يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ كُتِبَ عَلَيۡكُمُ ٱلۡقِصَاصُ فِي ٱلۡقَتۡلَىۖ ٱلۡحُرُّ بِٱلۡحُرِّ وَٱلۡعَبۡدُ بِٱلۡعَبۡدِ وَٱلۡأُنثَىٰ بِٱلۡأُنثَىٰۚ فَمَنۡ عُفِيَ لَهُۥ مِنۡ أَخِيهِ شَيۡءٞ فَٱتِّبَاعُۢ بِٱلۡمَعۡرُوفِ وَأَدَآءٌ إِلَيۡهِ بِإِحۡسَٰنٖۗ ذَٰلِكَ تَخۡفِيفٞ مِّن رَّبِّكُمۡ وَرَحۡمَةٞۗ فَمَنِ ٱعۡتَدَىٰ بَعۡدَ ذَٰلِكَ فَلَهُۥ عَذَابٌ أَلِيمٞ١٧٨
178. Эй имон келтирганлар, ўлдирилганлар учун ҳурга ҳур, қулга қул, аёлга аёл қасоси сизларга фарз қилинди. Энди ким биродари тарафидан авф этилса, у ҳолда яхшилик билан бўйин эгиб, хунини адо этсин. Бу Парвардигорингиз тарафидан енгиллик ва раҳматдир. Шундан кейин ҳам ким ҳаддидан ошса, унга аламли азоб бордир.
Ушбу ояти карима Исломдаги қасос ҳукмлари ҳақида сўз юритади. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо ривоят қиладилар: "Бани Исроилда ўлдирилган одам учун қасос олишар, хун ҳақи олишмас эди. Аллоҳ таолонинг ушбу ояти ўшалар хусусида нозил қилинган (Бухорий ривояти). "Қасос" сўзи луғатда "баробарлик, тенглик" маъноларини билдиради. Ислом келмасидан олдин яҳудий ва арабларда шундай қоида ҳукм сурардики, бирор насабли, улуғ одамнинг қули ўлдирилса, ўрнига насаби пастроқ озод кишини ўлдиришар эди. Яна улуғлардан хотин киши ўлдирилса, паст табақадагилардан эр киши, улардан бир ҳур (озод) ўрнига булардан икки ҳур ўлдирилар эди.
Аллоҳ таоло юқоридаги ояти каримада бу қоидани ман этиб марҳамат қиладики, қасддан ўлдирилганлик борасида тенглик лозим, чунки ҳамма жон (инсон) баробардир. Ҳур ўрнига ҳур, қул ўрнига қул, аёл ўрнига аёл ўлдирилсин. Бу хусусда насабли-бенасабли, амир-ғариб, қул-ҳур, аёл-эр, ёш-қари, хаста-соғ, бой-камбағал – ҳамма баробардир. "Агар эр киши аёлни ёки ҳур одам қулни ўлдирса, қасос олинадими" деб сўраладиган бўлса, бу масалада мазкур ояти каримада бирор ҳукм йўқдир. Шунинг учун уламолар бунда ихтилоф қилишган. Мазҳаббошимиз Абу Ҳанифа раҳматуллоҳи алайҳ Моида сурасининг 45-оятидаги "Иннан-нафса бин-нафси" (яъни жонга – жон) жумласидан ва "Ал-муслимуна татакаффару би-аҳлиҳим" ҳадисидан истинбот қилиб: "Агар қул қотилнинг ўз қули бўлмаса, бу икки ҳолда ҳам қасос олинади", деганлар. Ҳанафий мазҳабида зиммийни (Ислом мамлакатида маълум солиқ тўлаб яшаётган ғайримуслимни) ўлдирган мусулмондан ҳам қасос олинади. Агар ўлдирилганнинг ворислари афв этишса, қотилдан қасос олинмайди.
وَلَكُمۡ فِي ٱلۡقِصَاصِ حَيَوٰةٞ يَٰٓأُوْلِي ٱلۡأَلۡبَٰبِ لَعَلَّكُمۡ تَتَّقُونَ١٧٩
179. Эй оқиллар, сизларга қасосда ҳаёт борки, шояд тийилсангизлар!
"Қасосда ҳаёт бор" жумласига кенгроқ шарҳ беришга тўғри келади. Маълумки, Ислом шариати ноҳақ ўлдирилган бир ёки бир неча жон учун қасосни жорий этиб, Ер юзида буюк исломий адолатни ўрнатган. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда Пайғамбар алайҳиссалом: "Аллоҳ таолонинг Китоби – қасосдир", деганлар (Бухорий ривояти). Қасос айримлар ўйлаганидай, қотилга бўлган дилдаги нафратни қондириш эмас, балки инсон ҳаёти муҳофазаси йўлидаги илоҳий амрдир. Чунки шундай йўл тутилганида бир бегуноҳ инсонни ўлдиришга қасд қилган кимса қасосни ўйлайди, ўша ўлдирмоқчи бўлган одамининг яқинлари қасос олиш мақсадида ўзини ҳам ўлдиришларини билгани учун ниятидан қайтади. Озчилик қотилдан қасос олиш кўпчилик бегуноҳлар жонини сақлаб қолади. Ҳанафий мазҳаби олимларидан имом Насафийнинг тафсирида: "Бир гуруҳ кишилар бир кишини ноҳақ қатл этса, унинг қасоси учун ўша гуруҳнинг ҳаммаси қатлга маҳкум", дейилган.
Қасоснинг ҳақлиги ҳақида чиройли бир ривоят бор: "Бир одам қотиллик қилиб, бир кишини ўлдирди. Миршаблардан бир амаллаб қочган эди, энди ўлганнинг қариндошлари уни таъқиб қила бошлашди. Қотил қоча-қоча Нил дарёси бўйига келди, лекин у ерда бир бўрини учратиб, қўрққанидан шохлари дарёга эгилиб турган катта бир дарахтга тирмашиб чиқиб олди ва қалин шох-новдалар орасига яширинди. Не кўз билан кўрсинки, шундоққина рўпарасида каттакон бир илон тебранганича турибди. У илондан қочиб, ўзини сувга отди. Лекин сувда оч тимсоҳ ўлжа кутиб ётган экан, уни шу заҳоти ютиб юборди".
