Меҳнат кодексининг янги таҳриридаги “Меҳнат муҳофазаси” бобидаги 8 та асосий ўзгаришга эътибор беринг. Меҳнатни муҳофаза қилиш чораларини олдиндан режалаштиринг, ходимларнинг ҳаёти ва соғлиғига хавф соладиган омиллар йўқми, акс ҳолда ортиқча харажатлардан қутулиб қололмайсиз.

“Меҳнат муҳофазаси”, “Ишлаб чиқаришда бахтсиз ҳодиса”, “Касбга оид касалланиш” каби тушунчаларнинг мазмуни очиб берилади.

Амалдаги Меҳнат кодексида ходимнинг меҳнатни муҳофаза қилиш нормалари, қоидалари ва йўриқномаларига риоя қилиш мажбурияти ҳақидаги модда бор, аммо бу соҳада иш берувчининг бундай мажбуриятлари ҳақида моддалар йўқ. Энди қонун лойиҳасида ходимнинг ҳам, иш берувчининг ҳам меҳнатни муҳофаза қилиш соҳасидаги ҳуқуқ ва мажбуриятларига эътибор берилган.

Ходимни ишга киришда, бошқа ишга ўтказишда, ишлаш жараёнида унинг меҳнати муҳофаза қилинишига бўлган ҳуқуқини кафолатлайдиган моддалар киритилмоқда. Агар иш берувчининг фаолияти меҳнатни муҳофаза қилишдаги қоидабузарликлар туфайли тўхтатилса, ходимнинг иш жойи (лавозими) ва ўртача иш ҳақи сақланади. Бу вақтда иш берувчи ходимни унинг розилиги билан бошқа ишга ўтказиши ва бажараётган ишига қараб иш ҳақи тўлаши мумкин, аммо бу иш ҳақи олдинги ишидаги ўртача маошидан кам бўлмаслиги керак.

Амалдаги Меҳнат кодексининг 219-моддаси талабларига кўра, ходим иш жараёнида ўзининг ҳаёти ёки соғлиғига таҳдид солувчи ҳолатлар юзага келганлиги тўғрисида иш берувчига дарҳол хабар қилади. Меҳнатни муҳофаза қилинишини текшириб бориш ва назорат қилиш билан шуғулланувчи органлар ана шу ҳолатларни тасдиқлаган тақдирда иш берувчи уларни бартараф этиши шарт. Умуман олганда, ходим меҳнатни муҳофаза қилинишини текшириб бориш ва назорат қилиш билан шуғулланувчи органлар бундай таҳдидлар мавжудлигини тасдиқлаб, иш берувчи уларни бартараф этмагунча, ходим ўзининг ҳаёти ёки соғлиғига таҳдид солувчи ҳолатлар таъсири мавжуд шароитда ишлашни давом этаверади. Бундай шароитларда ходимнинг ҳаёти ва соғлиғига зарар етказилиши эҳтимоли юқори бўлади.

Шу сабабли Меҳнат кодексининг янги таҳририда ходим ўзининг ҳаёти ёки соғлиғига таҳдид солувчи ҳолатлар юзага келганлиги тўғрисида иш берувчини дарҳол хабардор қилиши ва ушбу ҳолатлар бартараф этилмагунча тегишли ишларни бажаришдан бош тортиши мумкинлиги назарда тутилади. Бу давр учун ходимнинг ўртача иш ҳақи сақланади.

Қонун лойиҳасида ходимнинг ишларни бажаришдан асоссиз бош тортишига йўл қўйилмаслиги чоралари кўрилган. Агар ходим ишларни бажаришдан бош тортишига важ қилиб кўрсатган унинг ҳаёти ёки соғлиғига таҳдид солаётган ҳолатлар мавжудлигига асосли гумонлар бўлиб, аслида унинг ҳаёти ёки соғлиғига ҳеч қандай таҳдидлар йўқ бўлса, иш берувчи бу ходимга нисбатан хизмат текширувини тайинлаши мумкин.

Агар хизмат текшируви натижасида ходим меҳнат шартномаси бўйича ишларни бажаришни асоссиз рад этганлиги аниқланса, иш берувчи бу ходимни интизомий жавобгарликка тортишга ҳақли.

“Меҳнат муҳофазаси” бобига меҳнатни муҳофаза қилишни ташкил этиш бўйича 13 та моддадан иборат параграф киритилади. Лойиҳада меҳнатни муҳофаза қилиш хизматлари, меҳнатни муҳофаза қилиш соҳасидаги хизматлар бозорининг профессионал иштирокчилари, ишлаб чиқариш объектларини меҳнат муҳофазаси, иш жойларининг хавфсизлиги, ходимларга санитария-маиший хизматини кўрсатиш ва тиббий таъминлаш талаблари юзасидан аттестациядан ўтказиш, объектларни лойиҳалаштириш, қуриш, реконструкция қилиш ва улардан фойдаланишда меҳнатни муҳофаза қилиш ҳақида моддалар биринчи марта назарда тутилмоқда.

Шунингдек, қонун лойиҳасида меҳнатни муҳофаза қилиш талабларига риоя этилиши устидан давлат назорати ва кузатуви, касаба уюшмаларининг меҳнатни муҳофаза қилишни ташкил этишдаги ҳуқуқлари ҳақида моддалар бор.

Амалдаги Меҳнат кодексидаги каби, қонун лойиҳасида ҳам иш берувчининг ходимларни нормативлар бўйича якка тартибдаги ҳимоя воситалари билан таъминлаш мажбурияти ҳақида меъёр бор. Янги таҳрирда бу мажбурият янада аниқлаштирилди, унга кўра, энди ходимларни якка тартибда ҳимоя қилиш воситаларини сотиб олиш, сақлаш, ювиш, тозалаш, таъмирлаш, дезинфекция қилиш ва зарарсизлантириш фақат иш берувчининг маблағлари ҳисобига.

Амалдаги Меҳнат кодексида ишлаб чиқаришдаги бахтсиз ҳодисаларни, ходимларнинг улар меҳнат вазифаларини бажараётганда бошқача тарзда шикаст етказилишини ҳисобга олиб бориш ва текшириш битта моддада келтирилади. Аммо текширувни ўтказиш тартиб-тамойили ва муддатлари, ходимларнинг меҳнат фаолияти билан боғлиқ бахтсиз ходисаларни текшириш комиссиясини ташкил қилиш тартиби ҳақида ҳеч нарса дейилмаган.

ЎМИ ходими

 Жаҳонгир ХАТАМОВ

Британиянинг Бирмингем шаҳри маъмурияти улкан масжид мажмуаси қурилишига рухсат берди. Мажмуа Ислом маркази, мактаб, турар жойлар ва дўконларни ўз ичига олади. 

Автомобиллар турар жойи ва масжид ҳузуридаги қизлар мактаби бўйича саволлар туғилгани сабабли лойиҳа шу пайтгача тасдиқланмаётган эди. Бироқ лойиҳа муаллифлари мажмуанинг барпо этилиши ҳудудда транспорт муаммоларини келтириб чиқармаслигини исботлаб беришди. 

Birmingham Mail нашрининг ёзишича, масжидга жума кунлари 2,5 минггача киши сиғиши мумкин. Масжид биносининг баландлиги икки қаватли бинонинг баландлигига тенг бўлади. Масжиднинг юқори қаватида анжуманлар ва кўзгазма заллари, кутубхона жойлашади. 

azon.uz

Бугунги дунё мусулмонларининг қарийб 50%ини ҳанафийлар ташкил қилади. Ҳабафий мазҳаби тўрт аҳли сунна мазҳабларининг енг аввалгиси ҳисобланади. Бу мазҳабнинг аҳамиятли томонларидан бири шундаки, бу мазҳаб фақатгина Aбу Ҳанифа роҳматуллоҳи алайҳнинг фикрлари билан емас, балки шогирдларининг қавллари билан ҳам мустаҳкамланган. Имом Aбу Ҳанифанинг ўзига хос дарс ўтиш усули муаллим ва мутааллимни бирдек илмий савиясини оширишга қаратилган еди. У зот ўртага бир фикрни ташлаб, уни шогирдлари билан бирга муҳокама қилар, ҳар ким бу масала устида ўз фикрини еркин баён қилгач, барчанинг фикридан ҳосил бўлган хулосани ясаб, барча атрофида жамланган олимлар у кишини тасдиқлагач ёздирар едилар. Мана шунинг ўзи ҳам Aбу Ҳанифа роҳматуллоҳи алайҳнинг илми муттасил ўсиб, фикри тўлишиб боришида муҳим аҳамият касб қилди. Шу билан бирга Aбу Ҳанифа роҳматуллоҳи алайҳ фиқҳ фанини алоҳида фан сифатида тартиблаган зотдирлар. Имом Шофиъийнинг машҳур сўзларида у киши: “Фиқҳда барча олимлар Aбу Ҳанифанинг оила аҳлидир. У зотга тенг келиб масала айта оладиган киши йўқ”, дейдилар.

Ҳанафий мазҳаби уламолари фиқҳнинг 4 асосий манбаини еътироф етиш билан бирга бошқа мазҳаблар вакилларига нисбатан фиқҳ талабларига риоя етишнинг қиёс ва ижтиҳод усулларидан кенгроқ фойдаланади. Бу мазҳабнинг асосий хусусиятлари қуйидагилардан иборат: Қуръони каримдан ҳукм олишда оятларнинг носих ва мансухларини обдон аниқлаб олиш; ҳадиси шарифлардан ҳуқуққа доирларини шаръий ҳукмларга асос қилиб олишда ҳар бир ҳадиснинг саҳиҳлигига катта еътибор бериш ва уларнинг носих, мансухлигини чуқур аниқлаш; саҳобаларнинг иттифоқ ила чиқарган қарорлари (ижмў) ҳамда қиёс ва ижтиҳод усулларига биноан ҳуқуқий хулоса чиқаришдан ташқари истиҳсон деб аталувчи қўшимча манбадан ҳам фойдаланиш.

Ҳанафий мазҳаби оддий ҳуқуқ(урф-одат)дан ҳам ҳуқуқнинг кенг мустақил ёрдамчи манбаи сифатида фойдаланади, бу ҳол ҳаётий еҳтиёжларни ва маҳаллий одатларни ҳисобга олиб ҳуқуқий қарорлар қабул қилиш имконини беради. Бу мазҳаб қоидалари мўтадиллиги, бирмунча юмшоқлиги, қулайлиги, халқларнинг маҳаллий анъаналарини еътиборга олганлиги сабабли 11-асрдан бошлаб шимол ва шарққа кенг ёйилган. Кичик Осиё, Болқон, Шимолий Кавказ, Қора денгиз, Волга бўйлари, Ўрта Осиё мамлакатлари, Aфғонистон, Ҳиндистон ва Хитойнинг олис ҳудудларига тарқалган. Ҳозирги даврда дунё мусулмонларининг қарийб ярми, шу жумладан, юртимиз мусулмонлари ҳанафий мазҳабига амал қилган ҳолда мусулмончилик қонун-қоидаларини бажариб келмоқда.[1]

Мазҳабимизнинг далиллари баён қилинганда ҳар бир ҳукм қуйидаги далилларнинг бири билан ҳужжатланган бўлмоғи лозимлиги таъкидланади.

Қурони карим
Суннати набавий
Ижмо
Қиёс
Истеҳсон
Aл — масолиҳ ал- мурсал
Урф ва таомул
Шаръу ман қаблана
Саҳобалар ва тобеинлар мазҳаби
Саддуз заройеъ
Истишоб
Ушбу қисмлардан аввалги бештаси ҳанафий мазҳабида доимий қўлланиб келади.

Ижмо (араб. — якдиллик, якдиллик билан қабул қилинган қарор; ижмо ал-умма — диний жамоанинг ягона фикри) — Қуръон ва ҳадисларда аниқ кўрсатма берилмаган ҳуқуқий масалани ҳал қилишда фақиҳ ва мужтаҳидларнинг тўпланиб, ягона фикрга келган ҳолда ҳукм чиқариши (фатво бериши). Шариат дастурларига кейинчалик киритилган 3манба. Шариатда шундай йўл билан чиқарилган ҳукм шаръий (қонуний) деб қабул қилинган.[2]

Қиёс (араб. — таққослаш) — шариат манбаларидан бири (Қуръон, сунна, ижмо билан бирга). Қиёсда дастлабки 2 манба — Қуръон ва суннатда берилмаган бирор ҳуқуқий масала улардаги шунга ўхшаш масала бўйича берилган кўрсатмага таққослаш йўли билан шарҳ етилган. Мас: ароқнинг шайтон иши еканлиги, уруш — жанжал, адоват чиқариши сабабидан у Қуръони каримда ман етилган. Aроқдан бошқа маст қилувчи ичимликлар ҳақида бирор нарса айтилмаган. Лекин мужтаҳид уламолар маст қилувчи ичимликларнинг ҳаммасида ҳам ароқ каби салбий натижалар бўлишини ҳисобга олиб, унга Қиёс қилганлар ва ҳаром деб ҳукм чиқарганлар. Қиёс фақиҳлар ҳуқуқини кенгайтириб, шариатни турмушнинг турли томонларига татбиқ етишга имконият берган. Шу билан бирга Қиёс ислом динини замон ва тараққиёт ила ёнмаён юришида асосий омиллардан бири ҳисобланади. [3]

Истеҳсон луғатда “бир нарсани яхши деб ҳисоблаш” маъносида бўлиб, истилоҳда еса мужтаҳиднинг очиқ равшан қиёсдан махфий қиёсга, куллий ҳукмдан жузъий ҳукга ўтишлигидир. Демак, истеҳсон аслида қиёс услуби бўлиб қиёсни ривожлантириш учун ишлаб чиқилган.

Маслаҳатул мурсал луғатда “бош қўйилган еркин манфаатлар” маъносида бўлиб, бирор ишни қилиш ёки қилмаслик борасида тайин далил бўлмаган лекин шариатнинг умумий қонун қоидаларига зид келмайдиган шариат мақсадига мувофиқ келувчи умумманфаатга хизмат қиладиган нарсадир.

Урфи таомил — Урф луғатда “танилган нарса” маъносини англатиб, истилоҳда еса одамлар, умуман жамият ўрганиб ҳаммага таниш бўлиб қолган соғлом табиат қабул қиладиган иш ёки создир.

Шаръу ман қоблана луғатда “биздан олдингиларнинг шариати” деган маънони англатади. Aввалги Пайғамбарлар ва уларнинг умматларига жорий қилинган шариатлар тушунилади.

Саҳобанинг гапи ҳужжат екани — саҳобалар Пайғамбаримиз солаллаоҳу алайҳи васаллам билан кўришиб, У Зотга иймон келтирган кишилар. Илмда камолга йетганлиги; араб тилини мукаммал билишлари, тақводорлиги ва адолатли еканлиги: ҳадисларни ворид бўлиш сабабини ҳаммадан яхши билишлари, шариатнинг мақсадларини чуқур англашлари туфайли уларнинг гаплари диний ижтиҳодлари ҳанафий, моликий ҳамда ҳанбалий мазҳабларида ҳужжат бўла олади.

Саддуз зарайеъ луғатда “воситаларни тўсиш” маъносида. Истилоҳда еса шариатда ман қилинган нарсани қилишга олиб борадиган воситаларни тўсиш, ман етишдир.[4]

Истишоб луғатда “суҳбатни талаб қилиш, дўст қилиб олмоқ” маъноларида. Фиқҳий истилоҳда еса аввал мавжуд бўлган боис бир нарсани ўзгартирувчи бўлмаса, уни кейин ҳам бор деб ҳукм чиқаришдир.

Мазҳаббошимиз ҳақларида йетук олимлардан бири Ҳафс ибн Файёз диққатга сазовор бундай фикрни айтади: “Aбу Ҳанифанинг фиқҳ ҳақидаги гапи шеърдан нозикроқ”. Бир қарашда оддий туюлган бу сўзларни биз бежизга диққатга сазовор демадик. Назм жуда нозик сўзлар билан ифода етилиши ва шу тарздаги гўзал иборалар тўпламидан шеър туғилиши маълум. Aбу Ҳанифа роҳматуллоҳи алайҳ фиқҳ – масала ҳақида гапирар еканлар, ҳудди илҳом билан шеър ўқиб келганидек, балки ундан ҳам нозикроқ, ундан ҳам чиройлироқ қилиб йетказардилар. Шунинг учун Aбу Ҳанифани фақат жоҳил одамгина айблайди, ақли бор одам у кишини танийди ва албатта еътироф етади. Замондошлари ва улардан кейин келган уламолар, дунё тан олган шахслар Имоми Aъзам роҳматуллоҳи алайҳни мана шу даражада таърифлайдилар.

Ислом оламида тан олинган олимларнинг буюк имомимиз ҳақидаги бу еътирофларини беҳуда келтирмаяпмиз. Қандай улуғ устозга ергашаётганимизни, имомимиз, мазҳабимиз раҳбари Қуръон-у ҳадисни, ислом динини бизга бу даражада мукаммал йетказган инсон еканини шояд яхшироқ танисак, жоҳил бўлиб қолишдан сақлансак, ва алал-оқибат, яхшиликлар қадрига ҳам йецак.

С.Зикрияйев,

“Саййид Муҳйиддин махдум”

ўрта махсус ислом билим юрти мударриси

[1] Wикипедия: Aбдулазиз Мансур

[2] Wикипедия

[3] Ў збекистон миллий енсиклопедияси биринчи жилд (2000-2005)

[4] Ҳанафий фиқҳи тарихи, манбалари ва истилоҳлари 95 – 101 бетлар.

Покистон Ислом Республикасининг Ўзбекистон Республикасига янги тайинланган Фавқулодда ва мухтор элчиси Саид Али Асад Ғилоний Тошкентда ўз фаолиятини бошлади. Жорий йил 16 ноябрь куни у Кўксарой қароргоҳида Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевга ишонч ёрлиғини топширди.
Покистон дипломатик ваколатхонаси раҳбари «Дунё» ахборот агентлиги мухбирига эксклюзив интервью берди.
— Жаноб элчи, Сизни Ўзбекистон Республикаси Президентига ишонч ёрлиғини топширганингиз билан қутлаймиз. Айтингчи, янги масъулиятли лавозимда ўз олдингизга қандай режа ва вазифалар қўйдингиз?
— Ўзбекистондек буюк мамлакатда Покистон элчиси бўлиш мен учун катта шараф.
Қадимдан бизни чуқур маданий ва маънавий алоқалар боғлаб туради. Элчи сифатида менинг асосий вазифам халқларимиз ўртасидаги англашувни янада ривожлантиришга хизмат қилиш, ўзаро манфаатли ҳамкорлик учун биргаликда ишлашимиз мумкин бўлган соҳаларни ўрганишдан иборат бўлади.
— Дипломатик миссия раҳбари сифатида нималарга биринчи навбатда эътибор қаратасиз?
— Мамлакатимнинг мендан аввал Тошкентда фаолият юритган элчилари томонидан илгари сурилган ташаббуслар, имзоланган икки томонлама келишувлар ва ўзаро англашув меморандумларида белгиланган вазифаларни самарали амалга ошириш асосий эътиборни қаратаман. Шунингдек, икки мамлакат халқлари учун манфаатли бўлган барча соҳаларда янги ташаббуслар ишлаб чиқилади.
Мамлакатларимиз ўртасидаги мувофиқлаштириш ва маслаҳат механизмларини мустаҳкамлаш, қардош мамлакатлар сиёсий кучлари ўртасидаги ўзаро алоқаларни кучайтиришга ҳаракат қиламан.
— Савдо-иқтисодий ва сармоявий масалалар фаолиятингизда қандай ўрин тутади?
— Покистон ва Ўзбекистон муносабатларида савдо-сотиқ иккита ўлчамга эга, яъни икки томонлама савдо ҳамкорлиги ва савдо йўлаклари маъносида. Ўзаро савдо-сотиқ нуқтаи назаридан бизнинг иқтисодиётларимиз рақобатчи эмас, балки бир-бирини тўлдиради, деб ҳисоблайман. Шу маънода, ўзаро товар айирбошлаш ҳажмини ошириш учун катта имкониятлар мавжуд. Сўнгги йилларда савдо ва инвестиция ҳамкорлигида ижобий суръат кузатилмоқда. Бу борадаги ишларни янада чуқурлаштириш ва ишбилармон доираларни бирлаштириш менинг устувор вазифаларимдан биридир.
Савдо йўлакларига келсак, Покистоннинг жуғрофий жойлашуви Ўзбекистонга Араб денгизига чиқиш учун энг қисқа савдо йўналишини тақдим этади. Покистон орқали савдо қилиш Ўзбекистон учун денгизга чиқишнинг энг самарали усули ҳисобланади. Худди шундай, Марказий Осиё бозорлари билан савдо муносабатларини кенгайтиришга хизмат қиладиган алоқаларни ўрнатиш Покистоннинг асосий мақсадларидан биридир. Бу борадаги айни пайтда қатор таклифлар фаол кўриб чиқилмоқда. Шу сабабли яқин келажакда икки мамлакатни бир-бирига боғлайдиган ўзаро манфаатли савдо йўлагини амалиётга тадбиқ қилишга умид қиламиз.
— Сўнгги пайтларда мамлакатларимиз ўртасида зиёрат туризми йўналишидаги ҳамкорлик изчил ривожланмоқда. Ушбу соҳани янги босқичга олиб чиқиш бўйича фикрларингизни изҳор қилсангиз.
— Дарҳақиқат, зиёрат туризми тараққиёт учун катта салоҳиятга эга. Ҳар бир покистонлик Самарқанд ва Бухорони зиёрат қилишни орзу қилади. Имом Бухорий, Имом Термизий, Форобий, Ибн Сино каби буюк алломалар Покистонда ҳам жуда машҳур. Уларни халқимиз чуқур ҳурмат қилади.
Шунингдек, Тошкент ва Лаҳор ўртасидаги икки соат давом этадиган тўғридан-тўғри авиарейсларнинг (коронавирус пандемияси сабабли вақтинча тўхтатилган) йўлга қўйилганини ҳам оқилона қадам деб биламан. Мазкур парвозлар қатновини ҳафтасига камида уч мартага етказиш тарафдориман.
— Жаноб элчи, Ўзбекистон ва Покистон халқларини бирлаштирадиган ва ўхшаш хусусиятларни айта оласизми?
— Менимча, бизни тарихнинг умумий талқини, маънавий ва маданий қадриятларимиз бирлаштириб туради. Покистонда ўзбек тарихий шахслари қаҳрамон ҳисобланади. Халқимиз дунёнинг ушбу қисмида яшаб ўтган буюк алломалар жаҳон цивилизациясига қўшган салмоқли ҳиссаси билан фахрланади.

Бизни ажратиб турадиган жиҳатларга келсак, менимча, бу йигирманчи асрнинг катта қисмида бир-биримиздан узоқлашиб яшаганимизда бўлса керак. Албатта, бу икки халқга боғлиқ бўлмаган ҳолда содир бўлди.
Биз бир-биримизга яқин бўлсакда, кўп йиллар давомида узоқлашганимиз сабабли ўзимизни айро ҳис қиламиз. Бундан ташқари, сўнгги ўттиз йилнинг катта қисмида мамлакатларимиз раҳбариятларининг тўғридан-тўғри алоқалари нисбатан суст бўлди.
Ушбу бўшлиқни иложи борича тезроқ тўлдириш керак. Шунда икки томон ўртасида биргаликда ишлаш учун яхши тушунча ўрнатилиши мумкин. Иккинчи фарқ тилларимиз бўлиши мумкин. Аммо бу ҳам жуда катта аҳамиятга эга эмас. Чунки урду ва ўзбек тилларида тўрт мингдан ортиқ бир хил сўзлар мавжуд.
Бизнинг умумий динимиз, тарихимиз, жуғрофиямиз, анъаналаримиз ва иқтисодий манфаатларимиз яқин ҳамкорликка чорламоқда. Аждодлари минг йиллар давомида ёнма ён бўлган халқларни яна бир-бирига яқинлаштириш, тарихий алоқаларни тиклаш ва уларни XXI асрнинг геоиқтисодий ҳақиқатларига мувофиқ тарзда янгилаш вақти келди.
— Жаноб элчи, мазмунли суҳбат учун раҳмат.
“Дунё” АА мухбири Зафар Юлдашкулов суҳбатлашди

Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати