Ҳозир вертуал ўйинлар келтириб чиқараётгн иллатлар, ёшларни ҳалокатга гририфтор этаётгани ва нобуд қилаётгани ҳақида сўз юритмоқчимиз. Шунингдек, Ислом динида бундай ишларга берилмаслик ҳақидаги кўрсатмаларига ҳам тўхталмоқчимиз.

Ҳозирги кунда Америка тиббиёт уюшмаси видеоўйинларга берилиб кетишни ҳам расман ақлий заифлик касалликлари қаторига киритиш арафасида. Шифокорларнинг фикрича, бу касаллик кунига икки соатдан ортиқ ўйин ўйнайдиган ҳар қандай киши саломатлигига хавф солади. Бу интернетдан кўнгилхушлик излайдиганларга ҳам тегишли албатта. Компьютер ўйинларининг керагидан ортиқ машҳур бўлиб, оммалашиб кетгани ва ёшларга салбий таъсири тиббиётчиларни кўпдан бери ташвишга солиб келаётган муаммолардан биридир. Ҳозир дунёдаги жуда кўп минтақалар, жумладан, Европа мамлакатларида интернетга қуллик ҳасталигини даволайдиган махсус шифохоналар кўпаймоқда.

Маълум қилинишига кўра, тадқиқотчи Ҳилмий Хидир Сорий “интернет орқали боғланишнинг ижтимоий муносабатларга таъсири” мавзуида 471 киши ўртасида ўтказган сўровлар натижаларига кўра, интернетга мутелик оқибатида ижтимоий ва руҳий ёлғизлик муаммоси кўпаяётгани аниқланган. Саросима, тушкунлик, хавотир, фарзандларнинг интернет билан машғуллиги сабабли ёш оилалардаги келишмовчиликлар, ёшларнинг оила аъзолари билан алоқалари беқарорлашуви ушбу муаммонинг асосий аломатлари сифатида кўрсатилмоқда. Бунга Устозимиз Айдарбек Тулеповнинг “Интернетдаги таҳдидлардан ҳимоя” асарида келтирилган воқиани мисол қилиб келтириш мумкин.

Жанубий Кореяда ҳарбий-стратегик ўйинлар қулига айланган 28 ёшли йигит оламдан ўтади. Маълум қилинишига кўра, у уч кун давомида ўйинхонадан чиқмаган экан. Фақат ҳожатхонага чиқиш ва гоҳида озгина мизғиб олиш учун ўйин столидан нари кетган, холос. Бунгача ўғли неча кундан буён бедарак кетганидан хавотирга тушган она ёрдам сўраб, боласининг собиқ ҳаскасбларига мурожаат қилади. Ўғил ўйинларга берилиб кетгани оқибатида бир ой олдин ишдан ҳайдалган эди. Собиқ ҳамкасблар “ўйин бандаси”ни жуда осон топишади. У яқин орадаги ўйинхонада эди. Ўйинлар қули дарҳол уйига етиб бориши кераклиги ҳақидаги илтимосларга: “Ўйиннинг шу босқичини охирига етказиб қўяй, албатта бораман”, - деб жавоб беради. Бироқ бу гапидан бир неча дақиқа ўтиб, у юрак хуружидан ўлади. Ташхисга кўра, юрак хуружи қаттиқ чарчоқ ҳолатининг ҳаддан ортиқ чўзилиб кетиши сабаб юзага келган эди.

Компьютерда соатлаб, кунлаб ўтириб, турли вертуал қўштирноқ ичидаги мукофотчаларни, ютуқларни “қўлга киритган” киши учун улар чинакамига қимматли маъно касб эта бошлайди. Мана шундай балл ва ютуқлар “содиқ” ўйинчилар орасида сотилади, харид қилинади. Бундай ишга эса аямай пул сарфланади. Масалан, “Project Entropia” ўйинига муккасидан кетган австралиялик Дэвид Стор исмли талаба 35 минг АҚШ доллари эвазига  вертуал орол сотиб олади. Бу оролда эски қалъа, бир қанча чўмилиш  ва турли махлуқларни овлаш учун махсус жойлар мавжуд. Лекин бу жойлар фақат тасаввурда, компьютер экранидагина, холос.

Жуда кўп ўйинлар одамларни, ҳайвонларни шафқатсизларча ўлдириш, қон тўкиш саҳналари асосига қурилган. Бундай аянчли лавҳалар нафақат ёшларнинг, ҳатто ёши катталарнинг онгига ҳам жуда кучли салбий таъсир кўрсатмоқда. “GTA”, “Снайпир”, “Қотил”ва бошқа ана шулар каби ўйинларга берилганларнинг баъзилари кейинчалик ҳақиқий қотилларга айланишгани фикримизга яққол далил бўлади.

Бундан ташқари, оммавий ахборот воситалари орқали тез-тез эшитиб қоламиз: Ғарб мамлакатларида мактаб ўқувчилари, ўсмир йигит-қизлар ўз ота-оналари, ўқитувчилари, тенгдошлари ўлимига сабаб бўлишмоқда. Бундай даҳшатли воқеалар Ғарб болаларига вертуал олам бераётган “тарбия”нинг заҳарли меваси экани аччиқ ҳақиқатдир.

Компьютер ўйинлари каби беҳуда ва талофатли ишларга шўнғишни Ислом дини қоралайди. Чунки бунинг натижасида боланинг имон-эътиқоди заифлашиб, шайтоннинг қулига айланади ва унинг найранглари бўйича иш қилади. Оқибатда ўзи ҳам ҳалок бўлади. Шунинг учун ёшларнинг имон-эътиқоди, иродаси мустаҳкам бўлса, турли бемаъни ишларга чалғимайди. Аммо компьютер ва интернет тутқунига айланган инсон бутун умрини тубанликка сарфлайди. Гўёки яратилишдан мақсад йўқдек. Ахир Аллоҳ субҳанаҳу ва таолонинг: “Ёки сизларнинг гумонингизча, Биз сизларни беҳуда яратдиг-у, сизлар Бизнинг ҳузуримизга қайтарилмайсизми?!” (Муъминун, 115), - деган ояти шунчаки дунёга келтирилмаганимизни айтиб турибди. Шундай экан, бу ҳақда тафаккур қилиб, ақл юритишимиз лозим.

Аллоҳ таоло юртимизни тинч, осмонимизни мусаффо қилсин. Турли бало-офатлардан барчаларимизни Ўз паноҳида асрасин.

Тошкент ислом институти 4-курс талабаси

Тожиддинов Абдус Сомад Абдул Босит

Қуръон каримнинг митти нусхасининг муаллифи  Ҳалим Пруши ҳисобланади. Ҳалим Албания пойтахтидан 55 км. узоқликда жойлашган шаҳарчада истиқомат қилади.

Ушбу Қуръони карим буйига - 26,8 мм; энига - 21,6 мм; қалинлиги - 10,9 мм; умумий оғирлиги эса 5,2 граммни ташкил этади. 

Даврон НУРМУҲАММАД

тайёрлади

Ёд олиш -  маълум бир ҳажмли текстни қисқа вақт ичида кўп оғзаки қайтариш орқали эсда сақлаб қолишдир. Таълим тарихидан маълумки, диний китоблардаги мавзулар кўпинча ёдлаб ўрганилган. Китоблар асосан қўлёзма шаклида кўпайтирилгани учун дарслик ҳамма талабаларга етарли бўлмаган. Бундай шароитда таълимда ёдлаш усули етакчи усул бўлиб ҳизмат қилган. Вақт ўтиб китоблар  кўп-кўп чоп этила бошласа ҳам ёдлаш усули ўзининг моҳиятини йўқотмаган. Бунинг сабабларидан бири малакали диний мутаҳассисларни тайёрлашда бу усул жуда қўл келган. Маълумки, уламоларга омма халқ турли саволлар билан тинимсиз мурожаат қилишган. Уламолар фуқароларга тез ва аниқ, тўғри жавоб беришлари лозим бўлган. Жавоблар қатъий Қуръон оятлари ва ҳадислардаги далиллардан олинган. Бу маъсулиятни ҳал қилишнинг бирдан-бир йўли ушбу далилларни ёддан билиш бўлган.

IXV-асрга келиб Ғарб таълимотида кескин ўзгариш юз берди. Буюк чех педагоги Ян Амос Коменский ўзининг ”Буюк дидактика”  асарида таълимнинг янги назариясини очиб берди. Ушбу назария шу вақтгача етакчи бўлган ёдлаш усулини танқид остига олди. Албатта, бу назария Шарқ таълимотига ҳам ўз таъсирини кўрсатмай қолмади. Шунга қарамасдан  ёдлаш усули ўз моҳиятини йўқотмасдан амалиётда кенг фойдаланиб келинди.

Ёдлаш усулининг ижобий тамонлари болаларнинг луғат бойлигини оширади.  Ўз навбатида бола мазкур луғатлардан бошқалар билан бўлган мулоқотида кенг фойдаланади. Баъзида бола бирон бир жумланинг моҳиятини тўлиқ тушуниб етмасада, ёдлаган жумлани ўз нутқида бемалол қўллай олади. Айниқса вақт чегараланган бўлса ҳажми кичик маълумотларни эслаб қолишнинг юқори даражаси ёдлаш орқали белгиланади. Бу усул содда, осон усул ҳисобланади. Бироқ тушунмасдан ёдланган маълумотлар билим олишда ҳар доим ҳам қўл келавермайди. Яна шуни таъкидлаш жоизки, ёдлаш кези келганда зерикарли ва қийин ҳисобланади. Бунинг устига тез ёдлаган маълумотлар тез эсдан чиқиш хусусиятига ҳам эга. Ҳозирги кунда бу усулдан чет тиллари, карра жадвал, алифбо ҳарфлари, қоидалар, тарихий саналарни ўзлаштиришда қўлланилмоқда. Шуни таъкидлаш жоизки, ёдлаш усули Қуръони карим оятларини эслаб қолишнинг бирдан-бир “олтин”  усули  бўлиб қолмоқда. Шунинг учун қадимда ота боболаримиз: “Деҳқон бўлсанг шудгор қил, мулла бўлсанг такрор қил”, дея бежизга айтмаганлар.

 Хадичаи Кубро ўрта махсус ислом

билим юрти мударрисаси Қурбонова Гулобод

Қадим замонда сув ташувчи бир йигит бўлган экан. У обкашининг икки четига илинган челакларда сув ташир экан. Челаклардан бирининг тагида тешик бўлиб, манзилга етгунча сувнинг ярми тўкилиб борар экан. Бутун челак ўз вазифасини тўла-тўкис бажараётганидан мағрурланар, тешик челак эса ишининг ярминигина бажара олаётганидан уялиб, хижолат чекар экан.

Бир куни тешик челак эгасига дебди: "Мен сендан узр сўрамоқчиман, олган сувингнинг ярминигина етказа оламан". Сув ташувчи йигит унга жавобан: "Сени кўтариб келадиган томонимдаги гулларни кўрганмисан? Мен уларни атайлаб шу томонга экканман. Ҳар сафар сув ташиганимда сен уларни суғориб кетасан. Мен неча марталаб аёлимга шу гуллардан гулдасталар совға қилганман. Бунинг учун сенга раҳмат айтаман", дебди.

Тадбиркор одам ҳатто тешик челакдан ҳам ўзи учун фойда ола билади.

Акбаршоҳ Расулов

Муқаддас китобларимизда ўзга инсонларнинг сирини сақлаш, айбини яширишнинг фазилатли хислатлардан экани баён қилинган. Жумладан, агар бир киши бошқа биродарининг айбини яширса, Аллоҳ таоло унинг айбини яшириши ҳақида кўплаб ояту ҳадислар борлиги барчамизга аён.

Аллоҳ таолонинг раҳмати буюклигини қарангки, ўзгаларнинг инсоний шаънини улуғлаган бандаларининг сирини сақлаши баробарида уни авлиёлик мақомига ҳам етказиб қўяр экан.  Ана шундай шарафли зотлардан бири Ҳотам ибни Унвон номи улуғ шайх Фаридуддин Атторнинг “Тазкират ул-авлиё” асари ва яна кўплаб мўътабар тазкираларда катта эҳтиром билан зикр этилган. Хусусан, ҳазрат Навоийнинг “Насойим ул-муҳаббат”ида у ҳақда бундай ёзилган:

Ҳотам Асамм қуддису сирриҳу аввалғи табақадиндур, кунияти Абу Абдураҳмон. Хуросон машойи­хининг қудамосидиндур. Шақиқ Балихий била суҳбат тутубдур ва Аҳмад Хузравайҳнинг устодидур. Таърих икки юз еттида Балх навоҳийсида олам­дин ўтти. Дерларки, асамм эмас эрди ва бир амре воқеъ бўлдики, ани Асамм дедилар. Машойих китобин ўқуған ул кайфиятни маълум қилур. Ул дебдурки, 

«Агар Худойингга осий бўлмоқчи бўлсанг, у сени кўрмайдиган жойда осий бўл, яъни Аллоҳга осий бўлмаки, ҳар ерда у сени кўради». Ва ҳам ул дебдурки, ҳар ким бу йўлға кирар, тўрт ўлумни ўзига тутмак керак: Мавти абяз – ва ул қорин очлиғидур ва мавти асвад ва ул халқ изосиға сабр қилмақдур ва мавти аҳмар – ва ул нафс мухолафатидур ва мавти ахзар – ва ул хирқаға юрунлар тикмакдур. Андин сўрдиларки, қайдин нима ерсен? Дедиким, 

«Ер ва осмон хазиналари  Аллоҳникидир.  Лекин   мунофиқлар     (буни)   англамаслар».

Навоий ҳазратларининг “Дерларки, асамм эмас эрди ва бир амре воқеъ бўлдики, ани Асамм дедилар”, дейиш билан кифояланиб қўя қолганига ажабланиб аслида нима воқеа юз берганини ўрганган киши у зотнинг одобининг чексизлигига яна бир бор таҳсин айтади.

Нақл қилишларича, бир киши Ҳотам ибни Унвон билан гаплашиб ўтирганида бехосдан ел чиқариб  қўйибди ва уялганидан қора терга ботиб кетибди. У зот суҳбатдошини уятли ҳолатдан чиқариш учун дарҳол қўлларини қулоқларига карнай қилиб: “Қаттиқроқ гапир, қулоқларим оғир, яхши эшитмайман”, дебди. Шундан сўнг у одам енгил тортибди. Ушбу воқеадан кейин ўша одам вафот этгунига қадар Ҳотам ибни Унвон ўзини карликка солиб юрган экан. Одамлар уни ростакам кар деб ўйлагани боис “Асом” деб атай бошлабди. “Асом” арабча сўз бўлиб, тилимизда “кар, сағир” маъноларини билдирар экан.

Буни қарангки, Ҳотам Асамм биродарининг айбини яшириш учун ўзини бир неча йил карликка солиб юрибди, ҳазрат Навоий ҳам ҳаёси йўл қўймагани боис андиша қилиб воқеани очиқ баён қилмабди.

Унда биз нега сирни очдик?!  Зинҳор бу ишимизни одобсизликка йўймаслигингизни илтимос қиламиз. Не бўлдики, бизнинг давримизга келиб ҳар нарсадан камчилик қидириш, ҳар кимнинг айби ёки нуқсони бўлса, уни кўпчиликнинг ўртасида муҳокама қилиш одатга айланиб қолди. Биз ҳам ҳуда-беҳуда жар солувчилар сафига кириб қолмайлик, ана шу воқеадан ибрат олайлик деган мақсадда воқеани баён этишга журъат этдик. Зеро, биз бировнинг сирини сақлар эканмиз, аслида ўзимизнинг сиримизни сақлаган бўламиз. Ҳотам Асамм айтганидек, “Аллоҳга осий бўлмоқни истасангиз, сизни кўрмайдиган бир жойга бориб исён қилинг”, мабодо топа олсангиз!..

Дамин ЖУМАҚУЛ,

журналист