Масжидлар нафақат ҳайратланарли даражадаги гўзал меъморий ёдгорликлар, балки улар мусулмон дунёсида муҳим диний, ижтимоий ва маданий маскандир. Ушбу мақолада дунёдаги энг катта 5 та масжид ҳақида маълумот берамиз.

1. Маккадаги “Масжиди Ҳаром”

 Ислом оламининг марказида – Макка шаҳрида жойлашган Масжиди Ҳаром дунёдаги энг катта масжид ҳисобланади. Масжид ер юзидаги энг биринчи ибодатгоҳ — Каъбани ўз ичига олади. Манбаларга кўра, Каъбани илк қурувчилари фаришталар бўлган. Ўзининг узоқ асрлик тарихи давомида масжид имкон қадар кўпроқ зиёратчиларни қабул қилиш учун бир неча бор қайта қурилган. Эндиликда Масжиди Ҳаром 1 миллионга яқин кишини сиғдира олади. Агар масжид атрофидаги ҳудудларни ҳисобга оладиган бўлсак, ибодат қилувчилар сони 2 миллиондан ошиши мумкин. Масжиднинг майдони 357 минг квадрат метрни ташкил қилади. Лекин масжид доимий равишда кенгайиб бормоқда. 

2. Мадинадаги Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам масжиди –Масжиди Набавий

 Пайғамбар алаҳиссалом масжиди дунёдаги иккинчи йирик масжиддир. Унинг қурилиши 622 йилда бошланган ва унда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ўзлари иштирок этган. Пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қабрлари мажмуа ичида жойлашган бўлиб, деворлар билан ўралган. Дафн қилинган жой устида яшил гумбаз қад ростлаган. Масжиднинг ҳозирги ўлчами илк бор қурилган масжид биносидан юз баробар катта. Дарҳақиқат, масжид ҳозир бутун Мадинанинг эски шаҳар қисмини деярли қамраб олади. Одатий кунлари Масжиди Набавийда 600 мингга яқин одам сиғади. Ҳаж ва Рамазон умраси вақтида 1 миллионгача зиёратчиларни қабул қилиши мумкин. Масжиднинг майдони тахминан 400 минг квадрат метрни эгаллайди.

3. Исломободдаги Файсал масжиди

 Покистон пойтахти Исломободда жойлашган Файсал масжиди дунёдаги энг катта учта масжиддан биридир. Масжид қурилишига Қирол Файсал ва Саудия Арабистони ҳукумат ҳомийлик қилган. Масжид биноси гўзал ҳудудда жойлашган. Шуниси эътиборга лойиқки, унинг дизайни мусулмонларнинг анъанавий архитектурасидан кескин фарқ қилади. Энг муҳими, бинонинг шакли кўчманчиларнинг чодирига ўхшайди. Масжиднинг дизайни қурилиш бошланган вақтда катта норозиликларга сабаб бўлди, аммо қурилиш тугагандан сўнг, танқидчилар нотўғри фикрда бўлганликларини тан олдилар. Файсал масжиди тахминан 300 минг кишини сиғдира олади. 

4. Жакартадаги Истиқлол масжиди

 Индонезия Мустақиллик масжиди ёки Истиқлол масжиди Жануби-Шарқий Осиёдаги энг катта масжиддир. 1949 йилда Индонезия мустақилликка эришди ва бу воқеани абадийлаштириш учун давлат пойтахтида катта масжид қуришга қарор қилинди. Масжид қурилиши 1961 йилда бошланган ва 120 мингга яқин намозхонларни қабул қилади.

5. Касабланкадаги Ҳасан II масжиди

Марокашнинг энг йирик шаҳри Касабланкада жойлашган Ҳасан II масжиди нафақат улкан ҳажми, балки гўзаллиги билан ҳам ҳайратга солади. Атлантика океани қирғоғида жойлашган масжид атрофида ажойиб манзара касб этган. Масжид 105 минг кишини сиғдира олади, майдони тахминан 9 гектарни ташкил қилади. Масжид қурилишига сарфланган 800 миллион долларнинг барчаси одамларнинг хайр-эҳсонлари ҳисобланади.

 Жиззах вилояти, Ғаллаорол тумани

бош имом-хатиби Ғулом Жуманов

Cавол: Китобларда: “Жамоатга келган киши гарчи бомдодга иқомат айтилган бўлса ҳам, суннатни ўқиб, кейин имомга иқтидо қилади”, дейилган. Бу гап: “Иқомат айтилганидан сўнг фарздан бошқа намоз йўқ”, мазмунидаги ҳадисга зид эмасми? Аслида ушбу ҳадисга кўра киши гарчи бомдоднинг суннатини ўқимаган бўлса ҳам имомга эргашиши керак эмасми?

Жавоб: Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм. Сиз айтган ҳадисни имом Муслим раҳимаҳуллоҳ ўзларининг “Саҳиҳи Муслим” китобида ривоят қилган. Лекин масалага битта ҳадис билан хулоса чиқариш ёки мазҳаббошилар, мужтаҳид уламоларни ҳадисга зид равишда фатво айтишда айблаш катта хато ҳисобланади. Чунки мужтаҳид уламоларимиз бу борадаги барча ҳадисларни ўрганиб, бир-бирига мувофиқлаштириб кейин масалани баён қилишган. Сиз ҳадисга зид, деб ҳисоблаётган масала ҳам ана шундай масала саналади.

Бир нарсани билиш лозимки, ҳадислар бир-бирини тўлдириб ёки биридаги умумий маънони бошқаси хослаб ҳам келади. Сиз келтирган ҳадисдаги умумий маънодан бошқа ҳадислар бомдоднинг суннатини истисно қилади. Жумладан: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Агар сизни отлиқлар қувиб турса ҳам иккисини қўйманглар”, деганлар.

Имом Таҳовий Абу Дардо розияллоҳу анҳудан ривоят қиладилар: “У киши яъни Абу Дардо масжидга кирганларида, инсонлар бомдод намозига саф тортиб, ўқиётган бўлсалар, у киши масжиднинг бир четида бомдоднинг икки ракат суннатини ўқиб, сўнг жамоатга қўшилар эдилар”.

Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинган ҳадисда шундай дейилади:

“Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам нафллардан ҳеч бирига Бомдоднинг икки ракатига одатланганлари каби қаттиқ одатланмаган эдилар” (Муттафақун алайҳ).

Абдуллоҳ ибн Абу Мусодан ривоят қилинади: “Имом бомдод намозини ўқиётган вақтда Ибн Масъуд розияллоҳу анҳу келди. Бомдоднинг икки ракат суннатини ўқимаган экан, бир устуннинг орқасида суннатни ўқиди” (Имом Абдурраззоқ ривояти).

Ибн Масъуд розияллоҳу анҳудек саҳоба шундай йўл тутганидан бомдод намозининг суннати истисно қилинганини тушуниш мумкин. Чунки улуғ саҳобий бундай ҳадисни билмаган ёки амал қилмаган дейиш мутлақо мумкин  эмас.

Бу каби ҳадислар кўп. Хусусан, Аллома Зафар Аҳмад Усмоний роҳимаҳуллоҳ “Эълоус-сунан” китобларида бу каби ҳадисларни Умар ибн Хаттоб, Ибн Аббос, Ибн Умар каби саҳобийлардан розияллоҳу анҳум нақл қилиб келтирганлар (“Эълоус-сунан” китоби).

Шундай экан, бу ҳолатда нима қилиш керак. Ўқийди, десак, сиз келтирган ҳадисга зид иш тутган бўлади. Ўқимайди, десак, кейинги ҳадисларга зид иш қилган бўлади.

Бомдоддан кейин ўқиб олади дейилса, уламолар бундай қилишни макруҳи таҳримий дейишган. Чунки саҳиҳ ҳадисларда бомдод вақти киргач, бомдоднинг суннатидан бошқа нафл намоз ўқишдан қайтарилган. Мана шундай пайтда мужтаҳид имомларимизнинг машаққатли меҳнати намоён бўлади. Улар мазкур мазмундаги барча ҳадисларни батафсил ўрганиб чиққандан кейин масалаларни баён қилишган. Кейинги уламолар бу масалаларни китобларида келтиришган. Жумладан аллома Ибн Обидин раҳимаҳуллоҳ “Раддул муҳтор” китобида бундай деган:

“Фарз намозга иқомат айтилганда нафл ўқиш макруҳдир. Бундан бомдоднинг суннати мустаснодир. Гарчи ташаҳҳуд бўлса ҳам жамоатга улгуришга умид бўлса, суннатни ўқийди. Агар улгура олмаслик хавфи бўлса, суннатни бутунлай тарк қилади. Бундан бомдоднинг суннати мустаснодир дейилди. Чунки бу ҳақда имом Таҳовий ва бошқалар “Ибн Масъуд розияллоҳу анҳу бомдод намозига иқомат айтилганда масжидга кирдилар ва бир устуннинг орқасида бомдоднинг суннатини ўқиб олдилар”, деган ҳадисни ривоят қилишган. Бу воқеа Ҳузайфа ва Абу Мусо розияллоҳу анҳумоларнинг кўз ўнгида содир бўлган. Бундай ишни Умар, Абу Дардо, Ибн Аббос ва Ибн Умар розияллоҳу анҳумлар ҳам қилгани ривоятларда айтилган. Тобеинлардан Ҳасан Басрий, Масруқ ва Шаъбийлар ҳам шундай йўл тутишган”.

Хулоса қилиб айтганда: иқомат айтилганидан кейин бомдоднинг икки ракат суннатини агар фарзига улгуриш имкони бўлса, дарҳол масжиднинг чети ёки бирор устуннинг орқасида ўқиб, сўнг фарзга қўшилади. Агар суннатларни ўқиса, фарзга улгура олмаса, у ҳолда уларни тарк қилиб, фарзни ўқиш учун жамоатга қўшилади. Валлоҳу аълам.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Фатво маркази

Сабр инсонга хос бўлган фазилат. Ўз номи билан бошқа фазилатларга қараганда кўпроқ машаққатни талаб қилади. Шунинг учун сабрга бериладиган мукофот ҳам ўша мақомга муносиб бўлади. Бу ҳақда Қуръони каримда бундай баён қилинади: “Албатта, сабр қилувчиларга ажрлари ҳисобдан ташқари берилур” (Зумар, 10).

Сабрнинг навлари бор – мусибатга сабр, кўнгил хоҳишларига сабр ва ибодатга сабр.

Кўнгил хоҳишларига қарши сабр қилиш ҳаммасидан ҳам оғир. Қалб тақво сари чорлаб турса-да, нафс шаҳват томон интилаверади. “Шубҳасизки, агар Роббим раҳм қилмаса нафс ёмонликка ундовчидир” (Юнус, 53).

Кўнгил хоҳишлари эса, зийнатланган.

“Хотинлардан, болалардан, тўп-тўп тилло ва кумушдан, гўзал отлардан, чорвадан, экин-тикиндан иборат шаҳватларнинг муҳаббати инсонларга зийнатлаб қўйилган” (Оли Имрон, 14).

Ана шундай пайтда нафсининг бошига уриб, гуноҳдан сақланса, ана ўша кимсадир жаннатий!

“Ва, аммо ким Роббисининг мақомидан қўрқса ва нафсини ҳаволаниб кетишидан қайтарган бўлса. Бас, албатта, жаннат ўрин бўладир” (Нозиъот, 41).

Айниқса омад келиб атрофингизни фаҳш ва маъсиятлар қуршаб олганида, гуноҳ қилишга имкон ҳар томондан очилиб турганида Аллоҳ таолодан қўрқиб сабр қилиш – чин мардлик, ҳақиқий тақво, Аллоҳдан қўрқиш, комил мўминнинг сифати.

Бир куни келиб омад кетганда сабрдан бошқа чора ҳам қолмайди, имкон ҳам бўлмайди. Худди яқин инсони вафот этган киши кунлар ўтиши натижасида сабрдан бошқа чора топа олмагани каби.

Улуғбек қори ЙЎЛДОШЕВ

“Biz Sizga qiroat qildiramiz, bas, esdan chiqarmaysiz” (“A’la” surasi, 6-oyat).

Rasululloh ﷺ ning vahiy qilingan oyatlarni bir marta eshitib, yodlab olishlari – payg’ambarlik belgisidir.

Chunki U zot ﷺ yozishni ham, kitob o’qishni ham bilmas edilar.

Bunday insonlar (odatda) biror narsani o’z ona tillarida bir necha bor eshitsalar ham yodlashlari qiyin kechadi.

Rasululloh ﷺ esa, bir marta eshitib, vahiy qilingan barcha oyatlarni yodlab, so’ng o’qib berar edilar.

Bu ham payg’ambarlikning bir nishonasi!

Imom Moturidiy rahimahulloh

Abdulloh ABDULMAJID tayyorladi

Қуръон ҳофизи Абдулбосит Абдуссомад телевидение ва радиода Қуръони карим тиловатидан ўқиганида ёш Ториқ отаси сингари Қуръони каримни ёд олишга меҳр қўйган эди. Шу сабабли, ҳали ўрта таълим мактабига қабул қилинмасидан, Қуръон илмини ўрганишга киришди. Абдулбосит Абдуссомаднинг саккиз нафар ўғли бўлиб, уларни Қуръон ҳофизи бўлиб етишишини ўз олдига мақсад қилиб қўйган эди. Шунингдек, фарзандларини қайси соҳадаги илмни эгаллашда ихтиёрини ўзларига бериб, Қуръони каримга эътиборли бўлишни шарт қилди. Бу буюк мақсад сари кенжа ўғил Ториқ отасининг йўлидан боришга интилди.      

Ториқ Абдулбосит Абдуссомад 1959 йилда Қоҳира шаҳрида таваллуд топди. Ўрта таълим мактабини тамомлаб, университетда ҳуқуқшунослик йўналишида таҳсилни давом эттирди. Шундан сўнг, Абдуссомад тажвид қоидасини пухта ўрганиш мақсадида Ал-Азҳар университетига қабул қилинди. Унинг фикрига кўра, киши Қуръони каримни ёдлашни бошлаганда, даставвал, машҳур қорилар тиловатларини тинглаб, уни онгига сингдириши, сўнгра, ўзига хос услубни танлаши лозим.

Ториқ Абдулбосит Абдуссомад отаси ёнида юриб, унинг қироатидан таъсирланган ҳолда, етук мураттаб қори бўлиб етишди. Отасидан Қуръон илми ва унинг қоидаларни ўрганди. Аллоҳ таолонинг инояти билан марҳум Шайх Абдулбосит Абдуссомаднинг чиройли овози фарзандига мерос қолди. Бу ҳақда унинг ўзи бундай дейди:

 “Қуръони каримни марҳум отамнинг овози сингари тиловат қилишга қодир эмасман, лекин овозимиз ўхшаши бу Аллоҳнинг марҳаматидир. Отамнинг қироатдаги ва ўзгалар билан суҳбатлашиш услуби менга мерос бўлган”.

Шайх Ториқ Абдулбосит Қуръони карим тиловати бўйича ўтказиладиган тадбир ва Халқаро Қуръони карим мусобақаларида ҳакам сифатида иштирок этиб келади.

Шайх Ториқ Қуръони карим ҳофизи бўлиш киши зиммасига катта масъулиятни юклашини, Қуръони каримни ҳар куни 3-5 порадан такрор қилиш лозимлигини таъкидлайди.

Ториқ Абдулбосит Абдуссомад отасини хотирлаб бундай дейди: “Марҳум отам, мени ва барча ака-укаларимни камтар бўлишга ўргатарди. Ўзи обрў-эътиборли бўлишига қарамай, кишилар ўртасини ажратмасдан, барча билан алоҳида саломлашарди. Падари бузрукворимиз Қуръони карим тиловати одобларига қатъий риоя этиш ва тақволи бўлишни васият қилиб, айтган эдики: “Қуръони карим сизнинг дастурул амалингиз ва бундай хайрли яшаётганингиз сабабчисидир. Шундай экан, доимо уни эъзозланг”.

Мен ва акаларим отам билан бирга кўпгина тадбир ва Қуръон тиловати кечаларида қатнашардик. Кунларнинг бирида Мисрнинг Қино вилоятида 5 минг киши иштирокида ташкил этилган тадбирда отам билан бирга эдик. Шунда мен 18 ёшда эдим. Отам тиловат қилиб берганидан кейин, одамлар отамдан ўғилларидан бири тиловат қилиб беришини илтимос қилди. Шунда отам бизга юзланди. Акамга таклиф қилган эди, у тортиниб, рад қилди. Сўнгра мен тиловат қилишга киришдим. Дастлаб жамоа ҳайбатидан қўрқувга тушган бўлсамда, Аллоҳга таваккул қилдим. “Фотиҳа” сурасини тиловат қилдим, кейин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга салавот айтдим. Бор кучимни йиғиб, 15 дақиқа Қуръони каримдан тиловат қилдим. Отам мамнун бўлиб: “Аллоҳ қалбингни кенг қилсин”, деб дуои хайр қилди.

Шайх Ториқ Абдулбосит Абдуссомад Қуръони карим тажвид ва тиловат қоидаларини устоздан таълим олиш ва унинг одобларига қатъий риоя этиш зарурлигини таъкидлайди.

                                                                                    Илёсхон АҲМЕДОВ