Сўнгги йилларда Миср Араб Республикаси ва мамлакатмиз ўртасида динимизнинг бағрикенглик тамойилларини, маърифий қадриятларини тарғиб этиш, унинг инсонпарварлик моҳиятини сақлаш, диний-маънавий меросни тадқиқ этиш борасида  кенг кўламли ишлар амалга оширилмоқда.

Шунга кўра Ҳадис илми мактабида талабаларнинг илмий савияси ва малака даражаларини ал-Азҳар университети талабалари савиясига тенглаштириш мақадида Мисрнинг ал-Азҳар университети жалб этилган икки нафар профессор ўқитувчилар бугунги кунда мактабда самарали меҳнат қилмоқда.

Олий мактаб талабалари учун замонавий ахборот технологиялари ёрдамида мутахассилиги бўйича мустақил таълим олишига барча шароитларни яратиб берилган. Бу эса дунёнинг барча олий таълим муассасалари, хусусан ал-Азҳар университетида мавжуд бўлгани каби ўқув жараёнларни оид амалга оширилаётган янгиликларни мунтазам кузатиб боришга ёрдам беради.

Дарс  ва тўгарак машғулотлари ал-Азҳар университетининг услубига мувофиқ ташкил этилмоқда.

Мактаб ректори Олимхон Юсупов бошчилигидаги махсус комиссия имтиҳон жараёнларини назорат қилиб бормоқда ва якуний назорат синовлари ҳафтаси бошланишидан аввал мактаб раҳбарияти ўқитувчилар учун имтиҳон талаблари, талабаларнинг ўзлаштиришини баҳолаш тизимини бўйича мажлис ўтказди.

Ўқув йилининг биринчи ярим йиллиги бўйича фанлардан якуний назорат синовлари тўлиқ араб тилида бўлиб ўтмоқда. Бу эса мактаб ва ал-Азҳар университети ўртасидаги ҳамкорликни янада ривожлантиришга хизмат қилади.

Бугунгача ўтказилган имтиҳон натижалари шуни кўрсатмоқдаки, талабаларнинг билим даражаси 90% дан юқори кўрсаткичда.

Энг муҳими Ҳадис илми мактаби ўқитувчилари талабаларнинг билими ва малака даражаларини ошириш ва ушбу таълим даргоҳини келажакда энг юқори натижаларга эришиши учун барча имкониятларини ишга солмоқда.

Ал-Азҳар университети ҳамда

Ҳадис илми мактаби прфессори,

Араб филологияси фанлари

доктори Али Саад Али Саад.

Араб тилидан Мактаб 1 курс талабаси

И.Иброҳимов таржима қилди.

بسم الله الرحمن الرحيم

تقييم مستوى طلاب المعهد العالي بناءً على تجربة الأزهر

في السنوات الأخيرة، عملت مصر و أوزبكستان على نطاق واسع على تعزيز مبادئ التسامح والتنوير للدين الإسلامي المقدس ، والحفاظ على جوهره الإنساني ، واستكشاف تراثه الروحي، ومعالجة الأخطار المختلفة . و من ثمّ فإن المعهد العالي للحديث النبوي وعلومه يعدّ من المعاهد ذات السمعة العالية لأنه يهتم بمستويات الطلاب ويقيس مستواهم بمستوى الطلاب في جامعة الأزهر حيث إنها قد أعارته اثنين من أساتذها.

إن المعهد يراعي نظام الجودة العالمي في نظام التعليم والامتحانات. ولذلك فقد خصّص  لكلّ طالب جهاز كمبيوتر في كل قاعة محاضرات وأعدّ للطلاب ملعبًا رياضياً و حمام سباحة يوافق أعلى مستويات الجودة العالمية. وذلك من أجل الاهتمام بالطلاب أبدانًا وعقولًا.

يتيح المعهد لطلابه المعرفة التكنولوجية التي تعتمد على نظام البثّ الالكتروني (النت) الذي يساعده على الإلمام و الإحاطة بما يحدث في جامعات العالم الأخرى وعلى الأخص في جامعة الأزهر.

إن نظام المحاضرات يسير وفق نظام جامعة الأزهر ويزيد عليها المحاضرات الإضافية.

تقوم إداره المعهد بالمراقبة والإشراف على أعمال الامتحانات. وذلك بإدارة مدير المعهد الأستاذ عالم خان بن عيسى خان حيث عقد مجلسا لأعضاء هيئة التدريس بالمعهد لتوفير مستلزمات الامتحانات و تقرير الدرجات وغير ذلك. هذا بالإضافة إلى متابعة سير عملية الامتحانات من أجل أن تسير الامتحانات  في سهولة ويسر.

إن نظام الامتحانات في المعهد يراعي نظام الجودة العالمي في وضع الأسئلة والأجوبة لكل مادة قبل الامتحان بأسبوعين وكذلك يراعى تصحيح الأجوبة ووضع الدرجات بما يتناسب مع مستوى الأجوبة ومستويات الطلاب.

‏امتحانات الطلاب في المعهد العالي تجري باللغة العربية وهذا يمثّل عاملاً مساعداً في تحقيق التعاون بين المعهد وجامعة الأزهر.

طبقًا لما تمّ رصده من درجات للأجوبة حتى الآن فإن مستوى الطلاب يزيد عن ٩٠ %.

وأخيراً وليس آخرًا فإن أساتذة المعهد يبذلون قُصارى جهدهم من أجل النهوض بمستوى الطلاب و الارتقاء بهذا المعهد إلى أعلى درجات الرقيّ والتقدم. ومن الله العون والتوفيق.

أ.د/علي سعد علي سعد

الأستاذ بجامعة الأزهر

والمعار حالياً إلى المعهد العالي

للحديث النبوي و علومه بدولة أوزبكستان

Намозхонларга янада қулай шароитлар яратиш, уларни жума ва ийд намозлари чоғида ёғингарчилик ва қуёшнинг иссиқ тафтидан ҳимоялаш мақсадида Самарқанд шаҳридаги “Хўжа абду Дарун” жоме масжидида янги масжид биноси қурилмоқда. Ҳашар, хайрия йўли билан бино бўлаётган масжид замонавий ва миллий меъморчилигимиз анъаналари уйғунлашган ҳолда қад ростлайди. Ҳозир масжиднинг асос қисмида ишлар олиб борилмоқда. Шунингдек, бу жойда бир вақтнинг ўзида юз кишига хизмат кўрсатадиган таҳоратхона, хизмат хоналари ҳамда кутубхона биносининг қурилиши якунланган. Ушбу бинода пардозлаш, жиҳозларни ўрантиш ишлари олиб борилаяпди. Яқин ойлар ичида таҳоратхона фойдаланишга топширилади. Кейинчалик таҳоратхонадаги ўринлар сонини янада кўпайтириш учун имконият мавжуд. Мамлакатмизда зиёрат туризмига катта эътибор қаратилаётганлиги муносабати билан “Хўжа абду Дарун” зиёратгоҳига ҳам кўплаб хорижлик меҳмонларнинг ташрифи кузатилмоқда. Шу боис бинодан аёллар учун ҳам алоҳида таҳоратхона ўрин олган.

Манба: http://sammuslim.uz

“Эй одамлар! Сизларни бир жондан яратган ва ундан унинг жуфтини яратиб, икковларидан кўплаб эркагу аёллар таратган Роббингиздан қўрқинглар!”

                                                                                          (Нисо сураси, 1- оят) 

Ер юзида ҳали-ку инсон, ҳатто, иккита бир хил тош ҳам мавжуд эмас. Айниқса, осмондан ўйнаб-ўйнаб тушаётган миллиард, триллионлаб қор зарраларига эътибор беринг-а. Ҳаммаси турлича шаклга эга! Бу шубҳасиз, Аллоҳ таолонинг чексиз ҳикмати ва қудратидан дарак беради.

Ҳар бир инсон ягона ва такрорланмас. Аммо инсоний ранг-баранглик ичида кўзга яққол ташланувчи тафовут бор: эркаклар ва аёллар ўртасида фарқ. Икки жинс вакилининг нафақат ташқи тузилиши, ҳатто, ички аъзолари ҳам анча-мунча фарқли. Масалан, модда алмашинуви жадаллиги, нафас олиш ва юрак уриши тезлиги, қон таркиби ва ҳоказо.

Ишонинг! Биз чиндан ҳам бошқа-бошқамиз...

Қуйида келтириладиган маълумотлар айни шу борада ўтказилган кўплаб тадқиқотларга асосланган.  

Аввало, шуни маълум қиламизки, ушбу мақолада эркак ва аёлларнинг “ўртача” типик вакили ҳақида гап боради. Яъни, орамизда масалан, эркакларга хос феъл-атворга эга аёллар ҳам, ёки аксинча, аёлларга хос жиҳатлари мавжуд эркаклар ҳам йўқ эмас. Шу боис, қуйидаги маълумотлар “нормал” эркак ва аёл мисолида олинган.

БИОЛОГИК ТАФОВУТЛАР. XIX асрда антрополог Боид томонидан 2000 одамнинг бош мияси ўрганилган. У 7-14 ёшдаги ўғил болаларнинг бош мияси 1622, қиз болаларники 1473 граммга тенглигини аниқлаган. Бош миянинг ривожланиш чўққиси аёлларда 20-30 ёшга ва 1565 граммга, эркакларда эса 30-40 ёшга ва 1721 граммга тўғри келади. Антрополог Г.Плосснинг ҳисоб-китобларига кўра, 20-60 ёшлардаги аёлнинг бош мияси шу ёшдаги эркакнинг бош миясидан 126-164 граммга, 60-90 ёшларда эса 123-158 граммга енгилдир. Бугунги тадқиқотлар эркакнинг бош миясидаги ҳужайралар сони аёлникидан 4 миллионга зиёд эканини қайд этади. Бир нарсани эсда сақлаш даркор, бош миянинг оғирлиги ёки катталиги эркакнинг аёлдан ақлли, иқтидорли эканини билдирмайди, аммо улар аёл ва эркак ўртасидаги фарқларни, ўзига хосликларни келтириб чиқаради. Шунинг учун бош миянинг тузилиши инсоннинг ҳаёт тарзига, фикрлашига қанчалик таъсир этмасин, аёл ва эркак ўртасидаги фарқларни, ўзига хосликларни аввало инсонлар ўртасидаги фарқлар, ўзига хосликлар сифатида қабул қилиш ўринлидир.

ЭРКАК КЎЗЛАРИ БИЛАН, АЁЛ ҚУЛОҚЛАРИ БИЛАН СЕВАДИ. Идрок борасида эркаклар учун нимани кўраётгани асосий ўринда туради. Аёлларда эса сўзни қабул қилиш – асос. “Эркак кўзлари, аёл қулоқлари билан яхши кўради”, деган ибора бежизга айтилмайди.

АЁЛНИНГ ГУМОНИ ЭРКАК ИШОНЧИДАН КУЧЛИ!

Эркак вазиятга умумий баҳо берса, аёл ўз эътиборини икир-чикирларга қаратаркан. Шунинг учун аёлнинг кузатувчанлик қобилиятини юқори қўйишади. Айнан шу икир-чикирларга эътибор аёл интуициясида қўл келади. Аксарият ҳолларда аёлнинг сезувчанлиги унга панд бермаган. Агар у: “сезишимча, унинг ҳаётида бошқа кимдир бор” деса, 90 фоиз ҳолларда ҳақ бўлиб чиқаркан. Гарчи ҳеч қандай исбот-далил бўлмаса ҳам. Шундай машҳур ибора бор: “Аёлнинг гумони эркакнинг ишончидан кучли”.

Яна, аёл суҳбатдошининг қандай гапиришига эътибор беради, эркак нима ҳақда гапираётгани билан қизиқади. Руҳшунослар аёлни “юрадиган радар станцияси” деб атайдилар, чунки аёлда ташқи сигналларни қабул қилиш қобилияти кучли ривожланган. Аёл қайси томондан шивир-шивир келаётганини, қайси хонадон ёғ куйдираётганини адашмай айтиб беради. Агар хонадонига бегона аёл кирса, у дарров сезади, эри ўзга аёл билан саломлашган, кўришган бўлса, шу куни оилада тинчлик йўқ.

КИМ  КИМНИ АЛДАЙДИ?

Аёллар инсоннинг мимикаси – қўл ҳаракатлари, кўз қарашларига қараб нима деяётганини тез ва осон англай олади. Шунинг учун эркакнинг аёлни алдаши жуда қийин. АЁЛ ЭСА ЭРКАКНИ ОСОНГИНА АЛДАШИ МУМКИН. Жуфтини алдай олишига ишонувчи кучли жинс вакилларининг ҳафсаласини пир қилмоқчимиз: аёлингиз ўз шубҳа-гумонлари ҳақида гапирмаса, бу унинг ҳеч нимадан хабари йўқлигини билдирмайди. Кўп ҳолларда аёл вазиятни мураккаблаштирмаслик учун ҳам жим юради.

 “...МАКРИ ҚИРҚ ТУЯГА ЮК”

Германияда бир ярим минг нафар эркак ва шунча аёл қатнашган тажрибада ёлғон сўзлашда аёллар устун келганлар. Эркаклар тортиниб, тутилиб, гапини эплолмаган бир пайтда аёллар китоб ўқигандай бемалол, назокат билан ёлғонни шариллатаверганлар.

КЎРИШ. Аёллар эркакларга нисбатан кўпроқ майдонни кўра олишади. Эркакларнинг кўриш майдони энсиз, бироқ узун. Яъни, эркак шкафдан ўз пайпоғини топа олиши жуда қийин, аммо жуда узоқдаги бинони кўра олади. Аёл чап–ўнгга ва баланд-пастга 45 градус ҳудудни аниқ-тиниқ кўриш қобилиятига эга. Булар – шахсий фикрлар эмас, балки олимлар олиб борган илмий изланишлар натижаси.

Исталган эркакни ҳеч бўлмаганда бир марта бошқа аёлга суқланиб қараганликда айблашади. Мутахассисларнинг таъкидлашларича, аслида аёллар эркакларга кўпроқ қарарканлар.

ЭШИТИШ. Аёллар эркакларга қараганда яхшироқ эшитадилар. Боз устига аёллар товушларни турли хил категорияларга бўлишади ва уларнинг ҳар бирини тўлалигича илғай оладилар. Натижада, биров билан гаплашаётган аёл ёнидагиларнинг гапларини ҳам оқизмай-томизмай эшитиб туради.

Аёлларга шунчаки, суҳбатлашишнинг ўзи кифоя бўлса, эркаклар учун суҳбатнинг мазмун-моҳияти муҳимроқ. Эркаклар маълумотларни маълум тартиб ва кетма-кетликда қабул қилишга мойил. Шу сабабли, бирорта вазифани бажаришда бутун эътиборини шунга қаратади. Масалан, эркак севимли жамоаси иштирокидаги футбол ўйинини диққат билан томоша қилаётган вақтда, аёл унга ўзининг сўнгги янгиликларини сўзлаши беҳудадир.

Идрок қилиш тезлиги бўйича аёллар эркакларни сезиларли даражада ортда қолдиришади. Масалан, улар эркакларга нисбатан тезроқ ўқиб, майда тафсилотларгача ифодалаб бера олади. Шунингдек, аёлларнинг эслаб қолиш қобилияти ҳам кучли!

Аммо эркак касб-корига, ишига тааллуқли хабарни, маълумотни осонроқ ёдлаб қолади.

СОҒЛИҚ. Эркак қон айланиш тизимида тахминан 4-5 литр, аёлда эса 3-6 литр қон мавжуд. Кучли жинс вакилларининг қони кислородга кўпроқ тўйина олгани боис, уларнинг организми анча чидамлидир. Шунга қарамай, улар қондан қўрқади, аёлларга нисбатан дардга чидамсиз бўлади. Эркаклар аёлларга нисбатан 2-3 баравар кўпроқ касал бўлиб қолишдан қўрқишаркан. Аммо шу билан бирга, улар шифокорлар қабулига аёллардан 4 баравар камроқ қатнар экан.

МУНОСАБАТ. Аёл кўпроқ одамларга эътибор қаратади, эркак эса уларни ўраб турган муҳитга. Масалан, бирон-бир зиёфатдан қайтган хотиннинг хотирасида асосан қайси аёл нима кийиб келган, қайси бири эри билан ажрашяпти ёки ажрашиш арафасида, кимнинг тақинчоғи қимматбаҳороқ, деган маълумотлар ғужғон ўйнайди. Эркакнинг хотирасида эса фақат синган чироғ-у, сувоғи ўпирилган ёки бўёғи кўчган девор қолади, холос.

Аёл туғилган кунларни, тўй ёки маросимлар ўтказиладиган саналарни ҳеч эсидан чиқармайди. У фарзандлари ва невараларининг неча кило туғилгани-ю қандай нохушликларни бошидан кечирганини-да унутмайди. Эркак нафақат фарзандлари ва невараларининг, ҳатто ўзининг туғилган кунини ҳам гоҳо эсидан чиқаради.

РУҲИЯТ. Аёлнинг серҳис, сертуйғу жинс экани унинг йиғлашида ёрқин намоён бўлади. Аёл эркакка нисбатан тез-тез кўз ёш тўкиб туради. У арзимаган баҳона ёки гапдан ҳам таъсирланиб ашкига эрк бериши мумкин. Аёл йиғлаганида ён-атрофдагиларда ҳамдардлик уйғотишга интилади, чунки у ашклари билан мақсадига етиши мумкинлигини билади. Унинг қарғашлари, нолалари, фарёдлари ҳар қандай бағритош кишининг дилини юмшатади, ғазабидан туширади ва ён босишга мажбур қилади. Эркак жаҳли чиққанида бақириши, сўкиши, ҳатто мушт кўтариши мумкин, лекин у имкон қадар бегоналар олдида йиғлашдан ўзини тияди. У йиғлашни заифлик белгиси деб билади, шунинг учун ҳам у йиғлаган ўғил болага ҳамдардлик, меҳрибонлик кўрсатавермайди, балки, аксинча, уни кучли, довюрак бўлишга чақиради. Ўғил болалар йиғлоқи тенгқурини мудом мазах қилишади, қиз болалар эса уни юпатади, ёнини олади.

Эркак фақатгина ўта ожиз қолганида кўзига ёш олади, лекин уни бировга билдирмайди. У дардини ичига ютиб, сассиз йиғлайди, ён-атрофдагиларда ҳамдардлик уйғотиш унинг хаёлига келмайди. Эркак йиғлаганини изтироб, ўкинч билан эслаб юради, аёл эса беш дақиқадан кейин унутади.

Руҳшунослар аёл ва эркакларга йиғлаётган гўдак суратини кўрсатиб, гўдак нимани истайди, деб сўрашган. Аёл-респондентларнинг 70%дан зиёди, эркак-респондентларнинг эса атиги 10% тўғри жавоб берган. Демак, аёл кишиларнинг ҳис-туйғулари, ички кечинмалари ва истакларини яхши билади. Айниқса у фарзандлари билан боғлиқ ҳодисаларни, психологик омилларни тез илғайди, уларнинг сабабларини дарров топади.

ҲОРДИҚ. Аёл ва эркакнинг дам олишида, бўш вақтларини ўтказишидан ҳам ўзига хосликлар мавжуддир. Эркак хордиқ олаётган пайтда ташқи дунёдан бутунлай узилиб қолади, аёл эса ҳатто тушида ҳам эшитади.

Дам олаётган эркак миясининг фаоллиги 70 фоизга пасайиб кетади. Хотин киши ҳордиқ чиқараётганда эса, унинг ақлий фаоллиги 10 фоизга камаяди, холос. Шу туфайли қўшниникида сўри ғирчилласа, эркакнинг хурраги унга ҳамоҳанг янграйверади, бироқ бу “шовқин” аёлни бемалол ақлдан оздириши ҳам мумкин. Аёл сасни, товушни аниқ эшитади ва уларнинг қайси томондан келганини тўғри топади. У гўдагининг йиғисини эшитса дарров уйғониб кетади, эркак эса хуррак отиб ухлайверади.

Юқоридаги маълумотлар олимларнинг тадқиқот натижалари холос. Бизларнинг қандай эканлигимизни, сурату сийратдаги фарқларимизни Аллоҳ таолонинг Ўзи яратган ва Ўзи билгувчироқдир.

Саидаброр Умаров тайёрлади

Бош прокуратура ҳузуридаги Департамент томонидан ДХХ ходимлари иштирокида ўтказилган тадбир давомида Корея Республикасига ишга жўнатишни ваъда қилиб, 5 кишидан жами 35 минг доллар олмоқчи бўлган хусусий бандлик агентлиги вакиллари ушланди.

«Бош прокуратура ҳузуридаги Департамент томонидан ДХХ ходимлари билан ҳамкорликда ўтказилган тезкор тадбирда, «O. xususiy bandlik agentligi» МЧЖ ходимлари М.И., Т.А. ва фуқаро И.Х. фуқаро Л.К. ва бошқаларнинг ишончига кириб, уларни алдаб, 4 нафар ўғиллари ва 1 нафар жиянини ноқонуний равишда, тегишли ҳужжатлар расмийлаштирмасдан Корея Республикасига ишга юбориш эвазига ҳар бири учун 7 000 АҚШ долларидан жами 35 000 АҚШ доллари талаб қилиб, шундан, 17 500 АҚШ долларини фирибгарлик йўли билан олган вақтларида ашёвий далиллар билан ушланди», дейилади Бош прокуратура матбуот хизмати Kun.uz’га берган маълумотда.

Шунингдек, тезкор тадбир давомида «A.visa» МЧЖ раҳбари Ш.А. юқорида номлари келтирилган 5 кишини ноқонуний равишда Корея Республикасига ишга юбориш эвазига бўнак сифатида 2 500 доллар олган вақтида ашёвий далиллар билан ушланган.

Ҳозирда, мазкур ҳолатлар юзасидан Жиноят кодексининг тегишли моддалари билан жиноят иши қўзғатилиб, тергов ҳаракатлари ўтказилмоқда.

Дунёнинг турли минтақаларида рўй бераётган қонли низолар, қарама қаршиликлар, террорчилик хуружлари халқоро хавфсизликка тахдид солаётгани ҳеч биримизга сир эмас. Айниқса, яқин Шарқ мамлакатлари, айниқса қадим Сурия заминида неча йилдан бери  давом этаётган диний низолар барчамизни огоҳлик ва ҳушёрликка чорлайди. Негаки, бу минтақада содир бўлган ва бўлаётган қонли фожиаларда  муқаддас динимиз айрим ғаламис, манфаатпараст, ёвуз кучлар тамонидан ниқоб қилинаётгани айни хақиқатдир.

Айнан шу минтақадаги низолар ҳозирда диний экстремизм ва халқаро терроризм дунё мамлакатлари учун нафақат ташқи, балки ички хавфсизликка дахлдор масалага айланди. Сабаби диний экстремистик ва халқаро террорчилик ташкилотларижангарилик усуллари билан ҳокимият учун курашувчи гуруҳларни шакллантириш, уларни ҳар тамонлама қўллаб- қувватлаш ва рағбатлантиришга уринмоқдалар.

Мазкур ёвуз кучларнинг бош қуроли – асосий воситаси халқаро тармоғи бўлиб қолмоқда. “Ахборот асри” деб аталаётган замонамизда халқаро интернет тармоғини беҳудага “Ўргимчак тўри” дейишмайди. Негаки, бу восита орқали дунёнинг қай бурчагида содир бўлган ҳодиса бирор сония ичида барча мамлакатларга тарқалади. Интернетнинг қулай ва тезкор ахборот воситаси эканлигидан айрим шахслар ғоят устамонлик билан фойдаланишмоқда. Интернет экстремистик тўдалар бош ғоявий қурол воситасини беминнат ўтамоқда. Биз чин маънода таҳликали деб атаётган замонимизда интернет тармоғи орқали тарқалаётган ғаразли маълумотлар, вайронкор ғоялар, одоб-ахлоқни емирувчи иллатлар ҳали онги тўла шаклланиб улгурмаган, ҳар нарсага ишонувчан ёшларни ўз домига беихтиёр тортаётгани ачинарли ҳол.

Компютерда ёки оддийгина қўл телефонида интернетнинг бирорта ижтимоий  тармоғига кирган ўсмир минг чақирим узоқда туриб турли ёлғонлар, бўҳтонлар орқали ўзини алдашаётгани, аврашаётганини дархол англай олмайди. Балки, интернетдаги жозиба кучи уни ўзига аста секин маҳлиё қила боради. Ёлғон ахборот ортидан тинмай оқиб келаётган галдаги ёлғонлар унинг мурғак дунёқарашини емира  боради.  Ёвуз кучлар, айниқса, муқаддас динимизнинг арконларини  бузиб талқин қилиш орқали ўз ниятларига етишишни кўзлайдилар. Улар ёшларни ўз сафларига  алдаб чақиришда Қуръони каримда нозил бўлган бир қатор оятлардаги айрим сўзларни – шариатимиздаги ахкомларни ўзларигамаъқул келган йўсин  ва усулда  шарҳлашади. Шу таҳлит “жиход”, “хижрат” каби исломий тушунчалар  тамомила бошқача мазмун ва моҳият ташийдиган кучга айланади.

Ўзи ҳижрат нима?! “Ҳижрат” – “кўчиш” деб аталади. Ушбу ҳижратдан “ҳижрий йил” ҳисоби бошланган, яъни “кўчиб ўтганликнинг биринчи йили, иккинчи йили ва ҳоказо”, деб номлана бошлаган. Ушбу ҳижрат сабабидан Ясриб шаҳри Мадина деб атала бошлаган. Ана шу ҳижрат сабабидан Маккадан Мадинага кўчиб борганлар “муҳожир” – “кўчиб борувчи” ёки “кўчиб ўтувчи”лар деб аталган.

Бизнинг давримизга келиб айрим тоифалар: “Ҳижрат ҳозир ҳам фарз. Ҳижрат қилмоқ вожиб бўлди. Ўзингиз яшаб турган ўлкалардан кўчиб кетмоғингиз шарт. Агар кимки ҳижрат қилмаса, қаттиқ гуноҳкор бўлади, ҳатто ҳижрат қилмаганлар кофирдир”, деганга ўхшаш фикрларни айтишиб, диний арконлардан, шаръий ҳукмлардан яхши хабардор бўлмаганларни чалғитиб, адаштиришга ҳаракат қилмоқдалар. Исломнинг ҳижрат ҳақидаги фикри қандай, айниқса, унинг ҳанафий мазҳабидаги фиқҳий ҳукми қанақа эканини бугун рўй-рост айтишга зарурат бор. Зотан, диний-миллий иммунитет ҳосил қилмасдан туриб, бу чалғитувчи фикрга муносиб жавоб бериш мушкил. Ҳозирда ҳақиқатдан ҳам ҳижрат фарзми ёки вожибми? Ҳижрат шариатнинг асосими, у диннинг бирор устуними? Ҳижрат қилмаган мусулмон кофир бўлиб қоладими?

Исломда ота-боболарга эргашиш, эски анъаналарга қайтиб иш кўриш, миллий-диний қадриятларга содиқ қолиш қадрланади. Зотан, миллий-диний қадриятлар минг йиллардан бери қадр топиб келмоқда! Ҳижрат ҳақидаги гаплар борасида ҳам худди шундай қилмоқ керак бўлади. Қаранг ва мени тушунишга ҳаракат қилинг: совет ҳукуматидан олдин Марказий Осиёни чоризм деб аталган рус подшолиги босиб олди. Улар-ку қозиликни, вақф мулкчилигини, муфтийликни барбод қилган бўлса-да, динга бир мунча эркинлик берган эди. Бироқ, улар ўрнига келган большивек совет ҳукумати динни ҳам диндорликни ҳам мутлақо қатоғон қилди. Абдулазиз қори дада Тошкандий раҳимаҳуллоҳнинг гувоҳлик беришларича, Бухоронинг ўзида беш юз нафар; ҳа-ҳа, беш юз нафар уламонинг ўзларига қабр ковлатиб, тириклай кўмиб юборган ҳам шу советлар бўлади. Советлар мол-дунёни ҳам борбод қилди, хусусий мулкчиликка мутлақо чек қўйди. Қатоғонлик даврида Марказий Осиёлик минглаб олиму уламолар, зиёлилар жисмонан йўқ қилиб юборилди. Ана шу даврда ҳам, масалан, қадим Бухорода минг-минглаб талабаларга дарс берган мударрислар, мадраса охундлари, Аллоҳ таолонинг муболағали айтадиган бўлсак, “дарёни терс оқизадиган” валий авлиёлари бор эди. Лекин, ана шу динни йўқотишга рўй-рост урунган тузум даврида, олиму уламолар қатоғон қилинган машъум замонда ҳеч бир олим ҳижрат фарз бўлди, деган эмас! Бу ҳақиқатни ҳеч қачон унутмаслигингизни сўрайман! Ўша даврларда ҳеч бир уламо ҳижрат фарз бўлди, деб ўз ватанини ташлаб кўчиб кетган эмас. Тўғри, Қошғарга, Афғонга, у ердан Арабистон томонларга ўтиб кетганлар бўлган. Лекин, улар советларнинг касофатидан ўз мол-дунёсидан, мулк-амлокларидан айрилган бой-бадавлат кимсалар ва тужжор савдогар одамлар эди. Ўша даврлардан олдинроқ ўқиш баҳонасида бошқа ўлкаларга кетган айрим олимларгина юртларига қайтмай қўя қолган бўлиши мумкин. Лекин, уларнинг кўпчилиги ҳам ўз ватанларига қайтиб келдилар. Жумладан, Марказий Осиёнинг улуғ устозларидан бири, Домла Ҳиндистоний раҳимаҳуллоҳ Афғонистон ва Ҳиндистонда йигирма йиллар таҳсил олиб бўлганидан сўнг яна ватанларига қайтиб келдилар. Қатоғон даври айни авжига чиққан вақтда қайтиб келдилар! Ҳижрат фарз бўладиган бўлса, нимага ўша давр уламолари ҳижрат қилиб кетмадилар? Чунки, улар ўз ватандошларини ташлаб кетмадилар, ўз ватанларида бақадри имкон дин-диёнатни сақлаб қолишга урундилар, ўз ватанини ва ўз халқини ўйладилар. Советлар даврида чўчқабоқар бўлиб бўлса-да, совет идорасининг ўзида қоровул бўлиб ишласа-да, колхознинг қоп-қора ишчиси бўлган бўлса-да, жон сақлаб, ватандошларини ўйлаб-куйиниб яшашни, алалоқибат яхши кунлар келишидан умидвор бўлган ҳолда, ҳеч бўлмаганда қўни-қўшниларга, маҳалладаги айрим одамларга мусулмонликнинг йўқолиб кетмаслигини уқтириш мақсадида ҳижратдан оғиз очмасдан, ҳижрат қилиб кетишни ўйламасдан яшаган уламолар ўтганлигини бугун Марказий Осиёнинг ҳар бир шаҳридан топишимиз мумкин.

Ҳозир ҳижрат йўқлигига энг катта далил. Ҳижратни ҳозир ҳам фарз дейдиганлар саҳиҳлигини инкор қила олмайдиган, уларнинг ўзларининг “муҳаддис”лари ҳам саҳиҳлигини тан олган, аъло даражадаги саҳиҳ ҳадиси шариф борки, унда ҳозир ҳижрат йўқлиги аниқ-тиниқ (сариҳ) ва ҳеч қандай эҳтимолларсиз иборалар билан таъкидланган. Муҳаддислар султони Имом ал-Бухорий раҳимаҳуллоҳ ўзларининг саҳиҳ ҳадислар тўплами “Саҳиҳи Бухорий” – “ал-Жомеъ ас-саҳиҳ” асарларида ўндан ортиқ жойида: لا هجرة بعد فتح مكّة – “Макка фатҳидан кейин ҳижрат йўқ!”, деган мазмундаги ҳадиси шарифни келтирганлар. Ҳозирда ҳижрат фарз, деб оламга жар солаётганларнинг ўзлари айрим ихтилофли масалаларни қўзғаш мақсадида доим Имом ал-Бухорий раҳимаҳуллоҳ номидан фойдаланадилар, у зотнинг асарларидан иқтибос келтиришни яхши кўрадилар. Қизиқ! У зот ривоятидаги, асарида ўндан ортиқ жойида келтирилган: لا هجرة بعد فتح مكّة – “Макка фатҳидан кейин ҳижрат йўқ!”, деган мазмундаги ҳадис ҳақида лом-мим демайдилар. Ҳолбуки, бу ҳадис мансух бўлмаган, ҳукми бекор қилинмаган, балки унинг ўзи ҳижрат ҳукмини бекор қилувчидир. Унинг иборалари ва мазмуни жуда аниқ, ҳеч қандай эҳтимоллар йўқ, сариҳ ва саҳиҳ ҳадисдир!

Мушожеъ ибн Масъуд разийаллоҳу анҳу ўз укаси Мужолид разийаллоҳу анҳуни олиб келиб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламга: يبايعك على الهجرة – “Сизга ҳижрат борасида байъат қилмоқчи”, деганлар. “Байъат” деганда устознинг ўз шогирдларидан қўл олиб, бирор ишни қилишга ёки қилмасликка қасамёд қилдириши тушунилади. Шунда, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам:

لا هجرة بعد فتح مكّة و لكن أبايعه على الإسلام

“Макка фатҳидан кейин ҳижрат йўқ! Лекин ундан ислом борасида байъат оламан!”, деганлар (Бухорий, 4/3079).

Мазкур ҳадисда ҳатто ҳижрат исломнинг асоси эмаслигини, унинг бирорта рукни ҳам эмаслиги, ҳатто фарз ва вожиб у ёқда турсин, суннат бўларлик савобли амал ҳам эмаслигини билдириб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳижратдан эмас, исломдан байъат олишларини билдирмоқдалар.

Тобеъинларнинг икки улуғ олими Убайд ибн Умайр ал-Лайсий раҳимаҳуллоҳ билан бирга Ато ибн Абу Рабоҳ раҳимаҳуллоҳ Ойша онамиз разийаллоҳу анҳонинг зиёратларига борибдилар. Суҳбат давомида ҳижрат борасида сўрашибди. Шунда, Ойша онамиз разийаллоҳу анҳо: “Бугун ҳижрат йўқ! Бир вақтлар мусулмонлар дини сабабли фитнага тушиб қолмаслик мақсадида Аллоҳ таолога ва Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламга қочган эдилар. Энди эса Аллоҳ исломни зоҳир қилди. Бугун ҳар ким хоҳлаганча парвардигорига ибодат қилаверади”, деганлар (Бухорий, 5/3900).

Тобеъинларнинг яна бир улуғларидан бири Мужоҳид раҳимаҳуллоҳ таниқли саҳоба Абдуллоҳ ибн Умар разийаллоҳу анҳуга: “Мен Шомга ҳижрат қилмоқчиман!”, деганлар. Ибн Умар разийаллоҳу анҳу унга: لا هجرة اليوم – Бугун ҳижрат йўқ! Ортингга қайт!”, деганлар (Бухорий, 5/4309).

Умавий халифалардан Марвон таниқли саҳобалар Абу Саид ал-Худрий разийаллоҳу анҳу, Рофеъ ибн Хадиж разийаллоҳу анҳу ва Зайд ибн Собит разийаллоҳу анҳу билан бирга сўрида ўтирган эканлар. Суҳбатда Абу Саид ал-Худрий разийаллоҳу анҳу: لا هجرة بعد فتح مكّة – “Макка фатҳидан кейин ҳижрат йўқ!”, деган ҳадиси шарифни айтибдилар. Шунда халифа Марвон: “Ёлғон гапираяпсан!”, деб туриб, қўлидаги дарраси билан у зотни – Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг саҳобасини уришга чоғланиб қолибди. Бу ерда ўтирган икки буюк саҳоба: “У тўғри гапираяпти”, деб халифани тўхтатиб қолибдилар (Аҳмад, 5/21671). Мазкур ривоятни “Мажмаъ аз-завоид”да саҳиҳ дейилган.

Муҳаддислардан Имом Аҳмад ибн Ҳанбал раҳимаҳуллоҳ ва бошқалар саҳиҳ деб таъкидлаб ривоят қилишларича, “Наср сураси” (“Иза жоа насруллоҳ”) нозил қилинганда, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳаммага уни ўқиб берибдилар ва “Мен ва саҳобаларим яхшидир. Одамларнинг барчаси яхши. Фатҳдан кейин ҳижрат йўқ!”, дебдилар (Аҳмад, 3/11183; Ҳоким, 3/3017;).

Имом Аҳмад раҳимаҳуллоҳ ривоят қилишларича, Сафвон ибн Умайя разийаллоҳу анҳу одамларнинг: “Ҳижрат қилмаган кимса жаннатга кирмайди! Ҳижрат қилмаганларнинг дини йўқ!”, деб юрганларнинг гапини эшитиб қолиб, “Бу ҳақида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламдан сўрамагунимча уйимга кирмайман!”, деб қасам ичибдилар. Бориб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламдан сўраганларида, у зоти шариф: لا هجرة بعد فتح مكّة – “Макка фатҳидан кейин ҳижрат йўқ!”, деганлар. Аслида, “Ҳижрат қилмаган кимса жаннатга кирмайди!”, деган гапнинг чиқишига сабаб бор экан. Бир неча одам Сафвон ибн Умайя разийаллоҳу анҳунинг уйини тунабди. Қўлга тушган ўғрилар ҳижрат қилиш учун ўзларига маблағ йиғишаётганини, чунки ҳижрат қилмаган кимса жаннатга кирмаслигини, ўғирлик қилиб топилган ҳаром-ҳариш маблағ эвазига ҳижрат қилмоқчи бўлишаётганини айтишибди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам олдига олиб борилганда, у зот ўғриларнинг қўлини чопишга буюрибдилар. Сафвон ибн Умайя разийаллоҳу анҳу: “Мен уларни кечирдим!”, десалар ҳам, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Бу ерга олиб келишдан олдин кечирсанг майли эди”, деганлар (Аҳмад, 3/15341).

Ҳозир ҳижрат йўқлигига бир далил. 

يؤمّ القوم … فإن كانوا فى السنّة سواء فأقدمهم هجرة فإن كانوا فى الهجرة سواء قأقدمهم سلما اسلاما  او سنا

“Агар суннатда тенг бўлсалар, уларнинг ҳижратга муқаддамроғи қавмга имом бўлади. Агар ҳижратда ҳам баробар бўлсалар, унда ислом жиҳатидан (ёки ёш жиҳатидан) муқаддамроғидир” (Муслим, 1/673; Термизий, 1/235; Абу Довуд, 1/584; Ибн Ҳиббон, 5/2127; Ҳоким, 1/886; Табароний, 17/600; Байҳақий, 3/4911; Дорақутний, 1/1096; Абу Авона, 2/1071; Аҳмад, 4/17138; Таёлусий, 1/618; Ибн Абу Шайба, 1/3470; Абдурраззоқ, 2/3808).

Ҳижрат ўрнига парҳезкорлик айтилганининг сабабини қилни қирқ ёрадиган, ҳадиси шарифларнинг маъно-мазмунини ҳаммадан кўра, ҳатто ўша ҳадисларни ривоят қилувчи муҳаддислардан-да яхшироқ билувчи фақиҳларимиз бундай тушунтирганлар. Жумладан, “ал-Ҳидоя”нинг машҳур шарҳи “Фатҳ ал-қадийр”да бундай дейилган:

و الذى فى حديث الصحيح بعدهما التقديم بأقدمية الهجرة و قد انتسخ وجوب الهجرة فوضعوا مكانها الهجرة عن الخطايا و فى الحديث و المهاجر من هجر الخطايا و الذنوب

“Саҳиҳ ҳадисда олимроқ ва қорироқдан кейин ҳижратда муқаддам бўлган кимса тақдим қилинган. Дарҳақиқат, ҳижратнинг вожиблиги бекор қилинган – мансух бўлган. Бас, унинг ўрнига уламолар хатоликлардан “ҳижрат” қилишни қўйганлар. Ҳадисда: “Ҳақиқий муҳожир хатолар ва гуноҳлардан ҳижрат қилган кимсадир”, дейилган” (Камолиддин ибн ал-Ҳумом. Фатҳ ал-қадийр. 1-жилд. – Миср: Амирия, 1892. – Б. 246).

Ҳа, бадан билан қилинадиган ҳижрат – ўз ватанини ташлаб бошқа жойга кўчиб кетиш вақтинчалик заруратдир. Лекин, гуноҳларни ва ёмонликларни тарк қилиб, маънавий ҳижрат қилиш мўъминнинг бутун ҳаёти давомидаги фарзидир, инсониятга юклатилган абадулабад вазифадир, у қиёматгача боқийдир. Энди, мана бу ҳадиси шарифга эътибор қаратинг:

إنّ الهجرة خصلتان إحداهما ان تهجر السيئات و الأخرى ان تهاجر الى الله و رسوله و لا تنقطع الهجرة ما تقبلت التوبة و لا تزال التوبة مقبولة حتى تطلع الشمس من المغرب فإذا طلعت طبع على كلّ قلب بما فيه و كفى الناس العمل

“Албатта, ҳижратнинг икки хислати бор. Бири, ёмонликлардан ҳижрат қилмоқдир. Бошқаси, Аллоҳ ва унинг Расулига ҳижрат қилмоғингдир. Демак, ҳижрат тавба қабул бўлгунича тўхтамайди. Тавба эса қуёш мағрибдан чиққунига қадар мақбул бўлаверади. Қуёш кунботиш томондан чиқадиган бўлса, ҳар бир қалб ўзида бор нарсаси ила муҳрланиб қолади, одамларга амали етарли бўлиб қолади” (Аҳмад, 1/1671; Баззор, 1/1054).

Аллоҳ субҳонаҳу ва таоло бизларга ислом динини дин қилиб берганига, мусулмон қилиб яратганига шукрлар айтмоғимиз керак! Ислом дини илм динидир. Илмсизликнинг, жаҳолатнинг охири вой бўлиши аниқ. Исломий тушунча ва масалаларни нотўғри тушуниб олиш ёки бошқаларга нотўғри етказиш орқали мусулмонларнинг бошига бугун жуда кўп ташвишлар, муаммолар ва фитналар тушмоқда. Афсуски, бугун бутун дунё мусулмонлари жаҳолат ва нодонлик қурбонлари бўлмоқдалар. Ана шундай, инсонни жаҳолатга ва алалоқибат ҳалокатга гирифтор қиладиган тушунчалардан бири “ҳижрат” бўлиб, унинг шаръий истилоҳдаги маъно-мазмунини ва ҳукмини билмаслик оқибатида айрим мусулмонлар фалокатга юз тутмоқдалар.

Аллоҳ субҳонаҳу ва таоло бизга шариат ҳукмларини тўғри тушуниб, унга ихлос билан амал қилиш тавфиқини берсин! Парвардигори олам мусулмонларни адаштирмасин, уларни бир-бирларига самимий, ўзаро меҳр-оқибатли қилсин! Жами мўъмин-мусулмонларни Яратганнинг ўзи иттифоқ ва ҳамжиҳат айласин! Омин!

Имом Фахриддин ар-Розий

 ўрта махсус ислом билим юрти

мударриси Неъматулло Қори Аминжон Эшон