Ўзбекистон Республикаси Ташқи ишлар вазири Абдулазиз Комилов бугун Варшава шаҳрида (Польша) Диний эркинликларни илгари суриш бўйича вазирлар конференциясида иштирок этди ва делегатларга видеомурожаат қилди, деб хабар қилмоқда «Дунё» АА.
Учинчи маротаба ўтказилаётган анжуманда 58 мамлакат ташқи ишлар вазирлари иштирок этмоқда. Ушбу форматдаги бундан олдинги иккита форум Вашингтон шаҳрида 2018 ва 2019 йиллар ташкил этилган эди.
Ўзбекистон ташқи сиёсат идораси раҳбари ўз чиқишида мамлакатимизнинг диний эркинликни таъминлаш борасидаги тажрибаси, шунингдек, республика ушбу йўналишда ўз зиммасига олган халқаро мажбуриятларнинг изчил бажараётгани тўғрисида маълумот берди.
Конференция мавзуси Ўзбекистон Президенти Шавкат Мирзиёев томонидан амалга оширилаётган чуқур демократик ўзгаришлар руҳига мос экани таъкидланди.
Республикада қисқа муддат ичида эътиқод эркинлигини мустаҳкамлаш соҳасида кўрилган амалий чора-тадбирлар қайд этилди. Янги таҳрирдаги “Виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар тўғрисида”ги қонун лойиҳаси халқаро ҳуқуқ меъёрлари ва энг яхши демократик стандартларни ҳисобга олган ҳолда тайёрлангани, диний бирлашмаларни давлат рўйхатидан ўтказиш тартиби соддалаштирилгани, мамлакат тарихида биринчи марта дин ва эътиқод эркинлигини мониторинг қилиш бўйича парламент эшитувлари ўтказилгани шулар жумласидандир.
Вазир, шунингдек, жамиятда диний эркинлик ва миллатлараро тотувликни таъминлашнинг самарали усулларидан бири - бу бағрикенглик маданиятини мустаҳкамлаш, шунингдек, таълим ва маърифатни фаол тарғиб қилиш эканини таъкидлади.
Ўзбекистон Ташқи ишлар вазирлиги раҳбари ушбу муҳим форум инсонларнинг дин эркинлигига бўлган ҳуқуқларини ҳимоя қилишга кўмаклашиш бўйича халқаро саъй-ҳаракатларни бирлаштиришдаги яна бир муваффақиятли қадам бўлишига ишонч билдирди.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати

Тижорат одоби, равиши усуллари ҳақида ҳам тавсиялари бор... Ҳадиси  шарифлар бор...

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бозорларни кузатганлар. Ҳукумат бошлиғи каби у ерларда буйруқлар берганлар.

Бир марта бир тижоратчининг ёнига келганлар. Савдогарнинг қопда турган молига қўлларини ботириб, аралаштириб кўрадилар. Қарасалар, таги ҳўл, усти қуруқ... Қопдаги молнинг таги ёмон, усти чиройли қилиб қўйилган... Шунда «Бундай қилма!» дедилар.

من غشنا فليس منا

Ман ғашшано фалайса минно – «Ким бизни алдаса, биздан эмас», – деганлар...

Савдонинг, тарозунинг, ўлчовнинг ҳалол бўлишига оид оят эмас, ҳатто сура бор; Мутаффифин сураси...

وَيْلٌ لِّلْمُطَفِّفِينَ    الَّذِينَ إِذَا اكْتَالُواْ عَلَى النَّاسِ يَسْتَوْفُونَ  وَإِذَا كَالُوهُمْ أَو وَّزَنُوهُمْ يُخْسِرُونَ   أَلَا يَظُنُّ أُولَئِكَ أَنَّهُممَّبْعُوثُونَ لِيَوْمٍ عَظِيمٍ  (سورة المطففين   : 1–5)

Вайлун лил мутаффифин. Аллазина изакталу ъалан наси яставфун. Ва иза колуҳум ав вазануҳум юхсирун. Ала язунну улаика аннаҳум мабъусун. Лиявмин азим.– (Ўлчов ва тарозидан) уриб қолувчи кимсаларга ҳалокат бўлгай! Улар одамлардан (бирон нарсани) ўлчаб олган вақтларида тўла қилиб оладиган, уларга ўлчаб ёки тортиб берган вақтларида эса кам қилиб берадиган кимсалардир. Улар ўзларининг улуғ бир кунда – барча одамлар бутун оламлар Парвардигори ҳузурида тик туриб (ҳисоб-китоб берадиган қиёмат) кунида қайта тирилгувчи эканликларини ўйламайдиларми?!

Голландияда бир устоз домла биродаримиз шахсан ўзи кўрган (мавзумизга доир) бир воқеани  менга айтиб берганди:

Унга одамлар келиб:

«Устоз, ўлим тўшагида ётган бир беморимиз бор, ўтинамиз, бориб кўринг, ёрдам беринг!» дейишади. Шундай қилиб, тунги соат учда  беморнинг ёнига олиб боришди. Бемор ҳушидан кетган, қийин аҳволда ётарди... Мен секин-секин «Лаа илаҳа иллаллаҳ... Лаа илаҳа иллаллаҳ. Ашҳаду анлаа илаҳа иллаллаҳ...» деб калимаи тавҳид ва калимаи шаҳодатни айтдиришга ҳаракат қилдим. Бир вақт бемор ўзига келиб бундай деди: «Нимага мени мажбур қилаяпсиз?.. Кўрмаяпсизми, тарозининг бош қисмидаги темирини томоғимга тиқиб-тиқиб олишяпти!» – деб айтибди. Кейин ўлди, – дейди.

Марҳумнинг хотинидан:

– «Бунинг сабаби нима?..», – деб сўраганида:

– «Бу ҳақда сўраманг устоз!.. Эрим сотувчи эди. Иккита тарозиси бор эди; биттасини олаётганида, иккинчисини эса, сотаётганида ишлатарди... Олаётганда кам кўрсатадиган тарозида тортиб, сотаётганда кўп кўрсатадиган тарозида тортарди.» – деб жавоб беради.

Масалан, биринчи тарозида тортилган 1 кг оғирликдаги нарса, иккинчи тарозида 800 гр. чиқаркан...

Ана шундай иккита тарозидан фойдаланиб, халқни алдар экан. Лекин вафоти ҳам аянчли бўлган. Устоз: «Ўз кўзларим билан кўриб, қўлоқларим билан эшитдим»деди...

"Ислом ва ахлоқ" китобидан олинди

Бугунги кунда юртимизда 130 дан зиёд миллат ва элат, 16 та диний конфессия вакиллари тенг ҳуқуқли ҳамда ўзаро ҳамжиҳатликда тинч-тотув яшаб келмоқда. Уларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари кафолатланган ҳолда таълим олиши, касб-ҳунар эгаллаши ҳамда ўз миллий ва диний анъана ҳамда қадриятларига риоя қилишлари учун барча зарур шароитлар яратиб берилган.

Бундан ташқари, 2017-2021 йилларда Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича Ҳаракатлар стратегиясида миллатлараро тотувлик ва диний бағрикенгликни таъминлаш, ён-атрофимизда хавфсизлик, барқарорлик ва аҳил қўшничилик муҳитини ривожлантириш, юртимизнинг халқаро нуфузини мустаҳкамлаш масалаларига алоҳида эътибор қаратилган бўлиб, бу билан миллатлараро муносабатлар ривожида янги босқич бошланди.

БМТ Бош Ассамблеясининг қарорига мувофиқ, 1997 йилдан буён бутун дунёда ҳар йили 16 ноябрь – “Халқаро бағрикенглик куни” сифатида нишонланади. Мазкур сана муносабати билан Ўзбекистон халқаро ислом академиясида “Диний бағрикенгликни таъминлашда Марказий Осиё давлатларининг тарихий қадриятларини ўрганиш ва тарғиб қилиш масалалари” мавзусида халқаро онлайн конференция бўлиб ўтди.

Анжуманда Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Дин ишлари бўйича қўмитаси, Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик палатасининг халқаро ишлар ва парламентлараро алоқалар қўмитаси, Ўзбекистон халқаро ислом академияси, УНEССОнинг Ўзбекистондаги ваколатхонаси, Ўзбекистон мусулмонлари идораси, мамлакатимиздаги дипломатик корпус, турли давлат ва жамоат ташкилотлари, юртимизда расман рўйхатдан ўтган 16 та диний конфессия вакиллари, диншунос ва ҳуқуқшунос олимлар, соҳа бўйича экспертлар, Академия ўқитувчилари ҳамда талаба-ёшлар иштирок этди.

Зоом платформаси орқали ўтказилган онлайн конференцияни Ўзбекистон халқаро ислом академияси Илмий ишлар ва инновациялар бўйича проректори Зоҳиджон Исломов олиб борди. Анжуманни Ўзбекистон халқаро ислом академияси Диний-маърифий фаолиятни мувофиқлаштириш бўйича биринчи проректор, профессор Шуҳрат Ёвқочев кириш сўзи билан очди.

– Бугунги конференцияни ўтказишдан кўзланган асосий мақсад миллатлараро тотувлик ва диний бағрикенгликни таъминлаш борасида амалга оширилган ишларни ўрганиш, истиқболдаги белгиланган вазифаларни таҳлил қилиш, мавжуд муаммоларни аниқлаш ва шу йўналишда ўз ечимини кутаётган масалаларни ҳал қилишда таклифлар ишлаб чиқишдир, – дейди Шуҳрат Ёвқочев. – Зеро, мамлакат тараққиётида барқарорлик, миллатлараро тотувлик, динлараро бағрикенглик муҳитини сақлаш устувор аҳамият касб этади. Ҳозирги глобаллашув жараёнида диний бағрикенглик муаммоси жаҳон ҳамжамияти учун ҳам ғоят долзарб масалалардан бири бўлиб ҳисобланади. 1995 йил 16 ноябрда БМТнинг Фан, таълим ва маданият бўйича ихтисослашган ташкилоти УНEССО томонидан “Бағрикенглик тамойиллари” декларациясининг қабул қилиниши бунинг ёрқин далилидир. Шунингдек, Президентимиз Шавкат Мирзиёев 2017 йил 19 сентябрда БМТ Бош Ассамблеяси 72-сессиясида “Диний бағрикенглик” деб номланган махсус резолюциясини қабул қилиш ташаббуси билан чиққани жаҳон ҳамжамиятининг диққатини тортган эди. Мазкур ҳужжат кўп ўтмай, БМТнинг 73-сессиясида аъзо давлатлар томонидан якдиллик билан қабул қилинди ва 50 дан зиёд мамлакатлар ушбу ҳужжатни қабул қилиш истагини билдирди.

Шундан сўнг, Олий Мажлис Қонунчилик Палатасининг халқаро ишлар ва парламентлараро алоқалар қўмитаси раҳбари Дилором Файзиева мамлакатимизда диний бағрикенгликка бўлган эътибор, миллатлараро тотувликни таъминлашнинг ҳуқуқий асослари хусусида сўз юритди.

Онлайн конференция давомида Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Дин ишлари бўйича қўмитаси раиси Абдуғаффор Аҳмедов сўзга чиқиб, юртимизда конфессиялараро тотувлик, тинчлик ва барқарорликни сақлаш йўлида олиб борилаётган оқилона сиёсат ва ислоҳотлар, амалий чора-тадбирларга тўхталиб ўтди.

– Муҳтарам Президентимиз томонидан сўнгги йилларда жамият ҳаётининг барча соҳалари қатори диний-маърифий соҳага ҳам алоҳида эътибор қаратилмоқда, – дейди Дин ишлари бўйича қўмита раиси Абдуғофур Аҳмедов. 

– 2017-2021-йилларда Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича Ҳаракатлар стратегиясининг бешинчи йўналиши хавфсизлик, диний бағрикенглик ва миллатлараро тотувлик масаласига бағишлангани, мазкур масала давлат сиёсатининг устувор йўналиши эканини кўрсатади. «Маърифат ва диний бағрикенглик» тўғрисидаги резолюция жаҳонда турли дин ва эътиқод вакилларига нисбатан тоқатсиз, муросасиз муносабатлар кузатилаётган бир вақтда глобал таҳдидларга қарши курашишнинг самарали воситаси сифатида илгари сурилгани билан янада аҳамиятлидир. Шунингдек, Ўзбекистон ташаббуси дунёда тинчлик-осойишталикни сақлаш, диний бағрикенгликни таъминлашда нақадар катта аҳамиятга эга экани бугунги мураккаб даврда яққол намоён бўлмоқда. Учрашув мобайнида Рус православ черкови Тошкент ва Ўзбекистон епархияси раҳбари митрополит Викентий Морар ҳамда Рим-католик маркази раҳбари епископ Ежи Масулевич ҳам сўзга чиқиб, юртимиздаги диний бағрикенглик ва миллатлараро тотувлик қадриятга айланганини таъкидлашди. – Асрлар давомида мана шу заминда ривожланиб келган миллатлараро ва диний бағрикенглик ғояларини қадрли мерос сифатида сақлаш йўлида биргаликда ҳаракат қилишимиз керак, – дейди Рус православ черкови Тошкент ва Ўзбекистон епархияси раҳбари митрополит Викентий Морар. 

– Чунки барқарорлик, бирлик, баҳамжиҳатлик бор жойдагина қудратли давлат ва ривожланган жамият барпо этилади. Энг муҳими, Ўзбекистон халқида ана шундай бағрикенглик бор. Тарихан бу исбот топган. Иккинчи жаҳон урушида турли ҳудудлардан олиб келинган юз минглаб оилалар ва болаларга ўзбек халқи бошпана берди. Ҳар бир оила уларни ўз бағрига олиб, ота-оналик меҳрини улашди. Ўзбек халқининг ана шу бағрикенглиги авлоддан авлодга мерос бўлиб ўтиб келаётгани жуда муҳим. – Мазкур анъанавий халқаро конференцияда мунтазам қатнашиб келаман, – дейди Рим-католик маркази раҳбари епископ Ежи Масулевич. 

– Конференция йилдан йилга иштирокчилар сони, мавзулар ранг-баранглиги ҳамда қатнашувчи мамлакатлар географияси кенгайиб бормоқда. Халқаро бағрикенглик байрами бизга Ўзбекистонда кўплаб диний, миллий, маданий марказларнинг тинч-тотув яшаётганини кўрсатяпти. Ҳаётий бир воқеани ёдга олсам: Самарқанддаги черковга борганимда машина ҳайдовчиси айтиб берган ҳолат ҳеч эсимдан чиқмайди. У ўзи тожик, бир қўшниси яҳудий, бошқаси насроний экан. Улар ўз байрамларини бирга нишонлашларини айтганди. Мана шу — ҳақиқий бағрикенглик. Шунингдек, конференция давомида «Тарихий қадриятлар, динлараро алоқа ва диний бағрикенглик; қиёсий таҳлил», «Марказий Осиё давлатларидаги диний вазият», «Замонавий дунёда бағрикенглик: диний, ҳуқуқий ва сиёсий жиҳатлар», «Тарихий қадриятларда диний бағрикенглик тамойиллари», «Ўзбекистон Республикаси – кўпмаданиятли жамият модельи сифатида», «Диний бағрикенглик – жамият тараққиёти пойдевори» ва бошқа мавзуларда диний конфессия вакиллари, диншунос ва ҳуқуқшунос олимлар, соҳа бўйича экспертларнинг маърузалари тингланди. – Асрлар давомида Турон заминида яшаган аждодларимиз диний бағрикенглик тамойилларини ўз турмуш тарзига айлантирган, – дейди Ўзбекистон қозоқ миллий маданий маркази раиси Серикбай Усенов. 

– Диний бағрикенглик ўзбек халқининг турмуш тарзида муҳим ўрин тутган. Бошқа халқлар ва динларга нисбатан этник маданий бағрикенглик ва тотувлик ўзбек халқига хос фазилатлардан биридир. Тарихга назар ташласак, Ўзбекистон илк диний қарашлар ва тасаввурлар ўлкаси эканига гувоҳ бўламиз. Қадимги Хоразм ҳудудида зардуштийлик эътиқоди вужудга келган бўлса, буддавийлик Ўзбекистоннинг жанубий ҳудудларига эрамизнинг бошларида Кушон империяси орқали кириб келгани ёзма манбаларда ёзиб қолдирилган. Бу эса Ўзбекистонда қадимдан диний бағрикенглик тамойили устувор бўлганидан далолат беради. Қизғин мунозара остида ўтган конференция қатнашчиларда катта таассурот қолдирди. Йиғилганлар томонидан бу каби тадбирлар республикамизда яшаётган турли миллат ва элат вакилларининг тили, маданияти, анъаналари ва урф-одатларини ҳурмат қилишга, жамиятда кўп миллатли катта оила туйғуси, миллатлараро тотувлик ҳамда диний бағрикенгликни янада мустаҳкамлашга хизмат қилиши шубҳасиз экани таъкидланди.

Ўзбекистон халқаро ислом академияси Матбуот хизмати

Илмсизлик ва жаҳолат – жамиятимизнинг энг катта душмани, айни пайтда жамият учун – катта офатдир. Ислом дини илм-марифатга тарғиб этиб, оламни нурга тўлдиришидан олдинги даврни бежизга жоҳилият даври деб аталмаган. Йиллаб давом этадиган урушлар, қон тўкишлар, бой-бадавлат кишилар томонидан фақиру муҳтожларнинг мудом эзилиши, судхўрлик, зинокорлик, ҳаромхўрликнинг авжига чиқиши, будпарастлик, оташпарастликнинг муқаддаслаштирилиши айни жоҳилият даврининг энг кўзга кўринган жиҳатлари эди. Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам ана шундай ҳаёт кечираётган кишиларни илму маърифат билан  бир ота-онадан туғилган биродарлардек аҳил ва иноқ кишиларга айланишларига сабаб бўлдилар. Натижада, илм-фан ва маданиятда бутун дунёга ўрнак ва устоз бўладиган авлодлар етишиб чиқди. Хусусан, Мовароуннаҳрдан етишиб чиққан илм-фаннинг барча соҳасида пешқадам бўлган улуғ алломалар ҳозирги замон авлодлари бўлмиш – бизларнинг фахру ифтихоримиз саналадилар.

Минг афсуслар бўлсинки, ҳозирги кунимизда ҳам илм-марифатни қўйиб, жаҳолат йўлини тутган кимсалар ҳам йўқ эмас. Маърифат дини бўлмиш Ислом динидан ғаразли мақсадлар йўлида фойдаланаётган кучлар илмсиз ёшларни йўлдан уриб, жаҳолат гирдобига тортаётгани сир эмас. Минглаб ёшлар турли оқимларнинг таъсирига тушиб, ана шундай жаҳолат қурбонига айлангани ҳам барчага маълум. Шунинг учун ёшларни илм олишга ундаш, китоб ўқишга тарғиб этиш бугунги куннинг долзарб масалаларидан бири бўлиб қолмоқда. 

Маълумки, жаҳолат ва жоҳилликнинг давоси – бир қанча бўлиб, улардан энг асосийси – китоб ўқишдир. Дарҳақиқат, китоб ўқиш қалб чигалликларини ёзади, кўнгилга ҳузур бағишлайди, жаҳолатга барҳам беради, турли-туман васвасаларни киши онгидан қувиб чиқаради. Китоб –ҳаётнинг қоронғу йўлларини ёритиб борувчи чироқдир! Кўп китоб ўқийдиган инсон ҳаётда улкан муваффақиятларга эришади. Дунёда ҳам, охиратда ҳам инсонга илмдан кўра кўпроқ фойда келтирадиган нарса йўқ! Шунингдек, жаҳолатдан кўра зарарлироқ нарса ҳам йўқ!

Машҳур саҳоба ҳазрати Али каррамаллоҳу важҳаҳу: “Инсонларнинг энг қадри ози – илми озидир” деганлар.

Илмсизлик, жаҳолат инсониятни тубанликка, ҳалокатга олиб бориши муқаррар. Инсонлар илм орқали Парвардигорларини танийдилар. Дунё ва охиратларини илм билан обод қиладилар.

Шафиқ Ал-Балхий айтадилар: Биз одатда масжиддан чиқиб, бир ерга тўпланиб, гаплашиб утирар эдик. Аммо, Абдуллоҳ Ибн Муборак биз билан масжиддан чиқсада, суҳбатимизга қўшилмай кетар эди. Биз ундан: “Нима учун намоз ўқиб бўлганимиздан сўнг биз билан бирга ўтирмайсиз?”, – деб сўрадик. У киши: “Саҳобалар ва тобеинлар билан бирга ўтиришга кетаман”, – дедилар. Бизҳайрон бўлдик, улар вафот этиб кетишган бўлса, қандай қилиб улар билан утиради? ҳайрон бўлиб “Саҳобалар қаерда экан?”, – деб, яна сўрадик. Шунда у зот: “Китоб ўқийман, шунда улар ҳақида, қилган ишлари ҳақида билиб оламан. Сизлар билан ўтириб нима қиламан? Сизлар бекорчиликдан одамларни ғийбатини қилиб ўтирасизлар”, – деб  жавоб бердилар”.

Ҳасан Ал-Луълуий айтадилар: “Қирқ йилдирки, турганимда ҳам, ухлаганимда ҳам кўксимдан китоб тушган эмас”.

Буюк аждодимиз Амир Темур ҳам: “Китоб – барча бунёдкорлик, яратувчилик ва ақл-идрокнинг, илму-донишнинг асосидир. Ҳаётни ўргатувчи мураббийдир”, – деганлар.

Буюк муҳаддис Имом Абу Довуд Ас-Сижистоний кийим тиктирганларида енгига китоб солиш учун кенг қилиб тиктирар эканлар. У киши кўп китоб ўқишни яхши кўрар эдилар. Қаерга бормасинлар, албатта ўзлари билан бирга  китобларини олиб юрар, бўш вақт топилди дегунча енгларидан китобларини олиб ўқир эканлар.

Абул Фараж Ибн Жавзий китоб мутолаасига бўлган муҳаббати ҳақида шундай ёзади: “Мен ўз ҳолим ҳақида айтадиган бўлсам, китоб мутолаасидан ҳеч тўймаганман. Агар ўзим ўқиб кўрмаган бирор китобни кўриб қолсам, гўё хазинанинг ичига тушгандек бўлиб қолардим. Агар мен: “йигирма минг мужаллад китоб ўқиб чиққанман” десам ҳам, муболаға қилган бўлмайман, лекин китоб ўқишда давом этяпман”.

Доноларимиз: “Китобларни ёқиб юбориш оғир жиноят, бироқ дунёда ундан-да оғирроқ жиноят бор, у – китоб ўқимаслик”, – деганлар.

Хулоса қилиб йтадиган бўлсак, аждодларимиз нима ютуқ ва улуғликка эришган бўлсалар илм-маърифат билан эришганлар. Шундай экан, ўзимиз ва фарзандларимизни ҳам китоб ўқишга ўргатайлик, бўш вақтларимизни китоб ўқиш, илм-маърифат ҳосил қилиш ва касб-ҳунар ўрганиш каби фойдали ишлар билан утказайлик. Унутмайликки, келажак авлодларнинг фаровон ҳаёт кечириши бугун олинаётган илм ва ҳунарга боғлиқдир!

Турсунов Абдулбоқий

Ҳидоя ўрта махсус ислом

 билим юрти ўқитувчиси

ЎМИ матбуот хизмати