Ота-оналар оилаларида фарзандлари қиз ёки ўғил бўлсин ҳаммаларига бир хил муносбатда бўлишлари лозим. Агар уларнинг орасида бирортаси ўзининг Худо берган қобилияти билан ажралиб турса, унга алоҳида эътибор қаратишнинг зарари йўқ, дейилган одоб китобларимизда.

Бу бир хиллик оддий гап-сўзлардаги эътибордан тортиб уларга кийиниш ёки ейиш учун олиб бериладиган нарсларда ҳам ўз ифодасини топиши керак. Бироқ айрим оилаларда қиз болаларга, баъзиларида эса ўғил болаларга кўпроқ ён босиш ҳолларини кузатиш мумкин. Ота-оналарнинг бундай муносабатлари фарзандлар орасида севги ва муҳаббатнинг ўрнига бир-бирларига қарши ҳасад ва адоватнинг пайдо бўлишига олиб келиши мумкин. Ваҳоланки, динимиз фарзандларга бир хилда адолатли муносабатда бўлишга буюрар экан тарихда бунга жуда ҳам кўп мисолларни келтириш мумкин. 

Ривоят. Нўмон бин Башир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади.

“Отам менга бир нарсаларни ҳиба (ҳиба – бирорта молни бошқа кишига бадалсиз ва эвазсиз тамлик (мол ва мулк) қилиб бериш) қилди. Онам Амро бинти Равоҳа: “Агар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни гувоҳ қилмасанг бу ҳибани қабул қилмаймиз”, деди. Шундан кейин отам менга берган ҳибасига Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни гувоҳ қилиш учун ҳузурларига мени ҳам бирга олиб борди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам воқеадан хабар топганларидан кейин отамга юзланиб: “Бошқа болаларинг ҳам борми?” деб сўрадилар. Отам “Ҳа” деб жавоб берганидан кейин: “Худди шундай тарзда бошқа болаларингга ҳам ҳиба қилдингми?” деб яна сўрадилар. Отам “йўқ” деганларидан сўнг ҳазрат Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Аллоҳдан қўрқинг, болаларингиз хусусида одил бўлинг”, деб айтдилар. Отам у ердан чиқиб келиб, ҳибадан воз кечдилар. (Муслим) 

Ушбу ҳадиси шарифда фарзандларга тенг ва одилона муносабатда бўлишлик, фарзандларнинг ота-оналар устидаги ҳақлари экани очиқ-ойдин баён этилмоқда. Ислом уламолари бу тенглик нафақат моддий жиҳатдан, балки энг арзимас деб ҳисобланган, уларни ўпишгача бўлган ҳамма нарсада шарт эканини маълум қилганлар. 

Ҳадис. Ҳазрати Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадиси шарифда бу масала қуйидаги тарзда баён этилган.

Бир одам ҳазрати Пағамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларида ўтирганида ёнига ўғли келиб қолди. Ҳалиги одам ўғлини ўпиб, тиззасининг устига ўтказди. Бироздан кейин қизи келди. Уни ўпмасдан тиззасига ўтказди. Буни кўрган Сарвари олам соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Бу билан уларга тенг муносабатда бўляпсанми?” дедилар. 

Ақра бин Ҳабис розияллоҳу анҳу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг набиралари Ҳасанни ўпганлари кўриб (Ибни Умар ривоят қиланида Ҳасан ёки Ҳусайн дейилган) “Менда ўнта болам бор, уларнинг ҳеч бирини ўпмаганман”, дейди. Бунга жавобан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:

“Марҳамат қилмаганга марҳамат қилинмайди”, деб айтдилар. (Муслим, Термизий) 

Бошқа бир ҳадиси шарифда шундай буюрилади:

“Болаларингизни кўп ўпинг, ҳар ўпганда Жанннатдаги даражангиз юксалади”. (Бухорий) 

Фарзандларга адолатли муносабатни ўрнатишда ўғил ва қизларнинг ҳар бирига алоҳида тарзда эътибор берилиши мақсадга мувофиқ бўлади. 

Ота айниқса, ўғил фарзандига бирорта яхши ҳунарни ўргатиши керак. Чунки фойдали меҳнат билан шуғулланиш фақирликдан қутқаради. Шунингдек, тарбиясини ҳам шунга яраша чиройли қилиб етиштириш лозим. Зеро, бу масъулиятли вазифада оталар учун Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ажойиб ваъдалари бор: “Инсоннинг ўз фарзандини тарбия қилиши, бир саъ (1040 дирҳамлик наботот ўлчови) миқдоридаги садақа бергандан хайрлидир”, (Жобир розияллоҳу анҳу ривоят қилган, “Рамуз-ул-аҳодис”) деб марҳамат қилганлар. 

Бозордан сотиб олиб келинган нарсаларни биринчи бўлиб қиз фарзандларига бериш буюрилган. Чунки уларнинг юраклари нозик бўлади. Ислом адабиётларида қиз боласини севинтирган киши Аллоҳ таолодан қўрқиб йиғлагандек бўлиши ва Аллоҳ таоло Ўзидан қўрқиб йиғлаган танани жаҳаннамга ҳаром қилгани ҳақида хушхабарлар берилган.

Улуғбек Султоновнинг 
"Ота-онага хизмат қилиш 
одоблари" китобидан олинди

ЎМИ Матбуот хизмати

• Ҳудҳуд. У қушларни кўздан кечириб: «Нега мен ҳудҳудни кўрмаяпман, балки у (берухсат) ғойиб бўлувчилардандир?! (Намл сураси, 20-оят).
• Бедана. Аллоҳ деди: «Эй, Исроил авлоди! Биз сизларга душманингиздан нажот бердик ва сизларга (Мусога Таврот нозил қилиш учун) Тур (тоғи)нинг ўнг томонини ваъдалашдик ва сизларга ширинлик ва беданалар ёғдирдик (Тоҳо сураси, 80-оят)
• Қарға. Шундан сўнг, Аллоҳ унга биродари мурдасини қандай кўмишни кўрсатиш учун ерни кавловчи бир қарғани юборди. «Ҳолимга вой! Наҳот шу қарғачалик бўлишдан ожиз бўлсам? (Мен ҳам) биродарим жасадини (тупроққа) кўма қолай», – деди. Шундай қилиб (у) пушаймон қилувчилардан бўлиб қолди (Намл сураси, 31-оят).
• Асалари. (Эй, Муҳаммад!) Раббингиз асалариларга ваҳий (бўйруқ) қилди: «Тоғларга, дарахтларга ва (одамлар) барпо қиладиган нарсаларга ин қурингиз (Наҳл сураси, 68-оят).
• Кўршапалак. У куни одамлар тўзитиб юборилган кўршапалаклар каби бўлурлар (Қориа сураси, 4-оят).
• Чивин. Аллоҳ чивин, балки ундан ҳам «юқори» нарсалар ҳақида зарбулмасал айтишдан уялмайди. Имонли кишилар-ку, уни (масални) ҳақиқатан ўзларининг Рабби томонидан (юборилган) ҳақ нарса деб биладилар (Бақара сураси, 26-оят-оят).
• Пашша. Эй, инсонлар! (Сизларга) зарбулмасал қилинди. Бас, унга қулоқ тутингиз! Аниқки, сизлар Аллоҳни қўйиб, сиғинаётган нарсаларингизнинг барчаси бирлашганда ҳам, бир пашшани ярата олмаслар, агар пашша улардан бирор нарсани тортиб олса, уни ундан айириб ололмаслар. Талаб қилувчи ҳам, талаб этилувчи (бутлар) ҳам заифлик қилурлар (Ҳаж сураси, 73-оят).
• Чигиртка. (Улар) кўзлари (қўрқувдан) қуйига боққан ҳолларида, гўё тўзиган чигирткалар каби қабрларидан чиқиб келурлар (Қамар сураси, 7-оят).
• Бит ва бақа. Шундан кейин улар устига тўфон, чигиртка, бит, бақалар ва қон (балолари)ни аниқ мўъжизалар сифатида юбордик. (Шундан) сўнг (ҳам улар) кибр қилдилар. (Улар олдиндан) жиноятчилар қавми эди (Аъроф сураси, 133-оят).
• Чумоли. То улар чумолилар водийсига етганларида, бир чумоли: «Эй, чумолилар! Уяларингизга кирингиз, яна Сулаймон ва унинг лашкарлари ўзлари сезмаган ҳолларида сизларни эзиб кетмасинлар!» – деди (Намл сураси, 18-оят)
• Ўргимчак. Аллоҳдан ўзгаларни дўст тутган кимсаларнинг мисоли худди ин қуриб олган ўргимчакка ўхшайди. Зотан, инларнинг энг нимжони, албатта, ўргимчак инидир, агар билсалар (Анкабут сураси, 41-оят).
• Наҳанг балиқ. Бас, маломатга қолган ҳолида уни бир наҳанг балиқ ютиб юборди. Бас, агар у (Аллоҳга доимо) тасбеҳ айтувчилардан бўлмаганида, албатта, у (балиқ) қорнида, то (одамлар) қайта тириладиган кунларигача (қиёматгача), қолиб кетган бўлур эди (Соффот сураси, 142-144-оят).
• Қўй. (Уларнинг бири деди:) «Дарвоқе, мана бу менинг биродарим, унинг тўқсон тўққиз совлиқ қўйи бор, менинг эса биргина совлиғим бордир. Бас, у: «Ўшани ҳам менга топширгин!» – деди ва мени баҳсда енгиб қўйди» (Сод сураси, 23-оят).
• Эчки. Саккиз жуфт (ҳайвонлар) – қўйдан икки (жинс) ва эчкидан (икки жинс)ни (яратди) (Аъном сураси, 143-оят).
• Сигир. Эсланг, Мусо ўз қавмига: «Аллоҳ сизларни (бирор) сигир сўйишга буюрди», – деганида, улар: «Бизни истеҳзога тутяпсанми?» – дедилар. (Мусо) деди: «Жоҳиллардан бўлиб қолишимдан мени Аллоҳ асрасин!» (Бақара сураси, 67-оят).
• Туя. Ахир, улар туяларга қараб, қандай яратилганига (Ғошия сураси, 17-оят).
• От. Қасамёд этаман пишқириб чопадиган, (чопганда туёқларидан) чақмоқ чақнатадиган, тонг пайтида (ёв сари) бостириб борадиган, бас, ўша пайтда (ортида) чанг қолдирадиган, шу (чанг) билан (душман) жамоасининг ўртасига кириб борадиган (от)лар биланки, ҳақиқатан, (кофир бўлган) инсон Парвардигори (ато этган неъматлар)га ношукурдир! (Одиёт сураси, 1-6-оят).
• Хачир ва эшак. У яна минишингиз учун ва зийнат сифатида отлар, хачирлар ва эшакларни (яратди). Яна, сизлар (ҳали) билмайдиган нарсаларни ҳам яратур (Наҳл сураси, 8-оят).
• Чўчқа. У сизларга ўлимтик, қон, чўчқа гўшти ва Аллоҳдан ўзгага атаб сўйилган нарсаларни (истеъмол қилишни қатъий) ҳаром қилди. Аммо, зулмкор ва тажовузкор бўлмаган ҳолда, заруратан, мажбур бўлса (очлик танглиги юзасидан тановул  қилса), унга гуноҳ йўқдир. Дарҳақиқат, Аллоҳ кечиримли ва раҳмлидир (Бақара сураси, 173-оят).
• Фил. (Эй, Муҳаммад!) Раббингиз «фил эгалари»ни не қилганини кўрмадингизми? (Фил сураси, 1-оят).
• Бўри. (Яъқуб) деди: «Уни олиб кетишингиз мени жуда ташвишлантираяпти, сизлар ундан ғафлатда бўлган чоғингизда (ногоҳ) уни бўри еб кетишидан қўрқаман» (Юсуф сураси, 13-оят).
• Ит. Ухлоқ бўлсалар-да, (кўзлари очиқ бўлгани учун) уларни уйғоқ, деб ўйлайсан. Биз уларни (чириб кетмаслиги учун) ўнг томон, сўл томонга айлантириб турармиз. Уларнинг ити эса, остонада икки олд оёқларини узатиб ётур. Агар уларни кўриб қолсангиз, даҳшатга тушиб, улардан юз ўгириб қочиб кетган бўлур эдингиз (Каҳф сураси, 18-оят).
• Маймун. Шанба (куни)да сизлардан тажовуз қилганларни билдингиз. Биз уларга: «Қадрсиз маймунларга айланингиз!», – дедик (Бақара сураси, 65-оят).
• Аждаҳо. (Мусо) асосини ташлаган эди, бирданига у чин аждаҳога айланди (Шуаро сураси, 32-оят).

Даврон НУРМУҲАММАД тўплади

ЎМИ Матбуот хизмати

2016 йил Бихара штати SRIни кенгроқ амалга жорий этиш учун 50 млн. АҚШ доллари ажратмоқчи бўлди. Бунинг учун қўшимча ёрдам топиш чораларини ҳам излади.  Вазирлик вакили фермерларни бу методга қўшимча ўқитиш зарурати ҳақида гапирар экан, “Бизнинг бу борадаги энг катта муаммомиз – одамлар бу методни ўрганишга чанқоқ, аммо ўқитувчилар етишмаётир”, деди.

SRIга ўхшаган агроэкологик метод ўз натижасини кўрсатиб ҳосилдорлик рекорд даражасига етиб турган паллада Европадаги давлат ташкилотлари  ва фондлари ана шу самарали методни қўллаб-қувватлашга сира ҳам шошилмади, ҳозир ҳам шошилаётгани йўқ. Чунки ўша давлатларнинг биотехнологик компаниялари эса жаҳонни очликдан қутқаришнинг ягона воситаси сифатида генетик модификация (ГМО) сифатида пестицидга қарамликни фаоллик билан илгари сурмоқда.

Боз устига генетик модификацияланган организмлар атрофида ҳар доим шовқин кўтарилиб туради. Ўтган уч ўнйиллик ичида ГМО устидан ўтказилган тадқиқотларга миллиардлаб доллар сарфланганидан сўнг сунъий шароитда ўстирилган трансген экинлар гўёки ҳосилдорликнинг ошишига умид уйғотмоқда. Айни чоқда ГМО учун гербицидларнинг қўлланиши тез суръатларда ошиб бораётир. Чунки уларнинг аксари жуда кўп миқдордаги химикатларга чидамлиликка лойиҳалаштирилган. Бу тасодифий ҳодиса эмас, ахир трансген уруғларни жаҳон миқёсида етиштирувчилар пестицидларни ишлаб чиқарувчи компаниялардир.

 Бугунги кунда кичик фермерлар дунё бўйича 80 фоиз қишлоқ хўжалик маҳсулотларини етиштиради. Ҳиндистон қишлоқларида яшовчи Сумант Кумарга ўхшаган фермерлар эса янги, оммавий “яшил инқилоб”ни амалга ошириб, дунё аҳолисини ростакамига боқишга қодир бўлган методни намойиш этди.

***                                  

Эътибор қилган бўлсангиз, юқорида биотехнологик компаниялар ва ГМОлар ҳақида ҳам гап борди. Генетик модификацияланган организмлар ҳақида сўз юритишдан олдин уларни етиштирувчи компанияларнинг энг пешқадами ҳақида икки оғиз сўз:

 Ўтган аср сўнгларида дилбар шоиримиз, марҳум Муҳаммад Юсуф бир шеърида:

Бир куни ажойиб замон келади,

Танкалар далада пахта теради –

 дея самимий орзусини ифода этган эди. Замоннинг зайлини қарангки, унга илҳом бағишлаган ана шу олийжаноб туйғу ҳаётда бўлган ҳам экан-у, аммо, таассуфки, вазият у орзу қилгандек самимиятга йўғрилмасдан бошқачароқ, яна ҳам аниқроғи, ғаразлироқ тарзда кечган экан. Буни “Монсанто” компанияси фаолияти тасдиқлайди.

Монса́нто – биотехонологик ўсимликлар етиштириш бўйича дунёдаги энг пешқадам трансмиллий компания. Асосий маҳсулотлари – жўхори, соя, пахтанинг модификация қилинган уруғлари, шунингдек, дунё бўйлаб кенг тарқалган “раундап” номли гербициддир.

Компанияга ўттиз йилдан ортиқ доришунослик соҳасида ишлаган Жон Франсис Куини 1901 йил асос солган ва уни турмуш ўртоғининг қизлик фамилияси билан “Monsanto” деб атаган. 1928 йил компания бошқаруви унинг ўғли Эдгар Монсанто Куини қўлига ўтган. 2013 йилда компанияда 21900 ходим ишлаган. Ўша йилда компаниянинг айланма обороти 14,861 миллиард АҚШ долларини; йиллик соф фойдаси 2,482 миллиард долларни ташкил этган.

“Глифосат” деб аталган Roundup – маркали гербицидни «Монсанто» ходимлари ихтиро қилган ва 1970 йилларда бозорга чиқарган.

 2005 йилнинг март ойида “Монсанто” сабзавот ва мевалар уруғини етиштиришга ихтисослашган йирик уруғчилик компанияси “Seminis”ни ўз таркибига қўшиб олади. 2007-2008 йиллар ичида дунёдаги 50 та уруғчилик компаниясини “ютиб” юборади ва бу иши учун жиддий танқидга учрайди. Жамоатчилик ва ОАВ уни биоқароқчилик ва сайёранинг биотурланишига хавф солаётганликда айблайди.

1960 йилларда “Монсанто” ишлаб чиққан ўсимликларни дефолиация қилишда қўлланиладиган «Агент Оранж»  Вьетнам урушида кимёвий қурол сифатида ишлатилади. Бунинг учун 1984 йил компания америкалик Вьетнам уруши ветеранларига компенсация тўлашга мажбур бўлади. Вьетнам жамоатчилик вакиллари тарқатган хабарга кўра, диоксиндан заҳарланган уч миллион вьетнамликнинг бир миллиондан ортиқ авлоди 2008 йилга келиб, ўн саккиз ёшида туғма ногирон бўлиб қолган. Аммо компания вьетнамлик жабрдийдаларга компенсация тўлашдан бош тортган. Ўша кезларда компаниянинг Аннистон шаҳрида жойлашган заводи АҚШнинг полихлор бифенил ишлаб чиқариш бўйича энг катта заводи ҳисобланган. Завод қирқ йил давомида шаҳар ичидан оқиб ўтадиган дарёга заҳарли чиқиндиларини оқизиб келган. Бунинг оқибатида шаҳар аҳолиси ёппасига ўла бошлаган. 2002 йил суд “Монсанто”га шаҳардаги заҳарланиб ўлганлар оиласига ҳамда касалликка чалинганларга 700 миллион доллар компенсация тўлашни юклаган. Даъвогарлар шаҳар аҳолисидан 20 000 киши эди.

1982 йил “Монсанто”нинг бир гуруҳ тадқиқотчилари (Robb Fraley, Robert Horsch, Ernest Jaworski, Stephen Rogers) фанда биринчилардан бўлиб ўсимликларнинг генетик трансформациясини амалга оширди. Ана шу ихтироси учун 1998 йил АҚШнинг Технология учун миллий медали билан тақдирланди.

1987 йил “Монсанто” илк бора генетик модификация қилинган ўсимликларни дала шароитида тажриба қилиб кўрди.

1996 йил қишлоқ хўжалиги учун муҳим бўлган соя ва пахтанинг генетик модификация қилинган уруғи жаҳон бозорига илк дафъа олиб чиқилди. 

“Монсанто” – кўп йиллик тадқиқотлари натижасида маълум маънода инсон ва ҳайвон организмига зарари бўлмагандек кўринаётган маҳсулотлар етиштиришга эришган бўлса-да, ҳар доим генетик модификацияга қарши бўлганлар танқидига учраб келади. Чунки  компания етиштирган маҳсулотлар инсонларга ҳозирча зарар етказмаётгандек кўринаётгани уни буткул зиёнсиз деб хулоса чиқаришга асос бўла олмайди. Шу боисдан вақти-вақти билан дунё миқёсида компания сиёсатига қарши намойишлар бўлиб турибди. Жумладан, 2013 йилнинг 25 майида “Монсанто” компанияси ва унинг ГМОларига қарши бўлиб ўтган намойишда 52 мамлакатнинг 436 шаҳридан 2 миллион одам иштирок этди. 2014  йилда ҳам худди шундай намойиш ўтказилди (https://ru.wikipedia.org/wiki/Monsanto_Company).

2015 йил Халқаро ракни ўрганиш агентлиги глифосат (“раундап” номли бутун дунё бўйича қўлланиладиган гербицид) моддаси устидан ўтказилган тадқиқот натижасини эълон қилди. Тадқиқот ишида бу модда 700 хилдан ортиқ, озиқ-овқат маҳсулоти таркибида мавжуд экани, бу рўйхатда нон ҳам борлиги маълум бўлди. Ҳайвонлар устида ўтказилган тадқиқотлар глифосат ДНКда мутация чақириши, хромосомаларни зарарлаши, рак пайдо бўлишига шароит яратишини кўрсатди. Компания буни рад этиб, “Агар ундан тўғри фойдаланилса,(?) инсон саломатлигига зарар етказмайди”, деди.

(Давоми бор)

Дамин ЖУМАҚУЛ

ЎМИ Матбуот хизмати