Имом Мотуридий яшаган давр Сомонийлар ҳукмронлик қилган даврга тўғри келиб, Ислом оламида эътиқод масалаларида бир-бирига қарама-қарши бўлган хилма-хил ғоялар кенг тарқалган. Қадарийлар, шиалар, жаҳмийлар, муътазилийлар, рофизийлар каби ўнлаб оқимлар орасидаги тортишувлар баъзан қонли можаролар билан якунланган. Ана шундай мураккаб даврда Самарқандда Имом Мотуридий ва у зот каби улуғ уламолар ўзларининг илму маърифатлари, чуқур ва теран тафаккурлари билан жаҳолатни енгишга ҳаракат қилдилар. Шу тариқа соф исломий ақидани сақлаб қолиш учун ўзларининг бор салоҳиятлари ва куч-қувватларини аямадилар. Шуни алоҳида таъкидлаш жоизки, улар Қуръони карим ва суннат таълимотлари асосида ҳамда Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам саҳобалари услубида ақида масалаларини ёрита бошладилар. Мусулмонларни тарқоқликка олиб келувчи ақидавий оқимларга қарши курашда Абу Мансур Мотуридий биринчилар сафида бўлди.

Имом Мотуридий соф ақидани исботлашда мўтазилийлар каби фақат ақлга суяниш эмас, балки, биринчи навбатда, нақлдан фойдаланишни зарур деб билади. Ушбу олимнинг ақида борасида қўшган яна бир ҳиссаси шуки, жуда кўплаб фирқалар эътиқод борасида ўз фикрлари билан мусулмон аҳлини турли йўлларга бошлаган бир пайтда, ўлкада ягона сунний ақида тизимини ўрнатадилар. У зот турли адашган фирқаларнинг Қуръони карим ва суннати набавийяга зид бўлган барча ботил ақидаларини далиллар асосида исботлаб берадилар. Натижада турли хилдаги майда оқимлар кўпайишининг олди олинди. Имом Мотуридий ўз услуби ва илмий асарлари билан Мовароуннаҳр илоҳиёт мактаби ривожига катта ҳисса қўшди. Шунингдек, ҳанафия мазҳабининг Ўрта Осиё халқлари урф-одатлари билан чамбарчас боғлиқ эканини ўз қарашлари орқали кўрсатиб бердилар.

Буюк имомнинг “Таъвилот аҳли сунна” ёки бошқа бир номи “Таъвилот ал-Қуръон” деб номланган асарларида аҳли сунна вал жамоа ақидасига зид бўлган оқимларга раддия билдиришда Имом Абу Ҳанифанинг қарашларига суянган ҳолда иш кўради.

Ҳозирги кунга келиб сохта салафийлар томонидан мотуридия ақидавий йўналишини аҳли сунна вал жамоанинг муқобилига қўядилар ва кескин танқид остига оладилар. Ваҳоланки, Имом Абу Мансур Мотуридий ва Имом Абул Ҳасан Ашъарий аҳли суннатнинг ақоид боби имоми эканликлари ҳақида кўп уламолар таъкидлашган. Жумладан, Имом Ибн Ҳажар Ҳайтамий шундай дейдилар:

المراد بالسنة ما عليه إماما أهل السنة والجماعة الشيخ أبو الحسن الأشعري وأبو منصور الماتريدي

яъни: “(“Аҳли сунна” сўзидаги) Суннатдан мақсад – аҳли сунна вал жамоа имомлари Абул Ҳасан Ашъарий ва Абу Мансур Мотуридий тутган йўлдир” (“Аз завожир ан иқтирофил кабоир” китоби).
Машҳур муҳаддис олим Муртазо Зубайдий раҳматуллоҳи алайҳ айтадилар:

«إذا أطلق أهل السنة والجماعة فالمراد بهم الأشاعرة والماتريدية»

яъни: “Агар ҳеч қандай қайдларсиз “Аҳли сунна вал жамоа” дейилса, Ашъарийлар ва Мотуридийлар тушунилади” (“Итҳафу саадатил муттақин шарҳу иҳёи улумид дин” китоби).

Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам турли фирқалар кўпайган пайтда мусулмонларнинг катта жамоасини лозим тутишни таъкидлаб, шундай дейдилар:

«فَإِذَا رَأَيْتُمُ اخْتِلَافًا فَعَلَيْكُمْ بِالسَّوَادِ الْأَعْظَمِ»

яъни: “Агар ихтилофни кўрсангиз, катта қора (жамоа)ни лозим тутинг” (Имом Ибн Можа ривояти).

Демак, бугунги кунгача ва ҳозирда ҳам катта жамоат – Имом Мотуридий ва Имом Ашъарийларнинг ақидада тутган йўллари ҳамда фиқҳда тўрт мўътабар мазҳаб (Ҳанафий, Моликий, Шофеий ва Ҳанбалий)ларга мувофиқ келади. Мана шулар аҳли сунна вал жамоани ташкил этади. Аҳли сунна вал жамоа ичида булардан бошқа эътиқодий ва фиқҳий мазҳаблар мавжуд эмас.

Хулоса ўрнида шуни айтиш керакки, Имом Мотуридий раҳматуллоҳи алайҳ асос солган диний таълимот – мотуридия мактаби Шарқ мамлакатларида катта шуҳрат топишига сабаб шуки, унда илгари сурилган ғоялар Ислом динининг моҳиятини тўғрилик, эзгулик, инсонийлик деб биладиган жамики мўмин-мусулмонларнинг қарашлари ва интилишлари билан ҳамоҳангдир.

Тугалбоев Жамшид

“Ҳидоя” ўрта махсус
ислом билим юрти талабаси

Жорий йилнинг 4 март куни  Жўйбори Калон аёл қизлар ўрта махсус ислом таълим муассасасида ўзбек тасаввуфшуноси Исломшунос, Манбашунос, таржимон ҳамда тарих фанлари доктори (PhD) олим Комилжон Раҳимов билан илмий давра суҳбати бўлиб ўтди. Давра суҳбатида К.Раҳимов “Бухоро обидалари”  ва “Исломда илм-фан ривожи” каби қатор мавзуларда ўз фикрини баён этди. Суҳбат давомида  таълим муассасаси талабалари манбашунослик бўйича ўзларини қизиқтирган саволларига жавоблар олдилар. К.Раҳимов Қуръони Карим оятлари ва мумтоз адабиёт ўртасидаги боғлиқликни А.Навоий, Саъдий  Шерозийнинг байтлари орқали ифодалаб берди. 

Бундан ташқари, ўзлари  томонидан турк,қозоқ ва форс тилларида ёзилган барча асарларнинг  тақдимоти қилинди. Ҳозирги вақтда битирувчи талаба қизларимиз тош босма асарлар устида изланаётган битирув малакавий ишларини кўриб илмий ёндашган ҳолда ўз маслаҳатлари билан ўртоқлашдилар. Тадбирда сўз олган Ёшлар билан ишлаш маънавият ва маърифат ишлари бўйича бўлими бошлиғи И.Уста-Алимова, ўқув ишлари бўйича директор ўринбосари Ҳ.Ҳалимова, ўқув услубий ва малака ошириш бўлим бошлиғи Н.Раҳимова  ҳамда бошқалар олимнинг бир эмас, бир неча тилни мукаммал билиши ортидан хориждаги бой кутубхоналарда бўлиб, қўлёзмаларни чуқур ўрганиши, уларни тадқиқ этиши, камтарлиги, ўқиб – ўрганишни канда қилмаслигини тадбирда тўпланган талаба қизларга ўрнак қилиб кўрсатдилар.

 Ёшлар билан ишлаш маънавият ва маърифат

 ишлари бўйича бўлими бошлиғи И.Уста-Алимова

Дохадаги Ислом санъати музейида Жануби-Шарқий Осиё мамлакатларига оид экспонатларни намойиш этадиган янги кўргазма очилди, деб хабар бермоқда “Россия-1” телеканали.
Экспозицияда Ява оролидан XIX-асрга оид нодир Қуръони карим қўлёзмалари, индонезияликларнинг Маккага қилган зиёратига оид фотографик далиллар, араб хаттотлиги туширилган асарлар, шунингдек, заргарлик буюмлари, кийим-кечак ва уй-рўзғор буюмлари ўрин олган.
Тарихдан маълумки, Жанубий ва Шарқий Осиёда исломнинг тарқалиши Малайзия, Индонезия ва Хитойда мусулмон маданиятининг шаклланишига ёрдам берди.
“Жанубий-Шарқий Осиё санъат галереяларининг очилиши ташриф буюрувчиларга бу ер асосий мусулмон жамоаларининг уйи эканлигини эслатиши керак. Дунёнинг бошқа музейларидаги кўргазмалар жуда камдан-кам ҳолларда бу мавзуга бағишланади”, –деди музейнинг кўргазма лойиҳалари раҳбари Шайка Носир Aн-Наср.
Кўргазмада 800 йил аввал Ява денгизида чўкиб кетган кемада топилган топилмаларга алоҳида хона ажратилган.
“Ушбу витринда кема ҳалокатида топилган буюмлар намойиш этилган. Бу топилмалар ўша даврдаги мамлакатлар ўртасидаги иқтисодий ва маданий алоқалар ҳақидаги тушунчамизни кенгайтирди. Мадагаскардан биллур, шиша идишлар, Индонезиядан олтин, Хитой кулоллари буюмлари бор”, — дея қўшимча қилди Шайка Носир Ан-Насир.
Ушбу музей Форс кўрфазининг араб давлатларида пайдо бўлган биринчи турдаги музейдир. Қадимги ислом архитектураси услубида қурилган бино Прицкер мукофотининг биринчи лауреатларидан бири бўлган меъмор Бей Юминг томонидан ишлаб чиқилган бўлиб, ҳозирданоқ кўплаб ташриф буюрувчиларни ўзига тортмоқда. Март ойининг ўрталаридан бошлаб музей меҳмонлари учун янги галереялар очилади.

ЎМИ Матбуот хизмати

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Матбуот хизмати