Тобеиннинг таърифи:

“Тобеъуна” луғатда, “тобеъийю” ёки “тобеъун” бўлган исми фоилнинг жамидир. У “табиъа” феълидан олинган бўлиб, ўзбекчада “эргашди”, “орқасидан юрди” деган маъноларни ифодалайди.

Истилоҳда эса, мусулмон ҳолида саҳобага учрашиб, мусулмон ҳолида вафот этган кишига “тобеъий” айтилади [1]. Баъзилар эса, “у саҳобага ҳамроҳ бўлган кишидир” [2], деб таъриф беришган [3].

Баъзилар эса, “Мўъмин бўлган ҳолида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг саҳобалари билан суҳбатлашган киши тобеъиндир” [4], дейишган [5].

Бу илмнинг фойдалари:

“Тобеинларни таниш” илмининг фойдаси жуда кўпдир. Инсон бу илмга беэтибор бўлса, саҳоба билан тобеинни ва тобеин билан табаъ тобеиннинг ўртасини ажрата олмайди. Шунингдек, бу илмнинг фойдаларидан  яна бири  “муттасил ҳадис” билан “мурсал ҳадис”ни ажратиб олишдир.

Тобеинларнинг табақалари:

Тобеинларнинг табақаларининг адади ҳақида ихтилоф қилинган. Уламолар уларнинг табақаларини ўз қарашларига, ижтиҳодларига кўра тақсим қилишган:

1. Имом Муслим уларни уч табақа қилган.
2. Ибн Саъд уларни тўрт табақа қилган.
3. Ҳоким Найсабурий уларни ўн беш табақага тақсим қилган ва фақат уч табақасини зикр қилган:

А). Уларнинг энг биринчи табақаси  – Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам жаннат башоратини берган ўнта саҳобаларга учрашган тобеинлар бўлиб, бунга Қайс ибн Абу Ҳорим роҳимаҳуллоҳни мисол қилиш мумкин. У киши уларнинг барчасидан ҳадис эшитган ва ривоят қилган. Тобеинлар орасида ундан бошқа бирорта тобеин бу ўнта саҳобанинг ҳаммасидан ҳадис ривоят қилмаган.

Б). Уларнинг энг охирги табақаси – Басра аҳлидан Анас ибн Молик розияллоҳу анҳуга, Мадина аҳлидан  Соиб ибн Язийд ва Абдуллоҳ ибн Абу Авфо розияллоҳу анҳумоларга учрашган кишилардир. Бу саҳобалар энг охирги вафот этган саҳоба бўлишган [6].

Абу Ҳанифа раҳимаҳуллоҳ ҳам саҳиҳ сўзга кўра шу табақадан бўлган.

Илм китобларида кенг тарқаган тобеинларнинг уч табақаси қуйидагилардир:

1. Катта (кибор) тобеинлар табақаси. Улар катта (кибор) саҳобалар билан учрашган.
2. Ўрта (мутавассит) тобеинлар табақаси. Улар саҳобалардан ва катта (кибор) тобеинлардан ҳам ҳадис ривоят қилишган.
3. Кичик (сиғор) тобеинлар табақаси. Улар вафотлари кейинроқ бўлган кичик (сиғор) саҳобалардан ҳадис ривоят қилишган. Бу саҳобалар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам даврида ёш бола бўлишган. Бу саҳобалар ёшлари катта бўлган пайтда бу тобеинлар ёш бола бўлиб, уларга учрашган.[7]

Энг аввал вафот этган тобеъин – Абу Зайд Маъмар ибн Язийд (30-ҳижрий санада ўлдирилган).

Энг охирги вафот этган тобеин – Холф ибн Холийфа (180-ҳижрий санада қазо қилган) [8].

Етти фақиҳ бўлган тобеъинлар:

Катта тобеъинлардан етти фақиҳ бўлиб танилган кишилар қуйидагилардир:

Саъийд ибн Мусайяб, Қосим ибн Муҳаммад, Урва ибн Зубайр, Хорижа ибн Зайд, Абу Салама ибн Абдурроҳман, Убайдуллоҳ ибн Абдуллоҳ ибн Утба ва Сулаймон ибн Ясор.

Мухозрамнинг таърифи:

Мухозрам, луғатда “хозрама”, феълининг исми мафъули бўлиб, “икки даврда яшаган”, деган маънони ифодалайди.

Истилоҳда, у жоҳилият ва Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам замонида ҳам яшаб, мусулмон бўлиб, у зотни кўрмаган ёки мушрик бўлган ҳолида у зотни кўрган бўлиб, кейинроқ мусулмон бўлган кишидир. Чунки, мушрик ҳолида Расулуллоҳни кўришлиги эътиборга олинмайди [9].

Мухозрамларнинг ҳукми:

Баъзилар уларни саҳобалардан дейишган. Саҳиҳ гапга кўра улар тобеинлардан саналади, уларнинг Расулуллоҳдан ривоят қилган ҳадислари мурсал ҳадис дейилади.

Мухозрамлар ҳақида фақат Имом Муслим ибн Ҳажжож (261-ҳижрийда вафот этган) ва Имом Бурҳониддин Иброҳим ибн Муҳаммад ал-Аъжамий (841-ҳижрийда вафот этган) томонидан муҳозрамлар ҳақида алоҳида китоб ёзилгандир. Имом Муслимнинг бу китоби ҳақида Имом Нававий раҳимаҳуллоҳ Саҳиҳи Муслимга бўлган шарҳида, унинг китобларини зикр қилиб, “Китабул мухозромийн”[10] ни ҳам зикр қилган. Иброҳим ибн Муҳаммаднинг китоби “Тазкиротут толиби ал-муъаллама лиман юқолу аннаҳу мухозрам” номли бўлиб, у нашр қилингандир.[11]

Тобеинларнинг энг афзали:

Тобеинларнинг энг афзаллари ҳақида уламолар ўртасида бир неча фикрлар баён қилинган. Бу сўзларнинг энг машҳури тобеинларнинг энг афзали – Саъийд ибн Мусайяб ҳисобланади, дейилганидир.

Абу Абдуллоҳ Муҳаммад ибн Хофийф Шерозий бундай деган:

1. Мадина аҳли тобеинларнинг энг афзали деб Саъийд ибн Мусайябни айтишади.
2. Куфа аҳли эса, Увайс Қаранийни энг афзали дейишган.
3. Басраликлар Ҳасан Басрийни энг афзал тобеин дейишган.

Тобеъин аёлларнинг энг афзали:

Абу Бакр ибн Абу Довуд бундай деган: “Тобеин аёлларнинг саййидалари Ҳафса бинти Сийрийн ва Амро бинти Абдурраҳман ва улардан кейин (кичик) Умму Дардодир”.

Тобеинларнинг таниш борасидаги ёзилган энг машҳур китоб – Абу Муторриф ибн Футойс Андалусийнинг “Маърифатут тобеъийн” китобидир.

Кўкалдош ўрта махсус ислом билим юрти мударриси Шокиржон МАДАМИНОВ манбалар асосида таёрлади.

[1] Нухба, 58-бет.

[2] Ал-Кифоя, 22-бет

[3] Тайсиру мусталаҳул ҳадис, 247-бет.

[4] Маърифату улумул ҳадис,  42-саҳифа.

[5] “Муъжамул мусталаҳотул ҳадийсийя”, Саййид Абдул мажид ал-Ғоврий.202-саҳифа.

[6] Манҳажун нақд фи улумил ҳадис, 148-саҳифа.

[7] Манҳажун нақд фи улумил ҳадис, 148-саҳифа.

[8] Муъжамул мусталаҳотул ҳадийсийя”, Саййид Абдул мажид ал-Ғоврий.203-саҳифа.

[9] Муъжамул мусталаҳотул ҳадийсийя, Саййид Абдул мажид ал-Ғоврий.203-саҳифа.

[10] Шарҳун Нававий ала Саҳиҳи Муслим, 1/10. Таҳзийбул Асмо, Нававий 2/397. Сияру Аъламун Нубало, 12/397.

[11] Муъжамул мусталаҳотул ҳадийсийя, Саййид Абдул мажид ал-Ғоврий.682-саҳифа.

Қалблар қўлида бўлган Зотга Ўзининг буюклигича ва олийлигича ҳамду санолар бўлсин. Зикрлар қалбнинг покловчи дориси экани ва шу зикрлар билан Аллоҳнинг розилигини топиб яшашимизга даъват этиб, бизларга гўзал намуна бўлган Пайғамбаримиз Муҳаммад Мустафо соллаллоҳу алайҳи васалламга салавот ва саломлар бўлсин.

Инсон дунёда яшар экан моддиятга боғлиқ бўлган бу тирикликда, ўзини самоларга боғловчи маънавий озиқ-амалларга ҳам эҳтиёж сезади. Мана шу эҳтиёжни билган ва бизларни бу дунёга фақат ва фақат Ўзини танишимиз учун келтирган Аллоҳ руҳий озиқларимиз қилиб зикрлар ва кундалик вазифаларни бизларга Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам орқали жорий қилган. Ислом шариатида фазилатда олий бўлган зикр ва дуолар борки, уни тинимсиз бажариб юриш орқали инсонда жуда кўп ҳикматлар пайдо бўлади. Чунки банда Аллоҳни зикр қилиш билан Уни жудаям яхши таниб, Ундан хавф ва ражоси кучаяди. Ким бир нарсани яхши танимаса ундан қўрқмайди ёки унга муҳаббат ҳам қилмайди. Муҳаббат қилиш учун уни тинимсиз эсламоқ, уни ҳар доим ўйламоқ керак бўлади. Ким Аллоҳни танимаса, Унга муҳаббат ҳам қилмайди. Муҳаббат қилмас экан, Уни эсламайди. Аллоҳни эслаш эса зикр ва дуолар билан амалга ошади. Ана шу зикрларнинг энг фазилатлиси ва малоикалар яхши кўриб, пайғамбарлардан мерос қолган зикр ҳақида айтиб ўтамиз. Бу зикр қуйдагича ривоят қилинган:

“Субҳаналлоҳи, валҳамдулиллаҳи, ва лаа илаҳа иллаллоҳу, валлоҳу акбар, ва лаа ҳавла ва лаа қуввата  иллаа биллаҳил алаййил азийм”.

Ибн Аббос розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Аллоҳ таоло Аршни яратганда ҳомил-кўтарувчи фаришталарга уни кўтаришни буюрди. Арш уларга оғир келди. Аллоҳ таоло: “Субҳаналлоҳ” деб айтинглар, деб буюрди. Фаришталар, “Субҳаналлоҳ” дейишди. Шунда уларга енгил бўлди. Улар Аллоҳ таоло Одам алайҳиссаломни яратгунча Субҳаналлоҳ деб туришди. Одам алайҳиссалом акса урганларида Аллоҳ таоло у кишини “Алҳамдуллиллаҳ” дейишга илҳомлантирди. Аллоҳ айтди: “Сенга Раббинг раҳм қилди ва сен мана шунинг учун яратилдинг”. Малоикалар шунда “Иккинчи калима ҳам улуғ экан, бизлар ундан ғафлатда қолмаслигимиз керак”, дейишиб уни олдингисига қўшишди.

Бир неча вақт фаришталар, Субҳаналлоҳи валҳамдуллиллаҳи, деб айтишди, бу ҳол Нуҳ алайҳиссалом замонларигача давом этди. Биринчи бўлиб санам-тошдан ясалган бутлар тутган қавм Нуҳ алайҳиссалом қавми эди. Аллоҳ таоло Нуҳ алайҳиссалом қавмини, “Лаа илаҳа иллаллоҳ” деб айтишга буюрди. Шунда улардан рози бўлишини билдирди. Фаришталар ўшанда: “Учинчи калима ҳам улуғ ва шарафли экан. Биз бундан ғафлатда қолмаслигимиз керак”, дейишиб, уни олдинги икки калимага қўшишди. Узоқ муддат Субҳаналлоҳи валҳамдулиллаҳи валаа илаҳа иллаллоҳ калимасини айтиб юришди. Бу ҳол Иброҳим алайҳиссалом пайғамбар бўлиб келгунларича давом этди. Аллоҳ таоло Иброҳим алайҳиссаломга қурбонлик қилишни буюрди ва қўчқор берди. Қўчқорни кўрганларида у зот хурсанд бўлиб, “Аллоҳу Акбар” дедилар. Фаришталар айтишди “Бу калима ҳам улуғ ва шарафли экан” деб уни олдинги учтасига қўшишди ва Субҳаналлоҳи валҳамдулиллаҳи валаа илаҳа иллалллоҳу валлоҳу акбар, деб айтиб юришди.

Вақтики Жаброил алайҳиссалом бу гапларни Пайғамбаримиз Муҳаммад Мустафо соллаллоҳу алайҳи васалламга айтган эди, У зот шодланиб: “Лаа ҳавла ва лаа қуввата илла биллаҳил алайил азийм”, дедилар. Шунда Жаброил алайҳиссалом “Бу калимани олдингиларига қўшинг”, дедилар.

Бу зикрнинг фазилати шунчалар улуғлигидан у Аршларни кўтаргандир. Ким уни бир кунда Аллоҳни зикр қилиш мақсадида айтар экан гуноҳлари кечирилади. Аллоҳнинг ҳузурида олий мақомлар топиб, мағфиратга эришади. Албатта, фарз ибодатлардан сўнг айтилса, қалби янада равшанлашади. Чунки фарз ибодатларидан сўнг қилинган дуо мустажоб бўлиб бу зикрни айтиб дуо қилиш билан инсон Аллоҳга яқинлик ҳосил қилишдек даражага эришади. Чунки унинг ҳамма маъноси Аллоҳнинг буюклиги ва поклигига далолат қилади.

Абу Лайс Ас-Самарқандийнинг “Танбеҳул Ғофилийн” асари асосида

Имом Бухорий номидаги Тошкент ислом институти талабаси Орифахон ЮНУСХЎЖА қизи тайёрлади.

Саҳобалар ичида энг зеҳни ўткири Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтадилар:   “Кунлардан бирида бозорга бордим. Одамларнинг мол-дунё билан овора эканликларини кўриб уларга:

– Сиз бу ерда савдо-сотиқ билан машғулсиз, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг мерослари тарқатилаётганидан хабарингиз йўқми? – дедим. Савдогарлар қўлларидаги молларини ташлаб:

– Йўқ, қаерда? – деб ҳовлиқиб сўрадилар.

– Фалон масжидда, – деб жавоб бердим. Улар шошиб масжид томон югуриб кетишди.

Аммо бироздан сўнг қайтиб келиб:

– Нега бизни алдадингиз? Масжидда ҳеч қандай мерос тарқатилмаяпти-ку? –дейишди.

Мен:

– Қандай қилиб? Ахир масжидда кимларни кўрдингиз? – деб сўрадим.

Улар:

– Қуръон ўқиётган қориларни ва ҳадис ўрганаётган толиби илмларни, –дейишди.

– Ана шу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг меросларидир, – деб жавоб бердим.

“Ўзимдан сўнг сизга икки нарса қолдирдим, агар уларни маҳкам тутсангиз ҳаргиз адашмайсиз. Улар Аллоҳнинг китоби ва Пайғамбарнинг ҳадисидир”, деган севикли Пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламга салавоту саломлар бўлсин”.

Даврон НУРМУҲАММАД

тайёрлади.

Нуфусининг бир қисми мусулмонлар бўлган Габон Африка ўлкасининг тинч мамлакатларидан биридир.

Гавон республикаси Марказий Африка ғарбида жойлашган. Ғарбда Гвения кўрфази, шимолда Экватор Гвенияси ва Камерун, шарқда Конга билан чегарадош. 1960 йилнинг 17 августида француз мустамлакачилигидан озод бўлган.  

Кам нуфуси, етарли табиий бойликлари ва хорижий сармоялар мамлакатни минтақанинг энг бой ўлкаларидан бирига айлантирган. Африканинг энг тинч ва хотиржам ўлкаларидан бири саналади.

Истибдод даври

Габоннинг туб аҳолиси пигменлардир деб тахмин қилинади.

1471-1473 йиллар орасида португалияликлар Габон соҳилларига етиб келди.

XVII аср ва XVIII юзйиллик бошларида европаликлар ҳабаш тижоратчилари билан биргаликда  фил суяги ва қаҳва савдосини йўлга қўяди.

1843 йилда французлар Габонга  келиб жойлаша бошлади. Шимолдан келган французлар маҳаллий аҳолининг ерларни секин-аста ўзлаштириб олишда давом этди.

1849 йил французлар португалларнинг қул савдоси билан шуғулланувчи кораблини қўлга киритади ва французлар озод қилган қуллар Либвериль аҳоли пунктини барпо этади. Либвериль ҳозирда Габоннинг пойтахт шаҳридир.

XIX асрдан бошлаб французлар мамлакатнинг ичкарисига  кириб боради. 1875-80 йилларда Конго дарёси ҳавзасини тадқиқ этган Пьер де Бразза маҳаллий аҳоли йўлбошчилари билан бир неча шартномалар тузади. 1880 йилда де Бразза Габоннинг шарқий қисмидаги Франсвиль шаҳрига асос солади. 1883 йил у Франция республикасининг ҳозирги Габон ва Конго давлатлари ўрнидаги ҳудудга ҳукумат комиссари этиб тайинланади.

1886 йил Габон француз мустамлакаси деб эълон қилинади. Сўнгра француз Конгоси билан бирлаштирилади. 1888-1904 йиллар орасида Габон француз Экваторига қарам бўлади.

Мустақиллик даври

1956 йил Габон автоном республика мақомини олди.  

1958 йил Габон республика деб эълон қилинди

1960 йил Габон республикаси мустақиллиги эълон қилинди.

 1961-1967 йилларда Леон M'бa биринчи президент бўлди. (1964и йилда франция унинг ҳокимият тепасида қолиши учун ҳаракат қилди) 1967 йилда Мба вафотидан сўнг ўша чоқда 32 ёшга кирган Альбер-Бернар Бонго (1973 йил у насронийликдан чиқиб, Ислом динига киради ва исмини ал-Ҳаж Умар Бонго деб ўзгартиради) ҳокимиятни қўлга киритди ва мамлакатда бир партиялик тизимини жорий этди.
1990 йилда кўп партиявийлик жорий этилди ва 1991 йилда янги конституция қабул қилинди. Унда кўп партиявийликка расман рухсат этилди.

1992 йилги сайловда Умар Бонго президентлик сайловида ғолиб чиқди. 2009 йил у вафот этди ва унинг ўғли Али Бонго давлатни идора эта бошлади.

Пойтахт Либревилдаги масжид

Габон – Африканинг энг илғор ва бой ўлкаси. Мамлакат иқтисодиёти юксалишининг асосини табиий кончилик саноати ташкил қилади. Дунёда тўртинчи ўринда турадиган марганец конларига соҳиб бўлган ўлкада нефть ва уран конлар ҳам кўп бўлиб ана шу табиий хазиналар иқтисодиёт юксалишида самарали ўрин тутади. Қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари  какао, кофе, шакар, палма ёғи, чорвачилик маҳсулотлари етиштириш ва экспорт қилиш ҳам самарали йўлга қўйилган.

Габон аҳолиси асоси бўлган банту қабиласи яна тўртта қабилага бўлинади: фанг, эшира, бапоуноу, батека. Қолганлари африкалик ва оврўпаликлар 154.000 атрофида. Мамлакат аҳолисининг юздан ўттизга яқини мусулмонлар, юздан 55га яқини насронийлар, қолганлари ўзларининг маҳаллий динларига эътиқод қиладилар. 

 Дамин ЖУМАҚУЛ тайёрлади.

بسم الله الرحمن الرحيم

Исрофгарчиликдан сақланайлик!

Шариатимизда ҳар бир нарсани меъёрида қилиш тавсия этилади. Бир нарсани жуда ошириб ҳам юборилмайди ва аксинча, жуда йўқ даражага ҳам тушуриб қўйилмайди. Балки ўрта меъёрида адо этилади. Меъёрдан ошириб юбориш исроф, деб қаралади.

Қуръони каримда бу ҳақда ҳам баёнот келгандир. Аллоҳ таоло Исро сурасида марҳамат қилади:

وَلَا تَجْعَلْ يَدَكَ مَغْلُولَةً إِلَى عُنُقِكَ وَلَا تَبْسُطْهَا كُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُومًا مَحْسُورًا

(سورة ﺍﻹﺳﺮﺍﺀ/29)

яъни: “(Бахиллик қилиб) қўлингизни бўйнингизга боғлаб ҳам олманг. (Исрофгарчилик қилиш билан) уни бутунлай ёйиб ҳам юборманг! Акс ҳолда, маломат ва маҳрумликда ўтириб қолурсиз” (Исро сураси, 29-оят).

Ўртача, мўътадил туриб, хасислик ҳам қилмасдан, исроф ҳам қилмасдан молини Аллоҳ таоло айтганидек, шариат кўрсатганидек тасарруф қилса, Аллоҳ таоло унинг садақаси, хайр-эҳсонининг ўрнига бандаси кутмаган томондан яна бошқа неъматлар ато этиб, баракасини беради.

Исрофчининг бу дунёдаги оқибати ҳасрат ва надоматдан иборат бўлиб, охиратдаги оқибати аламли жазо ва шиддатли азоб бўлади. Аллоҳ таоло Воқеа сурасида марҳамат қилади:

وَأَصْحَابُ الشِّمَالِ مَا أَصْحَابُ الشِّمَال. فِي سَمُومٍ وَحَمِيمٍ. وَظِلٍّ مِنْ يَحْمُومٍ. لَا بَارِدٍ وَلَا كَرِيمٍ. إِنَّهُمْ كَانُوا قَبْلَ ذَلِكَ مُتْرَفِينَ

( سورة ﺍلواقعة/45-41)

яъни: “Чап томон эгалари – чап томон эгалари (бўлмоқ) не (бахтсизлик)дир! (Улар) Самум (қаттиқ иссиқ шамол, гармсел) ва қайноқ сув ичида, қора тутун сояси остидадирларки, на совуқдир (у жой) ва на ёқимли. Улар бундан илгари (дунёда) маишатпараст эдилар” (Дунёда яйраб олайлик дер эдилар) (Воқеа сураси, 41-45 оятлар).

Ояти каримадаги самум – кишининг баданини ташқаридан тешиб ўтувчи шамолдир. ҳамим – қайноқ сув, дўзахийларнинг баданини ичидан тешади. Чап тараф эгалари мана шулар ичида доимий азобда бўладилар. Яъни улар дунё лаззатининг ортидан эргашиб, имонни, диёнатни унутган, маишатпараст, исроф қилувчи тоифада бўлган эдилар.

Молни зое қилиш, исроф қилиб, беҳуда кетказиш Аллоҳ таолонинг ғазабини келтирадиган амаллардан ҳисобланади.

Муғийра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадиси шарифда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай марҳамат қилганлар:

عَن الْمُغيرَة بن شُعْبَة رَضِيَ اللَّهُ عَنْه قَالَ: قَالَ رَسُول الله صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم: " إِن الله عَزَّ وَجَلَّ كره لكم قيل وَقَالَ، وإضاعة المَال، وَكَثْرَة السُّؤَال

(رواه الْإِمَامُ مُسلم والْإِمَامُ أحمد)

яъни: “Албатта Аллоҳ сизлар учун қийлу-қолни, кўп саволни ва молни зое қилишни ёмон кўрди” (Имом Муслим ва Имом Аҳмад ривояти).

Исрофгарчиликга йўл қўймаслик кишининг дунё ва охиратдаги ҳасрат-надоматларидан сақловчи омиллардан биридир.

عَنْ أَبِى بَرْزَةَ الأَسْلَمِىِّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ "لاَ تَزُولُ قَدَمَا عَبْدٍ يَوْمَ الْقِيَامَةِ حَتَّى يُسْأَلَ عَنْ عُمُرِهِ فِيمَا أَفْنَاهُ وَعَنْ عِلْمِهِ فِيمَ فَعَلَ وَعَنْ مَالِهِ مِنْ أَيْنَ اكْتَسَبَهُ وَفِيمَ أَنْفَقَهُ وَعَنْ جِسْمِهِ فِيمَ أَبْلاَهُ"

(رواه الْإِمَامُ الترمذي)

яъни: Абу Барза асламийдан ривоят қилинади: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: "Қиёмат куни ҳар бир инсон (тўрт нарса ҳақида) сўралмагунигача жойидан жилмайди: Умрини қандай ўтказгани, илмига қандай амал қилгани, молини қаердан топгани ва қаерларга сарфлагани, жисмини нима билан қаритгани" (Имом Термизий ривояти).

Ушбу ҳадисда ҳар бир мўмин банда алоҳида аҳамият бериши, ҳеч қандай исрофга йўл қўймаслиги лозим бўлган тўрт буюк неъмат ҳақида сўз юритилмоқда.

Ислом ҳар бир соҳада мўътадиллик йўлини тутганидек, озиқ-овқат ва кийим-бош масаласида ҳам мусулмонлардан ўртача бўлишни талаб этади.

عَنْ جَابِرٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: أنَّ رسول الله صلى الله عليه وسلم، قَالَ: "إنَّ الشَّيْطَانَ يَحْضُرُ أحَدَكُمْ عِنْدَ كُلِّ شَيْءٍ مِنْ شَأنِهِ، حَتَّى يَحْضُرَهُ عِنْدَ طَعَامِهِ، فإذَا سَقَطَتْ لُقْمَةُ أحَدِكُمْ فَلْيَأخُذْهَا فَليُمِطْ مَا كَانَ بِهَا مِنْ أذىً، ثُمَّ لِيَأْكُلْهَا وَلاَ يَدَعْهَا للشَّيْطَانِ، فإذا فَرَغَ فَلْيَلْعَقْ أصابِعَهُ، فإنَّهُ لا يَدْري في أيِّ طعامِهِ البَرَكَةُ"

(رواه الْإِمَامُ مسلم)

. وَفِي رِوَايَةٍ: وَأَمَرَنَا أَنْ نَسْلُتَ القَصْعَةَ، وقال: "إنَّكُمْ لا تَدْرُونَ في أيِّ طَعَامِكُمُ البَرَكَةُ"

яъни: Жобир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадиси шарифда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам “Албатта, шайтон сизларнинг ҳар бирингизнинг ҳар бир ишида ҳозир бўлади: таомига ҳам ҳозир бўлади. Қачон бирингиздан луқма тушса, ундаги нолойиқ нарсани кетказиб, кейин есин. Уни шайтонга қолдирмасин. Фориғ бўлганида эса, бармоқларини яласин. Чунки у таомнинг қаерида барака бўлишини билмайди”, - деганлар (Имом Муслим ривояти).

Бошқа бир ривоятда: “У зот лаганни бармоқларимиз билан сидириб ялашга амр қилдилар ва: “Албатта сизлар қаерда барака бўлишини билмайсиз”, дедилар”, дейилган (Имом Муслим ва Имом Абу Довуд ривоят қилган).

Бу ҳадиси шарифда динимиз таомга нисбатан қай даражада эътиборли бўлганини ва тежамкор бўлишимизни талаб қилганини билиб оламиз.

Хонадонимизда ортиб қолган таомларни ташлаб юборилиши, зиёфат ва маросимларни дабдабали, сер чиқим қилиш ҳам айни пайтдаги исрофнинг кўринишларидан биридир. Бунинг ўрнига маҳалладаги ночор яшаётган бир фақир оиланинг кам-кўстини қилиб бериш, ўқиш пулини тўлай олмаётган бир талабага ёрдам бериш, ўғлини уйлантириш учун маблағ топа олмаган бир оилани мушкулини осон қилиш, қарзини тўлай олмаётган бир танишни қўллаб юбориш мумкин.

Бугунги кунда никоҳ тўйларини ўтказишда ҳам ҳаддан ошиш, исрофгарчиликка ружу қўйиш ҳолатлари кўп учрамоқда. Бу борада ҳам шариатимизга амал қилиб, унда келган кўрсатмаларни ҳаётимизга тадбиқ этишимиз лозим. Сарвари коинот Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам оналаримизга уйланганларида оддий ва содда тўйлар қилганликлари барчамизга маълум ва машҳур.

عن أَنَسٍ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ : أَقَامَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ بَيْنَ خَيْبَرَ وَالْمَدِينَةِ ثَلاَثَ لَيَالٍ يُبْنَى عَلَيْهِ بِصَفِيَّةَ بِنْتِ حُيَيٍّ ، فَدَعَوْتُ الْمُسْلِمِينَ إِلَى وَلِيمَةِ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ مَا كَانَ فِيهَا خُبْزٌ وَلاَ لَحْمٌ وَمَا كَانَ إِلاَّ أَنْ أَمَرَ بِالأَنْطَاعِ فَبُسِطَتْ وَأُلْقِىَ عَلَيْهَا التَّمْرُ وَالأَقِطُ وَالسَّمْنُ فَكَانَتْ وَلِيْمَتَهُ"

(رَوَاهُ البُخَارِيُّ وَمُسْلِمٌ)

яъни: Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Хайбар билан мадина орасида уч кун турдилар ва Софийя бинт Ҳуяйга уйландилар. Мен мусулмонларни валиймага таклиф қилиб келдим. Унда нон ҳам, гўшт ҳам йўқ эди. У зот тери дастурхонларини ёзишга амр қилдилар. Уларни устига хурмо, қурут ва сарёғ ташланди. У зотнинг валиймалари шундан иборат эди” (Имом Бухорий ва Имом Муслим ривояти).

Бугунги кунда тўй маросимларимизда ҳаддан ташқари дабдабабозлик, манманлик ва исрофгарчиликлар авж олмоқда. Манашу нарса аксар оилавий можаролар, уруш-жанжаллар, ажралишлар, қудалар ўртасидаги совуқчилик ваҳоказо салбий оқибитларни келиб чиқишига сабаб бўлмоқда.

Энг ёмони, айрим пул топиб ақл топмаган, маънавий савияси паст кимсалар тўй-ҳашамлар, маъракаларни ўтказиш бўйича мусобақа ўйнаб, турли-туман янги одатларни ўйлаб топяпти. Буларни эшитиб, баъзан одам ҳайратдан ёқасини ушлаб қолади.

Тўй-маърака — бу фақат шахсий иш эмас, балки ижтимоий масала ҳисобланади. Шундай экан, бу борада ўзбошимчалик қилиш, пулни ўзим топдимми, уни хоҳлаганча сарфлайман дейиш жамоатчиликкка нисбатан ҳурматсизлик ёки уларни назар писан қилмаслик саналади.

Исломда никоҳ тўйи зиёфати ва умуман бировга таом бериш маросимларидан асосий мақсад ҳожатманд кишиларни таомлантириш, уларнинг кўнглини кўтаришдир.

Машҳур саҳоба Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу шундай деганлар: “Таомнинг энг ёмони бойлар чақирилиб, қамбағаллар чақирилмаган никоҳ тўйи таомидир” (Имом Бухорий, Имом муслим ва Имом Абу Довуд ривояти).

Муҳтарам азизлар! Юқорида айтиб ўтилганлардан маълум бўлмоқдаки, исрофгарчилик якка шахслар учун ҳам, оилалар учун ҳам ўта зарарли ижтимоий иллат экан. Унинг зарари бу дунё билан чегараланиб қолмай, охиратга ҳам ўтар экан.

Шунинг учун исрофгарчиликка қарши биргаликда курашишимиз ҳамда якка ҳолда оила даврасида ва жамият билан бирга исрофга қарши туриш бурчимиз эканини англаб етишимиз ҳамда унга амал қилишимиз лозимдир.

Муҳтарам жамоат! Ойларнинг султони ва саййиди, муборак Рамазони шариф яқинлашиб келаётгани муносабати билан мавъизанинг ҳанафий мазҳабимиздаги фиқҳий масалалар қисмида рўзага оид баъзи ҳукмлар ҳақида суҳбатлашамиз.

• Аллоҳ таоло мўмин-мусулмон бандаларга Рамазон ойи рўзасини тутишни фарз қилган. Бу бир йилда ўттиз ёки йигирма тўққиз кунни ташкил қилади. Рамазон рўзасини тутган банда улуғ ва катта савобларга сазовор бўлади. Уни тутмаган киши эса оғир гуноҳкор бўлади. Ривоятларда Рамазон рўзасини узрсиз қолдирган кимса бутун умр рўза тутса ҳам, ўша қолдирган куннинг ажрини топа олмаслиги таъкидланган.
• Рўза араб тилида – “савм” деб аталиб, “ўзини бир нарсадан тийиш”ни билдиради. Шариат истилоҳида эса: “Рўза – тонг отгандан, то қуёш ботгунча ният билан емоқ, ичмоқ ва жинсий алоқани тарк қилмоқдир”.

Рўзанинг тўғри бўлиши шартлари учта;

Ният.

• Ниятсиз рўза дуруст бўлмайди. Ниятнинг ўрни қалбдир. Қалбдагини тил билан талаффуз қилиш суннатдир.

Нифос ва ҳайздан холи бўлмоқ.

• Аёл киши нифос ёки ҳайзли бўла туриб тутган рўзаси рўза бўлмайди. Ушбу ойда ҳайз кўрган ёки нифос кўрган аёллар одатлари тугагунига қадар тутмайдилар. Ўша тутмай қолдирган кунларни рамазондан кейин тутиб берадилар.

Рўзанинг бузадиган нарсалардан холи бўлмоқ.

• Мусофир одам ва рўза сабабли касали зиёда бўладиган бемор Рамазон рўзасини тутмай, кейин тутиб берса, жоиз бўлади. Аммо қийинчилик бўлмаса, мусофирнинг рўза тутгани афзал.
• Рамазон кунларидан бирида мусофир ўз юртига келса ёки ҳайздаги аёл пок бўлса, Рамазоннинг ҳурматидан рўзани очадиган нарсалардан ўзини тийиб турадилар.
• Ҳомиладор ёки эмизикли аёл ўзига ёҳуд боласига зарари етиши эҳтимоли бўлса, рўза тутмай, кейин қазосини тутиб берса бўлади.
• Рўза тутишга ярамай, куч-қувватдан қолган кексалар рамазон рўзасини тутмай бир кунлик рўза учун бир мискинни тўйдирадиган фидя – озуқа берсалар жоиз.

Аллоҳ таоло барчамизни исрофгарчиликдан сақлаб, молу дунёларимизни Ўзи рози бўладиган жойларга сарфлашни насиб айласин! Омин.