Саҳобалардан кейин ҳадисларни тўплаш тарихи ҳам жуда кенг ва маълумотларга бой. Ҳадисларни ривоят қилган ҳар бир саҳобий ўзидан эшитганларини тўплаган кўплаб талабаларга эга эди. Саҳобаларнинг ўқувчилари “тобеин” деб аталарди.

Аксарият тобеинларнинг тўплаган ҳадислари умумий бир мавзуга бағишланмаган. Аммо уларнинг баъзилари ҳадисларни мавзулар остида жамлаган. Бу тартибда ёзилган илк ҳадис китоби Имом Шабъининг “Ал-Абвоб” китобидир. Бу китоб турли бўлимларга бўлинган. Ҳар бир бўлим закот, намоз каби бир мавзуга оид ҳадисларни ўз ичига олган.

Бундан тизимли равишда ёзилган илк ҳадис китоби илк ҳижрий асрдаёқ мавжуд бўлгани маълум бўлади. Бошқа бир китоб Ҳасан Басрий (ваф. 110) томонидан ёзилган бўлиб, унда Қуръони карим тафсир ва шарҳларига оид ҳадисларни жамланган. Бу бир мавзу асосида тизимли ёзилган илк китоб эди.

Тобеинлар даврида ҳадисларни тўплаш расмий равишда ҳалифа Умар ибн Абдулазиз (99-101)нинг буйруғи билан амалга ошди. У ҳукмдорлиги остидаги барча волийларга Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг саҳобалари ва уларнинг шогирдларидан ҳадис тўплаб, уларни алоҳида китобга ёзишга буйруқ берди[1].

Бу расмий амрнинг натижасида бир қанча ҳадис китобларининг ёзилишига ва бутун мамлакат бўйлаб тарқалишига эришилди. Ибн Шиҳоб Зуҳрий бу даврда ҳадис тўплаш борасида йўлбошчилардан бири эди. У кўплаб китоблар ёзди.

Ушбу даврда ёзилган қўлёзмалар одатда, ҳар қандай фаннинг ривожланишида бўлгани каби, кейинчалик ёзилган катта ҳадис китобларига киритилган.

Шундай қилиб, ҳижрий 2-3 асрларда ёзилган катта китоблар ўз ўрнини эгаллади ва тобора кенг қамровли, батафсил ва тўлиқ бўлиб борди. Улар шу қадар кенг тарқалдики, тобеинларнинг китоблари саҳнадан ғойиб бўлди, бироқ улардан баъзилари сақланиб қолган ва кейинги китобларни солиштириш ва тасдиқлаш учун фойдаланилди.

Тобеинлар замонида ёзилган китоблардан бири, Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳунинг ўзидан эшитган ҳадисларни ўз ичга олган, унинг шогирдларидан бири Ҳаммон ибн Мунаббиҳ (ваф. 101/719) саҳифасидир. Бу китоб ҳозирда “Ас-Саҳифа ас-Саҳиҳа” деб ном қозонган. Бу китобнинг барча ҳадислари, кейинги ҳадис тўпламларидан жой олган. Бунинг тўлиқ матни Аҳмад ибн Ҳанбалнинг (ваф. 241/855) Муснад китобида келтирилган. Китобнинг асл нусхаси мавжуд эмас ва анча олдин йўқолган.

1954 йилда бу китобнинг икки ёзма нусхаси Доктор Муҳаммад Ҳамидуллоҳ томонидан Берлин ва Дамашқ кутубхоналаридан топилди ва тўлиқ шаклда, муқаддима билан нашр қилинди. Доктор Муҳаммад Ҳамидуллоҳ узоқ асрлар аввал ёзилган бу ёзувларни тадқиқ қилди. Шу билан бирга бу матнларни Имом Аҳмаднинг Муснадидаги ривоятлар билан солиштириб чиқди. Икки матн орасида ҳеч қандай бир фарқ топилмади. Фақатгина бир хил китобнинг иккита қўлёзмасида учрайдиган бир нечта кичик тафовутлар бундан мустасно.

Бу тобеинлар тўплаган китоблар кейинги ҳадислар тўпламларида жуда эҳтиёткорлик билан киритилганлигини исботлайди.

[1] Фатҳ ал-борий. Ж. 1. – Б. 174.

Муфтий Муҳаммад Тақий Усмоний ҳафизаҳуллоҳнинг

"Ислом шариатида суннатнинг ўрни" китобидан

Таржимон: Даврон НУРМУҲАММАД

1-қисм, 2-қисм, 3-қисм, 4-қисм, 5-қисм, 6-қисм, 7-қисм, 8-қисм, 9-қисм, 10-қисм, 11-қисм, 12-қисм, 13-қисм, 14-қисм, 15-қисм, 16-қисм, 17-қисм. Давоми бор...

Саудия Арабистонида астронавтларни коинотга учишга ўргатиш дастури бошланди. Бу ҳақда мамлакат Ахборот агентлиги Қироллик Коинот бошқармасига таяниб хабар беришича, биринчи экипаж 2023 йилда учиши режа қилинмоқда.

Қайд этилишича, астронавтлар орасида аёл киши ҳам бўлади, унинг парвози ушбу араб мамлакати учун тарихий саналади.

Агентлик маълумотларига кўра, космик дастурнинг мақсади “қисқа ва узоқ муддатли космик парвозлар учун кадрлар тайёрлаш, халқаро илмий тадқиқотларда иштирок этиш ва космик сектор тақдим этаётган барча имкониятлардан максимал даражада фойдаланиш”дир.

Эслатиб ўтамиз, 2030 йилгача иқтисодиётни қайта қуриш ва нефтга қарамликни камайтириш бўйича кенг кўламли амалга оширилаётган стратегик ишлар доирасида Саудия Арабистони илм-фан ва технологияни фаол ривожлантирмоқда. Мамлакат валиаҳд шаҳзодаси Муҳаммад бин Салмон томонидан қўллаб-қувватланган режа аёлларни ҳам иш кучига кўпроқ жалб этишни талаб қилади. 2018 йилда Саудия Арабистони аёлларнинг автомобил ҳайдашига нисбатан узоқ йиллар давомида қўйиб келинган тақиқни бекор қилди.

Шунингдек, космосга чиққан биринчи араб Саудия Арабистони шаҳзодаси Султон бин Салмон, валиаҳд шаҳзоданинг укаси ва ҳаво кучлари учувчиси эди. У 1985 йилда НАСА Дисковери экипажининг бир қисми эди. Кейинчалик у 2018 йилдан 2021 йилгача Саудия Арабистони космик комиссияси раҳбари лавозимида ишлаган.

Халқаро алоқалар бўлими

Яқинда “Кўкалдош” ўрта махсус ислом таълим муассасаси талабалар ўртасида “Спорт – саломатлик гарови” шиори остида футбол мусобақасига старт берилди. Мусобақа тўрт курс талабалари ўртасида ташкил этилди.

Икки кун давом этган баҳсда 13 та жамоа ўзаро беллашиб, энг кучли икки гуруҳ финал йўлланмасини қўлга киритди. Финал босқичида 401 ва 402 гуруҳ жамоаларининг баҳси муросасиз кечиб, ўйиннинг асосий вақти 3-3 ҳисоби билан якунланди ва ғолиб 11 метрлик пенальтилар сериясида аниқланди. Пенальтилар сериясида 401 гуруҳ талабалари 9-8 ҳисобида ғалаба қозонишди ва турнирда ғолиб бўлишди. Улар медаллар, билим юрти кубоги ва эсдалик совғалар билан тақдирландилар.

Бундай футбол беллашуви Ҳидоя” ўрта махсус ислом билим юрти ўқитувчилари ўртасида ўтказилди.

“1 октябр – Ўқитувчи ва мураббийлар куни” муносабати билан “Биз соғлом турмуш тарзи тарафдоримиз” шиори остида бўлиб ўтган футбол мусобақасида “Қувонч” ва “Ҳидоя” жамоалари ўзаро беллашди.

Мусобақа якунига кўра 1-ўринни “Ҳидоя” жамоаси эгаллади. Ғолибларга билим юрти касаба уюшмаси томонидан қимматбағо совғалар топширилди.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати

"Сирож-солиҳ" жоме масжиди имом-хатиби Ҳасан домла Қодиров

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Матбуот хизмати