Аллоҳ таолога беадад ҳамду санолар бўлсинки, юртимиз тупроғи серунум, гўзал боғлари серҳосил. Дарҳақиқат, бозорлар ва дастурхонларимиздаги тўкин-сочинлик далалардаги ҳосилнинг мўллигидандир. Барча ҳосиллар Парвардигоримизнинг изни ва марҳамати ила сероб бўлмоқда. Ўсимлик олами Аллоҳ таолонинг инсонга ато қилган улуғ неъматларидан бири бўлиб, усиз ер юзида ҳаёт ҳам бўлмас эди. Шунинг учун ҳам Аллоҳ таоло бу оламни инсонга восита бўлсин, унга ва унинг чорвасига ризқ бўлсин деб яратганини кўп марта эслатади.

Деҳқончилик ва зироат улуғ ва фазилатли амалдир. Чунки кўплаб ояти карималарда боғлар ва далаларнинг ҳосили Аллоҳ таолонинг изни ва иродаси ва осмондан туширадиган сув неъмати билан етилиши баён этилган. Бу эса деҳқон ва боғбонларнинг меҳнати Аллоҳнинг назари остида эканига ва Аллоҳ таоло уларга мададкоригига далолат қилади. Бунга мисол қуйидаги оятлардир: “Биз осмондан баракотли сув (ёмғир) ёғдириб, у билан боғларни ва ўриб олинадиган донларни ундирдик. Шунингдек, зич мевали, шохлари баланд хурмоларни ҳам. Бандаларга ризқ бўлсин учун (шундай қилдик). Яна у (сув) билан “ўлик” шаҳарни (ерни) “тирилтирдик”. (Қабрлардан тирилиб) чиқиш ҳам мана шундай бўлур” (Қоф сураси, 9-11 – оятлар).

Она диёримизнинг бепоён ҳудудларида, айниқса, қишлоқ минтақаларида яшовчи ҳар бир инсонга моддий фаровонликнинг асосларидан бири деҳқончилик ва зироат экани яхши маълум. Улар ўзларининг фидокорона меҳнатлари билан ватанимиз бойлигига бойлик қўшиш ва халқимиз ҳаёти учун зарур бўлган барча қишлоқ хўжалиги, чорвачилик маҳсулотларини етказиш ҳамда уларни қишки мавсумга захира этишда куч-ғайрат сарфламоқдалар.

Жаноб Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам деҳқончилик ва кўчат ўтқазишга жуда кўп тарғиб этиб: “Агар қиёмат қойим бўлиб қолса-ю, қайси бирингизнинг қўлингизда экаман деб турган кўчат ниҳоли бўлса, уни экиб қўйсин”, дедилар.

Бошқа бир ҳадисларида эса: “Қайси бир киши бирон бир дарахтни экса, Аллоҳ таоло экувчи томонидан экилган дарахт берган ҳосил эвазига унинг номаи аъмолига ажру савоблар ёзади”, деганлар.

Яна бундай дейдилар: “Мусулмон киши бир дарахт ўтқазса ёки бир нарса экса, бас ундан қуш ёки инсон тановул этиб, манфаатланса, шу сабабдан у киши эҳсон қилганлик савобига эришур”.

Шундай экан, ўзимиз яшаб турган хонадонимиз ҳовлиси, томорқасига кундалик эхтиёжимизга керак бўладиган турли хил маҳсулотларини экиб етиштирсак, бундан нафақат ўзимиз, балки ҳайвонлар ва қушлар ҳам манфаат топади.

Азизлар! Бу кунларда карантин сабаб кўпчилигимиз хонадонимизда, ўз оиламиз билан биргамиз. Ота-оналаримиз хизмати, фарзандлар тарбияси билан бир қаторда ҳовлимизда мавжуд экин майдонларидан унумли фойдаланган ҳолда рўзғоримиз учун зарурий экинларни эксак бир кун ўз мевасини беради. Қолеверса, халқимизда “Ерни боқсанг, ер сени боқади” деган нақл ҳам бежиз айтилмаган.

Ғанижон ИСЛОМОВ,

Қува тумани бош имом-хатиби.

*** Ҳайит намозлари ҳукми ва шартлари ***

Ҳайит намозлари жума намози фарз бўлган кишиларга вожибдир. Фақат хутба ҳайит намозларида суннатдир.

Хутбани ҳайит намозидан аввал ўқиш ёки хутба ўқимасдан ҳайит намозини ўқиш карохат билан жоиздир.

*** Рамазон ҳайитининг мустаҳаблари ***

Рамазон ҳайитида қуйидаги ўн уч нарса мустаҳабдир:

1. Масжидга кетмасдан аввал тоқ бўлиш шарти билан, хурмо ёки бирор ширинлик ейиш.
2. Ғусл қилиш.
3. Тишларни мисвок (ёки тиш чўткаси) билан тозалаш.
4. Хушбўйланиш.
5. Энг чиройли кийимларни кийиш.
6. Ўзига вожиб бўлса, ҳайит намозидан аввал фитр садақасини бериш.
7. Учраган ҳар бир инсонга табассум билан хушмуомалада бўлиш.
8. Иложи борича кўпроқ садақа бериш.
9. Эрталаб барвақ туриш.
10. Ҳайит намози ўқиладиган масжидга эртароқ ва илдам қадамлар билан бориш.
11. Бомдод намозини уйига яқин бир масжидда ўқиш.
12. Бундан сўнг пиёда, ҳайит намози ўқиладиган масжидга бориш.
13. Иложи бўлса, бошқа бир йўлдан уйига қайтиш.

Ҳайит намозидан аввал масжидда, уйда ва намоздан сўнг эса масжидда нафл намоз ўқиш макруҳдир.

*** Ҳайит намозининг вақти ***

Ҳайит намозининг вақти, қуёшнинг бир ёки икки найза бўйи (уч ё тўрт метр) кўтарилишидан бошлаб то заволигача бўлган вақтдир.

*** Ҳайит намозларини ўқиш тартиби ***

Ҳайит намозига ният қилиб, такбири таҳрима айтилади. Сўнгра қўллар боғланиб сано ўқилгач, уч марта такбир айтилади ва ҳар бирида қўллар кўтарилади, биринчи ва иккинчи такбирларда қўлни пастга қўйиб юбориб, учинчисидан сўнг боғланади.

Сўнгра хуфя «Аъузу» ва «Бисмиллаҳ»ни айтгач, жаҳран Фотиҳа ва зам сура ўқийди ва руку қилади. Ҳайит намозларининг дастлабки ракатида Аъло сурасини ўқиш мандубдир, иккинчи ракатни «Бисмиллаҳ» билан бошлаб Фотиҳа ва зам сура ўқигач, биринчи ракатда бўлганидек, қўлларни кўтар­ган ҳолда, уч марта зиёда такбир айтилади. Учала такбирда ҳам қўллар кўтарилгач, ёнига қўйиб юборилади ва тўртинчисида рукуга борилади. Намоз ўқиб бўлингач, хатиб хутба ўқийди ва унда фитр садақасининг ҳукмини тушунтиради. Ҳайит намозини имом билан бирга ўқий олмаган киши (сўнгра) қазосини ўқимайди. Ҳайит намозини ўқиш бирор узр туфайли, фақатгина иккинчи кунга кечиктирилиши мумкин.

*** Қурбон ҳайтининг ҳукми ***

Қурбон ҳайитининг ҳукмлари айнан Рамазон ҳайитининг ҳукмлари кабидир. Фақат (киши ширинлик) ейишни намоздан кейинга қолдиради ва (масжидга кетаётганида) йўлда такбирни баланд овоз билан айтади. Имом хутбада Қурбонлик ҳукмларини ва ташриқ такбирини тушунтиради. Намоз бирор-бир узр туфайли уч кунгача кечиктирилиши мумкин.

***Ташриқ такбирининг ҳукми, муддати ва кимларга вожиб бўлиши***

Ташриқ сўзининг луғавий маъноси «қуёш нурида гўштни қуритиш» деганидир. Арабларда ҳайитнинг биринчи, иккинчи, учинчи кунлари қурбонлик гўштларини қуритиш одат бўлгани учун бу кунларга ташриқ кунлари деб ном берилган. Баъзи олимларга кўра, бу сўзнинг «жарангдор овоз билан такбир айтиш» деган маъноси ҳам бор.

Арафа куни бомдод намозидан бошлаб, ҳайитнинг тўртинчи куни аср намозигача (аср намози билан биргаликда 23 вақт) ҳар фарз намоз ўқилганидан сўнг, мунфарид (якка намоз ўқувчи), жамоат, имом, муқим, мусофир, шаҳарлик, қишлоқлик, аёл ва эркак ҳар бир намозхонга ташриқ такбирини айтиш вожибдир. Бутун Ислом ўлкаларида фатво шунга кўрадир.

*** Ташриқ такбири ***

Ташриқ такбири қуйидагича:

Аллоҳу акбар, Аллоҳу акбар, ла илаҳа иллаллоҳу валлоҳу акбар, Аллоҳу акбар ва лиллаҳил ҳамд.

Изоҳ: Пайғамбаримиз, соллаллоҳу алайҳи ва саллам, ара­фа куни бомдод намозида жамоатга юзланиб: «Шу кунларда сиз айтадиган ва Пайғамбар ҳам айтган энг хайрли сўзлар «Аллоҳу акбар, Аллоҳу акбар, ла илаҳа иллаллоҳу валлоҳу акбар, Аллоҳу акбар ва лиллаҳил ҳамд» сўзларидир» деганлар.

Ривоятга кўра, ташриқ такбирининг тарихи шундай: Ҳазрат Иброҳим, алайҳиссалом, ўғли Исмоилни, алайҳиссалом, Аллоҳ учун қурбон қилмоқчи бўлган пайтда бирдан Жаброилнинг, алайҳиссалом, бир қўчқор билан тушишлари Иброҳимни, алайҳиссалом, қўрқитади. Жаброил, алайҳиссалом, ерга тушар экан, «Аллоҳу акбар» дейдилар. Ўзини қўлга олган Иброҳим, алайҳиссалом, эса «Аллоҳу акбар ва лиллаҳил ҳамд», деб жавоб берадилар.

*** Қуёш тутилганида ўқиладиган намоз ***

Қуёш тутилганида нафл намозга ўхшаш икки ракат намоз ўқиш суннатдир. Бу намоз азон ва иқоматсиз, хутбасиз, махфий қироат билан, жума имоми, давлат бошлиғининг вакили имомлигида ўқилади. Ҳар икки ракатнинг руку ва саждаларини узунроқ қилиш суннатдир. Намоздан сўнг имом қиблага қараб ўтириб ёки жамоатга қараб тик туриб, қуёш очилгунча дуо қилади, жамоат омин деб туради. Имом бўлмаса қуёш тутилганидаги намоз жамоатсиз ўқилади.

Изоҳ: Ривоятга кўра, Пайғамбаримиз, соллаллоҳу алайҳи ва саллам, даврларида бир куни қуёш тутилди, у киши халқни тўплаб, икки ракат намоз ўқишди. Бу намозда узоқ қиёмда турганидан сўнг руку қилдилар, рукуда узоқ вақт қолдилар, сўнг сажда қилдилар, узоқ муддатли бир саждадан сўнг иккинчи ракатга турдилар, иккинчи ракат ҳамм жута чўзилди ва намоз тугади, Қуёш очилди.

Бу ҳақда Пайғамбаримиз, соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Бу Аллофнинг қулларини ўз қудрати билан қўрқитиши – ибрат олинадиган ҳодисадир. Қуёш тутилишини кўрсангиз, энг яқин фарз намозга ўхшаш намоз ўқингизлар», деганлар.

*** Ой тутилганида ўқиладиган намоз***

Кундуз пайтидаги қоронғу зулмат, шиддатли шамол ёки қаттиқ қўрқув (зилзила, оғир юқумли касаллик ва ой тутилиши) ҳолатида ҳар ким якка ҳолда икки ракат нафл намоз ўқийди.

Қуёш ва ой тутилганида икки ракат нафл намоз ўқиш суннатдир. Бу эса мусулмонларнинг бу ҳодисалардан дахшатга тушиб, қўрқишларидан далолат бермайди. Қуёш ва ой Аллоҳнинг буюк неъматларидандир. Бири кундуз, бири кечани ойдинлатади. Бу неъматларнинг фойдаларини олимлар ҳали тўлиқ ўрганмаганлар. Гўё улар йўқ бўлгандек туюладиган тутилиш асносида бу неъматларнинг Яратувчисига шукр қилиш, намоз ўқиш лозимдир.

*** Ёмғир сўраш дуоси ***

Истисқо Аллоҳ таолодан истиғфор тилаб, махсус ҳолда ёмғир ёғдиришини сўрашдир. Истисқода намоз жамоат билан ўқилмайди. Кетма-кет уч кун эски, тоза, ҳатто солинган кийимларни кийиб, бўйни эгик, тавозеъ ва хушуъ билан, яёв холда чўлга (сахрога) шаҳар ва қишлоқ ташқарисига чиқиш, чиқишдан олдин ҳар кун садақа бериш мустаҳабдир. Болалар ва кекса кишиларни, болали ҳайвонларни ҳам олиб чиқиш мустаҳабдир.

Изоҳ: Чунки улар раҳматнинг тушишига (ёмғир ёғишига) сабабчи бўладилар. Пайғамбаримиз, соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Сизнинг орангиздаги заифлар, муҳтожлар кундалик ризқингизни таъминлаяптилар ва (улар туфайли) мушкул шиларингизда керакли ёрдамни олмоқдасиз», дедилар. Бошқа бир ҳадиcдa эса: «Аллоҳдан қўрқувчи ёшлар, ўтловчи ҳайвонлар, бели букик қариялар, она сутидан ажрамаган бегунаҳ, гўдаклар бўлмаса эди, устингизга самодан балолар ёғарди», деганлар.

Маккаи Мукаррама ва Қуддус халқи истисқо учун шаҳар ташқарисида эмас Масжидул Ҳаром ва Масжидул Ақсода тўпланадилар, Пайғамбаримизнинг, соллаллоҳу алайҳи ва саллам, шаҳарлари Мадинада халқ Қубо масжидига йиғилади.

Қиблага қараб, имом тик турган ҳолатда қўлини кўтариб дуо қилади. Жамоат қиблага қараб ўтирган жойида «Омин» дейди ва ушбу дуо ўқилади:

Аллоҳумма асқина ройсан муғисан ханиан мариан, ғодақон ажилан ғойро роисин мужиллилан соҳҳан табакан даиман.

Маъноси: Аллоҳим! Бизга бизни шиддатдан қутқарувчи, зоҳирий ва ботиний фойдали, мўл, баракали ҳар ённи ўз ичига олган, ҳаp ёнга оқадиган, ҳаp ённи ҳўл қиладиган давомий ёмғирни бергин.

Бу ва бунга ўхшаш дуолар махфий ёки жаҳрий ўқилади. Истисқода кийим тескари қилинмайди. Дуода зиммий (мусулмон блмаган) киши иштирок этмайди.

Ҳазрати Ойишадан ривоят қилинишига кўра, бир куни халқ Пайғамбаримизга, соллаллоҳу алайҳи ва саллам, ёмғир ёғмаётганидан шикоят қилди. Пайғамбаримиз, соллаллоҳу алайҳи ва саллам, майдонда минбар қуришни буюрдилар ва бутун халқнинг тўпланиши учун бир кунни тайинладилар. Тайинланган кун қуёш чиқиб-чиқмай ўрнатилган минбарга Пайғамбаримиз, соллаллоҳу алайҳи ва саллам, чиқиб ўрнашиб, такбир ва Аллоҳга ҳамду сано айтгач, халққа юзланиб:

«Эй халқ, сиз менга келиб, ерларингизда қурғоқчилик бўлгани, вақтида ёмғир ёғмаётганидан шикоят қилдингиз. Аллоҳим сизга дуо қилишингизни буюрди, истагингизни бажаражагини ваъда қилди» дедилар. Сўнг: «Ҳамд оламларнинг Парвардигорига хосдир. У сақловчи ва кечирувчидир, ҳисоб-китоб кунининг Эгасидир. Ундан бўлак илоҳ йўқдир ва у хоҳлаганини қилгувчидир. Аллоҳим сен бойсан, биз эса сенга муҳтож фақирлармиз, бизга ёмғир бер ва уни бизга хайрли айла» деб дуо қилдилар. Кейин қўлларини осмонга кўтардилар (кўлтиқлари кўринди) устларидаги кийимни тескари кийиб, халққа юзландилар, минбарда узоқ муддат бу вазиятда туриб, кейин пастга тушиб, икки ракат нафл намоз ўқидилар. Намоздан кейин шаррос ёмғир ёғмагунча масжидга қайтмадилар. Кучли ёмғир бошлангач, халқ пана жой ахтариб, тарқалишганида, олд тишлари кўринадиган ҳолда кулдилар ва «Гувоҳлик бераманки, Аллоҳ ҳар ишга қодирдир ва яна гувоҳлик бераманки, мен унинг қули (бандаси) ва элчисидирман», дедилар.

Зиммийларни (мусулмон бўлмасалар-да, исломий ўлкада жизя ва хирож тўплаб яшовчилар) дуога чиқармаслик сабаби, агар дуодан сўнг ёмир ёғса, авом халқ уларнинг дуолари ҳам қабул бўлиб, ёмғир ёғди, уларнинг дини ҳам ҳақ экан, деб ўйлаб, имонлари сусайишидан сақланишидир.

*** Хавф (қўрқув) намози ***

Ҳукми ва сабаби

Хавф намозини фақат душман ва йиртқич ҳайвон олдида ёки сув тошқини ва ёнишдан қўрқиш ҳолатида ўқиш жоиздир.

Бутун жамоат бир имомга эргашишни хоҳласалар, имом жамоатни иккига бўлади.

Бир гуруҳни душман қаршисида қолдиради, бошқа гуруҳ билан намоз ўқишни бошлайди. Ўқиладиган фарз на­моз икки ракатли бўлса бир, тўрт (ёки уч) ракатли бўлса, икки ракат ўқиганидан сўнг, биринчи жамоат душман олдига боради. Уларнинг ўрнига иккинчи гуруҳ келиб, имомга эргашади. Имом намознинг қолган қисмини ўқиб, ўзи салом беради. Иккинчи гуруҳ, душман олдига қайтгач, биринчи гуруҳ ўринларига қайтиб, Қуръон ўқимасдан намозларини тугатадилар, салом бериб душман олдига қайтадилар. Иккинчи жамоат ҳам намознинг қолган қисмин жойларига қайтиб ёки душман қаршисида, холироқ жойда ўқиб тугатади.

Изоҳ: Намозларининг иккинчи қисмини ёлғиз ўқийдиган пайтда биринчи гуруҳ лоҳиқ, иккинчиси масбуқ эди, шунинг учун биринчи гуруҳ намознинг иккинчи қисмида Қуръон (қироam қилмайди) ўқимайди, иккинчиси ўқийди. Маълумки, масбуқ намознинг бошида имомга етишолмаган кишидир. Бу киши имомнинг саломидан сўнг намознинг етишолмаган қисмини ўзи қироат билан ўқиб тугатади. У ҳолда, ҳукмга кўра, масбуқ ҳолатида бўлган иккинчи жамоат намознинг имом билан қилмаган қисмини қироат қилиб тамомлайди. Лоҳиқ эса намозни имомга эргашиб бошлаган бўлса ҳам, қандайдир сабаб билан намознинг бошқа қисмини имом билан ўқимаган кишидир. Бу киши имомнинг саломидан кейин, намознинг ўқилмаган қисмини қироатсиз тугатади. Биринчи гуруҳ намоз­нинг биринчи қисмини ўқиб, душман олдига қайтганига кўра, намознинг иккинчи қисмини ўқиш чоғида лоҳиқ ҳукмида бўла ди. Шунинг учун қироат қилмайди.

1. Кучли қўрқув чоғида ҳамма от-улов ёки шунга ўхшаш восита устида кучи етган томонга қараб, намозни имо-ишора билан якка-якка ўқийди.
2. Хавф намози душман билан юзлашиб турилганида жоиздир.
3. Намоз асносида қуролларнинг ёнда бўлиши мустаҳабдир.
4. Жамоат бир имомнинг орқасида намоз ўқишни талаб қилмасалар, ҳар бир гуруҳ, хавф-хатарсиз ҳолатдагидек, ўз имомлари билан ўқишлари афзалдир.

Такрорлаш учун саволлар

Қуйидаги саволларга ўйлаб, жавоб беринг:

1. Витр намозининг ҳукми нима? Неча ракатдан иборат ва қандай ўқилади? Қунут дуосининг маъноси қандай? Қунут дуоси қачон ўқилади? Калималари қандай? Бомдод намозида қунут дуосини ўқийдиган (Шофеъий мазҳабидаги) имомга иқтидо қилгач Ҳанафий мазҳабидаги киши қандай ҳаракат қилади? Витр намози қачон жамоат билан ўқилади?
2. Суннати муаккадаларни санаб беринг. Икки ракатдан ортиқ нафл намоз ўқиб, намоз сўнгига қадар ташаҳҳудда ўтирмаган кишининг ҳукми нима?
3. Таҳиятул масжид, хожат ва тунги намозларнинг ҳукмини айтиб, ибодат билан ўтказиш мандуб бўлган кечаларни санаб беринг.
4. Ўтирган ҳолда, от ёки шаҳар ташқарисида бирор воситага минган, бирор нарсага суянган ҳолда ўқилган нафл намозларнинг ҳукмипи айтиб беринг.
5. Миниладиган ҳайвон устида ўқилган фарз ва нафл намозларнинг ҳукми қандай? Миниладиган ҳайвон (туя) ўркачи устида ўқилган намозларни тафсилотлари билан тушунтиринг.
6. Кемада намоз ўқишнинг ҳукмини тафсилотлари би­лан тушунтиринг.
7. Таровеҳ намозининг ҳукмини, вақтини ва неча ракатлигини айтиб беринг.
8. Каъбанинг ичида, устида ва атрофида ўқилган намознинг ҳукмини айтиб беринг.
9. Ибодат ҳукмларининг ўзгаришига сабаб бўладиган энг қисқа сафар муддати қанча? Қайси намозлар қисқартилади? Сафар ниятининг саҳиҳ. бўлиши учун лозим бўлган шартларни изоҳлаб, намозни қисқартиришнинг ҳукмий (сафар) муддатини ва намозни қисқартирмай, тўлиқ ўқиган мусофирнинг ҳукми қандай бўлишини баён қилинг.
10. Мусофирнинг муқимга ва муқимнинг мусофирга (намозда) иқтидо қилишининг ҳукмини, сафар мобайнида қазо бўлган намозлар сафар тамом бўлгач; муқимликда қазо қилинган намозлар сафар асносида қандай ўқилишини айтиб беринг.

• Ватан ҳақидаги ҳукмларни баён қилинг. Ватани иқомат нима билан бекор бўлади?

12. Беморнинг намозларини тафсилотлари билан тушун­тиринг. Бемор қачон намозни кечиктиради? Қачон ундан намоз соқит бўлади? Қазо қолдирган намозларини васият қилиши қачон жоиз, қачон жоиз эмас?
13. Қазо қолган намозлар қандай тартибда ўқилади? Бундай тартиб билан ўқиш мажбурияти нима билан соқит бўлади? Киши фарз намозини ўқиётганида қазо қолган намози эсига тушса, нима қилади?
14. Киши ёлғиз ўзи намозни бошлагач, қандай ҳолатда намозини бузиб, жамоатга қўшилади? Қандай ҳолатда ўзи ўқиб тугатади?
15. Қайси суннат намозларнинг қазосини қачон ўқиш жоиз? Қачон фарзлардан аввал нафл намоз ўқиш мумкин? Қандай ҳолатларда азон айтилган масжиддан чиқиб кетиш жоизлигини баён қилинг.
16. Саҳв саждасининг ҳукми қандай ва сабаблари нима? Қасддан қилинган хатоларнинг қайсиларида саҳв саждаси қилинади? Саҳв саждасининг вақтини, қачон соқит бўлишини ва имом саҳв саждаси қилмайдиган намозларни айтиб беринг.
17. Биринчи ёки иккинчи ташаҳҳудда «Аттаҳийёту» ўқиёттанида адашиб кетган ёки намозда шубҳага тушган кишининг ҳукмини баён қилинг.
18. Тиловат саждасининг ҳукмини, сабабини, вақтини ва сажда оятларининг сонини тафсилотлари билан тушунтиринг. Сажда қилиши лозим бўлган ва лозим бўлмаган кишини, сажда ояти такрор-такрор ўқилганида тиловат саж­даси қачон адо бўлишини изоҳлаб беринг. Тиловат саж­дасининг саҳиҳ бўлиш шартларини, шаклини ҳамда шукр саждасининг ҳукми ва шаклини тушунтириб беринг.
19. Жума намозининг ҳукмини, фарз ва саҳиҳ бўлиш шартларини айтиб беринг. Сўнгра шаҳарда, Минода қачон жума намози ўқиш жоиз бўлишини, ҳамда хутбада (Аллоҳ таолога) ҳамд айтиш (каби нарсалар) билан кифояланиш ҳукмларини баён қилиб беринг. Хутбанинг суннатларидан ўнтасини санаб беринг.
20. Ҳайит намозларининг ҳукмини, шартларини, вақти ва адо этиш тартибини тушунтиринг. Қурбон ва Рамазон ҳайити намозлари ҳукмлари орасидаги фарқни изоҳланг. Ташриқ такбирининг ҳукмини, вақтини ва кимларга ло­зим эканини баён қилинг.
21. Кусуф (қуёш тутилиши) намозининг ҳукмини, шаклини, истисқо (ёмғир дуоси) намозининг ҳукмини ҳамда бунинг учун нималар мустаҳаб эканини тушунтириб беринг.
22. Хавф намозининг ҳукмини, сабабини айтиб, бу намозни бир имомга иқтидо қилиб ўқимоқчи бўлганларида ёки алоҳида-алоҳида имомлар орқасида ўқишга келишиб олганларида намоз қандай адо қилинишини, хавф жуда кучли бўлганида қандай ўқилишини тушунтириб беринг.

КЕЙИНГИ МАВЗУЛАР:

РЎЗА КИТОБИ:

Рамазон рўзаси фарз бўлиш сабаби;

Ҳукми ва фарз бўлишининг шартлари;

Рўза тутишнинг вожиб бўлиш шартлари;

Рўза тутишнинг дуруст бўлиш шартлари учта;

Рукни;

Рўза тутиш натижаси;

Рўзанинг сифати ва қисмлари;

Рамазон ойининг кўриниши ва шубҳали кун Рамазон қандай собит бўлади?

Ойни кўриш;

Ой (ҳилол);

Рўзани бузмайдиган нарсалар;

Рўзани бузиб, қазо ва каффоратга сабаб бўладиган ҳолатлар;

Каффоратни бекор қилувчи ҳолатлар;

Рўза каффорати;

Каффоратларнинг бирлашуви;

Барчамиз орзиқиб кутувчи муқаддас Рамазон ойи эзгулик, меҳр-мурувват, хайр-саховат, диёнат айёми саналади. Бугунги кунда кузатилаётган синовли вазият Рамазон ойида ҳам ўзига хос ёндашувни талаб этмоқда.

ЎзА мухбири Ўзбекистон мусулмонлари идораси раисининг биринчи ўринбосари Ҳомиджон ИШМАТБЕКОВ билан шу ҳақда суҳбатлашди.

– Дастлаб, Рамазон ойи қачон бошланиши ҳақида тўхталиб ўтсангиз.

– Бисмиллаҳир роҳманир роҳим. Рамазони шариф ойи ҳадиси шарифга биноан ҳилолнинг кўриниши билан бошланади. Шу кунларда Ўзбекистон мусулмонлари идораси Рамазон ойи ҳилолининг кўриниши қайси кунга тўғри келишини аниқлаш борасида зарур чора-тадбирларни амалга оширмоқда. Жумладан, бу борада Абу Райҳон Беруний номидаги Астрономия институти мутахассислари билан ҳамкорлик қилинмоқда. Қолаверса, хорижий ва қўшни давлатлар диний идораларининг ушбу масала юзасидан фикрлари ўрганилмоқда. Хусусан, қўшни Қозоғистон ва Қирғизистон Республикалари диний идоралари масъуллари билан айнан шу масалада видеомулоқот ташкил қилдик. Иншааллоҳ, яқин кунларда 2020 йилги Рамазон ойининг қайси куни бошланиши эълон қилинади.

– Маълумки, ёшу қари рўза тутишни ният қилади. Карантин пайтида эса иммунитетни тушириб юбормаслик, тез-тез қўлни ювиб, баъзан оғиз чайиб туриш кераклиги ҳақида айтилмоқда. Бундай вазиятларда тавсиялар, айнан карантин билан боғлиқ шароитда рўза тута олмаган кишилар нима қилади?

– Аллоҳ таоло бандага унинг тоқати етмайдиган нарсаларни юкламайди. Рўза ибодатида ҳам худди шундай енгилликлар мавжуддир. Аллоҳ таоло рўза тутишга қуввати етмайдиган тоифадаги инсонларга рўза тутмасликка рухсат берган. Улар – рўза тутишга ярамайдиган қариялар, сурункали касаллар, соғайиши умид қилинмайдиган касаллар. Бу тоифадагилар ҳар бир кун учун фидя тўлайдилар. Мазкур тоифадан ташқари, ҳомиладор ва эмизикли аёллар агар рўза тутиш ўзи ва боласига зарар бўлса, шунингдек, мусофирлар шу кунларда тутмаслиги мумкин. Бу тоифадагилар кейинчалик кунига кун рўзанинг қазосини тутиб берадилар.

Ҳозирги кунда бутун дунёни қамраб олган коронавирус пандемияси сабабли рўза тутишда қуйидаги маълумотларни тақдим этамиз. Буни Миср фатво ҳайъати ижтимоий тармоқлардаги саҳифаларида эълон қилди.

Коронавирус касалига чалинмаган, рўза тутиш шартлари тўлиқ топилган соғлом кишилар рўза тутишлари фарздир. Чунки рўза айримлар ўйлаганидек иммунитетни камайтирмайди, аксинча, иммунитетни кучайтиради.

Вирусни юқтирган беморларга келсак, агар (диёнатли, адолатли, бу борада чуқур билимга эга) шифокорлар рўза бу беморларга зарар қилади, десалар, бу ҳолатда бемор ўзининг ҳаётини сақлаб қолиш учун шифокор буйруғига бўйсуниши лозим бўлади. Чунки бундай ҳолатда инсон ҳаётини сақлаб қолиш рўзадан муқаддам туради.

Вирусга чалинмаслик учун тавсия қилинаётган “тез-тез қўлни совунлаб ювиш, антисептик воситалар билан қўлларни тозалаш кераклиги” рўзага таъсири йўқ, яъни бу ишлар билан рўза очилмайди. Оғизни чайиб туриш эса агар сув оғиз ичига ўтиб кетмаса, у ҳам рўзани очмайди.

– Халқимиз саховатли, айниқса, рўза кунларида эҳсон қилгиси келади. Бу йилги закот, фитр ва фидя садақалари миқдори аниқми?

– Ўзбекистон мусулмонлари идораси Фатво ҳайъати 1 грамм тиллонинг бугунги кундаги ўртача нархи 250 минг сўм эканини эътиборга олиб, милодий 2020 йил (ҳижрий 1441 йил) учун ЗАКОТ нисобини (85 грамм тилло) 21 миллион 250 минг сўм деб белгилади. Мазкур қийматнинг қирқдан бири (1/40), яъни 531 минг 250 сўмга тенг бўлади.

Шунга кўра, зарурий эҳтиёжидан ташқари бир йил давомида 21 миллион 250 минг сўмдан ортиқ маблағга эга бўлган киши, жами маблағининг қирқдан бирини закот сифатида камбағал ва фақирларга беради.

Фитр миқдорига келсак, маълумки, фитр садақаси Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳадисларига биноан тўрт нарсадан чиқарилади. Улар буғдойдан ярим соъ ёки арпадан бир соъ, ёхуд майиздан ярим соъ, хурмодан бир соъдир. Бир соъ тақрибан (≈) 4 килограммдир. Айни пайтда, мазкур нарсаларнинг нархлари ўрганилмоқда. Тез кунда сўмдаги миқдори баён қилинади.

Фидя миқдори ҳақида тўхталадиган бўлсак, унинг миқдори бир мискиннинг бир кунлик озиқ-овқати баробарида бўлиб, унинг сўмдаги қиймати фитр миқдори аниқ бўлиши билан маълум бўлади.

– Рамазон эҳсонини хайрия марказларига бериш ҳақида айтилмоқда. Бунинг тартиби қандай бўлади. Тақсимоти қанақа бўлади? Кимларга берилади, алоҳида йиғиладими?

– Закот – Исломнинг бешта асосий устунларидан учинчисидир. Мол-мулки шариат белгилаб қўйган маълум миқдорга, яъни нисобга етган мусулмон киши ҳижрий-қамарий бир йил ўтиши билан аслий ҳожатларидан ортиқча маблағининг қирқдан бир қисмини, яъни 2,5 фоизини шаръан белгиланган жойларга бериши фарзи айндир.

Закотнинг шарти иккитадир. Биринчиси – закот олувчига закотни мулк қилиб бериш, яъни ўша берилаётган мол-мулк олувчининг моли бўлмагунча закот адо бўлмайди. Шунинг учун ҳам закотни кўприк, йўл, сув омбори каби кўпчилик фойдаланадиган нарсаларга сарфланмайди. Иккинчиси эса – закот миқдорини молидан ажратиш пайтида ёки фақирга беришда закот, деб ният қилишдир.

Закот кимга берилиши ҳақида Қуръони каримда очиқ баён қилинган бўлиб, жумладан, шундай дейилади: “Албатта, садақаларни фақат фақирлар, мискинлар, унда (садақа ишида) ишловчилар, диллари ошна қилинувчи (кофир)лар, (пул тўлаб озод этилувчи) қуллар, қарздорларга ва Аллоҳ йўлида ҳамда йўловчига (мусофирга бериш) Аллоҳ (томони)дан фарз (этилди). Аллоҳ илмли ва ҳикматли зотдир” (Тавба сураси, 60-оят).

Демак, закот бериладиган саккиз тоифа инсонлар бор. Булар фақир – моли нисобга етмаган шахс, мискин – ҳеч нарсаси йўқ киши, закот йиғиш ишида банд бўлганлар, диллари Исломга ошно қилинувчи ғайри динлар, мукотаб қуллар. Шунингдек, агар зиммасидаги қарзини берса, пули нисобдан камайиб қоладиган қарздор киши, Аллоҳ йўлида юрганлар (бунда асосан муҳтож бўлиб қолган ҳожилар тушунилади), йўлда қолганлар (моли бору ўзи билан бирга эмас) ҳам шу тоифага киради.

Юқорида санаб ўтилганлардан икки тоифаси: “диллари Исломга ошно қилинувчилар” ва “мукотаб қуллар” бугунги кунда мавжуд бўлмаганлиги учун закот бериладиганлар қаторидан чиқарилган.

Закотни вакил орқали ҳам муҳтожларга бериш мумкин. Пайғамбар алайҳиссалом даврларида ва ундан кейинги пайтларда закот йиғиш ишида банд бўлган мухсус кишилар тайинланар, мулкдор мўмин-мусулмонлар ўша закот моллари йиғилиб, муҳтож оилаларга тарқатилар эди. Ҳозирги кунда ҳам кўплаб хайрия марказлари ташкил этилган бўлиб, жамиятдаги муҳтож қатламни қўллаб-қувватлаб келишмоқда. Жумладан, Ўзбекистон мусулмонлари идорасининг қошида “Вақф” хайрия жамоат фонди ташкил этилган. Ушбу хайрия жамоат фонди закот ва фитр садақаларни йиғиш ва ўз эгаларига топширишни айни шариатимиз кўрсатмаларига мувофиқ амалга оширмоқдалар. Шунингдек, ҳозирда мўмин-мусулмонларимиз бошқа хайрия марказларини вакил қилиш орқали ҳам закотларни адо этишлари мумкин. Бунда, ўша хайрия марказлари закот сифатида жамғарилган маблағларга алоҳида ҳисобга олишлари ва юқорида санаб ўтилган закот бериш мумкин бўлган қатламгагина тақдим этишлари лозим бўлади.

– Карантин даврида Рамазон ҳайити намози қандай ўқилади?

– Карантин пайтида Рамазон ҳайитини ўқиш мусулмонлар зиммасидан соқит бўлади. Уни уйда жамоат бўлиб ҳам, ёлғиз ҳолда ҳам адо қилинмайди. Чунки Рамазон ҳайитининг адо қилиниш ва дуруст бўлиш шартлари жума намозининг шартлари кабидир. Карантин пайтида жума намозини адо қилиш шартлари топилмайди.

Маълумки, вирусли касалликлар эпидемияси сабабли карантин эълон қилинса, мўмин-мусулмонларнинг жонини саломат сақлаш учун динимиздаги жамоавий ибодатларнинг ҳукми ўзгаради. Яъни, жамоат бўлиб ибодат қилиш касаллик тарқалишига шароит яратгани учун, ҳар бир мусулмон ўз уйида оила аъзолари билан ибодатларни адо қилади. Яқинлашиб келаётган Рамазон ойидаги Таровеҳ намози суннат намозларидан бўлгани сабабли, уни ҳам уйда адо қилинади.

Жамоавий ибодатлар ичида жума намози адо қилишнинг ўзига хос ҳукмлари бўлиб, уни уйда ўқишнинг иложи йўқ. Шунинг учун жума намози ўрнига одатдагидек пешин намози ўқилади. Икки ийд намознинг адо қилиниш ва дуруст бўлиш шартлари ҳам худди жума намозиники кабидир.

Карантин ҳолатида ийд намози ўқилмасада, ҳайит кунлари қилинадиган бошқа савобли амаллар бор. Ийди Рамазон кечаси ҳам муборак кечалардан ҳисобланади. Бу кечани ибодат, зикру тасбеҳ билан ўтказиш мақсадга мувофиқ. Ийд куни покланиш, хушбўйланиш, янги тоза кийимларни кийиш, энг асосийси хурсандчилигини изҳор қилиш суннатдир. Ҳайит куни қуёш чиққандан кейин Зуҳо, Чоштгоҳ каби нафл намозларни адо қилиб, Аллоҳ таолодан офият ва ҳожатларини сўраш чиройли амаллардан.

Ҳозирги шароитда барчамиз иттифоқ бўлиб, шариатимиз кўрсатмаларига амал қилишимиз, Аллоҳ таолонинг синов-имтиҳонларидан гўзал суратда ўтишга ҳаракат қилишимиз лозимдир. Нафл ибодатлар, тиловати Қуръон, дуо-тасбеҳлар, қийин шароитда қолганларга хайру эҳсон қилиш каби Аллоҳ таолога хуш келадиган амалларни кўпайтириш, айни муддао. Бошимизга келган синовни ҳам савоб ишлаш учун ғанимат фурсатга айлантирайлик. Шоядки, Аллоҳ таоло тез кунларда фазилатли, катта жамоатларда намозларни адо қилишни насиб айласа, халқимизга хотиржамликни қайтарса. Аллоҳ таоло дунё халқлари, жумладан, халқимиздан ушбу бало-офатларни узоқ қилсин! Омин!

– Мазмунли суҳбатингиз учун катта раҳмат!

ЎзА мухбири

Назокат УСМОНОВА

суҳбатлашди.

манба: ЎзА