Куфр сўзи луғатда “ёпиш”, “беркитиш” маъносини англатади. Шу сабаб деҳқонинг бир номи ҳам араб тилида “кофир”дир. Чунки у уруғни ерга яширади, яъни экади. Бу ҳақда Қуръонда бундай келади:

 «(У) бамисоли бир ёмғирки, унинг (сабабидан униб чиққан) гиёҳ кофирларни таажжубга солур» (Ҳадид, 20). 

Самарқандий, Фахриддин Розий, Имом Қушайрийлар ўз тафсирларида кофирлардан мурод – деҳқонлар деган бўлсалар, бошқа муфассирлар ҳақиқий кофир ҳам деб ўтганлар.  Бир инсонга нисбатан кофир дейилиши ботил ила ҳақни беркитгани сабаблидир.

Куфр шаръий истилоҳда имоннинг зидди бўлиб, “тониш”, “бош тортиш” маъноларидадир.  Бу ҳақда Аллоҳ таоло бундай дейди: «Бизлар (бу икки китобнинг) ҳар бирига кофирдирмиз», дедилар (Қасос, 48).

Шу эътибордан шаръий маъноси ва луғавий маъноси ўзаро узвий боғлиқдир. “Кофир” дегани “куфр эгасининг қалби куфр сабабли ёпилган” деган маънодадир. “Дуррур мухтор” асарида бундай дейилади: “Куфр шариатда Пайғамбар (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)ни динга оид олиб келган нарсаларида ёлғончига чиқаришдир”.

Шариатда мусулмонни унинг мусулмон эканлигига қарши далил топилмагунича мусулмон, деб ҳукм қилинади. Зеро, Пайғамбар (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)дан бундай дейдилар: “Ким биз ўқиган намозни ўқиса, қибламизга юзланса, биз сўйган нарсалардан еса, у мусулмондир. Бизга нима ҳуқуқ бўлса, унга ҳам шу ҳуқуқ ва бизга нима мажбурият бўлса, унга ҳам шу нарса мажбуриятдир” (Имом Бухорий ва Имом  Муслим ривояти).

Бир мусулмонни кофирга чиқаришдан олдин куфрга сабаб деб ўйланаётган у гапирган сўзи ёки ишига қараш, уни яхшилаб ўрганиш шартдир. Зеро, барча фосид сўз ёки иш куфр қилувчи эмасдир. Шунингдек, барча инсонлар ўзгаларни кофирга чиқаришдан сақланмоқлари, бу ишдан қочиб, бу жуда нозик масала бўлгани учун ҳам уни олимларга ҳавола этиш вожибдир. Ибн Умар (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Бир киши биродарига “эй кофир!” деса бу гап аниқ иккисидан бирига тегишли бўлади. Агар у киши ростан ҳам кофир бўлса, унга қайтади. Аммо ундай бўлмаса, гапирувчининг ўзига қайтади”, деб айтдилар (Имом Бухорий ва Имом  Муслим ривояти).

 Абу Зарр (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинади. У зот Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)ни бундай деяётганларини эшитган: “Ким бир кишини “кофир” деб чақирса ёки “Аллоҳнинг душмани” деса, аслида у одам бундай бўлмаса, гаплари ўзига қайтади” (Имом  Муслим ривояти).

Агар бир мусулмон одам куфрга ўхшаш сўзни гапириб қўйса, модомики унинг сўзини бошқа бир яхши маънога йўйишнинг имкони бўлса, уни кофир дейилмайди. Шунингдек, у гапирган сўзни куфр сўз эканлигида олимлар ўртасида ихтилоф бўлса, агарча у ихтилоф заиф ривоятда келиб, ривоятда у сўзни куфр эканлиги шак қилинган бўлса-да, у мусулмон кофирга чиқарилмайди.

Зеро, мусулмонни нима нарса имонга олиб кирган бўлса, ана ўшандан тонишгина имондан чиқариб юборади. Чунки кишидаги мавжуд ислом шак билан йўқ бўлмайди. Ислом шак билан йўқ бўладиган нарса эмас. Агар бир киши бир сўзни айтиб қўйса ё қилиб қўйса ва бир қанча таъвилларга кўра у кофир бўлиши керак бўлган вақтда биттагина таъвилга кўра у кофир бўлмаслиги чиқса, бу масала нозик бўлгани ва мусулмон ҳақида яхши гумон қилиш лозимлиги эътиборидан ана шу бир кўринишга кўра, у кофир эмас дейилади. Олимлар шунга фатво беришган. Бундан ташқари куфр жиноятнинг энг юқориси бўлиб, у жазонинг ҳам энг юқорисини тақозо қилади. Энди шак ва эҳтимол билан эса бир одамга энг катта жазо қўлланмайди ( Раддул мухтор хошияси. III жилд. 385 бет).  

Мусулмонни кофирга чиқаришдан келиб чиқадиган хатар сабабидан Қуръони карим ва Сунна ўзга бировни куфрга чиқаришдан қайтарган. Жумладан Нисо сураси 94-оятида Аллоҳ таоло бундай дейди: “Эй имон келтирганлар! Аллоҳ йўлида сафарга чиққанингизда аниқ иш тутинг! Сизларга салом берган (ёки таслим бўлган) кишига бу дунё матоҳини (ўлжани) кўзлаб: “Мўмин эмассан”, демангиз! Аллоҳнинг ҳузурида кўп ўлжалар (бордир). Илгари сизлар ҳам шундай (имонингизни сир тутар) эдингизлар.  Сўнгра Аллоҳ сизга неъмат ато этди. Бас аниқлаб иш тутингиз! Албатта Аллоҳ (барча) ишларингиздан хабардордир”.

Бу оятни нозил бўлиши ҳақида Ибн Касир ўз тафсирида бундай дейди: Имом Аҳмад Ибн Аббосдан ривоят қиладилар: “Бану Салимдан бир киши ўзининг қўйларини боқаётганида Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) саҳобаларининг бир гуруҳининг олдидан ўтиб туриб, уларга салом берди. Улар: “бизга салом берма, балки биздан паноҳ сўра”, дедилар. Сўнг уни ўлдирдилар, кейин уни қўйи билан Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳузурига олиб келдилар. Сўнг ушбу оятни “Эй имон келтирганлар...” дан охиригача нозил бўлди.

Жумҳур калом ва фиқҳ уламолари иттифоқига кўра, бирор бир аҳли қибла бўлган мусулмонни кофирга чиқармаслик лозимдир.

Абу Ҳанифа (раҳматуллоҳи алайҳ) ҳазратлари ҳам аҳли қибла бўлганларнинг бирортасини кофирга ҳукм қилмаган эканлар.

Имом Шофеъий (раҳматуллоҳи алайҳ) фақатгина бидъат аҳлидан бўлган хаттобийларни очиқ суратда ҳаромни ҳалол деганлари учун кофирга ҳукм қилган эканлар.

Таҳовий ақидасида: “Қибла аҳлидан бўлган бирор-бир мусулмонни гуноҳи кабира туфайли кофир санамаймиз”, дейилади (Ал-Манҳажус саҳиҳ фи фаҳми ақидати аҳли сунна вал жамааъ. Ҳасан Али Саққоф,703-бет). Шунингдек, бошқа ақида ва уларга ёзилан шарҳларда катта гуноҳ қилган кишилар гарчи уни содир этиш пайтида вафот этса ҳам, қилган ишини ҳалол санамаса, кофир бўлмаслиги, агар ўз уқубатларини дунёда олса катта гуноҳи учун каффорот бўлиши, мабодо вафот этса, бу – Аллоҳнинг хоҳиши: хоҳласа азоблаши, хоҳласа кечиши баён этилган.

Ақида илимининг етук билимдони Абул Ҳасан Ашъарий айтадилар: “Мен аҳли қибладан бирортасини кофирга чиқармайман. Чунки уларнинг барчалари ёлғиз маъбудга ибодат қиладилар”.

Хулоса ўрнида шуни айтиш мумкинки, ўзга инсонни кофир дейиш, унга жаҳаннамда абадий қоласан, дейишга тенг гапдир. Бунинг устига жамият кишилари орасида унинг ўрнини ўз билганича белгилаб бериш демакдир. Бу иш жуда нозик бўлгани ва эҳтиёткорликни талаб қилгани учун ҳам зинҳор бу ишга шошилмаслик керак. Балки бу ишларни ўз эгалари: олимлар, муфтийлар ҳукмига ҳавола қилиш лозим. Зеро, Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) бундан қайтарганликлари ҳам бу ишни нақадар нозик эканлигини белгилаб беради. Биз юқорида кўрганимиздек, У зот (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Бир киши биродарига “эй кофир!” деса, бу гап аниқ иккисидан бирига тегишли бўлади. Агар у киши ростан ҳам кофир бўлса, унга қайтади. Аммо ундай бўлмаса гапирувчининг ўзига қайтади” (Имом Бухорий ва Муслим ривояти) деганлари ҳам бизга ибрат ўлароқ етади.

Н.Саидакбарова

Р. Бадриддинова

American Airlines бош директори Дуг Паркер мусулмон ходимлари нимани ҳис қилаётганини яхшироқ тушуниш учун Рамазон ойида рўза тутмоқда. Паркер ўзининг LinkedIn саҳифасида компания ходимлари унга шу тажрибани таклиф қилганидан сўнг рўза тутишга қарор қилганини ёзди. American Airlines раҳбари сўзларига кўра, у 15 соат давомида сув ва овқатдан воз кечган.

Шундан сўнг унинг мусулмон ходимларига бўлган ҳурмат-эҳтироми, уларнинг иймонларига бўлган садоқати янада ошганини билдирди.

Islam.ru маълумотларига кўра, Паркернинг ижтимоий тармоқлардаги пости 14 мингга яқин лайк тўплаган. Унинг остига 550 та изоҳ ҳам жойланди.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати

"Эй, яхшилик талабида юрган банда, шошил"

Рамазон ойи инсонларга қарата нидо қилади: "Эй яхшилик талабида юрган банда, шошил, Aллоҳнинг раҳмати, мағфирати ва дўзаҳдан озод қилишида ҳаммадан ўзиб кет. Насфингга қарши Раҳмон зотнинг ризосига етиш учун кураш. Эй, ёмонлик талабидаги банда, бу ишингни тўхтат, маъсиятлардан тийил. Aллоҳ таолога тавба қил. Мана шу ойда Aллоҳ таолога қарши бўлишни бас қил!"

Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам айтадилар: "Рамазон ойининг биринчи кечасида шайтонлар ва исёнкор жинлар кишанланади. Жаҳаннам эшиклари ёпилади, бирорта эшиги ҳам очиқ қолмайди. Жаннат эшиклари очилади, бирорта эшик ҳам ёпиқ қолиб кетмайди. Бир нидо қилувчи: "Эй яхшилик талабидаги (банда) шошил, эй ёмонлик талабидаги (банда) бас қил!", деб нидо қилади", дедилар.

Ҳақиқий рўза соҳибини савобли ишларга чорлайди, унга яхшиликларни чиройли қилиб кўрсатади. Уни маъсият ва гуноҳлардан узоқлаштиради. Шунинг учун ҳам Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: "Рамазонга етиша туриб, мағфират қилинмай қолган банданинг бурни ерга ишқалансин", дедилар.

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: "Кимки ёлғон, бўҳтон сўзни ва унга амал этишни тарк этмаса, унинг емай-ичмай тутган рўзасига Aллоҳнинг ҳожати йўқ", дедилар.

Баъзи салафи солиҳлар: "Энг осон рўза фақат ейиш ва ичишдан тийилишдир. Чунки буни ҳамма қила олади", дейишган.

Қалбни Aллоҳга боғлаш, тилни ғийбат, бўхтон ва ёлғондан тийиш, қулоқни бекорчи куй-қўшиқ ва бировлар ҳақида айтилган турли гапларни эшитишишган сақлаш, тилни гуноҳ ва фоҳиша сўзларни айтишдан асраш, қўлларни ҳаромни ушлаш ва мусулмонларга азият беришдан асраш, оёқларни ҳаромга боришдан асраш ила тутилган рўза Aллоҳ таоло Ўзининг каломида сифатлаган тақвога етиш учун бир васила бўлади.

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ

"Эй иймон келтирганлар! Сизлардан аввалгиларга фарз қилганидек, сизларга ҳам рўза фарз қилинди. Шоядки тақводор бўлсангиз".

Демак, оятда талаб қилинган тақводорликка юқорида санаб ўтган амаллар ила етамиз.

Рамазон ойида мўмин банда учун нафсида икки нарса жамланади. Биринчи, кундузи рўза билан жиҳод қилишлик. Иккинчиси, кечаси "қиёмул лайл" билан жиҳод қилишлик. Кимдаки мана шу икки жиҳодни жамласа, ҳақларини адо қилса ва қийинчиликларига сабр қилса, унга беҳисоб ажр-ҳасанот ёзилади.

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтдилар: "Одам боласининг барча амали ўзи учун. У амаллари учун ўнтадан етмиштагача ажр олади. Aллоҳ таоло айтади: "Рўза мен учундир. Уни ажрини ўзим белгилайман"".

Кимга Aллоҳ таоло раҳм қилса у раҳм қилинганлардан бўлибди. Ким рамазондаги яхшиликлардан маҳрум бўлса, у барча яхшиликлардан маҳрум бўлибди. Ким охират учун ҳеч нарса ғамлаб олмаган бўлса, у маломатга учраганлардан бўлибди.

Aллоҳ таоло ҳар куни жаҳаннамдан бандаларини озод қилади. Биз ҳам улардан бўла оламизми?!

“Ҳадис ва ислом тарихи фанлари” кафедраси мудири Ф.Хомидов

(Бекитилган қора хат)

Уруш ҳақида, юртдошларимизнинг фронтдаги мислсиз жасорати, бурчга, Ватанга, оиласига, севиклисига садоқати тўғрисидаги гапларни кўпроқ киноларда кўрамиз. Биз ва авлодларимиз уруш йилларидан тобора узоқлашганимиз сари жангчилар ҳамда фронт ортидаги кишиларнинг олий инсоний фазилатларини китобларда ўқиймиз.

Айни болалик палласи иккинчи жаҳон уруши даврига тўғри келган қанчадан қанча ютдошларимиз бўлган. Уларнинг баъзилари бугун мункиллаб, 90 ёшни қоралаб қарилик гаштини суришмоқда. Улар билан суҳбатлашганимизда бу қирғиннинг ҳали теша тегмаган мавзулари ва айтиб тугатилмаган хотиралари борлигига амин бўламиз. Орадан шунча йил ўтган бўлса-да у дамлар ҳамон чуқур қайғу билан эсланади.

Бу мавзуда эслатганимиз учун баъзан фахрий кексаларимизнинг оғриқли нуқталарини қўзғаб қўймаяпмизми, деган истиҳола қалбимизни эгаллайди. Нима бўлганда ҳам бугунги ёшлар урушнинг нималиги, қандай асоратлар келтириб чиқариш мумкинлигини ҳамда тинчликнинг қадрини билиш зарурлигини ҳис этиб, хотирлай олса, биз бундан мамнунмиз.

Бу ҳали ҳам адиб, тарихчи, файласуф ва педагоглар томонидан тўла ўрганилмаган бир мавзу. Олти ёшдан далада бошоқ терган, саккиз ёшда от етаклаб пайкал оралаган, ўн ёшидан кетмон билан ғўзани чопиқ қилган, ўн икки ёшидан иморатга ғишт терган болалар кейинчалик, мамлакатимиз мустақиллигининг қарор топишида ҳам муносиб ҳисса қўшишди, десак муболаға бўлмайди.

Халқимизда: “Отасиз етимлик – гул етимлик”, деб бежиз айтилмаган. Уруш ва ундан кейинги йиллар бева оналар ҳалок бўлган эрлари ўрнига оилада эркак вазифасини бажаришган. Отасиз ўсган ўғил болалар – тезроқ эркак бўлиб, қизлар – иффатли келинчак бўлишга мажбур бўлган. Улар ақлини танишлари биланоқ, оталари ўрнига меҳнатга жалб этилган. Уларни ҳаёт шундай қилиб тарбиялаган.

Урушда ҳалок бўлганларнинг уйига “қора хат” келган. Почта ходимлари бундай хатларни элтиб беришдан қўрқишган. Қайси эшикка хат келса, бирор дақиқадан сўнг, бу ердан дод-фарёд овози эшитилган. Шунинг учун хатларни, асосан, руслар ташир экан. Почтальонни эса “шумқадам” дейишар экан.
Бугун ўша машъум уруш даври болалари бўлган боболар, момоларнинг номлари мангу, жасоратлари унутилмасдир. Уруш туфайли ўша вақтда 6 ярим миллион аҳолиси бўлган Ўзбекистондан 1 433 230 нафар одам фронтга сафарбар қилинган. Шулардан: 420 минг киши ҳалок бўлган. 120 минг нафари бедарак кетган. 640 минг киши эса ногирон бўлиб қайтган! Ҳолбуки, уларнинг ҳаммаси урушга кетаётиб тоғни урса талқон қиладиган норғул йигитлар бўлган.
Бу рақамлар ортида шунча тул қолган аёллар, қизларнинг бўлганини, юз минглаб фарзандидан айрилган ота-оналарни, отасиз қолган етим болаларни ҳам ўйлаб кўринг!

Улар ҳам бирин-кетин ўтиб кетишяпти. Тўғри, оталар жанг қилишган, аммо уруш азобини оналар кўпроқ тортишган десак, янглишмаган бўламиз. Она бундай эъзозга қаҳрамон эрлари билан баробар сазовор зотдир!

Шунга яқин мулоҳазалар ҳақида айнан болалиги уруш ва ундан кейинги йилларга тўғри келган отахонлар билан суҳбатлашганимизда қалбимиз ғурур ва ифтифор туяди. 1937 йил 26 сентябрь куни Тошкент шаҳрида туғилган журналист ва публицист Анвар ака ТОЖИЕВ ҳам шундай устоз отахонлардан биридир. Анвар ака урушнинг машъум тарихий воқеаларини сўзлар экан, ўзининг бошидан ўтказганларини ҳам гапириб берди.

– Отам Тожиев Зоҳидни 1942 йилнинг 21 январь куни қариндош-уруғлар ила йиғи-сиғи ва дуои-фотиҳа билан урушга кузатдик. Осмон аёз, кун жуда совуқ эди. Ҳовлида отам кузатишга келган ўртоқлари билан гаплашиб турган ҳолатлари ҳамон хотирамда...

Ўша пайтда укам – Рустам энди эмаклаётган гўдак эди...

Уруш тугади, аммо отамдан ҳеч қандай дарак бўлмади. Орадан бир неча йил ўтиб, Калинин фронтининг аллақайси қисмида бўлиб ўтган жангда отамнинг қаҳрамонларча ҳалок бўлганини билганмиз.

Бизнинг уйга ҳам “қора хат” келган. Уни олган қариндошлармиздан бири ич-ичидан куйган бўлса ҳам, фиғонини юзага чиқармаган. Хатни яширган. Одатда бундай хатлар наматларнинг тагига яшириларди. Хатни катта амаким кўриб қолган бўлса ҳам уйда йиғи-сиғи, аза очилишига йўл қўймай яна бекитган. Уйдагиларнинг ҳаммаси, ҳатто онам ҳам бу хатдан хабардор бўлса-да, уруш тугашини, отамнинг ярадор ёки бедарак кетганлар сафидан чиқишидан умид қилиб яшаган.

Бу вақтда ҳовлимиздан тўрт киши фронт ва фронт орти ишларига сафарбар этилган. Уч киши ҳалок бўлган, яна бири – 17 ёшли амаким оғир жароҳат олиб қайтган. Отамнинг ягона божаси Абдуҳамид амаким отамдан бир кун кейин урушга кузатилганида, онамнинг ягона синглиси ҳали биринчи фарзандига ҳомиладор бўлган. Фарзанд туғилганида амаким Ҳарков яқинидаги жангда қатнашаётган эди. У одамнинг ҳаёт йўли ҳам оғир ва изтиробли...

“Қора хат”нинг изи йўқолган. Хонадонимизда отамга атаб аза очилмади. Ҳамма сўнгги дақиқаларгача “тирикдир, келиб қолар” деган умид билан яшади.
Онам 24 ёшида икки фарзанди билан қолиб, сабр-тоқат ила отамни кутди. Умр бўйи “Компрессор” заводида оддий ишчи бўлиб ишлаб, болаларни вояга етказди. Уруш йиллари ва ундан кейинги моддий ва маънавий қийинчиликлар ўз таъсирини кўрсатди. Кичик неварасининг айтишича, уйда ҳеч ким йўқлигида онам отамнинг суратини қўлига олиб, узоқ тикилар экан. Сўнг неварасига “Бобонг – катта командир. Яқинда келиб қолади” дер экан. Демак, билардикки, онам ҳамон отамни кутарди!

Ҳаммамизни умид билан кутишга даъват қиларди. Салкам эллик йил шу зайлда ўтса ҳам, кутар эдилар. У кишига қўшилиб, биз ҳам отамизнинг келишидан умидвор яшадик.

Менинг фикримча, онам каби уруш даври аёлларининг, садоқат соҳибаларининг бардоши олдида эртаклардаги вафо ҳақидаги афсоналар ҳам ҳеч гап эмасди.
Бунга Аллоҳ шоҳид! Бунга биз тириклар гувоҳмиз.

Айтишларича, урушдан кейинги даврда бир киши онамга одам қўйдириб, турмушга чиқиши учун розилигини сўраган экан. Шунда онам: “Хўжайним келиб қолсалар, икки дунём куяди-ку! Менга бу дунёнинг фароғати керакмас. Нима бўлса, пешонамдан кўрдим, кутаман!” деган эканлар.
Онам умрининг охирида оз муддат қарилик нафақасини олдилар. Фронтда ҳалок бўлган отам учун ҳам нафақа олишни истамади.

Машъум уруш туфайли 47 йиллик айрилиқдан сўнг онам ҳам оламдан ўтди. Мен ҳам онам вафот этган куни отамнинг ҳам ҳалок бўлганини ҳис этдим. Шу куни менга ер куррасини айлантириб турган бир куч гўё тўхтаб қолгандай туюлди. Отамнинг расмини ҳам онамнинг қабрига қўшиб дафн этдик. Ҳар икковларига битта қабртош ўрнатдик. Отам ва онамга жаноза ҳам, аза ҳам бирга ўтказилди.

Улар биз учун, биздан кейинги авлодларга ер юзининг шамчироғи, қуёши, юлдузи, қўйингки, бутун борлиғи билан бир тимсолдир.

Муножот

... Онам вафотидан бир ҳафта олдин кичик ўғлимга келин олдим. Тўйда онамнинг ўзи бош-қош бўлди. Тўйга келган яқинларимиз онам ўтирган хонага кириб, у кишини зиёрат этишар, тўй билан табриклаб, дуо олишарди. Тўй кўп қаватли уйлар орасидаги ҳовлида бўлгани учун, онам тантаналарни юқоридан яхши кўра олмади. Тўй тугаб, одамлар тарқала бошлагач, таниқли ҳофиз Муҳаммаджон Каримовдан онам олдига кириб, бир жуфт қўшиқ айтиб беришини илтимос қилдим.

Ҳофиз дарҳол дуторини олиб, юқорига чиқди. Бу дақиқаларни мен бир умр унитолмайман.
Санъаткор ўз маҳорати билангина эмас, айни вақтда одамлар қалбига йўл топа олиши билан “санъаткор” деган номга сазовордир. Муҳаммаджон ака онамни кўриб, вазиятни дарҳол тушунди. Онамга атаб мумтоз санъатимизнинг дурдонаси бўлган икки қўшиқ ижро этди.

“Кеча келгумдир дебон, ул сарву гулру келмади,
Кўзларимга кеча тонг отгунча уйқу келмади.
Лаҳза-лаҳза чиқдим-у, чекдим йўлида интизор,
Келди жон оғзимга-ю ул шўхи бадҳу келмади....”

Бу қўшиқ гўё онам ҳақида эди...

Фронтда ҳалок бўлган эрини қирқ етти йилдан бери йўлига кўз тикиб кутган садоқат соҳибасининг ноласи эди...

Шоир Абдулла Орипов айтганидек,
“Муножот”нинг куйи шундайин оғир бўлса,
Ғамнинг ўзига қандай чидай олган одамзот”?
Чидаган!

Темир, пўлат эмас, волфрам, молибден, титандан ҳам чидамли экан оналарнинг вужуди! 47 йил давомида пўлат қотишмалари ҳам ғам намида чириб кетарди, деб ўйлайман.

Онамнинг вужуди эса бу ғамга бардош берди!
Ҳофиз иккинчи қўшиқни бошлади:
“Қаро кўзим келу мардумлиғ эмди фан қилғил,
Кўзум қаросида мардум киби ватан қилғил....”

Онам атрофида парвона бўлиб турган сингиллари, фарзандлари, келинлар бир-биридан яшириниб йиғлашарди.
Ҳофиз хиргойиси – онамнинг отам олдида ўз қасами, бурчини бажаргани ва марҳум жангчи руҳига “тиловот”дек янграрди.
Қўшиқ тугади. Ҳамма йиғларди. Фақат онам бардам эди. У киши ҳофизни дуо қилди. Атаганларини ҳофизга тутқазиб, менга чопон кийдиришни имо қилди.
Онам биринчи марта отам жангда ҳалок бўлганини тан олганини, тақдирга тан бериб, умр йўлдоши – жасур жангчи ёнига очиқ юз билан боришини бизга билдирмоқчи эди, чамамда.

Биз ҳаммамиз буни сездикки, ушбу онлар онам учун, отамиз, фарзандлари ва келгуси авлодлар олдида рози-ризолик дамлари эди.
Бу воқеадан бир ҳафта ўтиб, пайшанба куни кечқурун онам вафот этди. Жума куни Кўкча масжидида онамга қўшиб, отамга ҳам жаноза ўқилди. Қабрлари ёнига битта белги қўйиб, гуллар экдик.

Оиланинг каттаси – мен отамни икки-уч марта кўрганим хотирамда қолган. Аммо фарзандларимиз, невараларимиз жангчи бобосини яхши билишади. Кино ёки расмларда қаҳрамон жангчини кўришса, “ана, бобом”, деб чувиллашади.

Шу тарзда онам Каромат ая ва отамнинг ака-укалари то бу дунёдан кўз юмганларига қадар умид билан яшаб, эшик пойлаб ўтиб кетишди...

Абдувоҳид ЎРОЗОВ,
Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот маркази илмий ходими