9 июль куни Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси, муфтий Усмонхон Алимов ҳазратлари Самарқанд вилоятидаги Ҳадис илми мактабида бўлиб ўтаётган 2019-2020 ўқув йили учун қабул имтиҳонлари жараёнларига ташриф буюрдилар.
Муфтий ҳазратлари “Ҳадис ва Мусталаҳул ҳадис” ҳамда “Араб тили” фанларидан ижодий имтиҳонларни кузатиб, ушбу фанлардан энг юқори балл тўплаган ёшлар билан мулоқот ўтказдилар. Муфтий ҳазратлари ёшларнинг билимларини яна бир бор синовдан ўтказдилар.

Ҳақиқатан, ушбу илм даргоҳида энг қобиятли ва иқтидорли ёшлар кириш имтихонларида иштирок этаётганларига яна бир бор гувоҳ бўлинди.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Матбуот хизмати

Имом Термизий раҳматуллоҳи алайҳи ўзларининг “Сунан”ларида қиёмат сифати бобида  Ҳазрати Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳудан шундай ривоят қилади: “Эй инсонлар! ҳисоб-китоб куни келишидан олдин ўзларингизни ҳисоб-китоб қилинглар! Буюк кун (қиёмат куни)га тайёрланинглар! Зеро, бу дунёда ўзини муҳосаба қилган кишига Қиёмат куни ҳисоб – китоб енгил бўлади”. Сўнгра Имом Термизий айтади: “Маймун ибн Меҳрондан шундай ривоят қилинади: “Банда токи ўзини ҳисоб- китоб қилмагунича  тақво соҳиби бўлмайди”.

         Имом Ҳасан Басрий раҳматуллоҳи алайҳи айтади: “Мўмин киши доимо ўз нафси устидан ғолиб келувчидир. Уни Аллоҳ азза ва жалла учун тергаб туради”.

         Имом Муновий раҳматуллоҳи алайҳи “Файзул қадийр”да қуйидагиларни келтиради: “Устозларимиз гапирган гаплари,  қилган ишларига кўра ўзларини ҳисоб-китоб қилардилар ва барчасини қоғозга қайд қилардилар.Тунда қоғозларини олдиларига қўйиб, ўзларидан содир бўлган сўз ва амалга назар солардилар. Истиғфор айтиш керак бўлган ўрнида истиғфор айтардилар, тавба ўрнида тавба қилардилар, шукр ўрнида эса шукр қилардилар, сўнгра уйқуга кетардилар”.

       Ҳа, уларнинг ҳаёт тарзлари нақадар буюкдир. Буларнинг барчаси-Аллоҳнинг китоби, Расулининг суннатига эргашиш ва жамоатни лозим тутиш самарасидир .

(“Рисалатул мустаршидин”китобидан. Муаллиф: Абу Абдуллоҳ Муҳасибий. Араб тилидан: Халилуллоҳ Юсуф таржимаси)  

تَهَادُوا تَحَابُّوا

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ҳадя қилишинглар, муҳаббатли бўласизлар”, - дедилар”.

“Ҳиба” манфаат берадиган нарсани бировга етказишдир. Ҳанафий фуқаҳолар истилоҳида: “Ҳиба - муайян молни бировга эвазсиз мулк қилиб беришдир”. Бундан вақтинчалик фойдаланиб туриш учун ёки ижарага берилган нарсалар ҳиба бўлмаслиги билинади. Шариатда ҳиба мандуб амал ҳисобланади. Қуръони Карим ва Суннатда унга бир неча далиллар бор. Аллоҳ таоло “Нисо” сурасининг 4-оятида шундай марҳамат қилади:

وَآتُوا النِّسَاءَ صَدُقَاتِهِنَّ نِحْلَةً ۚ فَإِن طِبْنَ لَكُمْ عَن شَيْءٍ مِّنْهُ نَفْسًا فَكُلُوهُ هَنِيئًا مَّرِيئًا

“Хотинларга маҳрларини мамнунлик билан берингиз! Агар сизларга ўзлари ундан бирор нарсани ихтиёрий равишда кечса (берса)лар, сизлар уни бемалол, иштаҳа билан тановул қилаверингизлар!”.

Аллоҳ таоло “Бақара” сурасининг 177-оятида яна марҳамат қилиб айтади:

“Юзларингизни Машриқ ва Мағриб томонларига буриб, (ибодат қилишингизнинг ўзи тўла) яхшилик эмас, балки Аллоҳга, охират кунига, фаришталарга, китобларга, пайғамбарларга имон келтирган, ўзи яхши кўрган молидан қариндошларига, етимларга, мискинларга, йўловчига, тиланчиларга ва қулларни озод қилиш йўлида берадиган, намозни тўкис адо этиб, закотни тўлаб юрадиган киши ва келишилган аҳдларига вафо қилувчилар, шунингдек, оғир-енгил кунларда ва жанг пайтида сабр қилувчилар яхши кишилардир. Айнан ўшалар (имонларида) содиқдирлар ва айнан ўшалар тақводордирлар”.

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ўзаро ҳадя қилишинг, чунки ҳадя кўнгилдаги ғилли-ғашликни кетказади. Қўшни аёл аёл қўшнисига қўй туёғининг бир бўлагини бўлса ҳам беришни ҳақир санамасин”, - дедилар”.

Ҳиба ҳадя, садақа, атийя, маниҳа ва бошқа сўзлар билан ҳам аталиши мумкин бўлиб, бу номларнинг ҳаммасининг ўзига яраша хусусиятлари ҳамда тегишли ҳукмлари бор. Уларнинг маънолари ҳам бир-бирига жуда яқиндир.

Агар молни эвазсиз мулк қилиб беришдан Аллоҳ таолога қурбат ҳосил қилиш бўлса, садақа бўлади. Агар молни бериладиган шахсни улуғлаб ва меҳрини қозониш учун олиб борилса, ҳадя бўлади. Ўлими олдидан мол улашиш – атийя бўлади. Бошқа ҳолатларда ҳиба бўлади. Соғиб ичиб туриш учун берилган ҳайвон “маниҳа” дейилади.

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Қани, бир аҳли байтга соғиб ичишга эрталаб бир исс (катта идиш), кечқурун бир исс сут берадиган соғин туя берадиган одам бормикан?Албатта, унинг ажри улуғ бўлур”, дедилар”. (Имом Муслим ривояти)

Шарҳ: Қишлоқ жойларда бола-чақали, камбағал оилалар соғиб ичадиган ҳайвонга муҳтож бўладилар. Улар ҳар қандай қийинчиликларга чидаб бўлса ҳам, уйларидан соғин ҳайвонни йўқотмасликка ҳаракат қилишади. Чунки тирикчиликларининг бир томони шунга боғлиқ бўлади. Ана шундай ҳолда бой одам бир соғин ҳайвонни соғиб, ичиб туриши учун бирор камбағал, муҳтож оилага берса, улуғ иш қилган бўлади. Унга бериладиган ажру-савоблар ҳам улуғ бўлади.

Уламоларнинг ижмоъларига биноан ҳибанинг барча турлари мустаҳаб дейилган. Айниқса, қариндошларга қилинган ҳиба жуда яхши ҳисобланади. Уламолар ҳиба ийжоб, қабул ва қабз билан амалга ошишига ҳам иттифоқ қилганлар.

Аллоҳ таоло барчамизни бир-биримизга меҳр-муҳаббатли қилсин, фарзандларимиз ва қариндошларимиз ҳаққига риоя қилгувчи бандалардан қилиб, уларга яхшилик ва хайр-эҳсон қилишда бардавом этиб, бизларга Ўз ҳузуридан кўплаб ажру-ҳасанотлар берсин!

Муҳаммад ибн Ҳусайн Устуршонийнинг “ Жоме’ аҳкомус-сиғор “ китобидан Джамилова Нодирабегим таржимаси

Шаъбий (р.а.) айтадилар:
“Бир аёл ҳазрати Умарнинг (р.а.) ҳузурларига келиб: “Эй амирал мўъминин, сизга инсонларнинг энг яхшиси устидан шикоят қилгани келдим. У шундай одамки, яхши амал борасида унга етадиганлари оз. Кечалари тонггача намоз ўқийдилар ва кундузлари доимо рўзадор бўладилар”, деганидан кейин уялиб, аслида айтмоқчи бўлган гапларини айтолмади ва:

“Эй мўъминларнинг амири, мени кечиринг”, - деди.
-Яхши, - дедилар ҳазрати Умар. - Аллоҳ сендан рози бўлсин. Сен у одамни жуда яхши сифатлар билан мақтадинг. У ҳақда бундан ортиқ бирор нарса гапиришингга ҳожат йўқ.
Аёл чиқиб кетгач, Каъб ибн Сурр (р.а.) дедилар:
-Эй амирал мўъминин, аёл уялиб, шикоятини сўзлай олмади.
-Аёлнинг қандай шикояти бор эди?
-Аёл эридан “завжият (яъни эр-хотинлик) ҳақ-ҳуқуқларига риоя этмаётир”, деб шикоят қилмоқчи эди.
Бу гапни эшитганларидан сўнг ҳазрати Умар (р.а.) аёлни орқага қайтариб, унинг эрига ҳам хабар юбордилар ва аёлнинг эри келгач, Каъбга:
-Ораларида сен ҳакамлик қил, - дедилар.
-Сиз шу ердалигингизда мен қандай ҳакамлик қиламан?
-Мен тушунмаган нарсага сенинг ақлинг етди. Бинобарин, уларни эшитиб, ораларида ҳукм этмоқ сенинг ҳаққингдир, - дедилар халифа.
Шунда Каъб халиги одамга:
-Аллоҳ субҳанаҳу ва таоло эрларга хитобан: “агар етимларга адолатли бўла олмасликдан қўрқсангиз, сизлар учун (никоҳи) ҳалол бўлган аёлларга иккита, учта, тўрттадан уйланаверинглар”, дея марҳамат қилганига кўра, кўпи билан уч кун (нафл) рўза тутишинг мумкин. Тўртинчи куни тутмаслигинг керак ва кўпи билан уч кеча тонггача ибодат қилишинг мумкин. Тўртинчи кеча аёлингнинг ёнида ётишинг лозим, - дедилар.
Эр-хотин кетишгач, ҳазрати Умар Каъбга:
-Сенинг бу топағонлигинг боягисидан ҳам гўзалдир,-дедилар ва Басрага қози этиб тайинладилар”.

''Одамийлик мулки'' китобидан

Қадарга иймон келтириш ва яхши ёмон нарсанинг бари Аллоҳдан эканига ишониш иймон арконларидан ҳисобланади. Лекин Аллоҳ ўзининг ҳикмати билан бандаларини имтиҳон қилиш учун ғайбий ишларни ва келажакни сир тутди. Бунга кўплаб ояти карималар далолат қилади. Жумладан бир оятда Аллоҳ шундай марҳамат қилади: “Айтинг: Аллоҳдан бошқа осмонлар ва ердаги бирор кимса ғайбни билмас” (Намл сураси, 65-оят).

Агар келажакдаги ишлар инсонга маълум бўлса эди, имтиҳон бўлмасди. Чунки, ғайбни билган одам фақат ўзига фойдали ишларни қилиб, зарарли ишлардан сақланган бўларди. Лекин инсонлар орасида одамларнинг келажагини, тақдирини биламан, деб даъво қилувчи сохта башоратчи-фолбинлар ҳам йўқ эмас. Бундай тоифа қадимдан мавжуд бўлиб, улар коҳинлар деб аталган.

Шу ўринда фолбинлик тарихига назар ташлаб ўтсак. Маълумки, замин инсонларнинг макони, осмон эса малоикалар ошиёнидир. Аллоҳ таоло Ер юзидаги бандалари хусусидаги барча ҳукмларни адо қилишни ана шу фаришталар зиммасига юклагандир. Оламда учинчи тоифа-жинлар ҳам борки, инсоният узоқ йиллардан бери улар билан турлича алоқаларда бўлиб келган. Исломдан олдин ана шу жинларнинг айримлари осмондаги фаришталарнинг ўзаро гапларини ўғиринча эшитиб олиб, ердаги фолбинларга етказиб туришган. Жинлар ва фолбинларнинг бундай алоқалари Қуръон нозил бўла бошлагунча давом этган. Кейин эса, жинларнинг тинчгина ва қаршиликсиз осмонга чиқиб, хабар келтиришлари ниҳоясига етди. Вазият энди бошқача тус олган эди. Уларнинг тинчини бузган ва ишларига якун ясаган воқеа ҳақида Қуръонда жинларнинг тилидан шундай дейилади: “Энди хозир (Мухаммад пайғамбар бўлгач), кимки (қайси жин) тингламоқчи бўлса, ўзини кузатиб турган бир учар юлдузнин топар. Биз ердаги кишиларга ёмонлик ирода қилинганми ёки Парвардигорлари уларга тўғри йўлни ирода қилганми, билмасмиз” (Жин сураси,9-10оятлар).

Ваҳийнинг мусаффолигини таъминлаш ва одамлар орасида шубҳага ўрин қолдирмаслик ҳамда Қуръон оятлари билан фолбинларнинг сўзлари аралашиб кетмаслиги учун ҳам Аллоҳ таоло жинларни осмонга чиқишдан ман қилди. Осмонларга қўриқчи қўйди. Осмондаги учар юлдузлар ана ўшандай жинларга отилган ўқлардир.

Баъзи инсонлар назарида жинлар ғайбий ишларни билувчи ҳисобланади. Аслида улар ҳам ғайбдан бехабардирлар. Бунга қуйидаги оят ҳам далилдир: “Бас, қачонки, Биз (Сулаймонга) ўлимни ҳукм қилганимизда, унинг ўлимига фақат асосини еётган кемирувчи қуртгина далолат қилди. Бас, қачонки, у қулаб тушгач, жинларга аниқ бўлдики, агар улар ғайбни билувчи бўлганларида, бу хор қилувчи азобда (меҳнатда) қолмаган бўлур эдилар” (Сабаъ сураси, 14-ояти).
Маълумки Сулаймон а.с. ҳассага суянган ҳолда жон таслим қилганлар. Унга хизмат қилувчи жинлар эса, унинг вафот этганини билмасдан, оғир ишларда давом этаверганлар. Сулаймон а.с. суяниб турган ҳассани бир йил давомида ёғоч қурти еб, кемирди. Натижада Сулаймон а.с. ерга қулаб тушдилар. Шундан кейингина жинлар унинг ўлганини англаб етдилар ва тарқаб кетдилар. “Сулаймон ўлди, девлар қутулди”, деган нақл ҳам шундан қолган. Агар баъзи инсонлар ўйлаганидек, жинлар ғайб сирларидан огоҳ бўлганларида эди, Сулаймон а.с. ўлиши билан мажбуран қилаётган оғир ишларини дарҳол тўхтатган бўлар эди.
Исломда фолбинлик жуда қатъий таъқиқланади. Бир ҳадисда Расулуллоҳ с.а.в шундай марҳамат қилганлар: “Кимки фолбин ҳузурига бориб, ундан бирор нарса сўраса, қирқ кунгача унинг намозлари қабул қилинмайди, қирқ кунгача унинг учун тавба эшиклари ёпилади. Агар фолбиннинг сўзига ишонса, кофир бўлади”.

Ушбу сўзлар мунажжимларга ва уларнинг сўзларига ишонувчи нодон кишиларга ҳам тегишлидир. Чунки, юлдузлар фақатгина уч нарса учун: яъни осмонга зийнат, жин ва шайтонларга отиладиган тош ва инсонлар йўл топиб олишлари учун аломат-белги қилиб яратилгани ҳадисларда баён қилинади.
Аллоҳ таоло барчаларимизни тўғри йўлда собитқадам айласин!

Хонобод шаҳар бош имом-хатиби Мансурбек домла Рахимов