Ҳозирги ахборот глобаллашув даврида кечаётган жараёнлар бизни доим огоҳ бўлишга, соф динимиз, миллий қадриятларимизни сақлашга, уларни соҳта талқинлардан фарқлашга ва соф динимизни бузғунчи ва мутаносиб кимсаларни фитналаридан химоя қилишга ундайди.

Баъзи мутаносиб, бузғунчи кимсалар дин номидан гапириб соф эътиқодимиз ва қадриятимизни қоралашга зўр бермоқда. Шу боис баъзи бир кимсалар уларнинг алдовларига ишониб, дин тўғрисида нотўғри фикрга бориб, уларга эргашиб кетаётганлар ҳам учраб турибди.

Ҳар бир имом хатиб, ҳар бир зиёли инсон ғаламис кимсаларни бундай хатти-ҳаракатларига бефарқ қараб турмаслиги керак. Ислом дини инсонларни фақат яхшиликка чақиради. Бировга озор беришдан, зулмдан қайтаради. Нафақат инсон хатто атрофимиздаги олам ва унда яшаб турган махлуқотларга хам яхши муносабатда бўлишга чақиради. Қалбида иймони бор инсон хеч кимга ёмонлик истамайди. Пайғамбаримиз (саллоллоҳу алайҳи васаллам): — “Бировлар унинг қўлидан ва тилидан озор топмайдиган киши чин мусулмондир” — деганлар. Бугун атрофимизда бўлаётган ҳар бир воқеа ходисани ақл билан баҳолаб, сўнг ҳулоса чиқармоғимиз даркор. Оқни қорадан, яҳшини ёмондан ажрата билишимиз керак. Аллоҳ таъоло фитна ҳақида шундай амр қилган — “Сизлардан фақат зулм қилганларнинг ўзигагина етмайдиган фитнадан сақланингиз ва билиб қўйингизки Аллоҳ жазоси қаттиқдир” (Анфол 25). “Фитна эса қоттилликдан ҳам ашаддийроқдир” (Бақара 191).

Али Сабурий: “Мусулмонни динида фитнага солиш тинчини бузиш Аллоҳ наздида қотилликдан қаттиқроқдир“ деганлар. (Тавсир ал-вазиҳ ал-муяссар). Демак фитналар тўзғиб турган пайтда мусулмон киши амал килиши лозим бўлган ислом одоблари қуйидагилар:

— Қуръон ва суннатга эргашиш, иккисини маҳкам ушлаш;

— Аллоҳ таъолодан фитна ва унга яқинлаштирадиган ҳар бир нарсадан узоқлаштиришни, фирқачилик, ихтилоф, енгилтаклик, дин ақидасига хилоф иш ёки бузуқ таълимотлардан сақланмоқликни сўраб дуо қилиш;

— уламолар этагини ушлаб, уларнинг илмларидан манфаат олиб, ўтган солиҳ кишиларни йўлларини тутиш;

— юмшоқлик, шошмаслик, камтарин ва ҳалим бўлиш, ғазаб ва шошқалоқликдан узоқлашиш;

— зеро Аллоҳ таоло бундай марҳамат қилган “(Эй инсон) Ўзинг (аниқ) билмаган нарсага эргашма! Чунки қулоқ, кўз, дилнинг ҳар бири тўғрисида (ҳар бир инсон) маъсул бўлур” (Исро 36).

Абу Ҳурайра раҳимаҳуллоҳ ривоят қилган ҳадисда:

— “Келажакда фитналар бўлади. У фитналар келганда ўтирган киши тургандан, турган киши юргандан, юрган киши унга қараб югиргандан яхшидир. Ким фитнага қизиқиб унга интилса (фитна) уни ўзига тортиб ҳалок қилади. Ким ундан қочиб қутиладиган жой топса, ўша ерда панох топсин. (фитнага аралашмасин)”

(Имом Бухорий ва Имом Муслим ривояти).

Андижон вилояти Булоқбоши тумани

Ширмонбулок жоъме масжиди имоми Д. Мирзакаримов

Қабристон зиёратига чиққан одам Аллоҳнинг Каломини тиловат қилиб, савобидан ўтган мўминларнинг руҳларини баҳраманд қилишини Аллоҳдан сўрайди. Ибрат олади, қабристондан қайтгач солиҳ амалларни кўпайтиришга ҳаракат қилади. Агар қабрда ётган кишилардан фарзанд, бойлик, уй-жой, машина ва ҳоказо ёрдамларни сўраса, Аллоҳга ширк келтирган бўлади, иймонига футур етади. Аллоҳ таоло ширкни кечирмайди! У Зот Қуръони Каримда шундай марҳамат қилган:

“Албатта, Аллоҳ ўзига (бирор нарса) шерик қилинишини кечирмайди. Бундан ўзга (гуноҳлар)ни (Ўзи) хоҳлаган кишилар учун кечиргай. Кимда-ким Аллоҳга ширк келтирса, демак, у (тўғри йўлдан) жуда узоққа адашибди” (Нисо сураси, 116-оят).

Қабристонга борган киши қабрда ётганлар бошқаларга ёрдам бериш у ёқда турсин, ҳатто ўзларига ёрдам беролмасликларини, сажда қилгилари, садақа бергилари келса-да, шу ишларни қилолмаётганликларини ва қилолмасликларини англаб етиши керак!

Шунингдек, у ердан қайтаётган одам ўлимга, охиратга яхши тайёргарлик кўриши кераклигини ҳис қилиб, солиҳ амалларни кўпайтиришга уринмоғи лозим. Зеро, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламдан қабрларни зиёрат қилиш ўлимни, охиратни эслатиши борасида ҳадислар ворид бўлган.

Сулаймон ибн Бурайда отасидан ривоят қилади: “Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Сизни қабрларни зиёрат қилишдан қайтарган эдим. Батаҳқиқ Муҳаммадга онасини зиёрат қилишга изн бўлди. Бас, қабрларни зиёрат қилинглар.  Албатта, улар охиратни эслатади”  дедилар”.

Ўлим пайтида атрофимиздаги йиғлаб турганларга қараб: «Йиғламанглар! Айрилгани эмас, учрашгани кетяпман. Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам ва саҳобалар билан учрашгани кетяпман» деб, шаҳодат калимасини айтиб, ўлимни кутиб олишимизни Аллоҳ таоло барчамизга насиб этсин!

Интернет маълумотлари асосида Нозимжон Ҳошимжон тайёрлади

Инсониятга берилган энг олий неъматлардан бири, инсонни ҳайвондан ажратиб турувчи омилларнинг энг биринчиси бу шубҳасиз тилдир. Аллоҳ таолонинг Каломини ҳам биз айнан тилимиз орқали қироат қиламиз.
Аллоҳ таоло бу ҳақида Қуръони каримда қуйидагича баён қилади. 

 “(Биз инсонга) тил ва икки лабни (бермадикми)?” (Балад сураси, 9-оят). 

Ҳозирги вақтда ЮНЕСКОнинг энг сўнгги маълумотларига кўра, дунёда олти мингга яқин тил ва лаҳжа бўлса, улардан бор-йўғи 400 тасида ёзув мавжуд ва шулардан юзга яқини давлат тили мақомига эга. Албатта, мана шу 100га яқин тил ичида ўзбек тилининг борлиги бизга ғурур ва фахр бағишлайди. 

Миллий тил – миллат ўзлиги ва мустақиллигининг асосларидан биридир. Эсингиздадир, истиқлол йўлидаги илк саъй-ҳаракатлар ҳам  ўзбек тилига давлат тили мақомини бериш борасидаги курашлардан бошланган эди.

Қолаверса, тил, аввало, миллатни миллат қилувчи восита, у миллатнинг кўзгусидир. Зеро, тилимизда бизнинг қиёфамиз, маънавиятимиз акс этади, тил миллат вакилининг маънавиятини намоён қилади. Мустақиллик даврининг энг улуғ имконият ва неъматларидан бири бу ўзбек тилининг ўз ерида обрў, эътибор топиши, Давлат тили мақомини олишидир.

Маърифатпарвар бобомиз Абдулла Авлонийнинг “Ҳар бир миллатнинг дунёда борлиғини кўрсатадурган ойинаи ҳаёти тил ва адабиётидур. Миллий тилни йўқотмак – миллатнинг руҳини йўқотмакдур” деган ҳикматли сўзлари ҳам бу фикрни яққол тасдиқлайди” дейилади.

Бугун, Ўзбек тилига давлат тили мақоми берилганига 30 йил тўлди. Қувонарлиси, ўтган давр мобайнида диний маърифий мавзудаги, аждодларимиздан қолган бой маънавий меросимиз саналмиш турли мавзудаги китоблар, асарлар ҳам ўзбек тилига таржима қилиниб халқимизга тақдим этиди. Жумладан “Қуръони карим”, ҳадиси шарифлар, Имом Бухорий ва Имом термизий каби улуғ боболаримизнинг дунёга машҳур асарлари соф она тилимизга таржима ва тафсир қилиниб оммага ҳавола этилди. 

Умид қиламизки келажакда аждодларимизнинг кўплаб асарларини Ўзбек тилига таржима қилиб маърифатга ташна халқимизга тақдим этилади!

Саидаброр Умаров

КИРИШ

АҚОИД ИЛМИ ҲАҚИДА ТАСАВВУР

Оламлар Роббиси Аллоҳ таолога ҳамду санолар, бутун оламларга раҳмат қилиб юборилган Муҳаммад Мустафога ҳамда у зотнинг оилаларию саҳобаларига саловот ва саломлар бўлсин.

Дунёда бахтли ҳаёт кечириш ва охиратда жаннатга эришиш ҳар бир мусулмоннинг асосий мақсади ҳисобланади. Ушбу улуғ мақсад эса Яратувчини таниш ва Унинг буйруқларини адо этиш билан ҳосил бўлади. Бу ҳақида Қуръони каримда шундай хабар берилган:

وَمَا خَلَقۡتُ ٱلۡجِنَّ وَٱلۡإِنسَ إِلَّا لِيَعۡبُدُونِ

“Мен жинлар ва инсонларни фақат Ўзимга ибодат қилишлари учунгина яратдим”.

Ибн Аббос розияллоҳу анҳу ушбу ояти каримани “фақат Мени танишлари учунгина яратдим” маъносини англатади, дея тафсир қилган.

Аллоҳ таолога ибодат қилишнинг асл моҳияти ҳам, У зотни танишнинг асоси ҳам ақоид илмида баён қилиниши боис, бу илм билимларнинг олийси ва диннинг асли ҳисобланади. Ушбу асл илмни ўрганиш ва унда баён қилинганларга эътиқод қилиш хайр-барака бўлса, ундан узоқ бўлиш ё ўз-ўзини қийнаб беҳуда чиранишга, ё нотўғри эътиқод қилиб дунё-ю охиратини бой беришга олиб боради. Чунки эътиқоди нотўғри кишининг ибодатлари қабул бўлмайди. Соф эътиқоддаги кишининг эса қилган озгина амали ҳам баракали бўлади, яъни, Аллоҳ таоло унинг тўғри эътиқоди баракотидан кўплаб мукофотлар ато этади. Шунинг учун аввало диннинг асли ҳисобланган ақоид илмини ўрганиш муҳим ҳисобланади.

Ақоид илмининг луғавий ва

истилоҳий маънолари

Ақоид сўзи луғатда “ишониб боғланган нарсалар” маъносини англатади. Бу сўздан ҳар бир ақли расо ва балоғатга етган банданинг қалбини унга мустаҳкам боғлаши лозим бўлган шаръий эътиқодий ҳукмлар кўзда тутилган. Шаръий ҳукмлар икки турга бўлинади:

1. Эътиқодий ҳукмлар;

2. Амалий ҳукмлар.

Эътиқодий ҳукмлар деганда фақатгина қатъий ишонишга тааллуқли бўладиган шаръий ҳукмлар тушунилади.

Амалий ҳукмлар деганда қатъий ишончдан келиб чиқиб бажариладиган амалларнинг адо этилишига тааллуқли бўладиган шаръий ҳукмлар тушунилади.

Истилоҳда эса ақоид илмига қуйидагича таъриф берилган:

دِرَاسَةُ الْأَحْكَامِ الْإِعْتِقَادِيَّةِ فِي الشَّرِيعَةِ الْإسْلَامِيَّةِ

Ислом шариатидаги эътиқодий ҳукмларни ўрганиш – ақоид илми дейилади.

Ақоид илмининг мақсадлари

Ақоид илмини ўрганишдан қуйидаги мақсадлар кўзланади:

Қатъий далиллар билан диний эътиқодларни мустаҳкамлаш ва улардан шубҳаларни рад қилиш;

Бошқаларга тақлид қилиб юришдан аниқ ишонч даражасига кўтарилиш;

Дунё ва охират саодатини ҳосил қилиш.

Эътиқодий ҳукмлар Ислом дини моҳиятидир

Ақоид илмининг аҳамияти ҳақида гапирилганда аввало, муқаддас динимизнинг асоси унинг ақоиди экани таъкидланади. Ислом ақоидининг ўзаги эса Аллоҳ таолонинг борлигига ва Унинг бирлигига иймон келтириш ҳисобланади. Мусулмон киши Ислом шариати ҳукмларини эътиқодига кўра ҳаётга татбиқ қилади. Шу маънода Ислом динининг моҳияти уч қисмдан ташкил топади:

Ислом дини моҳияти:

Эътиқодий ҳукмлар; Амалий ҳукмлар; Гўзал хулқлар.

Эътиқодий ҳукмлар деганда мусулмон кишининг ишониши, қалбини уларга мустаҳкам боғлаши лозим бўлган ҳукмлар тушунилади. Бу ҳукмларнинг аввалида Аллоҳ таолонинг борлигига, бирлигига, комил сифатлар билан сифатланганига иймон келтириш туради. Мусулмон киши номусулмон кишидан “Ашҳаду ан ла илаҳа иллаллоҳ” (Аллоҳдан ўзга маъбуд йўқлигига гувоҳлик бераман) деб гувоҳлик бериши билан ажралиб туради. Мусулмон киши учун ушбу гувоҳлиги мусулмонлигининг асоси ҳисобланиб, унинг ҳамма қарашлари мазкур асос устига қурилади.

Аллоҳга, фаришталарига, китобларига, пайғамбарларига, охират кунига, қадарнинг яхшиси ҳам, ёмони ҳам Аллоҳдан эканига ва қайта тирилишга иймон келтириш Ислом ақоидининг асослари ҳисобланади.

Амалий ҳукмлар деганда мусулмон кишининг ўзига нима фойдали ва нима зарарли эканини билиб бажариши лозим бўлган ҳукмлар тушунилади. Эътиқодий ҳукмлар ва амалий ҳукмлар пойдевор ва унинг устига қурилган бинодек бир-бирига чамбарчас боғлиқдир. Эътиқодий ҳукмларда инсоннинг Аллоҳ таолога боғланиши тартибга солинса, амалий ҳукмларда инсонннинг жамият вакиллари билан ва бутун борлиқ билан бўладиган алоқаси эътиқодий ҳукмлар асосида тартибга солинади. Шунинг учун ҳам эътиқодий ҳукмларни ўрганмасдан туриб амалий ҳукмларни ҳаётга тўғри татбиқ этиб бўлмайди.

Амалий ҳукмлар умумий икки қимга: “Ибодатлар” ва “муомалалар”га бўлинади. “Ибодатлар” қисмида мусулмон кишининг Аллоҳга севимли банда бўлишга уриниб бажарадиган амаллари баён қилинади. Бу амаллар унинг Аллоҳга бўлган иймонида содиқ эканига белги ҳисобланади. “Муомалалар” қисмида эса мусулмонларнинг умумий манфаатларини сақлашга, бир-бирларига ёки бошқаларга зарар бериб қўйишларининг олдини олишга тааллуқли бўлган амаллар баён қилинади. 

МУНДАРИЖА

Кириш

Ақоид илми ҳақида тасаввур

Тавҳид баёни

Аллоҳ таолога иймон келтириш баёни

Борлиқнинг тадбирини қилиб турувчи Зот

Қазою қадарга иймон келтириш баёни

Аллоҳ таолонинг сифатлари баёни

Зотий ва феълий сифатлар баёни

Аллоҳ таолони “шай” дейиш мумкинлиги баёни

Исм эгасига далолат қилиши баёни

У зот Ўзи ва Расули баён қилганидекдир

Бўлинмайдиган жузнинг ақлан мумкинлиги баёни

Қуръони каримга иймон келтириш баёни

Аршга истиво ҳақида

Аллоҳ бетимсол зотдир

Яхшига мукофот, ёмонга жазо берувчи

Мутлақ эҳтиёжсиз Зот

Улуғлик ва олийлик эгаси

Қайта тирилишга иймон келтириш

Энг сўнгги манзиллар

Жаннат ва дўзахнинг абадийлиги баёни

Жаннатда Аллоҳ таолони кўриш баёни

Жаннатдаги энг олий неъмат

Аллоҳ адолатли ва раҳматли Зотдир

Пайғамбарлар ва Фаришталарга иймон келтириш баёни

Хотамул анбиё ҳақида эътиқодимиз

Хотамул анбиёнинг сифатлари

Сўнгги мукаммал шариат

Исро ва Меърож баёни

Шафоат тушунчаси баёни

Пайғамбарларнинг маъсумликлари баёни

Пайғамбарларнинг сифатлари баёни

Зулқарнайн ва Луқмон ҳақида

Қиёматнинг катта аломатлари баёни

Валийлар ва уларнинг кароматлари баёни

Валийлар Пайғамбарларнинг умматларидир

Валийлар султони ҳақида

Тили ва қалбига ҳақ жорий бўлган инсон

Фаришталар ҳаё қилган инсон

Ҳавас қилинадиган инсон

Сиддиқа ва Заҳро розияллоҳу анҳумо фазилатлари

Язид ибн Муовия ҳақидаги баҳслар

Муқаллид иймонининг эътиборли экани

Ақли бор кишининг Аллоҳни таниши лозимлиги

Жон чиқар вақтда келтирилган иймон баёни

Амал ва иймон баёни

Гуноҳ сабабли куфрга ҳукм қилмаслик баёни

Диндан чиқишни ният қилган кимса баёни

Бепарволикнинг аянчли оқибати баёни

Мастнинг гапи ҳақида

Номавжуднинг “шай” эмаслиги баёни

Таквийн сифати ҳақида эътиқодимиз

Ризқ тушунчаси ҳақида эътиқодимиз

Қабр имтиҳони ҳақида эътиқодимиз

Қабр азоби ҳақлиги баёни

Жаннатга кириш Аллоҳнинг раҳмати билан бўлиши баёни

Улуғ ҳисоб-китоб бўлиши баёни

Номаи аъмол берилиши ҳақидаги эътиқодимиз

Амалларнинг ўлчаниши ва Сирот ҳақидаги эътиқодимиз

Дуоларнинг таъсирлари баёни

Дунёнинг йўқдан бор қилингани баёни

Жаннат ва дўзахнинг яратиб қўйилгани баёни

Мўмин банданинг дўзахда абадий қолмаслиги баёни

Гўзал назмий баён

Хушхабардек қалбга тасалли берувчи назм

Ақида билмаган шайтона элдир

Дуо қилиш одоблари баёни

Васила қилиш баёни

Хотима

“Бадъул амолий” матни ва назмий баёни

Фойдаланилган манба ва адабиётлар

М а с ъ у л м у ҳ а р р и р:

Жалолиддин Ҳамроқулов,

Имом Бухорий номидаги Тошкент Ислом институти

“Таҳфизул Қуръон” кафедраси мудири

Т а қ р и з ч и л а р:

Шайх Абдулазиз Мансур,

Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси ўринбосари

Ҳайдархон Юлдашходжаев,

Тарих фанлари номзоди

Абдулқодир Абдур Раҳим

А – 13 Эътиқод дурдоналари. Масъул муҳаррир / Жалолиддин Ҳамроқулов. – Е.: “Sharq” , 2016. – 480 б.

“Эътиқод дурдоналари” китоби диёримиздаги ўрта махсус ислом билим юртларида “Ақоид” фанидан сабоқ берилаётган “Бадъул амолий” асарига ёзилган шарҳ бўлиб, дастлаб 2012 йилда нашр қилинган эди. Китобнинг ушбу қайта ишланган ва тўлдирилган иккинчи нашрида ўқувчиларга янада фойдалироқ бўлиши учун матнларнинг маънолар таржимаси ва луғавий изоҳлари ҳамда айрим долзарб эътиқодий масалалар батафсил баён қилинган.

Ушбу китоб Имом Бухорий номидаги Тошкент ислом институтининг 27.06.2015 йилдаги 11 сонли илмий кенгашида нашрга тавсия этилган.

Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Дин ишлари бўйича қўмитанинг 4953-рақамли хулосаси асосида нашрга тайёрланди.

КИРИШ

БИСМИЛЛАҲИР РОҲМАНИР РОҲИЙМ

Ўзининг мўъжиза Китоби бўлган Қуръони Каримни илмларга асос қилган ва Қуръони Каримга хос илмларни жорий қилган Аллоҳ субҳанаҳу ва таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин!
Қуръони Каримни Роббидан қабул қилиб, умматга омонат билан етказган ва Қуръон илмларига асос солган Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга мукаммал ва батамом салавоту саломлар бўлсин!
Қуръон ва унинг илмларини Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан қабул қилиб, кейинги авлодларга етказган саҳобаи киромларга Аллоҳ таолонинг розилиги бўлсин!

Қуръони Каримнинг бизларгача сақланиб келишида восита бўлган, унинг илмларига хизмат қилган барча уламоларга Аллоҳ таолонинг раҳмати бўлсин!
Аммо баъд: камина ходимингиз араб тилида «Улуми Қуръон» деб аталмиш илм билан бошқа исломий илмларга қараганда кейинроқ танишдим. Аввал Бухородаги «Мир Араб» мадрасасида, кейин Имом Бухорий номидаги Тошкент Ислом институтида ўқиб юрган кезларимда ҳам бу илм ҳақида хабар топмадим. Чунки ушбу икки илмий даргоҳда мазкур илм ҳақида ҳатто қисқа хабар тариқасида ҳам маълумот берилмас эди. Шароит юзасидан ҳамда олдиндан йўлга қўйилмаганидан бўлса керак, ҳатто устозларимиз ҳам «Улуми Қуръон» деган илм борлигини эсламас эдилар.

Либияга ўқишга борганимиздагина, «Улуми Қуръон» номли илм борлигини, унинг бошқа фанлар қаторида дарс қилиб ўтилишини биринчи бор кўрдим. Ўқув жараёнида бу илм билан танишар эканман, унинг қадрини, аҳамиятини англаб етдим. «Улуми Қуръон» илмидан дарс берадиган устозимиз шайх Иброҳим Абдуллоҳ Руфайда – Аллоҳ у кишини раҳмат қилган бўлсин – Либиянинг кўзга кўринган уламоларидан эдилар. Дарслик сифатида ливанлик олим Субҳий Солиҳ раҳматуллоҳи алайҳининг «Мабаҳис фи улумил-Қуръан» деган китоби танланган бўлса ҳам, устозимиз ўзлари алоҳида тайёрлаган маърузалар матни асосида дарс ўтар эдилар. Гапларининг орасида «Улуми Қуръон» бўйича китоблар кўп бўлса ҳам, улардан қониқмаганларини тез-тез таъкидлаб турар эдилар.
Дастлаб бир оз мураккаб туюлган бу илмга қизиқишим кейинчалик беқиёс ортди. Кўп нарсалар ихлос билан ўрганилди. Ниҳоят, шаҳодатнома – диплом ҳимояси учун ёзиладиган илмий баҳсим ҳам айнан ушбу фанга оид бўлди. Бу илм юзасидан кўплаб мақолалар ва китоблар ўқилди, уламолар билан суҳбатлар олиб борилди. Шу билан бирга, ушбу маълумотлар ҳақида ватанимизда ҳам ҳеч бўлмаса аҳли илмлар «Улуми Қуръон»дан хабардор бўлишса эди, деган орзу қалбимда тез-тез такрорланадиган бўлди.

Бу орзу Либиядан ўқишни битириб келганимдан кейин Имом Бухорий номидаги Ислом маъҳадида ишлаб юрган кезларимда амалга ошди. Ўша пайтда ўқув барномасини ва дарсликларни қайта кўриб чиқишга муяссар бўлган эдик. Бу ишда бизга давлатимизнинг диний ишлар бўйича кенгаш раҳбари Ўзбек Аъзамович Рустамов ҳам ёрдамчи бўлган эди. Мен ўша вақтда у кишига «янги» фан сифатида киритилган «Мерос илми», «Мусталаҳул-ҳадис», «Аҳком оятлари тафсири» каби Ислом илмларининг аҳамияти ҳақида маълумот берар эдим. У ки-ши диний идорага айтиб, буларни дарс барномасига киритишни маслаҳат берар эди.
«Улуми Қуръон» бўйича қандай маълумот тақдим қилганим аниқ эсимда йўқ, аммо бу илм ҳам ўша пайтда дарс барномасига кириб қолган эди. Ўқув бар-номасидаги барча илмларга тааллуқли китоблар қаторида «Улуми Қуръон»га оид китоблар ҳам келтирилди. Ўзим даставвал мудир ноиби, кейинчалик мудир лаво-зимида фаолият юритган бўлсам ҳам, имконини топиб, тафсир, мерос ва «Улуми Қуръон»дан дарс берар эдим. Шундай қилиб, Аллоҳ таолонинг лутфи ила исло-мий илмлар ичида ниҳоятда аҳамиятли бўлган «Улуми Қуръон» илми бизнинг юртимизда ҳам фан сифатида ўрганила бошлади.

Аллоҳ таолонинг фазли ва карами ила ўз она тилимизда динимизга оид китоблар ёзиш бахти насиб бўлганда, турли илмларга оид китоблар билан бирга «Улуми Қуръон»га тааллуқли китоб ёзилиши ҳам кўзда тутилган эди. Шояд му-сулмонлар оммаси ҳам бу аҳамиятли илмдан бирмунча баҳраманд бўлсалар, деган ният бизга ҳамроҳ эди.
Ушбу эзгу ният «Ҳадис ва Ҳаёт» силсиласининг «Қуръон фазилатлари» деб номланган ўттизинчи жузи нашр этилиши билан қисман рўёбга чиқди. Ушбу китобда Қуръони Карим билан боғлиқ бўлган ҳадиси шарифларни шарҳ қилиш жараёнида «Улуми Қуръон»га оид хабарлар келган ўринда бу илмга доир айрим маълумотларни тақдим қилган эдим. Бу эса кишиларимизга керакли маълумот-ларни ўзига хос равишда етказишга хизмат қилди. Мазкур китобни ўқиган киши-ларимиз буни англаб етганлари жуда ҳам қувонарли ҳолдир.

Бир куни Қўқон тарафдан бир гуруҳ китобсевар зиёратчилар келишди. Уларга ўхшаш одамлар билан суҳбатлашиш инсоннинг руҳини кўтаради. Китоб ўқишнинг ўзи кишига қанчалик завқ берса, у ҳақда суҳбатлашиш ҳам шунчалик завқ бахш этади. Мазкур зиёратчилар билан бўлиб ўтган серзавқ, мазмунли суҳбат давомида улардан бири қуйидагиларни айтди: «“Қуръон фазилатлари” китобингиз учун алоҳида ташаккур айтамиз. Бу китобни ўқиш орқали кўп нарсани билиб ол-дик. Энг муҳими, ўзимиз қандай китобнинг уммати эканимизни англаб етдик ва бу билан фахрландик…»
Бу оддий ўқувчининг гаплари менга қаттиқ таъсир қилди. Яхши ният би-лан қилинган ишнинг ижобий натижасини кўриш, у ҳақда эшитиш ҳар қандай кишига қувонч бахш этади. Ўша кезда мен ҳам мана шундай ҳисни туйдим, лекин шу билан бирга, бу нарса каминага бажарилиши лозим бўлган ишларни яна ҳам жиддийроқ тарзда адо этиб бориш зарурлиги масъулиятини юклади. Бинобарин, ҳадис илмларига оид «Мусталаҳул-ҳадис» китобини ёзиб битиргандан сўнг «Улуми Қуръон» бўйича ҳам бу илмнинг асослари ва қоидаларига амал қилган ҳолда алоҳида китоб битишга азму қарор пайдо бўлди. Қўлимизда мавжуд бўлган манбалардан фойдаланиб, бир китоб таълиф қилишга ожизона қўл урдик.
Аллоҳ таоло барча ишларимиз қатори, бу ишга ҳам Ўзи ёрдамчи бўлсин! Зотан, У Зотдан ўзга ёрдамчи йўқ! У Зот қандай ҳам яхши Хожа ва қандай ҳам яхши Ёрдамчи!

МУНДАРИЖА

Кириш

БИРИНЧИ ҚИСМ

«Улуми Қуръон»нинг таърифи
«Улуми Қуръон»нинг аҳамияти
«Улуми Қуръон»нинг тарихи
Ваҳий
Ваҳийнинг турлари
Ваҳийнинг даражалари
Ҳадис, ҳадиси қудсий ва Қуръон
Қуръони каримнинг таърифи
Қуръоннинг исмлари
Қуръоннинг нозил бўлиши
Қуръон ваҳийсининг бошланиши
Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам ва ваҳий
Қуръоний ваҳий ҳолати
Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам ва Қуръон
Ваҳийни тушуниб етмаслик
Қуръони каримнинг тарқоқ нозил бўлиши
ҳикматлари
Қуръони каримдаги илк ва сўнгги нозил
бўлган оятлар
Илк нозил бўлган оятлар
Сўнгги нозил бўлган оят
Қуръони карим оятларининг маккий ва маданийга
тақсимланиши
Макки ва маданий оятларнинг таърифи
Маккий ва маданий оятларни билишга элтувчи йўл
Маккий ва маданий оятларнинг аломатлари
«Сабаби нузул» илми
Сабаби нузулни билиш йўли
Сабаби нузулнинг ифода турлари
Сабаб бир нечта, нозил бўлган нарса битта бўлиши
Сабаб битта, нозил бўлган оятлар бир нечта бўлиши
Қуръони карим эъжози
Қуръоннинг арабларни беллашувга чорлаши
Қуръони каримнинг баёний эъжози
Қуръони каримнинг илмий эъжози

ИККИНЧИ ҚИСМ

Қуръони каримнинг жамланиши
Қуръони каримнинг Расулуллоҳ соллаллоҳу
алайҳи васаллам даврларида қалбларда жамланиши
Қуръони каримнинг Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи
васаллам даврларида саҳифаларда жамланиши
Қуръони каримнинг ҳазрати Абу Бакр даврларидаги
жамланиши
Қуръони каримнинг ҳазрати Усмон даврларидаги
жамланиши
Усмоний Мусҳафлар ҳақида
Оят ва сураларнинг тартиби
Қуръоннинг етти ҳарфда нозил бўлиши
Расми Усмонийнинг такомиллашуви

УЧИНЧИ ҚИСМ

Қуръони каримда насх
Насх қилинадиган ҳукмларнинг турлари
Насхнинг ҳикматлари
Насх билан хослаш орасидаги фарқ
Насхнинг ўринлари
Қуръоннинг Қуръон билан насх бўлишининг
қисмлари
Қуръони каримда муҳкам ва муташобиҳ
«Муҳкам» ва «Муташобиҳ» уламолар истилоҳида
Муташобиҳнинг қисмлари
Сураларнинг аввалидаги ҳарфлар ва
муташобиҳ сифатлар
Сураларнинг аввалидаги ҳарфлар
Аллоҳ таборака ва таолонинг муташобиҳ сифатлари
Муташобиҳ сифатлар бўйича салаф ва
халафларнинг тутган йўллари
Муташобиҳ сифатлар ва салафлар
Муташобиҳ сифатлар ва халафлар
Хулосалар
Муташобиҳ сифатларга оид оятлардан намуналар
Муташобиҳ сифатлардан намуналар
Уламоларнинг муташобиҳга муносабатлари
тўғрисидаги хулоса

ТЎРТИНЧИ ҚИСМ

Қироатлар ва қорилар
Қироатларнинг манбаси
Тафсир ва муфассирлар
Мовароуннаҳрда тафсир илми
Янги тафсирлар
Қуръони карим маънолари таржимаси
Манбалар рўйхати

Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф ҳазратларининг қаламларига мансуб «Қуръон илмлари» деб номланган китоблари.

Муаллиф: Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф
Номи: «Қуръон илмлари»
Нашриёт: «HILOL NASHR» Нашриёти
Сана: 2017
Ҳажми: 504 бет
ISBN: 978-9943-4095-2-1
Ўлчами: 60×90 1/16
Муқова: қаттиқ

Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Дин ишлари бўйича қўмитанинг 4382-сонли тавсияси ила чоп этилган