muslim.uz
Мирзо Улуғбекнинг Самарқанд, Бухоро ва Ғиждувондаги мадрасалари ўз даврида ўзига хос университет вазифасини бажарган
Мирзо Улуғбек буюк Соҳибқирон Темурнинг бунёдкорлик ишларини давом эттирди у кўплаб мадрасалар, масжид ва хонақолар қурдирди, Мовароуннаҳрни илм-маърифат марказига айлантириш йўлида улкан ишларни амалга оширади.
Жумладан 1417 - 1430 йиллар орасида Улуғбек Самарқанд маркази Регистон майдонида улкан мадраса, хонақоҳ, муқаттаъ масжиди ва ҳаммом қурдиради. Шунингдек, 1417 йилда Бухорода ва 1433 йилда Ғиждувонда ҳам мадраса қурдирган. Мазкур мадрасаларда диний илмларга нисбатан математика, геометрия, фалакиёт, табиёт, жуғрофия ва тарих каби дунёвий илмлар кўпроқ ўқитилган ва ўз даврининг энг нуфузли илм-фан маскани бўлиб ҳисобланган.
Самарқанддаги Мирзо Улуғбек мадрасаси ўз даврининг мукаммал олий таълим маскани бўлиб, ўз даврида ўзига хос университет вазифасини бажарган.
Бухородаги мадраса катталиги жиҳатидан Мовароуннаҳрдаги иккинчи нуфузли мадраса бўлиб, унинг эшигига Улуғбек томонидан «Илм олишга интилиш ҳар бир муслим ва муслима учун фарздир» деган ҳадис битилган.
Мадрасада билим олиш муддати 8 йил давом этган. Шу муддат давомида талабаларга ойлик маош ва «Улфа» деб аталган махсус тўлов пули бериб борилган.
Улуғбек Гўри Амир мақбарасига ҳам айрим қурилишлар билан ўзгача файз тароват бағишлайди. Самарқанддаги Афросиёбнинг жанубида улкан қабристон марказида жойлашган Шоҳи Зинда обидаси меъморчилик санъатининг камёб дурдоналаридан ҳисобланади. Мазкур ёдгорлик асосан XI асрдан бошлаб қурилиб келинаётган бўлса-да, Амир Темур ва Улуғбек замонасида ниҳоясига етказилган. Улуғбекнинг саъй-ҳаракати билан бу ерда ҳам меъморчилик ишлари олиб борилади. 1434 - 1435 йиллар мобайнида Шоҳи Зинданинг асосий дарвозаси ранг-баранг кошинлар билан зийнатланиб, қайтадан қурилганлиги ҳам Улуғбек замонасининг меъморчилик санъатидан нишонадур.
1424-28 йилларда қурилган Мирзо Улуғбек расадхонаси XV аср меъморчилигининг нодир намуналаридан бўлган. Бобур Мирзонинг ёзишича расадхонанинг сирти кошин ва чиройли безаклар билан зийнатланган бўлган. Мирзо Улуғбек расадхонасида квадрантдан ташқари бир неча кузатиш асбобларидан ҳам фойдаланилган. Уларнинг орасида армиляр сфера, триквер каби асбоблар мавжуд эди.
Мирзо Улуғбек мактабига мансуб олимларнинг аниқлаган маълумотлари улардан бир неча аср олдин яшаб ўтган буюк алломалар эришган натижалар билан солиштирилганда ўта аниқлиги билан ажралиб турар эди. Эклиптика оғмалиги, юлдуз йилининг хисоби, сайёраларнинг йиллик ҳисобини аниқлаш, каби масалалар алоҳида ўрин тутган. Мирзо Улуғбекнинг юлдузлар каталоги 1690 йили Поляк олими Ян Гавелийнинг (1611-1687) «Астраномия даракчиси» номли асарида нашр этилган ва бу асарда Мирзо Улуғбек беш астроном Птолемей, Тихо Браге, Жавани Риччиоли, Вильгелм IV ва Ян Гавелий даврасида, тўгарак стол атрофида астрономия музаси (маъбудаси) Ураниянинг ўнг томонида биринчи бўлиб ўтирибди. Унинг ўриндиғи орқасида «Ўз ишимни муносиб авлодларимга қолдирдим» деган сўзлар битилган.
Ўзбекистон мусулмонлари идораси Матбуот хизмати
Шавкат Мирзиёев: Абдухолиқ Ғиждувоний мажмуаси маърифат маркази бўлиши керак
Президент Шавкат Мирзиёев бугун, 29 март куни Бухоро вилояти Ғиждувон туманига ташриф буюрди. Ташриф давомида Юртбошимизга Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси, муфтий Усмонхон Алимов ҳазратлари хамроҳлик қилди.
Абдухолиқ Ғиждувоний мақбараси зиёрат этилиб, Қуръон тиловат қилинди.
Давлатимиз раҳбари мақбарада амалга оширилган қурилиш-таъмирлаш ишларини кўздан кечирди. Бу ерга имом-хатибларни жалб этиб, уларга алломаларимиз маънавий меросини тўғри ва чуқур ўргатиш, халқимизга етказиш бўйича топшириқлар берди.
- Китобда ўқиш бошқа, зиёрат қилиб, юракдан ўтказиб ўрганиш бошқа. Бу жой маърифат маркази бўлиши, одамлар ўзига илм олиб кетиши керак, - деди Шавкат Мирзиёев.
Ўтган йил 16 февраль куни вилоятга ташриф чоғида Президентимиз «Етти пир» мақбараларини обод қилиш, уларни боғловчи туризм йўналиши ташкил этиш бўйича кўрсатмалар берган эди.
Абдухолиқ Ғиждувоний мазкур етти пирнинг биринчиси саналиб, Хожагон тариқати асосчисидир. Кейинчалик Ориф Ревгарий, Маҳмуд Фағнавий, Али Ромитаний, Муҳаммад Бобои Самосий, Саййид Амир Кулол бу маънавий йўналишни давом эттириб, Баҳоуддин Нақшбанд уни юксак босқичга олиб чиққан. Шу боис бу тариқат Нақшбандия номи остида танилган. Қўшни мамлакатлар, ғарбий ва жанубий Шарқ давлатлари, ҳатто бутун дунёда бу азиз авлиёлар қадамжоларини келиб кўриш истагидагилар кўп.
Шу ерда мазкур зиёратгоҳларда амалга оширилган ва давом этаётган таъмирлаш, ободонлаштириш ишлари ҳақида маълумот берилди.
Давлатимиз раҳбари бу масканларни обод қилиш билан бирга «Етти пир» ҳақида китоб яратиш, уларнинг илмий меросини тарғиб этиш зарурлигини таъкидлади.
- Бундай маънавий хазина бошқа ҳеч қаерда йўқ. Бу хазинани мукаммал ўрганиш, одамларга, ёшларга осон тилда етказиш керак. Мақсадимиз - ёшларимиз ўзимизнинг алломаларга эргашсин, меросини билсин, улар билан фахрлансин.
Мамлакатимизда маърифий исломни ривожлантириш, буюк алломалар мақбараларини обод қилишга қаратилаётган эътибор халқаро миқёсда тан олинмоқда. Хусусан, Ислом ҳамкорлик ташкилотининг Таълим, фан ва маданият масалалари бўйича ташкилоти - ISESCO томонидан Бухоро шаҳри 2020 йилда Ислом маданияти пойтахти деб эълон қилинди.
Президентимиз бу санага юқори даражада тайёргарлик кўриш, унинг доирасидаги тадбирларни Абдухолиқ Ғиждувоний таваллудининг 915 йиллиги ва Баҳоуддин Нақшбанд таваллудининг 700 йиллиги билан ҳамоҳанг нишонлаш, халқаро илмий конференция ўтказиш бўйича кўрсатмалар берди.
Ўзбекистон мусулмонлари идораси Матбуот хизмати
Тақвонинг ҳақиқий синови
Инсон табиатида гуноҳ, хато ишларни омма олдида қилишдан уялиш ҳисси бор. Шунинг учун у гуноҳларни беркитиб қилишга, бирор киши билиб қолмаслиги учун яширишга уринади. Кўп инсонлар одамларнинг олдида ўзларини гуноҳлардан тиядилар. Чунки уларнинг кўзида ёмон инсон сифатида гавдаланиб қолишдан, уларнинг ўзларига бўлган ишончлари йўқолишидан қўрқиб шундай қиладилар. Шу боисдан ҳам инсоннинг тақвоси қай даражада эканлиги ҳамманинг ичида турганида эмас, ёлғиз ўзи холи қолганида аниқланади. Омма олдида ўзини тақволи тутиш кўпчиликнинг қўлидан келади. Аммо холи қолганда тақволи бўлиш жуда кам сонли инсонлар эришган бахтдир.
Хўш, тақвонинг ўзи нима?
Тақво – Аллоҳ таолонинг буюрганини қилиб, қайтарганидан қайтишдир.
Агар инсон ҳамманинг ичида турганда ҳам, ёлғиз ўзи ўтирганда ҳам ҳаромга боқмаса, ҳаром иш қилмаса, гуноҳларга қўл урмаса, ибодатларни вақтида адо этса, чинакам тақволи ҳисобланади.
Бунинг учун нима қилишимиз керак?
Бунинг учун Аллоҳ таоло доим бизни кузатиб турганини, У Зот бизга ҳаммадан яқин эканини ҳис қилишимиз керак! У Зот Қуръони Каримда шундай деб марҳамат қилган:
وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنسَانَ وَنَعْلَمُ مَا تُوَسْوِسُ بِهِ نَفْسُهُ وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِيدِ
“Албатта, инсонни Биз яратганмиз ва унинг нафси нимани васваса қилишини ҳам биламиз. Ва Биз унга жон томиридан ҳам яқинмиз” (Қоф сураси, 16-оят).
Ҳа, У Зот бизга яқин, қаерда турган бўлсак ҳам бизни эшитиб, кўриб туради. Масжидда, бозорда, ишхонада, кўчада, ошхонада, ҳовлида, тўйда, мотам маросимларида, хуллас, ҳамма жойда бизнинг амалларимиз ва сўзларимизни ҳисоб-китоб қилиб туради. Роббимиз Қуръони Каримда шундай марҳамат қилган:
مَا يَلْفِظُ مِن قَوْلٍ إِلَّا لَدَيْهِ رَقِيبٌ عَتِيدٌ
“У бирор сўз айтмас, магар ҳузурида (фаришта) ҳозиру нозир” (Қоф сураси, 18-оят).
Агар инсон Аллоҳ таоло уни кузатиб турганини, қилаётган ишларидан хабардор Зот эканини ҳис этса, ёлғиз қолганда ҳам ўзини гуноҳдан тиядиган бўлади. Чунки охиратда унга одамлар ёрдам бера олмаслигини, ҳамма бир-биридан қочишини тушуниб етади, шу боис уларнинг орасида турганда ҳам, ёлғиз қолганда ҳам маъсиятга қўл урмайди. Бу ҳақида Аллоҳ таоло Қуръони Каримда бундай марҳамат қилади:
يَوْمَ يَفِرُّ الْمَرْءُ مِنْ أَخِيهِ وَأُمِّهِ وَأَبِيهِ وَصَاحِبَتِهِ وَبَنِيهِ لِكُلِّ امْرِئٍ مِّنْهُمْ يَوْمَئِذٍ شَأْنٌ يُغْنِيهِ
“У кунда киши қочадир; ўз ака-укасидан. Ва онаси ва отасидан. Ва хотини ва бола-чақасидан. У кунда улардан ҳар бир шахсни овора қилувчи ўз иши бор” (Абаса сураси, 34-37-оятлар).
Ёлғиз қолганда гуноҳга қўл урмай, ўзини тийиб туриш осонмас. Аммо тақвонинг ҳақиқий синови мана шу пайтда бўлади: сизни бирорта одам кўрмаётган бўлса ҳам тоатларни бажариб, гуноҳдан қўлингизни тортасизми ёки бирорта одам кўрмаяптику деб маъсиятларга қўл урасизми?
Ҳозир ҳамманинг қўлида интернетга кира оладиган телефонлар бор. Интернетда эса ҳамма нарсани кўриш имкони бор. Битта тугмани босилса, кифоя. Аммо ўша битта тугмани босмай, Аллоҳдан қўрқиб, тақво қилиб, беҳаё расмлар ва видеоларга кирмай, ўз иффатингизни сақлаб тура олсангиз, демак, сиз ҳақиқий тақво соҳиби экансиз.
Бордию одамлар ичида ўзингизни иффатли тутиб, ёлғиз қолганингизда фаҳш ва гуноҳ иш қилаётган бўлсангиз, у ҳолда қалбингизни ислоҳ қилинг, Аллоҳ таоло сизни кузатиб, шу ишларингиз учун охиратда ҳисобга тутишини асло ёддан чиқарманг!
Инсон авлиё бўлиши – Аллоҳнинг дўсти бўлиши учун тақволи бўлиши керак! Аллоҳ таоло бу ҳақида Қуръони Каримда шундай марҳамат қилган:
أَلا إِنَّ أَوْلِيَاء اللّهِ لاَ خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلاَ هُمْ يَحْزَنُونَ الَّذِينَ آمَنُواْ وَكَانُواْ يَتَّقُونَ
“Огоҳ бўлингким, Аллоҳнинг дўстларига хавф йўқдир ва улар хафа ҳам бўлмаслар. Улар иймон келтирганлар ва тақво қилганлардир”. (Демак, Аллоҳнинг дўсти бўлиш жуда ҳам осон экан. Бунинг учун аввало, У зотга иймон келтириш; иккинчидан эса, тақводор бўлиш, яъни, Аллоҳнинг айтганини қилиб, қайтарганидан қайтиб яшаш лозим экан. Кимнинг иймонида заррача хато бўлса ёки Аллоҳнинг кўрсатмалари асосида эмас, ўзганинг йўлида ҳаёт кечирса ёхуд ўзи ўзига йўлланма тузиб олса, у одам Аллоҳга дўст бўлиш бахтидан маҳрумдир.) (Юнус сураси, 62-63-оятлар).
Аллоҳ таоло барчамизни чинакам тақволи бандаларидан қилсин! Ҳамманинг ичида турганимизда ҳам, ёлғиз турганимизда ҳам тақвони маҳкам ушлаб, Тўғри Йўлда бардавом бўлишимизни насиб этсин! Омин!
Нозимжон Иминжонов тайёрлади
Фикр фалсафаси
Хаёл қилинг, йўлда кетяпсиз. Қаршингиздан «Таъқиқланган, ўтиш мумкин эмас» деган ёзувли огоҳлантирувчи белги чиқди.
Нима қиласиз? Шунда ҳам бепарво ўтиб кетаверасизми?
Аниқки, ёзувдаги сўзни ўқиб унга амал қиласиз. Нима учун бундай экан деб ўйлаб ўтирмайсиз. Балки бу ишни қилганга ич-ичингиздан ташаккурлар айтасиз. Ҳеч қачон таъқиқ белгисини «ҳуррият»дан маҳрумлик сифатида баҳоламайсиз. Балки бу ишга саломатлик гарови сифатида қарайсиз.
Бир фикр қилинг!
Шариъатда ҳам шундай таъқиқлар бор. Баъзилар уни ҳурриятдан чеклаш деб ўйлайди. Аслида ундай эмас.
إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ
Зотан, У ҳаддан ошувчиларни севмас. (Аъроф сураси, 55 оят)
Лутфуллоҳ Жахонгиров,
Андижон вилояти «Эркабой девона» жоме масжиди имом-хатиби
Мақолалар
