1-савол: Киши ўзи ишлаб турган муассаса ёки бирор бир ташкилотдан келажакда ойлик маошидан секин-аста тўлаш шарти билан қарз олиб ҳажга бориши мумкинми?

Жавоб: Ҳаж ибодати қодир бўлган кишига фарз. Етарли маблағи бўлмаган кишига ҳаж фарз эмас.

2-савол: Маълумки, ҳаж мавсумида тирбандлик сабабли эҳром бўлакларининг йиртилиш ҳоллари кўп бўлади. Ўша ҳолатда йиртилганларини ямаш жоизми ёки янгисига алмаштириш керакми?

Жавоб: Хоҳласа, тикиб олади, хоҳламаса, бошқасига алмаштиради, ҳар иккиси ҳам жоиз. Алҳамдулиллаҳ, шариатда бу масалада енгиллик бор. Шариатда ман қилинган нарса кўйлак ва шалвар кийишдир. Аммо эҳром бирор нарсага илиниб йиртилса ёки тешилса, уни ип билан чатиб ёки ямоқ солиб тикишнинг зарари йўқ.

3-савол: Муҳтарам Муфтий ҳазратлари! Яқинда турмушга чиқаётган дугонам маҳр учун эридан ҳаж зиёратига олиб боришни сўрамоқчи эканини айтиб қолди. Бизнинг мазҳабимизда шу тўғрими?

Жавоб: Маҳр учун ҳажга олиб боришни сўраса, бизнинг ҳанафий мазҳабимизда маҳри мисл вожиб бўлади. Маҳри мисл деганда опаларига берилган маҳр миқдори тушунилади.

4-савол: Ҳурматли Муфтий ҳазратлари! Мустақиллик шарофати туфайли диний қадриятларимиз қайта тикланиб, ҳар йили муборак ҳажда умра ибодатини минг-минглаб юртдошларимиз адо этишмоқда. Ҳаж каби умрани ҳам киши умрида бир марта адо этадими? Илтимос, шу ҳақда маълумот берсангиз.

Жавоб: Умра луғатда “зиёрат қилиш” ва “обод қилиш” маъноларини англатади. Шариатда эса, ният қилиб эҳром боғлаб, Байтуллоҳни тавоф қилиш, Сафо билан Марва ўртасида саъй қилиш умра дейилади.

Ибн Аббос (розияллоҳу анҳу): “Аллоҳга қасам, албатта, у (умра) Аллоҳ таолонинг Китобида ун(ҳаж)га қўшиб зикр этилган. “(Ҳаж ва умрани Аллоҳ учун тугал адо қилинг)”, дейди.

Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинади: “Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Умрадан кейинги умра ораларидагиларга каффоратдир. Мабрур ҳажнинг мукофоти жаннатдир”, дедилар” (Имом Аҳмад, Бухорий ва Муслим).

Ҳар бир кишига қодир бўлса, умрида бир марта ҳаж қилиш фарздир, умра суннат амал. Умрани бир йилда бир неча бор қилиш мумкин.

5-савол: Аллоҳ насиб қилиб, 2005 йили ҳаж ибодатини адо этиш шарафига муяссар бўлдим. Илтимос, умра билан ҳаж ўртасидаги фарқни тушунтириб берсангиз.

Жавоб: Ҳаж муайян вақтда адо этилади. Ҳаж ибодатида Арафотда туриш, Байтуллоҳни тавоф қилиш лозим. Сафо ва Марва орасида саъй қилиш, Муздалифа ва Минода тунаш, Жамаротда шайтонга тош отиш керак.

Умра эса, ҳаж адо этиладиган кунлардан бошқа йилнинг барча фасллари ва кунларида адо қилиниши мумкин. Умра Байтуллоҳни тавоф қилиш ва Сафо ҳамда Марва ўртасида саъй қилишдир.

Демак, умра учун махсус вақт тайин қилинмаган. Балки арафа ва ташриқ кунларидан ташқари йилнинг барча кунларида умра қилиш жоиз. Барча олимлар умра учун махсус вақт белгиланмаганига иттифоқ қилишган. Зеро, Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) зулқаъда ва шаввол ойларида умра қилганлар.

6-савол: Менга ҳаж қилиш насиб этганида, қувонганимдан Аллоҳ учун ўн кун рўза тутаман, деб ният қилган эдим. Шу рўзани қай тартибда тутсам тўғри бўлади, илтимос, шу ҳақда маълумот берсангиз.

Жавоб: Аввало, назр ният билан бўлмайди. Тил билан айтилса, назр бўлади. Ибодатлардан дарҳол ё кейин зиммага вожиб бўлмаган бирортасини, масалан, рўзани Рамазон ойидан бошқа пайтда тутишни ўзига вожиб қилиш назр бўлади. Агар киши Аллоҳ учун икки кун ёки уч кун ёинки ўн кун рўза тутиш ўзига вожиб деб (назр) билса, унга ўша айтганини тутиш вожиб бўлади. У истаган вақтда, хоҳласа, бўлиб-бўлиб тутади, хоҳласа, кетма-кет, орасини ажратмасдан тутади.

Агар рўза тутишни назр қилган пайтда кетма-кет тутишни ният қилган бўлса, кетма-кет тутиши зарур бўлади. Орада бир кун ифтор қилса ёки аёл киши ҳайз кўрса, қайта бошидан назр қилган кунлари миқдорида тутиши лозим.

Назр қилган киши кетма-кет тутишни ният қилмаган бўлса ҳам, кетма-кет тутса бўлади (“Фатовойи Ҳиндия”, “Зоҳирия”).

7-савол: Эри ўлган аёлнинг ҳаж қилиши дуруст эмас деб эшитдим, шу тўғрими?

Жавоб: Тўғри. Эри қазо қилган аёл тўрт ойу ўн кун идда ўтириши лозимдир. Эри ўлгани учун иддадаги ё талоқ иддасидаги аёл ҳажга бормайди ва бошқага турмушга чиқмайди. Иддаси тугаб бўлгач, унинг ихтиёри ўзида бўлади. Хоҳласа, маҳрамларидан бири, яъни отаси, ака ё укаси, тоға ё амакиси, бобоси ёки ўғилларидан бири ҳамроҳлигида ҳаж ибодатини адо этиши мумкин (“Фатовойи Ҳиндия”).

Динимиз инсонларни доимо бир-бирлари билан чиройли муомала қилишга, очиқ чеҳрали бўлишга, инсонлар қалбига хурсандчилик киритишга, табассум ва самимиятга буюрган. Ҳаттоки, биз учун арзимаган кўринган табассум  ҳам садақа экани ҳақида ҳадислар мавжуд. Кишилар ўзаро муомала қилар эканлар, улар бир-бирларига нисбатан ҳар хил ҳазил-мутойибалар, қизиқарли гаплар ва латифалар билан  суҳбатларини безайдилар.

Бироқ, гоҳида ушбу ҳазиллар меъёридан ошиб кетгани сабабли, кишининг кайфиятини кўтариш учун бошланган ҳазиллар кимнингдир дилини оғритишга, ўзаро низо ва жанжаллар келиб чиқишига, жамиятнинг ривожи учун путур етишига олиб боради. Айниқса, халқимиз орасида “ Ҳазил ва мутойиба куни ” сифатида ном чиқарган 1 апрель кунида учрайдиган қўпол ва қалтис ҳазиллардан кўпчилик азият чекади. Энг ёмони, айнан шу куни динимиз таълимотига зид бўлган, Аллоҳ таоло бандаларига ҳаром қилган ёлғончилик, фирибгарлик, чўчитиш ва обрўсизлантириш каби амаллар ошкора ва оммавий тарзда амалга оширилиши оқибатида инсонлар қаттиқ гуноҳкор бўладилар.

Динимизда ҳар бир масаланинг ечимига оид кўрсатма ва керакли тавсиялар берилганидек, ҳазиллашишнинг ҳам ўз одоблари, қонун-қоидалари мавжуд. Агар ушбу кўрсатмаларга риоя қилинса, мулоқотларимиз янада мустаҳкамланади ва ўзаро меҳр мухаббатимиз зиёда бўлади. Бу каби ҳазиллар учун эса махсус кун ва махсус “байрам” талаб этилмайди.

Расулуллоҳ (с.а.в): “Албатта мен ҳазил қиламан. Лекин фақат ҳақ сўзни гапираман”, дедилар. Демак, киши ўзгалар билан қилаётган муомаласида ҳазиллашиши  яхши хислат. Бироқ ушбу ҳазил гуноҳ ва маъсиятга айланмаслиги учун бир нечта шартларга амал қилиши керак.

1) Ҳазилда меъёр бўлиши керак. Чунки уламолар ҳазилни таомга солинадиган тузга ўхшатишган. Кам бўлса ҳам, ошиб кетса ҳам инсонга ёқмайди. Меъёрида бўлган ҳазил, таомни мазали бўлишига сабаб бўлган мўътадил туз каби сухбатни ҳам самимий бўлишига хизмат қилади. Ислом дини бизни ҳар бир нарсада мўътадил, яъни ўртача бўлишга чақирган. Чунки ҳар бир берилган нарса фақат ўз меъёрида бўлгандагина неъмат ҳисобланади. Ўз меъёридан ошган ҳар бир нарса эса фалокат бўлади. Қолаверса, ҳазилни кўп қилган кишининг ҳайбати ва жиддийлиги йўқолади.

2) Ҳазил мутойиба ёлғондан холи бўлиши керак. Аллоҳ таоло айтади: “Ва ёлғон сўздан йироқ бўлингиз” (Ҳаж,30). Чунки ёлғон оғир гуноҳлардан биридир. У мунофиқлик аломати ҳисобланади. Набий (с.а.в.): “Тўрт хислат бор, улар кимда бўлса, аниқ мунофиқ бўлибди. Кимда биттаси бўлса, то уни ташламагунича, мунофиқликдан бир хислат бўлади: омонат топширилса хиёнат қилади; гапирса, ёлғон гапиради; аҳдлашса, аҳдни бузади; жанжаллашса, фожирлик қилади ”, дедилар (Муттафақун алайҳ).  Чунки ёлғон сени сўзингни тинглаб турган, сенга ишониб турган инсонларнинг ишончини сўндиришга, қалбига озор етишига, бошқа кишиларга ҳам ишончсизлик ила қараш каби иллатларга сабаб бўлади. Шунинг учун, гарчи ҳазилдан бўлса ҳам ёлғон гапириш харом амалдир.

3) Ҳазил масхара ва камситишдан холи бўлиши керак. Кунларнинг бирида Расулуллоҳ (с.а.в.)нинг ҳузурига бир аёл келди. Ўзига зарур маълумотларни олгандан кейин чиқиб кетди. Шунда Оиша онамиз: “Бўйи пакана эканми”, дея кулимсирадилар. Шунда Расулуллоҳ (с.а.в.): “Эй Оиша! Сен ҳозир шундай ёмон сўз айтдингки, агар шу сўзинг денгизга тушса, унинг сувини айнитиб юборарди”, дедилар (Абу Довуд ва Термизий). 

Шундай ҳазиллар борки, улар фақат кишиларни устидан кулиш, шаклу шамоилини, ранггини ёки қандайдир хислатини масхара қилишдан иборат бўлади. Асарларда келтириладики: “Инсон Аллоҳ таолонинг қуриб қўйган биносидир. Мана шу бинони вайрон қилган киши малъундир”. Демак, ана ўша ҳазиллар нафақат инсонни, балки шу инсоннинг яратувчиси бўлган Аллоҳ таолони масхара қилиш ҳисобланади.

4) Ҳазил мутойиба шариъат ҳукмларига тил теккизишдан йироқ бўлиши керак. Ҳозирги кунда қизиқчиликни қасб қилиб олиб, турли йўллар билан кишиларни кулдираётганлар ва бу ишларини ҳазил дея баҳолаётганларнинг баъзи бирлари шариат ҳукмларини масхара қилиб, дин ва шариат пешволарини сарлавҳа қилиб айтаётган латифалари сабабли, қаттиқ гуноҳкор бўлмоқдалар, иймон деган неъматнинг ўзларидан кетиб қолишига сабабчи бўлмоқдалар. Чунки “Шариат қилдан нозик, қиличдан ўткир”, деган гап бежиз айтилмаган. Динимизда шундай ҳукмлар борки, уларни ҳазиллашиб айтиш ҳам чин ҳисобланади. Булар, никоҳ, талоқ, қул озод қилиш кабилардир. Аҳли илмни устидан кулиш эса Аллоҳ таолонинг илм сифатини камситмоқ, масхара қилмоқ ҳисобланади.

5) Бировнинг нарсасини бесўроқ олишда ҳам ҳазиллашиш мумкин эмас. Абдуллоҳ ибн Соибдан ривоят қилинган ҳадисда Росулуллоҳ (с.а.в.) айтадилар: “Сизлардан бирингиз ўз биродарининг матосини ҳазиллашиб ҳам, чиндан ҳам беркитиб олмасин. Ким ўз биродарининг ҳассасини олган бўлса ҳам қайтариб берсин ”, дедилар (Термизий).

6) Ҳазил бировни қўрқитиш ёки чўчитишдан йироқ бўлиши керак. Ҳазиллашиб бўлса ҳам, мусулмон кишини чўчитиш ҳаром. Расулуллоҳ (с.а.в.) саҳобалари билан ўтирган вақтларида улардан бири ухлаб қолди. Шунда бир киши арқон ёки шунга ўхшаш нарсани илонга ўхшатиб ухлаган ҳамроҳига теккизди. Шунда у чўчиб уйғониб кетди. Расулуллоҳ с.а.в. унга қарата: “Мусулмон киши учун бошқа бир мусулмонни чўчитиш ҳалол эмас ”, дедилар (Абу Довуд).

7) Ҳазил мутойиба фаҳш ва уят сўзлардан, беҳаё қилиқлардан холи бўлиши керак. Аллоҳ таоло айтади: “Албатта, иймон келтирганлар ичида фаҳш тарқалишини яхши кўрадиганларга бу дунёю охиратда аламли азоб бордир. Аллоҳ биладир, сизлар билмассизлар” (Нур,19).   Шунга кўра, кишилар хаёлига уят ишларнинг келишига сабаб бўладиган ҳар қандай гап сўз ва ҳаракатлар қилиш ҳаромдир.

Расулуллоҳ (с.а.в.): “Мўмин киши кўп сўкувчи ҳам, кўп лаънатловчи ҳам, фаҳш сўзларни айтувчи ҳам, одобсиз ҳам бўлмайди ”, дедилар (Имом Термизий).

Қолаверса, инсон ўзига муносиб кишига  ҳазил қилиши керак. Саъд ибн Абу Ваққос (р.а.) ўз ўғлига шундай насиҳат қилади: “ Шарийф, ҳурматли кишига ҳазил қилма, ўртада ҳасад ва адоват пайдо бўлади. Разил, пасткаш одамга ҳазил қилма, сенга нисбатан журъатли бўлиб қолади”.

Хулоса шуки, инсон қай ҳолатда гапиришидан қатъи назар, гапираётган сўзи хоҳ чин ё хоҳ ҳазил бўлсин, унинг сўзларини ёзиб турувчи фаришталар ҳозирлигини, улар ўзларига юклатилган вазифаларига асло хиёнат қилмасликларини, 1 апрель сабабли уларнинг қалами амалларни ёзишдан тўхтаб қолмаслигини ёддан чиқармаслик керак. Қолаверса, Аллоҳ таоло ҳар доим ва ҳар вақт кузатувчи Зот эканини, охиратда бандаларининг яхши гапларига мукофот, бекорчи ва ёмон гапларига азоблар бериши муқаррар эканини ёддан чиқармаслиги керак бўлади.

 Раҳимжон МАРҲУМОВ

 “Мевазор” масжиди  имом-хатиби

Муқаддас Каъбани зиёрат қилиш, Ҳаж ибодатини амалга ошириш динимизнинг беш устунидан бири. Бу амални тўла-тўкис адо этган банда Яратганнинг кўплаб марҳаматларига сазовор бўлади. Қолаверса, Макка шаҳрида Мақоми Иброҳим, Замзам булоғи, Ҳажарул-асвад, Сафо, Марва каби осори атиқалар мавжудким, улар узоқ ўтмишнинг аломатларидан ҳисобланади. Шунинг учун бўлса керак, ҳар бир мухлис банданинг қалби бу муқаддас даргоҳ сари талпинади.

Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи васаллам) бундай деганлар: «Ким Байтуллоҳни ҳаж қилса, (унда) ахлоқсиз сўзларни гапирмаса ва фисқ-фужур ишларни қилмаса, худди онаси уни туққан кундаги каби (барча) гуноҳлардан покланиб қайтади» (Имом Бухорий ва Муслим ривояти).

Ҳар йили диёримиз мўмин-мусулмонлари ҳам муқаддас Ҳаж зиёратини кўтаринки кайфият ила адо этиб келмоқдалар. Яратилган шарт-шароитлар, зиёрат асносида амалларни тўла-тўкис бажаришга бўлган эътибор барчани мамнун қилмоқда.

Кеча, 31 июль санасида Фарғона вилоятидан муқаддас ибодат сари отланган зиёратчиларнинг дастлабки гуруҳи Наманган аэропортидан Мадина сари йўл олдилар. Шу муносабат билан Марғилон шаҳрида зиёратчиларни кузатиш маросими ташкил этилди.

“Ҳаж – 2018” мавсумида умр сафарига отланаётган қарийб мингга яқин зиёратчилар учун Фарғона вилоят ҳокимлиги, ЎМИ Фарғона вилояти вакиллиги ҳамда жойлардаги мутасаддилар ҳамкорлигида барча имконият ва қулайликлар муҳайё қилинди.

Дастлаб зиёратчилар билан ўқув-машғулотлари олиб борилиб, унда Ҳаж амаллари ҳақида батафсил тушунтириш ишлари олиб борилди.

Тиббиёт ходимлари томонидан мунтазам равишда зиёратчиларнинг саломатлиги кўрикдан ўтказилиб, мутахассислар томонидан керакли тавсиялар берилди.

Вилоят божхона қўмитаси ходимлари шу жойнинг ўзида божхона ҳужжатларини расмийлаштиришда амалий ёрдам кўрсатди.

Шундан сўнг зиёратчилар учун бириктирилган махсус, замонавий автобуслар ички ишлар ва йўл патрул хизмати ходимлари ҳамроҳлигида “умр сафари” сари отландилар.

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда Набий (с.а.в): “Ҳажжи мабрурнинг мукофоти фақатгина жаннатдир. Умрадан кейинги умра иккисининг орасидаги нарсаларга каффоротдир”, деганлар.

Ўзбекистон мусулмонлари идорасининг расмий портали бўлмиш "Muslim.uz" ва унинг ижтимоий тармоқлардаги саҳифаларида ўзбекистонлик ҳожиларнинг зиёратларидан репортажлар, видеолавҳалар ва хабарларни кузатиб боринг!

ЎМИ Матбуот хизмати