ لَا تَعْلَمُونَ

 (سورة النحل/آية:43)

“Агар билмасангиз, зикр аҳлидан сўранг” (“Наҳл” сураси 43-оят).

Бошқа бир ояти каримада эса:

 وَلَوْ رَدُّوهُ إِلَى الرَّسُولِ وَإِلَى أُولِي الْأَمْرِ مِنْهُمْ لَعَلِمَهُ الَّذِينَ يَسْتَنْبِطُونَهُ مِنْهُمْ

 (سورة النساء/آية:83)

“Агар уни Пайғамбарга ёки ўзларидан бўлган иш эгаларига етказсалар, уни билиб олишни истовчилар ўшалардан (сўраб) билаверар эдилар” (Нисо сураси 83-оят).

Имом Табарий ва яна бир қанча муфассирлар мазкур оятдаги “иш эгалари” жумласини “аҳли илмлар” деб тафсир қилганлар.

Ушбу ояти каримада Аллоҳ таоло бандаларига ўзлари билмаган масалаларнинг жавобини зикр аҳли ҳисобланган уламолардан сўрашга буюрмоқда. Мусулмонлар ушбу илоҳий фармонга бўйинсуниб, Пайғамбаримиз саллоллоҳу алайҳи васаллам замонларидан бери муайян бир мазҳабга тақлид қилиб келишмоқда. Аслида бу Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васалламнинг башоратларининг воқеъликдаги кўриниши эди. Чунки ҳадиси шарифда У Зот:

يَحْمِلُ هَذَا الْعِلْمَ مِنْ كُلِّ خَلَفٍ عُدُولُهُ، يَنْفُونَ عَنْهُ تَحْرِيفَ الْغَالِينَ، وَانْتِحَالَ الْمُبْطِلِينَ، وَتَأْوِيلَ الْجَاهِلِينَ

(رواه الإمام البيهقي)

яъни: “Бу илмни ҳар бир авлодлардан ишончли кишилар ташийдилар. Улар илмни жоҳилларнинг ботил талқинлари, йўлдан озганларнинг даъволари ва ғулувга кетганларнинг хатоларидан сақлайдилар”, деганлар (Имом Байхақий «Мадхал»да ривоят қилган).

Фиқҳий мазҳаблар ҳозирга қадар мусулмонлар бирдамлигини сақлашда асосий омил бўлиб келмоқда. Муҳаддис олимлардан бири Абдулҳақ Деҳлавий раҳимаҳуллоҳ тўрт мужтаҳид имомлар йўли ҳақида шундай деганлар: “Ислом динининг тўртта йўли – мазҳаби бор. Ким шу йўллардан бошқасини тутса, батаҳқиқ адашибди” (“Шарҳу сафарус-саъада” китоби).

Ҳозирги кунга келиб, буюк мужтаҳид олимларни қўйиб, ўзларига эргашишга даъват қиладиган қўштирноқ ичидаги “мужтаҳидлар” кўп учрамоқда. Улар Қуръони карим ва ҳадиси шарифларни ўзларининг нафсу ҳаволари билан изоҳлаб, салафи солиҳларимиз йўлидан оғишмоқда. Абдуллоҳ ибн Амр ибн Ос разияллоҳу анҳунинг ривоят қилишларича, Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам айтганлар:

إِنَّ الله لاَ يَقْبِضُ الْعِلْمَ انْتِزَاعًا، يَنْتَزِعُهُ مِنَ الْعِبَادِ وَلكِنْ يَقْبِضُ الْعِلْمَ بِقبْضِ الْعُلَمَاءِ حَتَّى إِذَا لَمْ يُبْقِ عَالِمًا، اتَّخَذَ النَّاسُ رُءُوسًا جُهَّالاً، فَسُئِلُوا، فَأَفْتَوْا بغَيْرِ عِلْمٍ، فَضَلُّوا وَأَضَلُّوا

(رواه الإمام البخاري)

яъни: “Аллоҳ таоло бандаларидан илмни тортиб олиш билан кўтармайди, балки илмни олимларни олиш билан кўтаради, ҳаттоки биронта олим қолмайди. Шунда одамлар жоҳилларни йўлбошчи қилиб оладилар. Улардан сўрайдилар, улар жавоб берадилар, ўзлари ҳам адашадилар, одамларни ҳам адаштирадилар” (Имом Бухорий ривоятлари).

Ҳозирда бемазҳабликка чақираётган кишилар “Аллоҳ таоло мазҳабга эргашишга буюрмаган, балки зикр аҳлидан сўрашга буюрган”, дея одамларни алдашга уринмоқда! Хўш, мазҳаббошлари зикр аҳли бўлмаса, унда ким экан?! Ахир мужтаҳид имомларимизнинг илмига, тақвосига ва илмий омонатдорлигига бутун уммат тасаннолар айтган бўлса, уларнинг илмига эргашмасдан яна кимга эргашиш керак?!

Бошқа бир ҳадиси шарифда янги-янги тоифалар пайдо бўлиб, одамларни тўғри йўлдан оздириши ҳақида Пайғамбаримиз алайҳиссалом огоҳлантирганлар:

 يَكُونُ في آخِرِ الزَّمَانِ دَجَّالُونَ كَذَّابُونَ يَأْتُونَكُمْ مِن الأَحَادِيثِ بِمَا لَمْ تَسْمَعُوا أَنْتُمْ وَلاَ آبَاؤُكُمْ فَإِيَّاكُمْ وَإِيَّاهُمْ لاَ يُضِلُّونَكُمْ وَلاَ يَفْتِنُونَكُمْ

 (رواه الإمام مسلم)

яъни: “Охирзамонда «дажжоллар», каззоблар бўладилар, улар сизлар ва сизларнинг оталарингиз ҳам эшитмаган ҳадисларни кўтариб келадилар. Сизлар улардан, улар эса сизлардан узоқ бўлсин! Улар сизларни залолатга бошлаб қўймасинлар, сизларни фитнага аралаштириб, алдамасинлар!” (Имом Муслим ривоятлари).

Муҳтарам жамоат! Муайян мазҳабга тақлид қилган мусулмонлар ҳозирда ҳам, ҳозирги кунга қадар ҳам умматнинг мутлақ кўпчилигини ташкил қилган. Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам ҳадиси шарифларидан бирида:

 فَإِذَا رَأَيْتُمُ اخْتِلَافًا فَعَلَيْكُمْ بِالسَّوَادِ الْأَعْظَمِ 

(رواه الإمام ابن ماجة)

яъни: “Агар ихтилофни кўрсангиз, ўзингизга кўпчилик томонини лозим тутинг”, – деганлар (Имом Ибн Можа ривоятлари). Демак, мазҳабга эргашиш катта жамоага эргашиш ҳисобланади.

Шунинг учун ҳам Ислом уламолари ҳар бир даврда мазҳабга эргашиш лозимлигини уқтириб келишган. Имом Ал-Мардовий раҳимаҳуллоҳ шундай дейдилар: “Ижтиҳод қилишга лаёқати бўлмаган ҳар бир кишига бирор муайян мазҳабга тақлид қилиши лозим бўлади. Бундан фақат ижтиҳод даражасига етган киши мустаснодир” (“Риоятул-кубро” китоби).

Имом Нафровий раҳимаҳуллоҳ ҳам айтадилар: “Тўрт мазҳаб имомидан бирига эргашиш вожиблигига мусулмон умматининг ижмоси тузилгандир. Фақат ижтиҳод аҳллари бундан мустасно” ( “Фавокеҳуд-девоний” китоби)

Аллома Муҳаммад Амин Ибн Обидин раҳимаҳуллоҳ: “Муайян мазҳабда фатво берувчи кишининг ўз мазҳабида аниқ кўрсатилган масалада бошқа мазҳаб йўлини тутиши ва у бўйича фатво бериши жоиз эмас”, – дейдилар (“Минҳатул-Холиқ” китоби).

Мингдан ортиқ китоб таълиф қилган ҳанафий мазҳабининг буюк олимларидан бири Ашраф Али Таҳонавий раҳимаҳуллоҳ айтадилар: “Мен йигирма беш йиллик илмий тажрибам асосида шуни билдимки, ҳозирги даврда бирор мазҳабни тутмаслик охир-оқибат динсизликка олиб борар экан” (“Малфузот” китоби).

Муҳтарам жамоат! Маълумки, юртимизда азалдан тўлиқ Ҳанафий мазҳаби амалда бўлиб келган. Ҳозирда ҳам юртимиздаги деярли барча аҳли илмлар, устозлар ва масжид имомлари Ҳанафий мазҳабида таълим олиб, шу мазҳаб асосида фаолият олиб бормоқдалар. Аллома Зафар Аҳмад Усмоний раҳмаҳуллоҳ: “Динда эргашиладиган мужтаҳид имомларнинг барчалари ҳақ ва тўғри йўлдадир. Агар бир юртда улардан бирининг мазҳаби кенг тарқалган ва ўша мазҳаб уламолари кўп бўлса, оми одамга ўша мазҳабга эргашиши вожиб бўлади. Кенг тарқалмаган ва уламолари кўп бўлмаган мазҳабнинг аҳкомларини билиш, воқиф бўлиш узрли бўлганлиги учун унга эргашмоқлиги жоиз бўлмайди” (“Эълоус сунан” 20-жилд, 290-саҳифа).

Хулоса қилиб айтганда, мазҳабларга эргашиш шариат кўрсатмасига эргашишдир! Уни инкор қилиш эса шаръий кўрсатмаларга ва бутун Ислом уламоларига қарши чиқиш ҳисобланади. Зеро, Ислом тарихида бирор муфассир ёки муҳаддис ёхуд фақиҳни бемазҳаб бўлгани маълум эмас. Фақатгина мужтаҳид бўлган кишилар бундан мустасно холос. Шаръий илмлар борасида мусулмонларнинг илми етарли бўлмаган бугунги даврда, баъзилар томонидан мазҳабларни инкор  қилиш фақат мусулмонларнинг бирдамлигига футур етказади холос.

Қуръон ва суннатдан ҳар ким ўзбошимча ҳукм чиқариш мусулмонларни куфрда айблаш, уларнинг қонини тўкишни ҳалол ҳисоблаш, боғийлик, фитна ва ихтилоф қўзғаш каби динимизда қатъиян ман қилинган хатти-ҳаракатларга сабаб бўлмоқда. Шу нуқтаи назардан, марҳум Шайх Муҳаммад Саид Рамазон Бутий раҳматуллоҳи алайҳ: “Мазҳабсизлик – ислом шариатига таҳдид соладиган энг хатарли бидъатдир”, деганлар.

Муҳтарам жамоат! Мавъизамиз сўнгида ҳанафий мазҳабимизга доир бир масалани эслаб ўтишни лозим топдик. У ҳам бўлса, жамоат намозларида “омин”ни махфий айтишлик масаласидир. Бизнинг ҳанафий мазҳаб уламолари намозда “омин”ни махфий айтиш суннат эканини таъкидлайдилар. Бунга қуйидаги ҳадислар очиқ далолат қилади. Имом Термизий Алқама ибн Воилдан, у ўз отасидан ривоят қилган ҳадисда:

أَنَّ النَّبِىَّ صلى الله عليه وسلم قَرَأَ "غَيْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ وَلاَ الضَّالِّينَ" فَقَالَ « آمِينَ » وَخَفَضَ بِهَا صَوْتَهُ 

яъни: “Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам (غَيْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ وَلاَ الضَّالِّينَ)ни ўқидилар-да, паст овозда “омин”, дедилар”, дейилган.

Бу ҳадисдан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам «Фотиҳа» сурасини баланд овоз билан ўқиб келиб, «омин»ни айтишга келганда овозларини паст қилганларини тушунамиз. Имом Табароний Абу Воилдан қилган ривоятда: “Умар ва Али разияллоҳу анҳумолар намозда “Бисмиллаҳир роҳманир роҳийм”ни ҳам, “омин”ни ҳам овоз чиқариб айтмас эдилар”, дейилган.

Шу ва бундан бошқа кўплаб далилларга амал қилиб, намозда “Омин”ни махфий айтишлик айни муддао бўлади. Қолаверса, намозхонлар ўртасида турли тушунмовчиликларга ҳам барҳам берилган бўлади.

Аллоҳ таоло Ўзининг ҳақ динини азиз қилиб, мусулмонларнинг бирдамлигини таъминласин. Барчаларимизни уммат ичида ихтилоф чиқарувчилардан бўлишдан паноҳида асрасин. Омин!

Понедельник, 08 Февраль 2021 00:00

Навоий - буюк бунёдкор

Буюк Алишер Навоийнинг номи кўҳна тарих зарварақларида олтин ҳарфлар билан ёзилганига шубҳа йўқ. Унинг битган асарлари жаҳон адабиётининг дурдоналаридан ҳисобланади. Уларда башариятни руҳий, маънавий камол топиши учун диний, инсоний одоб - ахлоқ қоидалари, намуналари мукаммал акс этган. Эътиборлиси шундаки, айни шу жиҳати билан ўқувчини буюк мақсад - маънавий камолот сари етаклайди.

Бу зоти шариф бошқа ижодкорлардан фарқли ўлароқ инсоннинг бунёдкорлик фазилатини нафақат тараннум этган, балки ўзи бунёдкорлик намунасини амалда кўрсатиб берган улуғлардандир. Инсон ҳайрон қолади. Ижодидан ортиб, эл - юрт манфаати учун нақадар гўзал иншоотлар барпо этганки, у гўёки шоирлик шарафига бунёдкорлик сифатини ҳам қўшиб юборган, десак хото қилмаган бўламиз.

Тарихчи Хондамирнинг ёзишича, Алишер Навоий қисқа умри давомида 4 та мадраса, 25 дан ортиқ масжид, 11 та хонақоҳ, 25 та работ, 20 та ҳовуз, 16 та кўприк, 1 тўғон, 9 та ҳаммом қурдирган.  Навоийнинг бош бўлиб қурдирган барча иморат - иншоотлари ҳисобланганда 300 тадан ошиб кетиши аниқланган.

Бобур ўзининг машҳур "Бобурнома"сида Навоийни васф қилиб, "Аҳли фазл ва аҳли ҳунарға Алишербекча мураббий ва муқаввий маълум эмас... Мунча биноий хайрким, ул қилди кам киши мундоққа мувофиқ бўлмиш бўлғай", деб ёзади.

Аммо бу камтарликни қарангки, шунча иншоотлар қуриб, хайрли ишлар қилиб, бебаҳо асарлар ёзишига қарамай, ҳамиша ўзини ўзи маломат қилиб, гўёки дунёга келиб ҳеч иш қилмай кетаяпман, дегандек нафсининг хоҳишига қарши фикрлар билдиради:

Навоий нафс зулматига қолмиш,

Сен ўлмай Хизри руҳ, чиқмоқ не ёро?!

Қиёматда гуноҳин авф этарға

Расулингни шафиъ эт кирдигоро.

Бугун биз улуғ Навоий бобомиздан ўрнак олиб, ўқиб, ўрганиб маънавий оламимизни бойитишимиз, эл манфаати йўлида бутун борлиғимизни фидо этмоғимиз даркор. Зеро, унинг асарлари миллатимиз, маънавиятимиз қуёши одамийликнинг барча жиҳатлари билан ҳар доим ҳамнафасдид.

Шофиркон туман "Қори Фазлиддин" масжиди имоми Мустақим Исоев.

 

Мақолалар

Top