Англиянинг Блэкберн шаҳри маъмурияти ака-ука миллиардерлар Муҳсин ва Зубайр Исолар тақдим этган қиймати 5 миллион фунтга тенг масжид лойиҳасини тасдиқлади.

Шаҳар маъмурияти жамоатчиликнинг эътирозларини эътиборга олган ҳолда лойиҳага 21 та тузатиш киритишни таклиф қилди. Ака-ука миллиарерлар бунга рози бўлди ва керакли тузатишлар киритилгач, лойиҳа тасдиқланди.

Шаҳар кенгашининг баъзи аъзолари масжид минораларининг баландлиги бўйича хавотир билдирган. Бироқ режалаштириш қўмитаси раиси Гэвин Прескоттнинг фикрича, баландлиги 29 метрга тенг миноралар ислом меъморчилигига хосдир ва шаҳар ландшафти учун муаммо туғдирмайди.

Лойиҳага мувофиқ йирик гумбазга ва иккита минорага эга масжид болалар боғчаси ва бошланғич мактабдан бўшаган ерда қурилади. Шу тариқа ташландиқ ҳолга келиб қолган бу жой ободонлаштирилади. Масжид мажмуасида аёллар ва болаларнинг вақт ўтказиши учун ҳам шароит яратилади. Бу ердаги ижтимоий марказга номусулмонлар ҳам бемалол келиши мумкин бўлади.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси матубот хизмати

Кунларнинг бирида Қози Шурайҳ раҳимаҳуллоҳ ўзининг дўсти Фузайл раҳмутуллоҳи алайҳни учратиб қолди. Ҳол-аҳвол сўраб: "Уйинг тинчми?" деди. Шурайҳ унга: "Аллоҳга қасамки, қарийб 20 йилдан бери аёлим бирор марта кўнглимга ёқмайдиган иш қилгани йўқ", деди. Фузайл бундан ажабланиб: "Қандай қилиб, эй Шурайҳ", деди.

Солиҳ оилага совчи қўйдим. Никоҳ кечаси аёлимнинг солиҳа ва гўзал хулқли эканини кўрдим. Аллоҳ таолога солиҳа жуфт ҳалол ато этгани учун икки ракат шукр намозини ўқидим. Намозимни тугатиб ортимга қарасам, аёлим ҳам намозни тугатиб, Аллоҳга дуо қилаётган экан.

Уйдаги меҳмонлар, яқин қариндошлар кетишди. Иккимиз ёлғиз қолдик. Шунда аёлимга секин қўлимни узатдим. Аёлим: "Шошилманг!" деди-да, ўрнидан туриб сўзлай бошлади. "Эй Абу Умайя мен сизни яқиндан яхши танимасам, сизга нима ёқишини ва ёқмаслигини билмасам. Сиз менга нимани яхши кўришингизни айтинг, уларни муҳайё қилай ва нималарни ёқтирмаслигингизни ҳам айтинг, улардан узоқ бўлай. Эй Абу Умайя сизга муносиб бўлган қизлар кўп эди ва менга ҳам муносиб умр йўлдошлар кўп эди. Аммо Аллоҳнинг тақдири албатта амалга ошади. Аллоҳнинг хоҳиши ила сизнинг аёлингиз бўлдим. Аллоҳнинг Китоби ва Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг суннатларига мувофиқ менинг ҳаққим борасида Аллоҳдан қўрқинг! Аллоҳ таолонинг Қуръони каримдаги "...яхшиликча ушлаб қолиш ёки яхшиликча қўйиб юбориш" деган оятига амал қилинг!" деди-да ўрнига ўтирди.

Шунда Қози Шурайҳ айтади: "Аёлимнинг нутқидан сўнг бироз ўйланиб қолдим. Аёлим ҳам ваъз-насиҳат қилишимни кутарди". Ўрнимдан турдим-да, "Агар айтган сўзларингизга амал қилсангиз, берган ваъдангизни бажарсангиз фойдангизга ҳужжат бўлади. Агар амал қилмасангиз икки дунёда ҳам ўзингизга қарши далил бўлади. Мен фалон, фалон нарсаларни яхши кўраман. Ва фалон, фалон нарсаларни хушламайман. Агар менинг бирор яхши томонимни кўрсангиз, уни кенг ошкор қилинг, борди-ю бирор ёмонлик жиҳатимни кўрсангиз уни яширинг. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам “Солиҳа аёл беркитувчи, ёмон аёл ошкор қилувчидир” деганлар.

Аёлим: "Ўзимнинг ва сизнинг аъзоларингизни қачон зиёрат қиламиз?" деди. Мен: “Улар малолланиб қолмаслиги учун вақти-вақти билан зиёрат қиламиз. Ҳадиси шарифда ҳам “Вақти-вақти билан (орасини узиб-узиб) зиёрат қилинг, янада кўпроқ муҳаббатлигини қозонасиз”, дейилган дедим.

Айтингчи, қўшниларимиздан қайси бирини уйимизга киритишга рози бўласиз, қайси бирларини эса киритишимни хоҳламайсиз. Яхши оилаларни киритамиз, ёмонларини эса йўқ.

Шу тариқа, орадан йиллар ўтди. Кунларнинг бирида уйга келсам аёлимнинг онаси аёлимга гўзал панд-насиҳатлар қилаётган экан. Чиройли тарзда кўришдим. Қизи онасига жуда бахтли ҳаёт кечираётгани ҳақида айтибди. Аёлимниг онаси: "Эй Абу Умайя, аёлинг яхшими?" деб сўради. "Ҳа, Аллоҳга қасамки, энг яхши аёл", дедим. "Эй Абу Умайя ҳар қандай эркак учун ҳаддидан ошган, инжиқ аёлдан ҳам ёмонроқ нарса йўқ. Аёлингни қандай бўлишини истасанг шундай тарбиялагин, ундаги айб-камчиликларни ҳам тўғрилаб тургин", деди. Кейин қизига бурилиб қараб, менга итоат этишга ва қулоқ солишга буюрди.

Шу тарзда йигирма йилдан бери тинч-тотув, бахтли яшаб келмоқдамиз. Аёлим бирор марта менга ёқмайдиган ёки жаҳлимни чиқарадиган иш қилгани йўқ.

Ушбу ривоятдан қуйидаги ҳақиқатни билиб олишимиз мумкин. Агар оила Аллоҳ таолога ва Унинг буйруқларига итоат этишга асосланса, Аллоҳнинг Ўзи эр-хотин орасида бир-бирига яқинлик ва муҳаббатни пайдо қилади. Борди-ю, оила Аллоҳга итоатсизлик қилиш устига қурилса, шайтон эр-хотин орасини бузади.

Доктор Муҳаммад Ротиб Нобулсий ҳафизаҳуллоҳнинг маърузаларидан Даврон НУРМУҲАММАД таржимаси

Дунёда сирларга ўрин йўқдек туюлади. Бироқ, фаразлар ва саргузаштларни севувчиларнинг тасаввурини уйғотадиган нарса ҳали ҳам мавжуд. Россияда олимлар Иван Грознийнинг кутубхонасини қаердан излаб топиш ҳақида баҳслашаётган бўлса, худди шундай топишмоқни Марказий Осиёда ҳал қилишга ҳаракат қилинмоқда, деб хабар беради "МИР" телеканали.

Бу ё қисса, ё афсонадир, Темурийлар сулоласидан бўлган Ўрта Осиё ҳукмдори, Темурнинг набираси ва Шарқнинг энг буюк олимларидан бири – Мирзо Улуғбекнинг йўқолган кутубхонаси ҳақидаги ҳикоялар ҳайратланарлидир.

Аслида кутубхонанинг асл эгаси Улуғбек эмас , балки сулоланинг боши -Амир Темурнинг ўзи эди.

Маълумки, Темур Ўрта Осиёнинг кўп қисмини, Кавказни, шунингдек, Сурия, Ироқ ва Эрон ҳудудларини босиб олган. Яъни энг қадимги цивилизациялар бир вақтлар гуллаб – яшнаган ҳудудлар-форс, оссурия, бобил. Бу империяларнинг барчаси жаҳон маданияти ривожига улкан ҳисса қўшган.

Тарихчиларнинг гувоҳлик беришича, Темур фақат забт этилган ерларни бириктириб, бойликларини кўпайтирмаган. Ҳарбий кампаниялардан қурувчилар, олимлар, ҳунармандлар ва, албатта, ўз давлатининг пойтахти – Самарқандга китоблар олиб келди. Ўша даврларда форс тили адабиёт тили, араб тили эса дин тили бўлган.

Темур туфайли Ўрта Осиёда пайдо бўлган хазиналардан бири Усмон Қуръонидир. Асосий манба (!) уч дунё динларидан бирининг муқаддас китобларидан. Ҳозир китоб Тошкентдаги Мўйи Муборак мадрасасида сақланмоқда ва намойиш этилмоқда.

– Бу энг қадимги Қуръон, китоб шаклида тўпланган илк Қуръон, – дейди Усмон Қуръони музейи директори Фаррух Худойбердиев. – Қуръон еттинчи асрда ёзилган. Яъни бу ислом туғилишининг манбаларидир. Халифа Усмон даврида Қуръоннинг 6 нусхаси ёзилган. Халифа Усмон улардан 5 нафарини Ислом давлатининг йирик шаҳарларига юборди. Бири уйида сақланди. Ҳозир бизда айнан шу Қуръон нусхаси.

Айтишларича, бу Қуръонни ўқиётиб Халифа Усмон ўлдирилган. Унинг қони ҳали ҳам бу муқаддас китобнинг биринчи саҳифаларида кўринади."

Дастлаб Қуръон матни оғиздан-оғизга ўтди. Муқаддас матнни ёддан биладиган одамларнинг ички урушлари пайтида оммавий қирилиб кетиши ҳамда уни бирлаштириш учун Халифа Усмон ибн Аффон муқаддас китобни ёзишга буйруқ берган. Матнлар эски ҳижозий араб ёзувида кийик терисида ёзилган. Ҳар бир саҳифанинг ўлчами 53 га 68 сантиметр.
"Ҳозир бу Қуръонда 338 саҳифа бор", - деб изоҳ беради Фаррух Худойбердиев. – Бу Қуръоннинг учдан бири. Қолган қисмлар 1 400 йил давомида йўқолган. Унинг учдан бир қисми бизгача етиб келди".

Демак, тарихчиларнинг фикрича, Ўрта Осиёга Усмон Қуръони Амир Темур туфайли пайдо бўлиб қолган. Уни Ироқнинг Басра шаҳридан олиб келиб, узоқ йиллар китоб Самарқандда сақланган. 1869 қадар. Чор Россияси томонидан Ўрта Осиёни босиб олгач, Туркистон генерал-губернатори фон Кауфман Қуръонни Санкт-Петербургга юборишни буюрди.

Муқаддас китоб 1924-йилдагина Ўзбекистонга қайтиб келди.
Аммо Усмон Қуръони Амир Темур кутубхонасининг жавоҳири бўлганми? Ва умуман, кутубхона ҳақиқатан ҳам мавжудми?

Тошкентдаги Сергей Есенин адабиёт музейи тадқиқотчиси, ёзувчи ва маҳаллий тарихчи Борис Голендернинг айтишича, "бу кутубхонадан алоҳида китоблар бор, ҳатто улар ўша ердан келган деган ёзув билан ҳам. – Лекин китобларнинг асосий қисми йўқолиб кетган. Унинг қаердалигини ҳеч ким билмайди. Мусулмон қўлёзмаларидан ташқари, бу кутубхонада қадимги юнон, сурия ва арман қўлёзмалари ҳам бўлган экан. Амир Темур китобларнинг қадрини яхши биларди. Афтидан, у бу хил бойликни Самарқандга олиб бориш керак, деган буйруқ чиқарди. Шунинг учун улар бу кутубхонага келиб тушган".

Мирзо Улуғбек дунёдаги энг буюк алломалардан бири эди. Бутун Европа унинг китобларини таржима қилди. Кўп жиҳатдан, китобларни қайта ёзиш анъанаси унинг илмий ва нафақат асарларининг тарқалишига ёрдам берди. Бугун Регистон майдонини безаб турган Улуғбекнинг шу мадрасасида ҳаттотлар ўз асарларини кўпайтирдилар. Ўша даврда хаттотлик ўқув дастурининг мажбурий қисми эди. Дарвоқе, Ўзбекистонда ХХ аср бошларигача китоблар қайта ёзилган.

Ҳозирги кунда Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академиясининг Абу Райхон Беруний Шарқшунослик институтида дунёдаги энг бой ва ноёб тўпламлардан бири – 25 минг 500 дан ортиқ Шарқ қўлёзмалари мавжуд. Улар орасида Трансоксиана ҳукмдори Мирзо Улуғбекнинг ўрта асрлардаги каталоги ҳам бор. Бироқ, бу асл емас, балки рўйхат.
Китоблардан нусха кўчириш ва шу тариқа уларни кўпайтириш анъанаси туфайли Мирзо Улуғбекнинг математика ва астрономияга оид илмий асарлари ҳамда унинг шеърияти авлод учун сақланиб қолган. Хўш, унинг кутубхонасига нима бўлди? Улуғбекнинг фожиали ўлимидан сўнг унинг излари изсиз йўқолди.
"Эҳтимол, бу XV асрнинг охирида содир бўлган", - дейди ёзувчи ва маҳаллий тарихчи Борис Голендер. - Кейин фуқаролдар, кейин эса умуман Шайбонийлар (изоҳ - ўзбек ҳукмрон сулоласи) Темурийлар давлатига ҳужум қилди. Кимдир эса, эҳтимол, Улуғбекнинг издошлари ана шундай қимматли кутубхонани яширишга қарор қилишган. Яширишди! Ва тамом! Ҳозир уни тополмаймиз. Лекин бир кун келиб топилишига ишонаман. Агар Афросиёбни кўрган бўлсангиз-бу улкан майдон бўлиб, у бугунги кунда қазишмалар орқали атиги 10 фоизга ўрганиб чиқилган. Шундай қилиб, бундай кашфиётлар у ерда ҳали бўлиши мумкин".

Афросиёб Самарқанддаги маскан бўлиб, унинг тупроғи остида бу абадий шаҳарнинг тарихи яширинган: Искандардан тортиб Чингизхонгача бу шаҳарни вайрон қилган. Темурийлар янги Самарқандни эскиси атрофига қурдилар. Афросиёбнинг яна қандай сирларини ким билади? Мирзо Улуғбек кутубхонасини излаб топиш керак бўлган бошқа версиялари ҳам бор. Шу жумладан Самарқанд яқинида ҳам. Айтишларича, шаҳар остида ер ости туннель тизими мавжуд. Кўп тахминлар бор. Ҳаттоки кутубхона талон-тарож қилинган ва йўқ қилинган деган эҳтимол ҳам мавжуд. Ҳозиргача бу фаразларнинг ҳеч бири тасдиқланмаган ёки инкор этилмаган. Бу шуни англатадики, қидирув давом этиши ва эҳтимол, бир кун китоб хазинаси дунёга очилиши эҳтимоли бор.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати

1075 йил (бундан 946 йил олдин) – ҳижрий 467 йил ражаб ойининг йигирма еттинчи куни (милодий 1075 йил 18 мартда) Хоразм илм-фан ва маданиятини дунёга танитган буюк сиймо, арабшунос олим, шоир, ёзувчи ва имом Абдулқосим Маҳмуд ибн Умар ибн Ахмад Жаруллоҳ Замахшарий таваллуд топди.

Замахшарий “Араб ва ғайри араблар устози”, “Хоразм фахри” каби шарафли номлар билан улуғланган. У кўп асарларини Маккада ёзганлиги учун “Жоруллоҳ” (“Аллоҳнинг қўшниси”) деган шарафли номга муяссар бўлади.

Замахшарий араб грамматикаси, луғатшунослик, адабиёт, аруз илми, география, тафсир, ҳадис ва фиқҳга оид 50 дан ортиқ асарлар яратган. Уларнинг аксарияти бизгача етиб келган. Замахшарийнинг “Ал-Муфассал” (“Грамматика бўйича муфассал китоб”) асари араб тили наҳву сарфини ўрганишда йирик қўлланма сифатида азалдан Шарқда ҳам, Ғарбда ҳам шуҳрат топган. Шом (Сурия) ҳокими Музаффариддин Мусо кимдаким Замахшарийнинг ушбу асарини ёд олса, унга 5 минг кумуш танга ва сарупо совға қилишни ваъда берган. Бир қанча кишилар асарни ёд олиб, мукофотга сазовор бўлишган.

Замахшарийнинг “Ал-Кашшоф” асари Қуръон тафсирига бағишланган. Дунёнинг турли қўлёзма хазиналарида “Ал-Кашшоф”нинг 100 га яқин қўлёзмалари ва асарнинг ўзига битилган 20 дан ортиқ шарҳ ва ҳошиялар мавжуд. Қоҳирадаги машҳур Ал-Азҳар дорилфунунининг талабалари ҳам бошқа тафсирлар билан бир қаторда
Замахшарийнинг ушбу асари асосида Қуръон ўрганадилар.

uza.uz