muslim.uz
Беларусь
Европа марказидаги давлат. Шарқий Европа текислигининг ғарбида жойлашган. Майдони 207,6 минг км2. Аҳолиси 9 491 823 киши (2018 йил). 6 вилоят, 118 район, 102 шаҳар, 109 шаҳарча бор (1996). Пойтахти – Минск шаҳри
Беларусь республикаси – унитар демократик ижтимоий ҳуқуқий давлат. 1996 йилги референдумда қабул қилинган Конституция амал қилади. Давлат бошлиғи – аҳоли томонидан 5 йил муддатга сайланадиган президент. Қонун чиқарувчи ваколатли органи – Миллат мажлиси бўлиб, у Вакиллар палатаси ва Республика Кенгашидан иборат. Миллат мажлисининг ваколат муддати 4 йил. Ижроия ҳокимиятни бош вазир бошчилигидаги ҳукумат – Вазирлар Кенгаши амалга оширади. Бош вазирни Вакиллар палатасининг розилиги билан президент тайинлайди.
Беларуснинг ер юзаси текислик бўлиб, шимоли-ғарбида ботқоқ босган пастликлар ва кўллар жуда кўп. Жануби -ғарбдан шимоли-шарқ томон Беларусь қирлари чўзилган, энг баланд қисми (Минск қирлари) денгиз сатҳидан 345 метр баланд (Дзержинский тоғи). Беларусь қирларидан жануби-шарқда қатор текисликлар, шимоли-ғарбда морена тепаликлари чузилган. Беларуснинг жанубий қисмини ботқоқлашган кенг пасттекислик – мутлақ баландлиги 100-150 метр бўлган Беларусь Полесьеси эгаллайди; ботқоқлик, ўтлоқлар орасида баландликда 5-8 метрли қум тепалари кўп. Қумлик жойлар қарағайзор билан қопланган. Фойдали қазилмалардан калийли туз конлари бор (Старобин ва Петриков конлари), жанубий ва жануби-шарқда тош туз, Припять ботиғида нефть, кўмир бор. Торф, қум, гил конлари мавжуд.
Асосий аҳолиси – белоруслар. Руслар, поляклар, украинлар, татарлар, яҳудийлар ва бошқа миллатлар вакиллари ҳам яшайди. 68,9 фоиз аҳоли шаҳарда истиқомат қилади. Давлат тили белорус ва рус тиллари. Энг йирик шаҳарлари: Минск, Гомель, Витебск, Могилёв, Бобруйск, Гродно, Брест.
1990 иил 27 июлда БССРнинг давлат мустақиллиги ҳақидаги Декларация қабул қилинди. 1991 йилнинг 19 сентябридан мамлакат Беларусь Республикаси деб атала бошлади. 1991 йил декабрдан МДҲ таркибида.
Миллий байрами – Мустақиллик куни (3 июль).
Беларусь кўп тармоқли қишлоқ хўжалиги ривожланган индустриал давлат. Машинасозлик, кимё, нефть кимёси, тўқимачилик ва озиқ-овқат саноати равнақ топган. Қишлоқ хўжалигида картошка ва зиғир толаси етиштириш, сут-гўшт чорвачилиги, паррандачилик ривожланган.
Саноатида электр энергетика, ёқилғи, металлургия, машинасозлик ва металлга ишлов бериш, кимё ва нефть кимёси, ёғочсозлик, целлюлоза-қоғоз, бинокорлик материаллари, шиша ва чинни-фаянс, енгил, озиқ-овқат, ун-ёрма ва омихта ем, тиббиёт саноати, микробиология ва матбаачилик энг йирик тармоқлардир. Саноат маҳсулотининг учдан икки қисми йирик шаҳарларда, шу жумладан, 25 фоизи Минскда ишлаб чиқарилади. Фойдали қазилма конлари кам бўлгани ҳолда саноат мажмуида и.шалб чиқариш саноати устун. Бу тармоқ, юк автомобиллари, автобуслар, мотоцикл, велосипедлар, тракторлар, қурилиш, мелиорация ва йўл машиналари, моторлар, станоклар, автомат линиялар, роботлар, темирчилик-пресс, бурғулаш, геология-разведка, савдо ускуналари, қуювчилик, енгил, озиқ-овқат тармоқлари учун технология ускуналари, подшипниклар, ЭҲМлар. телевизорлар, радиоприёмниклар, магнитофонлар, совитиш ва музлатиш ускуналари, фото ва киноаппаратлар, соатлар ишлаб чиқаради. Кимё ва нефть кимёси саноати маъданли ўғитлар, кимёвий тола ва иплар, пластмасса ва смолалар, шиналар, резина-техника буюмлари, полимер ва лак-бўёқ, рўзғор буюмлари ва шу кабиларни ишлаб чиқаради. Енгил саноатда тўқимачилик (зиғир толаси, жун, шойи, ип газламалар), трикотаж, кийим-кечак, пойабзал, чарм ва мўйна буюмлари ишалб чиқариш ривожланган. Озиқ-овқат саноатида гўшт, ёғ-мой ва сут маҳсулотлари ишлаб чиқаради. Ёғ-мой, балиқ, қанд-шакар, ун-ёрма, новвойлик, макарон, мева-сабзавот консервалари ишлаб чиқариш соҳасида катта қувватга эга корхоналар мавжуд. Ёқилғи саноати нефть, йўлакай газ, торф қазиб чиқариш ва қайта ишлашни ўз ичига олади. Ёқилғи-энергетика ресурслари Беларусга нефть ва газ қувурлари орқали Россиядан, электр энергия қисман Литва ва Россиядан юборилади. Новолукомль ва Берёзада йирик электр станциялар, 20 дан кўпроқ кучли иссиқлик электр станциялар ишлаб турибди. Ўрмон, ёғочсозлик, целлюлоза-қоғоз тармоғи ялпи саноат маҳсулотининг 5 фоизга яқинини беради. Улар тахта, мебель, қипиқ-толали плита, фанер, паркет, гугурт, спорт анжомлари, қоғоз, картон, ўрмон кимёси маҳсулотларидир. Бинокорлик материаллари саноати (саноат маҳсулоти ялпи ҳажмининг 4 фоизи) цемент, қурилишбоп оҳак, деворбоп, қоплама ва безаш материаллари, йиғма темир-бетон конструкциялари ва деталлари, томга ёпиш ва гидроизоляция учун рулон материаллар, ғовакли тўлдиргичлар ишлаб чиқаришга ихтисослашган.
Саноат учун зарур ёқилғи. хом ашё ва материалларнинг салкам 70 фоизи МДҲ мамлакатларидан олинади, маҳсулотнинг 40 фоиздан кўпроғи уларнинг бозорларида сотилади.
Беларусда қишлоқ хўжалигига яроқли салкам 9,3 миллион гектар, шу жумладан, 6,2 миллион гектар ҳайдаладиган ердан фойдаланилади. Ерларнинг текислиги, тупроқнинг ўртача унумлилиги, иссиқ ва намнинг етарлилиги, меҳнат ресурсларининг мавжудлиги қишлоқ хўжалигини ривожлантириш учун қулай шароитдир. Беларусь миллий даромадининг 20 фоизга яқини қишлоқ хўжалигига тўғри келади.
Ўзбекистон билан дипломатия муносабатлари 1993 йил январда ўрнатилган. Ўша йилдан бошлаб ҳамкорлик алоқалари равнақ топиб бораётир. Жумладан, жорий йилнинг 27 март куни Ўзбекистон Республикасига расмий ташриф билан Беларусь Республикаси Мудофаа вазири генерал-лейтетант Андрей Равков бошчилигидаги ҳарбий делегация келди.
28 март куни Ўзбекистон Республикаси Мудофаа вазири генерал-майор Абдусалом Азизов Беларусь ҳарбий делегациясини қабул қилди.
Учрашувда мудофаа соҳасидаги икки томонлама ҳамкорликнинг бугунги ҳолати муҳокама қилиниб, истиқболдаги режалар белгилаб олинди. Ўзаро манфаатли ҳамкорликларни кучайтириш борасида фикрлар алмашилди.
Учрашув сўнгида Ўзбекистон ва Беларусь мудофаа вазирликлари ўртасида ҳарбий соҳада ҳамкорлик бўйича Битим имзоланди.
22 август куни Беларусь бош вазири ўринбосари Михаил Русий бошчилигидаги делегацияси Тошкентга келди.
Беларусь делегацияси 22-24 август кунлари Тошкент шаҳрида бўлиб ўтган Ўзбекистон ва Беларусь ўртасидаги икки томонлама ҳамкорлик бўйича ҳукуматлараро комиссиянинг олтинчи қўшма йиғилишида қатнашди.
Йиғилишда савдо-иқтисодий, инвестиция, туризм ва маданий-гуманитар соҳалардаги икки давлат ўртасидаги муносабатларни ривожлантиришнинг долзарб масалалари муҳокама қилинди.
“Мовароуннаҳр” нашриётида чоп этилган ва айни вақтда нашриётдан харид қилишингиз мумкин бўлган китоблар РЎЙХАТИ
Садақа бермоқнинг фазилати
Маълумки, динимиз инсониятни ҳар доим яхшиликка чақириб келган. Айниқса, бандаларнинг ўзаро муносабатларида ҳам ҳамиша яхшилик қилишга чорлайди. Садақа ҳам шундай хайрли ишлардан бири бўлиб, у маънавий ёки моддий бўлиши мумкин. Ҳазрати Али (р.а.) Пайғамбар алайҳиссаломдан шундай ривоят қиладилар:
قال النبى عليه السلام الصدقة اذاخرجت من يدصاجها تقع بين يدى الله قبل ان تدخل فى يدالسائل فتتكلم بحمس كلمات فتقول كنت صغيرا فكبر تنى و كنت قليلا فكثرتنى و كنت عدوا فاحببتنى و كنت فانيا فابفيتنى و كنت حاريسى فا الان صرت حارسك
яъни, Пайғамбар алайҳиссалом айтдиларки, садақа берган кишининг садақаси қўлидан чиққандан сўнг сўровчининг қўлига етмасдан аввал Аллоҳу таоло ҳузурига етиб, садақа берган кишига хитоб қилиб, бешта сўз айтар экан. Биринчи сўзи: “Эй сахий, мен кичик эдим, сен мени катта қилдинг”. Иккинчи сўзи: ”Эй сахий, мен кам эдим, сен мени кўп қилдинг”. Учинчи сўзи: “Эй сахий, мен сенга душман эдим, сен мени ўзингга дўст қилдинг”. Тўртинчи сўзи: “Эй сахий, мен фано (йўқ) бўлар эдим, сени боқий ва барқарор қилдинг”. Бешинчи сўзи: “Сен менга қўриқчи ва посбонлик қиларсан!”.
Жаъфар ибн Муҳаммад (р.а.) ҳам бунга доир бир ривоят келтирган эканлар. Унинг мазмуни қуйидагича:
– Бир куни ҳазрати Али каррамаллоҳу важҳаҳу Пайғамбар алайҳиссаломнинг хизматларидан чиқиб, ўз уйларига қайтиб келдилар. Қарасалар, Фотимаи Заҳро юнг ва тивитни чархда йигириб, ип қилиб ўтирган эканлар. Салмони Форсий (р.а.) уни тўқиб ўтирибдилар. Шунда ҳазрати Али каррамаллоҳу важҳаҳу Фотимаи Заҳрога қараб:
– Эй саййидат ун-нисо,1 таомингиз борми? – деб сўрадилар.
Ҳазрати Фотимаи Заҳро:
– Валлоҳи, ҳеч нарса йўқ, фақат мана бу олти танга пул бор, Салмони Форсийга юнг ва тивит йигириб берган эдим, ҳақига бердилар. ҳозир Имом Ҳасан ва Имом Ҳусайн учун таом олдирмоқ қасдида турган эдим, – дедилар.
Ҳазрати Али олти тангани олиб, бозорга чиқиб кетаётиб, йўлда бир одамни кўриб қолдилар.
У одам:
− Аллоҳ таолога бирор нарсани қарз берадиган одам борми? – деб тиланар эди.
Ҳазрати Али каррамаллоҳу важҳаҳу ўша олти тангани Аллоҳ таоло учун ўша одамга садақа қилиб бердилар. Уйларига ҳеч нарса ола олмай бордилар. Фотимаи Заҳро ҳазрати Алини кўриб йиғлаб юбордилар. Ҳазрати Али:
− Эй Фотима, нима учун йиғлаяпсиз? – деб сўрадилар.
Ҳазрати Фотимаи Заҳро:
− Эй, Або Ҳасан1, қўлингизда ҳеч қандай емиш кўринмади, фарзандларимизнинг оч қолганига тоқат қилолмай йиғлаяпман, – дедилар.
Ҳазрати Али:
− Эй Фотима, пулимни Аллоҳ таолога қарз бериб келдим, иншоаллоҳ, яқин фурсатда қайтиб берса керак, – дедилар.
Ҳазрати Фотима:
− Мен ҳам билдим ва бунга сабр қилдим, – дедилар.
Ҳазрати Али каррамаллоҳу важҳаҳу Пайғамбар алайҳиссаломнинг олдиларига бормоқни ихтиёр қилиб турган эдилар, йўлда бир аъробийни кўриб қолдилар. Аъробий бир туяни етаклаб келар эди. Ҳазрати Алини кўриб:
− Эй Али, ушбу туяни сотмоқчиман, олинг, – деди.
Ҳазрати Али:
− Пулим йўқ, – дедилар.
Аъробий:
− Насияга бўлса ҳам сотаман, олинг, – деди.
Ҳазрати Али (р.а.):
− Пулим йўқ, − дедилар
Аъробий:
− Насяга бўлса ҳам сотаман, олинг, – деди.
Ҳазрати Али (р.а.) рози бўлиб, баҳоси қанча эканлигини сўрадилар.
− Юз танга, – деди аъробий.
Ҳазрати Али ҳам бу баҳога рози бўлиб, сотиб олдилар. Аъробий туяни бериб кетди. Шундан сўнг, яна бир аъробий келиб, туяга харидор бўлди ва баҳосини сўради.
− Уч юз танга, – дедилар ҳазрати Али.
Аъробий рози бўлиб, уч юз тангани санаб бериб, туяни олиб кетди.
Ҳазрати Али каррамаллоҳу важҳаҳу ҳазрати Фотимаи Заҳронинг олдиларига уч юз тангани кўтариб келдилар. Ҳазрати Фотимаи Заҳро буни кўриб, табассум қилиб:
– Ё Або Ҳасан, қўлингиздаги нима? – деб сўрадилар.
Ҳазрати Али бир туяни юз танга насияга олиб, уч юз танга нақдга сотганини айтиб берган эдилар, ҳазрати Фотимаи Заҳро: «Мен ҳам шундай деб фаҳмлаган эдим” – дедилар.
Шундан сўнг, ҳазрати Али (р.а.) ҳазрати Пайғамбар алайҳиссаломнинг хизматларига борган эдилар, Пайғамбар алайҳиссалом табассум қилиб:
− Ё Али, ўтган воқеани мен сизга баён қилайинми, ё сиз менга баён қиласизми? – дедилар.
Ҳазрати Али (р.а.) таъзим билан:
− Ё Расулаллоҳ, жанобингиз менга баён қилинг, – дедилар.
Пайғамбар алайҳиссалом:
− Ё Али, сизга бир туяни олиб келиб, юз танга насияга сотган аъробий ким эди-ю, уч юз танга нақдга сотиб олган аъробий ким эди, билдингизми? – деб сўрадилар.
Ҳазрати Али (р.а.):
− Билмадим, буни Аллоҳ ва унинг Расули билур, – дедилар.
Пайғамбар алайҳиссалом:
− Ё Али, ишингиз қандай яхши бўлди, сизга таҳсин ва офаринлар бўлсинки, Аллоҳ таолога олти танга қарз бериб, уч юз танга қилиб олдингиз, ҳар бир танганинг эвазига эллик тангадан тўғри келди. Ё Али, аввалги аъробий Жаброил ва кейинги аъробий Микоил алайҳиссалом эдилар, – деб жавоб бердилар.
Ривоятдан кўринадики, садақанинг мукофоти фақат охиратда эмас, балки бу дунёда ҳам берилар экан. Демак, ҳар бир мусулмон холис садақа беришликни ўзига лозим тутса дунё ва охиратда иншооллоҳ иншооллоҳ нажот топади.
Худойберди қори Саидов
Тошкент шаҳар Олмазор тумани
“Иброҳим ота” жомеъ масжиди
имом хатиби
1 Саййидат ун-нисо – аёлларнинг сарвари
2 Ё Або Ҳасан – эй Ҳасаннинг отаси.
ЎМИ Матбуот хизмати
Миср тарихида ўзбеклар
Ўзбекларнинг Мисрда тутган ўрни, уларнинг подшоҳлик билан боғлиқликларини теран англаш ҳар икки мамлакат ўртасидаги дўстликни янада мустаҳкамлашга хизмат қилади. (“Ҳидоят” журналининг 2008 йил 5-сони)
Ўзбеклар Мисрда волийлик, ҳокимлик қилишди, нуфузли маҳкамаларда раҳбар, амир, қўшинга қўмондон бўлишди. Узоқ давр ичида Мисрнинг сиёсий-идоравий, ижтимоий-маданий ҳаётида алоҳида ўрин эгаллашди.
Аббосийлар халифалиги даврида асли бухоролик Аҳмад ибн Тулун оиласи Мисрда мустақил давлат барпо этиб, 868 (254 ҳижрий) йили Тулуния давлатига асос солди. Бу оила Мисрда ўттиз саккиз йил ҳукмронлик қилди. Бу йиллар Миср тарихида ёрқин из қолдирган давр ҳисобланади.
Ибн Тулун ўткир сиёсатчи, моҳир раҳбар, ҳарбий соҳада ҳам билағон мутахассис эди. У бошқарган йиллар Мисрда тинчлик ва осойишталик барқарор бўлди, одамлар хотиржам ва тўқ ҳаёт кечиришди. У деҳқончилик соҳасига алоҳида эътибор қаратди, янги йўллар қурдирди. Шаҳар атрофи девор билан ўралди, хусусан, “Акал ҳасийна” қалъаси қурилди.
Тарихчилар уни “халқига адолатли, саховатпеша, шариатга тўла амал қилувчи подшоҳ, олимлар ва донишмандларни севадиган, эзгулик қилишни хуш кўрадиган, одамлардан ёрдам, яхшилик ва садақаю эҳсонини аямайдиган инсон, доимо илм, ҳадис излаш билан машғул бўлган, Мисрдан Фуротгача, бу ёғи Марокаш юртларигача ҳукмронлик қилиб, адолат ўрнатган, ҳатто Бағдод халифалигига номзоди қўйилган дилбар шахс эди”, дея таърифлашади.
Ўғли Хуморвия ҳам Миср ҳудудида турли низо ва фитналарнинг олдини олишда, осойишталик ва фаровонликни таъминлашда катта хизматлар қилган.
Аҳмад ибн Тулун ва ўғли Хуморвия даври Миср тарихидаги олтин давр ҳисобланади, чунки шу даврда юрт маданий юксалди, иқтисодий ўсди. Ҳатто унинг ташқи савдо айланмаси 4,3 миллион динорни ташкил этди.
Шунингдек, тулунийлар Ислом оламини византияликлар хатаридан сақлашда алоҳида хизматлар қилишди. Византия аббосийлар халифалиги пойтахти ва Шом шаҳарларига қарши жангга отланганида тулунийлар уларга қарши курашиб, халифалик давлати чегараларини мустаҳкамлашди. Миср ва Шомда туриб, Румга қарши ҳимоя байроғини баланд кўтаришди ва Румни даҳшатга солган йирик кучга айланишди.
Аҳмад ибн Тулун Тарсусда византияликлар устидан ғалаба қозонди, улардан мусулмон асирларни қайтариб беришни талаб қилди. Тарсусдан Фурот дарёсигача бўлган ерлар унинг қўл остига ўтди. Ушбу зафарлар туфайли ибн Тулун Миср, Шом ва Арабистон ярим оролида ҳукм юритди.
Тулунийлардан сўнг Мисрда “ихшидий” номи билан машҳур, асли фарғоналик Муҳаммад ибн Тоғоч ибн Жаф ихшидлар давлатига асос солди. У Мисрда ўттиз беш йил (мил. 945-969, ҳиж. 323-358) ҳукмронлик қилди. Муҳаммад ибн Тоғоч одил, ботир, узоқни кўра оладиган, теран мушоҳадали, тадбиркор подшоҳ эди. У жанг илмини яхши билар, қўшинни иззат-икром қилар эди.
Тулунийлар билан ихшидийлар бир-бирлари билан қуда-анда бўлиб кетишган, Қутруннадий Хуморвий Фарғонийнинг қизига уйланган, бу никоҳ шоду хуррамлик ва гўзаллик тимсоли бўлиб, бу ҳақдаги асарлар ҳозир Миср адабий меросининг бир қисмига айланган.
Ўзбеклар икки денгиз (Қора ва Ўрта ер денгизи) бўйида жойлашган подшоҳликлар султонларининг доимий эътиборида бўлишган. Аслида аксарият султонларнинг келиб чиқиши қипчоқ (ўзбек) диёридан эди. Масалан, Миср султони Зоҳир Бейбарс ўзбеклар билан иттифоқ тузишга интиларди. 1261—1263 йиллари Барака Хон билан ўзаро борди-келди ва совға-салом юборишни йўлга қўйган эди. Султон Бейбарс ўша йиллари унинг қизига уйланди. Қоҳира, Қуддус, Макка ва Мадина минбарларидан уни дуо қилишарди. Бу иттифоқ Шубҳасиз, икковларининг ҳам душманлари бўлган, Форс ва Ироқда зуғум ўтказаётган мўғул босқинчилари давлатига қарши курашга йўл очди.
Султон Бейбарс бу иттифоқчиликдан қўшинларини кучайтириб олишда фойдаланди. Бу ҳамкорлик Мисрни ўзбеклар билан янада яқинлаштиришга, бир-бирига ҳимоячи бўлишга олиб келди. Шунинг учун Миср қўшинининг қўмондони ҳам, ерларининг амири ҳам ўзбеклар бўлди.
Ўлкада Ислом динини ҳимоя қилишда ўзбекларнинг ўрни ниҳоятда катта. Кўриниб турибдики, бир томондан ҳижрий VII асрда қипчоқ давлатида Ўзбекхоннинг Исломни қабул қилиши муносабати билан Ислом юртлари кенгайган бўлса, иккинчи томондан шу минтақа халқлари билан ўзаро ҳамкорлик натижасида Миср ва Шомдаги Ислом лашкарлари озиқ-овқат билан таъминланди. Бу ерда Миср ва Мўғул-қипчоқ давлати, хусусан, унинг бошчиси Ўзбекхон ўртасидаги ҳарбий ҳамкорлик муҳим аҳамият касб этди.
Ўзбекларнинг Миср подшоҳлари идоравий ҳаётида ҳам ўз ўрни бор. Улар подшоҳлик кенгаши амири, қўшин қўмондони, қурол-яроғ амири, карвонлар амири, ҳаж амири каби ўта эътиборли ва олий мансабларда ишлашган. Ҳатто Султон саройида фақат бир кишигина тайинланадиган Мажлис амири, Султон қўриқчиси, Султон шифокори каби лавозимларни ҳам ўзбеклар эгаллашган.
Шундай амирлардан бири Амир Ўзбек Юсуфий эди. У подшоҳлик давлатининг буюк амири, Султон Қайтбой даврида энг таниқли раҳбар, давлат маслаҳатчиси, йўлбошчиси эди.
Амир Сайфиддин Ўзбек ибн Тотоҳ ҳам Носир Муҳаммад ибн Қалавун подшоҳлиги даврида энг катга амирлардан эди. Амир Ўзбек Маҳмудий ҳам шулар жумласидан. Айнан у 824 ҳижрий йилда ҳаж амири сифатида ҳожилар карвонини бошқарган.
Дарҳақиқат, ўзбек хонлари ва Миср подшоҳлик даври султонлари ўртасида қуда-андалик муносабатлари ҳам мавжуд бўлган. Масалан, Миср подшоҳи Носир Муҳаммад ибн Қалавун Ўзбек билан дўстона алоқаларини янада мустаҳкамлаш мақсадида ҳижрий 720 йилда ўзбек амираси Тўлиной (ёки Тулунхотин)га уйланган.
Шунингдек, Мисрдаги ўзбек амирлари ҳам Миср султонларининг қизларига уйланишди. Масалан, амир Қусун Ўзбекий эллик минг динор маҳр бериб, подшоҳ Носир ибн Қалавуннинг қизига уйланди. Унинг ўғли Ўзбек ибн Тотоҳ ҳам подшоҳ Носирнинг Ўзбекхон қизидан туғилган қизига уйланган эди.
Мулоҳаза шуки, Султон Носир Муҳаммад ибн Қалавуннинг Ўзбекхон билан қуда-андачилиги, ўзбекларни Мисрдаги юқори лавозимларга тайинлаши ўзбекларнинг ўша замонларда Мисрдаги туркий қўшинлар орасида алоҳида эътиборга молик табақадан бўлишганини кўрсатади. Дарҳақиқат, Носир ибн Қалавун Миср қўшинлари, амирлари таркибига қипчоқ мамлакатидан бўлган ўзбеклар кўпроқ киришини хоҳларди. Шунинг учун ҳам у билан Ўзбекхон ўртасида элчилар, совға-саломлар юбориш тинмасди.
Тўғрироғи, юборилган элчилар ўзбекларни, чунончи Сайфиддин Тўқсабо, Сайфиддин Бекмиш, Амир Алоуддин Ойдағдий Хоразмийларни яхши билишарди. Ўзбекхон Исломни қабул қилганидан сўнг подшоҳ Носир ибн Қалавундан фиқҳ, ҳадис, суннатга оид китоблардан юборишини сўрайди.
Мақризий бундай ёзади: “Амир Сайфиддин Бекмиш Жумдор Зоҳирий, Амир Бадриддин Билик Сайфий Салорий ўзбек диёридан ҳадя қаторида бир хат ҳам келтирдилар, унда “Жомиъул усул фи аҳодисир расулʼʼ, “Шаҳрус Сунна”, Ровёнийнинг фиқҳга оид “Баҳр” ва бошқа бир неча китобларни топиб юбориш сўралган эди, дарҳол тайёрлаб қўйилди”.
Ўзбекларнинг Носир Муҳаммад ибн Қалавун замонида эришган мартабалари, унинг ўзбеклар билан дўстона алоқалари, қуда-анда бўлиши бизни Султон Носир ибн Қалавуннинг ўзи ҳам асли ўзбеклардан келиб чиққан, деб хулоса қилишга ундайди.
Тарихий манбаларда зикр этилишича, унинг оғаси қипчоқлардан бўлган. Қипчоқлар эса “Дашти қипчоқ”, “Жаннатмакон юрт” деб таърифланадиган минтақани ватан қилган туркий халқларнинг номидир. Биринчи ўзбек давлатига асос солган Ўзбекхон ва авлодлари Абулхайр Шайбонийхон насаби ҳам уларга бориб қўшилади.
Султон Носир Муҳаммад ибн Қалавуннинг онаси Шалун хотин исмли қипчоқ амираси бўлган, у Мисрда отаси билан яшарди. Тарихий манбаларда ёзилишича, Султон Носир ҳам қипчоқ мўғулларидан бўлган Ўзбекхоннинг қизига уйланган. Бу воқеалар Абулхайр Шайбоний қўл остида ўзбек давлати барпо этилишидан илгари содир бўлган.
Миср тарихий манбалари ўзбекларни гўзал фазилатлар ва ажойиб сифатлар — шижоат, саховат, виқор, бошқаришга моҳир, ҳарбий интизомга эга халқ дея тавсифлайди. Ўзбекхоннинг ўзи арабий манбаларда одил ва сахий подшоҳ бўлгани, унинг замонида Ислом гуллаб-яшнагани, уламоларни ва солиҳ кишиларни доимо иззат-икром этилгани таъкидланади.
Усмонийлар даврида ҳам Мисрда ўзбеклар мавжуд эди. Усмонийлар давридаги архив ҳужжатларидан Қоҳирадаги Ўзбек такя (маҳалла)си Ўрта Осиёдан келган барча ўзбекларни яхши кутиб олгани маълум бўлади. Уcмонийлар давлати уларга Султонлар вақфи (махсус ҳисоби)дан инфоқ-эҳсон қилган, маҳаллаларини ободонлаштириш ва тузатишга алоҳида эътибор қаратган, у ерда яшовчиларнинг озиқ-овқати ва илм олишлари учун етарли маблағ ажратган, уларнинг эҳтиёжига кўра китоблар чоп этишга рухсат берган.
Ҳозирги пайтда ҳам Қоҳирада бир қанча ўзбек оилалари яшайди. Шошлик, бухоролик, фарғоналик, тарозлик оилалар бор, улар юртлари номига нисбат берилган исмларини ҳамон сақлаб келишмоқда.
Ўзбеклар Мисрнинг узоқ тарихи давомида унинг маданий ҳаётида ҳам алоҳида ўрин тутишган. Бунга ҳижрий 247 йили Қоҳира равзасида Аҳмад Фарғоний бино қилган биргина Нил миқёси (ўлчагичи)ни эслаш кифоя. Аҳамиятлиси шундаки, бу миқёсдан ҳозир ҳам кенг фойдаланилмоқда.
Аҳмад ибн Тулун қурдирган жоме (масжид-мадраса) Мисрнинг ҳозирги кунда ҳам майдони жиҳатидан энг катта жомеларидан биридир. Уни Аҳмад ибн Тулун милодий 878 (ҳижрий 265) йили қуриб битказган, Қоҳиранинг Саййида Зайнаб маҳалласидаги Ибн Тулун майдонида жойлашган. Аҳмад ибн Тулун бу жомени дин, Қуръон, луғат (тил) илмларини ўргатадиган олийгоҳ қилган, уни етук олимлар ва муҳаддислар маконига айлантирган эди. Кейинчалик бу илм даргоҳида дорихона, шифохона қурдириб, кучли табиб ва доришуносларни ҳам жалб қилди.
Бундан ташқари, Аҳмад ибн Тулун Қатоеъ шаҳрига асос солди, Ислом замонида у Фустот шаҳридан кейин Мисрнинг учинчи пойтахтига айланди.
Миср тараққиётида ихшидийларнинг ҳам алоҳида ўрни бор. Амир Абу Бакр Муҳаммад ибн Тоғоч Ихшидий барпо эттирган ўттиз олти фаддонли ”Ихшид боғи” бунга мисолдир. Амирнинг ўзи шу боғда яшаган ва ишлаган эди. Бу жой ҳозирда Моски кўприги яқиндаги янги кўча ва Шаъроний жомеи оралиғида жойлашган.
Подшоҳлик даври обидалари ҳақида мулоҳаза юритганимизда, ўша даврда ўзбек меъморлиги Миср иморатсозлигига нечоғли таъсир ўтказганига гувоҳ бўламиз. Мисол тариқасида Самарқанд қубба (гумбаз)ларини олайлик. Уларнинг (пиёз шаклидаги) маҳобати, ҳар томондан бир хил кўриниши, узун, алоҳида чиқиб турувчи бўйни ташқаридан жуда очиқ, равшан кўринган. Ҳолбуки, бу темурийлар иморатсозлигининг ўзига хос муҳим услубларидан эди. Худди шу нарса биз мулоҳаза юритаётган Ҳасан ибн Носир Муҳаммад ибн Қалавун масжиди қуббаси ва Самарқанддаги Амир Темур мақбарасининг қуббаси ўртасидаги катта ўхшашликда ёрқин намоён бўлади.
Худди шу шакл Қусун жомеида ҳам қўлланган. Амир Қусун Ўзбекий ҳижрий 720 йили Тулунбой Ўзбекхон қизини Носир Муҳаммад ибн Қалавунга никоҳлаш мақсадида келинга ҳамроҳ бўлиб Мисрга келганида 730 ҳижрий йили ўз номи билан аталадиган жоме қурдирган эди. Унинг “Зувабла” номли ташқи дарвозаси бор. Ҳозирги жойи Қоҳиранинг Дарбул Аҳмар маҳалласидаги Мағрибийлар кўчасида. Бу жоме бузилиб кетган бўлса-да, дарвозалари сақланиб қолган. Сайфиддин Ўзбек Юсуфий барпо этган “Ўзбек истироҳат боғи” ҳозир ҳам қоҳираликларнинг севимли масканидир.
Можида Махлуф,
Мисрнинг Айн Шамс университети Шарқ тиллари кафедраси мудири
Комилжон Раҳимов таржимаси
ЎМИ Матбуот хизмати
Эронда масжидлар сони 79 мингга етди
Эрон Ислом Республикасида бугунги кунда 70 миллиондан ортиқ мусулмонлар яшайдилар. Мамлакат Масжид ишлари бўйича қўмита раиси Ҳабиб Реза Арзанийнинг маълум қилишича мамлакатда масжидлар сони 79 мингдан ортди. Бироқ уларнинг барчасида ғам жамоат намозлари доимий равишда адо этилмайди.
Шабистон агентлигининг хабарига кўра, сўнгги 40 йил ичида Эронда масжидлар сони уч бараварга ортган. 1978 йилда Эронда 25 мингдан ортиқ масжид бўлган бўлса, бугунги кунда уларнинг сони 79 мингдан ортиқ.
ЎМИ Матбуот хизмати
Мақолалар
