БАЙТУЛ МАҚДИСНИНГ ХАРОБ БЎЛИШИ

Аллоҳ таоло Бану Исроилга Бобил подшоҳларидан бири Бухганассор II ни ҳукмрон қилиб қўйди. Бухтанассор II бу даврда Байтул мақдисни бузди, Бану Исроилни қириб, ҳар тарафга тирқиратиб ташлади. Ана шу вақтдан бошлаб Бану Исроил ер юзида ҳар тарафга тарқалиб кетди. Улар Ҳижоз, Миср ва бошқа жойларда истиқомат қилишди. Ундан ке­йин форсликлар калдонийларни йўқотиб, Шом ва Мисрни эгаллаб олишди.

ЕВРОПА ТАМАДДУНИНИНГ БОШЛАНИШИ

Одамлар Шом ўлкасидан кўчиб, Онадўли вилояти томон юзландилар. Европанинг жанубий тарафларига бориб, Ўрта ер денгизи қирғоқларига жойлашдилар. Сўнг Шимолий Европа томонларга ҳижрат қилиш бошланиб, у ерларда ҳам ободончилик ишлари йўлга қўйилди. Мисол учун, Болқон яримороли ва Италия диёрларида кучли ҳукуматлар барпо этилди. Мазкур ҳукуматлардан бири Иғриқ (қадимги грек, юнон) тамаддуни бўлди. Кейинроқ румликлар тамаддунига ҳам асос солинди.

БАНУ ИСРОИЛ ТАРИХИНИНГ ДАВОМИ

Бухтанассор II нинг ўлимидан сўнг калдонийлар заиф­лашди. Бану Исроил Байтул мақдисга қайтиб, уни обод қилишди, лекин заифҳолликларича қолишди. Улар пайғамбарларини ёлғончига чиқарар, уларни қатл қилар, халқ орасида мункар иш кенг тарқалган эди. Натижада форсларга бўйин эгиб, уларнинг олдида хору зор бўлиб яшашди. Сўнг иғриқийларга, кейинчалик румонийларга бўйсуниб, хорликда ўтишди.

ЗАКАРИЁ АЛАЙҲИССАЛОМ

Закариё алайҳиссалом Ҳорун алайҳиссаломнинг зурриётларидан бўлиб, Бану Исроилнинг набийларидан ҳисобланадилар. Аллоҳ таоло у зотни бефарзандлик билан синаган эди. Аммо Закариё алайҳиссалом ноумид бўлмадилар. Ўзлари ва жуфтларининг ёшлари ўтиб қолган бўлса ҳам, сабр ила Аллоҳдан фарзанд сўрайвердилар.

Аллоҳ таоло Анбиё сурасида марҳамат қилади:

«...ва Закариёни эсла. Ўшанда у Роббига нидо қилиб: «Роббим, мени ёлғиз ташлаб қўйма, Сен ворисларнинг энг яхшисисан», деган эди. Бас, уни (дуосини) ижобат қилдик ва унга Яҳёни ҳадя этдик ҳамда жуфтини ўнглаб қўйдик. Албатта, улар яхшиликларга шошилишар эди ва Бизга рағбат ила ва қўрқиб дуо қилишар эди. Улар Бизга таъзим ила бўйсунувчи эдилар» (89-90-оятлар).

Яҳудийларнинг «Ҳайкал» деб номланган асосий ибодатхонаси хизматларини қилиш шу авлодга насиб этган бўлиб, Закариё алайҳиссалом ўз даврларида ушбу ибодатхонанинг бошлиғи бўлганлар. Бу ҳақда Оли Имрон сурасида муҳим хабарлар келган.

«Бас, уни Робби жуда яхши қабул қилиб, ниҳоятда гўзал ўстирди ва Закариёни унга кафил қилди. Закариё ҳар қачон унинг олдига – меҳробга кирганида, унинг хузурида ризқ кўрди. «Эй Марям, сенга бу қаердан?» деди. «Бу Аллоҳнинг ҳузуридан. Албатта, Аллоҳ хоҳлаган кишисига беҳисоб ризқ берур», деди» (37-оят).

Марям ибодатхона бошлиғи Закариё алайҳиссаломнинг кафилликларида алоҳида эътибор остида, иззат-икром билан ўсиб-улғайди. Аллоҳ таоло унга Ўзи иноят кўрсатиб турди.

Табиийки, Закариё алайҳиссалом Марямнинг кафили сифатида унинг озиқ-овқати, ризқидан доимо хабардор бўлиб туришлари лозим. Лекин ибодатхона меҳробида ибодат билан машғул бўлиб турган Марямнинг олдига қачон кирсалар, унинг хузурида ризқ турар эди. Бу ризқни ўзи келтирмаганини яхши билган Закариё алайҳиссалом ажабланиб, Марямга: «Эй Марям, сенга бу қаердан?» деди».

Пайғамбар Закариё алайҳиссаломни-ки таажжубга солибдими, демак, у ризқнинг манбаи албатта эътиборга лойиқдир.

Марям эса бу манбадан хабардор, шунинг учун бамайлихотир:

«Бу Аллоҳнинг ҳузуридан. Албатта, Аллоҳ, хоҳлаган кишисига беҳисоб ризқ берур», деди».

Бу манзарани кўриб туриб, бефарзанд юрган Закариё алайҳиссаломда фарзандли бўлиш ҳаваси янгидан уйғонди:

«Шу чоқда Закариё Роббига дуо қилиб: «Роббим, менга Ўз ҳузурингдан покиза зурриёт ҳадя эт. Албатта, Сен дуони эшитувчисан», деди» (38-оят).

Закариё алайҳиссалом Аллоҳ таолонинг дуоларни эшитувчи Зот эканига тўла ишонч, чин ихлос билан дуо қилдилар. Шунинг учун ҳам, одатда бефарзанд катта ёшдаги кишиларнинг фарзанд кўриши эҳтимолдан йироқ бўлса-да, Аллоҳ таоло бу дуони қабул этди.

«Меҳробда намоз ўқиб турганида фаришталар унга: «Албатта, Аллоҳ сенга Аллоҳдан бўлган «калима»ни тасдиқловчи, пешво, шаҳвати тийилган, набий ҳамда солиҳлардан бўлган Яҳёнинг хушхабарини бермоқда», деб нидо қилдилар» (39-оят).

Закариё алайҳиссаломнинг чин дилдан қилган дуолари қабул бўлди. Аллоҳнинг фаришталари келиб, у зотга суюнчилик хабарини етказдилар.

Аллоҳ таоло Закариё алайҳиссаломга ўғил фарзанд беришни ирода қилди. Оятда Яҳё исмли бўлажак фарзанд солиҳ пайғамбарлардан бўлишининг башорати қилинмоқда.

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Закариё алайҳиссалом нажжор (дурадгор) бўлган эди», тедилар».

Имом Муслим ривоят қилган.

Тарихчиларнинг таъкидлашларича, Закариё алайҳиссаломни Бану Исроилнинг ҳукмдорлари арралаб ўлдиришган.

ЯҲЁ АЛАЙҲИССАЛОМ

Яҳё алайҳиссалом Закариё алайҳиссаломнинг ўғиллари эканини юқорида айтиб ўтдик. Бу икки зот Бану Исроил­нинг охирги набийларидан бўлганлар. Улар ўз қавмларидан фақат туғён, залолат ва саркашлик кўрдилар. Шундай бўлса ҳам, Аллоҳга даъват қилишда давом этдилар. Яҳё алайҳиссалом ва Закариё алайҳиссалом – икковлари ҳам яҳудийлар тарафидан ваҳшиёна қатл этилдилар.

Яҳё алайҳиссаломнинг оналари Имроннинг қизи бўлиб, Марямнинг холасидир. Яҳё алайҳиссалом Ийсо алайҳиссаломдан олти ой олдин дунёга келиб, умрларининг кўп қисмини у зот билан бирга ўтказганлар.

Марям сурасида Яҳё алайҳиссалом ҳақларида қуйидагилар айтилади:

«Эй Яҳё, китобни қувват-ла ол!» (дедик). Унга гўдаклигидаёқ ҳикмат бердик» (12-оят).

Аллоҳ таоло Яҳё алайҳиссаломга: «Тавротни қувват би­лан ол», демоқда. Аслида Мусо алайҳиссаломга нозил бўлган Тавротни кейин келган пайғамбарлар, жумладан, Зака­риё алайҳиссалом ва у зотнинг ўғиллари Яҳё алайҳиссалом ҳам ўқиб, унга амал қилганлар. Оятдаги

«Унга гўдаклигидаёқ ҳикмат бердик», деган жумлани уламоларимиз илму ҳикмат мазмунида таъвил қилганлар.

«...ва Ўз томонимиздан меҳрибонлик ва поклик (бер­дик). Ҳамда у тақводор эди» (13-оят). Яъни «Яҳёга китоб, илму ҳикмат билан бирга, меҳрибонлик ва поклик ҳам бердик».

Шунингдек, Яҳё алайҳиссалом жуда тақводор зот эдилар. «...ва ота-онасига меҳрибон бўлиб, димоғдор ва исёнчи эмасди» (14-оят).

Яҳё алайҳиссаломнинг фазилатларидан яна бири ота-онага меҳрибонликлари эди. Хусусан, кексаликда кўрилган фарзанднинг ота-онага меҳрибон бўлиши катта фазлдир.

«Унга туғилган кунида ҳам, ўладиган кунида ҳам, қайта тириладиган кунида хам саломлар бўлсин» (15-оят).

Ибн Атийянинг айтишларича, Аллоҳ таоло Яҳё алайҳиссаломга инсон фарзанди энг заиф ва ёрдамга муҳтож бўладиган уч ҳолатда: туғиладиган, ўладиган ва қайта тириладиган кунларида саломатлик тилади. Бу жуда улкан саодатдир.

Аллоҳ таоло Яҳё алайҳиссаломни васф қилиб, Оли Имрон сурасида шундай марҳамат қилади:

«Меҳробда намоз ўқиб турганида фаришталар унга: «Албатта, Аллоҳ сенга Аллоҳдан бўлган «калима»ни тасдиқловчи, пешво, шаҳвати тийилган, набий ҳамда солиҳлардан бўлган Яҳёнинг хушхабарини бермоқда», деб нидо қилдилар» (39-оят).

Закариё алайҳиссалом меҳробда намоз ўқиб турганларида Аллоҳнинг фаришталари келиб, у зотга суюнчилик хабарини етказдилар.

Онаси унга ҳали ҳомиладор бўлмасидан, Аллоҳ таоло Яҳё алайҳиссаломнинг васфларини баён қилмоқда.

Исми – Яҳё.

Бу фарзанд Аллоҳдан бўлган калимани тасдиқлайди.

Шаҳвати тийилган, яъни аёлларга нисбатан бўладиган рағбатини жиловлаб юради.

Шу жойда таъкидлаб ўтиш керакки, Қуръони Карим оятида бу сифат «ҳасур» лафзи билан келган. Бу сўз «эркаклиги йўқ» деган маънода ҳам ишлатилади. Баъзи яхши тушунмаган одамлар Яҳё алайҳиссаломга ҳам ушбу маънони нисбат беришади. Улуғ тафсирчиларимиз эса бу фикр мутлақо нотўғри эканини қайта-қайта таъкидлаганлар, чунки эркаклиги йўқ бўлиш жиддий нуқсон ҳисобланиб, пайғамбарлар бундай нуқсондан холи зотлардир. Яҳё алайҳиссаломда эркаклик хусусияти комил суратда мавжуд бўлган, бироқ Аллоҳ таоло у зотга аёл зотига нисбатан ҳосил бўладиган шаҳватни тийиш қобилиятини берган.

Яна оятда бўлажак Яҳё исмли фарзанд солиҳ пайғамбарлардан бўлишининг башорати ҳам қилинмоқда.

Яҳё алайҳиссалом тақво ва зоҳидлик билан ҳаёт кечирганлар. У зот кўпроқ наботот билан озиқланганлар.

Яҳё алайҳиссаломнинг даъватлари нозик ҳикмат ва мавъизалар асосида бўлган.

Имом Ахмад бу ҳақда Пайғамбаримиз алайҳиссаломдан қуйидагиларни ривоят қиладилар:

«Аллоҳ Яҳё ибн Закариёни беш нарсага амр қилган ҳамда Бану Исроилни ҳам ўша нарсаларга амал қилишга буюришни зиммасига юклаган эди. Сал бўлмаса, у кеч қолай деди. Ийсо алайҳиссалом унга: «Сен беш нарсага амал қилишга ва Бану Исроилни ҳам уларни қилишга амр этишга буюрилгансан. Уларни етказадиган бўлсанг – етказ, бўлмаса – мен етказай», деди.

У: «Эй биродарим! Агар сен мендан олдин қилсанг, азобга қолишдан ёки мени ер ютишидан қўрқаман», деди.

Сўнг Яҳё Бану Исроилни Байтул макдисга жамлади. Масжид тўлди. У баландга чиқиб ўтирди ва деди: «Аллоҳ азза ва жалла мени беш нарсага амал қилишга амр этди ва сизларни ҳам ўшаларга амал килишга буюрди. Улар қуйидагилар:

Биринчиси – Аллоҳга ибодат қилишингиз ва Унга бирор нарсани шерик қилмаслигингиз. Бу худди биров ўзининг хос кумуши ёки тилласига қул сотиб олганга ўхшайди. У қул ишлаб топганини бошқа одамга олиб келиб берса, сиздан қай бирингиз ўзининг қули шундай бўлишини хоҳлайди?! Аллоҳ сизни яратган ва ризқ берган. Унга ибодат ки­лингиз ва Унга бирор нарсани шерик қилмангиз.

Иккинчиси – сизларни намоз ўқишга амр қилди. Модомики банда алангламаса, Аллоҳ унга юз тутади. Қачон на­моз ўқисангиз, алангламанг.

Учинчиси – сизларни рўза тутишга амр қилди. Бу худди бир тўп одамлар орасида мушкли халтани кўтариб юрган одамга ўхшайди. Уларнинг ҳаммаси мушк ҳидини пайқарлар. Рўзадор оғзининг ҳиди Аллоҳнинг наздида мушкнинг ҳидидан афзалдир.

Тўртинчиси – сизларни садақа беришга амр қилди. Бу эса худди душман билдирмай ушлаб олган кишининг мисолига ўхшайди. Унинг қўлини бўйнига боғлаб, чопиш учун олиб боришганида: «Ўзимга ўзим тўлов бериб, қутқариб олсам, майлими?» дебди. Сўнг оз-оздан кўпайтириб бориб, кўп мол эвазига олибди.

Бешинчиси – сизларни Ўзини кўп зикр қилишга амр этди. Бунинг мисоли худди ортидан душман қувиб келаётган одамга ўхшайди. У охири бориб, метин қўрғонга кириб, беркиниб олибди. Банда Аллоҳнинг зикрида бўлса, ўзини шайтондан қўрғонлаб турган бўлади».

Тарихчиларнинг таъкидлашларича, Фаластин ҳукмдори шоҳ Ҳирод золим ва фосиқ одам бўлган. У ўз акасининг хотини Ҳиродияни яхши кўриб қолиб, акасини ўлдирган ва унга уйланган эди. Бу ҳам етмагандек, унинг қизини, яъни ўз жиянини яхши кўриб қолиб, унга ҳам уйланмоқчи бўлди. Қиз ва унинг онаси ҳам бу ишга рози бўлишди. Бироқ Яҳё алайҳиссалом бундай никоҳ ҳаромлигини айтиб, қарши чиқдилар.

Шунда қизнинг онаси Яҳё алайҳиссаломни йўқ қилиш пайига тушиб қолди. Қизини ясантириб, ҳукмдорнинг олдига киргизди. У рақс тушиб, ҳукмдорнинг кўнглини олди. Шунда у қизга: «Тила тилагингни», деди. Қиз: «Яҳёнинг бошини ушбу товоққа солиб, олдириб кел», деди. У бу ишни бажаришга амр қилди ва Яҳё алайҳиссаломни сўйиб, бошини олиб келишди.

Яҳё алайҳиссаломнинг шогирдлари машъум хабарни Ийсо алайҳиссаломга етказганларида, у зот қаттиқ хафа бўлдилар ва одамларни Яҳё алайҳиссаломнинг даъватларига чақира бошладилар. Ийсо алайҳиссаломга кўплаб одамлар эргашди.

Яҳё алайҳиссаломнинг бу тарзда қатл этилишларига кўпчилик илм аҳллари қарши чиқишди. Шунда золим ҳукмдор уларнинг кўпчилигини, жумладан, Яҳё алайҳиссаломнинг оталари Закариё алайҳиссаломни ҳам ўлдирди.

ИЙСО АЛАЙҲИССАЛОМ

У зотнинг исмлари Ийсо, лақаблари Масиҳ, кунялари Ибн Марямдир. Ийсо алайҳиссалом ҳақларидаги ҳеч бир сўз Марям бинт Имронсиз ўтмайди. Марям Ийсо алайҳиссаломнинг оналаридир.

«...ва фаржини пок сақлаган Имрон қизи Марямни (мисол келтирди). Бас, Биз унга Ўз руҳимиздан пуфладик ва у Роббининг сўзларини ҳамда китобларини тасдиқ қилди ва итоаткорлардан бўлди» (Таҳрим сураси, 12-оят).

Марям бинт Имрон Аллоҳ таолога соф эътиқодда бўлганлар ва ўзларини ҳам пок тутганлар. Аллоҳ таоло Жаброил фаришта орқали ўша пок танага Ўз руҳидан «пуфлаш» билан Ийсо алайҳиссаломни ато қилган. У киши Аллоҳнинг сўзларига ва китобларига иймон келтирганлар ҳамда итоаткор қавмлардан бўлганлар.

Марямнинг оталари Имрон катта обрў эгаси ва Бану Исроилнинг улуғ уламоларидан, айни пайтда бефарзанд ҳам эдилар. Шунинг учун хотинлари «Фарзанд тугсам, Байтул мақдиснинг хизматига бераман», деб назр қилиб қўйган эди. Бу ҳақда Оли Имрон сурасида келган оятлардан билиб оламиз: «Имроннинг хотини: «Роббим! Мен қорнимдагини Ўзинга холис назр қилдим. Мендан қабул эт. Албатта, Сен эшитувчисан, билувчисан», деганини эсла!» (35-оят)

Ўша вақтларда ибодатхоналарга фақат ўғил болалар назр қилинарди. Имроннинг хотини ҳам ҳомиладорлик нақтида «Ўғил туғсам керак», деган умид билан ўз ҳомиласини аввалдан Аллоҳ таолога назр қилган эди. Вақти-соати етиб, у қиз туғди.

«Уни (Марямни) туққан чоғида: «Роббим, мен буни қиз туғдим-ку! - Ҳолбуки, Аллоҳ у нима туққанини яхши билади. – Ўғил қиздек эмас. Ва мен унга Марям деб исм қўйдим ва албатта, мен Сендан унга ва унинг зурриётига кувилган шайтондан паноҳ тиларман», деди» (36-оят).

Лекин Имроннинг хотинига кўра ибодатхона хизматида қиз бола ўғил болачалик бўла олмайди. Шунинг учун у: «Ўғил қиздек эмас», деди.

Кейин оналик меҳри жўшиб, гапининг давомида:

«Ва мен унга Марям деб исм қўйдим ва албатта, мен Сендан унга ва унинг зурриётига қувилган шайтондан паноҳ тиларман», деб дуо қилди.

Мусаффо оналик қалби ўз зурриётига камол, тинчлик-омонлик ва яхшилик тилайди.

«Бас, уни Робби жуда яхши қабул қилиб, ниҳоятда гўзал ўстирди ва Закариёни унга кафил қилди. Закариё қар қачон унинг олдига – меҳробга кирганида, унинг ҳузурида ризқ кўрди. «Эй Марям, сенга бу қаердан?» деди. «Бу Аллоҳнинг ҳузуридан. Албатта, Аллоҳ хоҳлаган кишисига беҳисоб ризқ берур», деди» (37-оят).

Шундай қилиб Марям алоҳида эътибор остида ўса борди. Аллоҳ таолонинг Ўзи унга иноят кўрсатиб турди.

Юқорида зикр қилганимиздек, Ҳорун алайҳиссаломнинг зурриётидан бўлган, яҳудийларнинг «Ҳайкал» деб номланган асосий ибодатхонасининг бошлиғи Закариё алайҳиссалом Марямнинг кафили сифатида унинг озиқ-овқатидан, ризқидан доимо хабардор бўлиб турди. Закариё алайҳиссалом ибодатхона меҳробида ибодат билан машғул бўлиб турган Марямнин олдига қачон кирса, унинг ҳузурида ризқ турар эди.

Албатта, жуда ҳам кичиклик чоғида отаси Имрондан ажраб, етим қолган Марямни кафилликка олиш Закариё алайҳиссалом учун ўз-ўзидан бўлмаган. Бунинг учун анча талашиб-тортишишлар бўлиб ўтган. Ана ўша ҳодисалар қуйидагича баён қилинади:

«Бу ғайб хабарларидан бўлиб, уни сенга ваҳий қилмоқдамиз. Марямни қай бирлари кафилликка олишга қаламларини ташлашаётганларида олдиларида эмасдинг тортишаётганларида ҳам олдиларида эмасдинг» (44-оят)

Марямнинг оналарининг исми Ҳанна эди. У киши Марямни туққанидан сўнг ваъдасига вафо қилди. Янги йўргакланган чақалоқни яҳудийларнинг ибодатхонасига олиб келиб, у ердаги ходимларга берди ва: «Бу назр қилинган қизни олинглар», деди. Шунда улар талашиб кетишди чунки қизча ўзларининг бошлиқлари ва устозлари бўлмиш ҳазрати Имроннинг қизи эди-да!

Бир нарса устида бир неча киши талашса, яна ҳамма у нарсага тенг ҳакдор бўлса, одатда қуръа ташланади. Марямга кафилликни талашганлар ҳам шундай вазиятга тушиб қолишди. Шунда улар ўртасида «қалам ташлаш» бўлиб ўтди. Шунда ҳамманинг қалами оқиб кетиб, Закариё алайҳиссаломнинг қаламлари оқмай, туриб қолди. Буни аломат деб тушуниб, Марямни у зот ўз кафолатларига олишга рози бўлдилар.

Шундай қилиб Марям Закариё алайҳиссаломнинг кафолатларида Байтул мақдисда яшай бошлади. Закариё алайҳиссалом Марямнинг оддий қиз эмаслигини билдилар. Ундан ризқи қаердан келаётганини сўрадилар. Ризқнинг Аллоҳдан эканини ҳам билдилар.

Одатда қиз бола ўзидан-ўзи, йўқ жойдан ҳомиладор бўлиб қолмайди. Лекин Аллоҳ таоло Марямга унинг ҳомиладор бўлиб, Аллоҳнинг калимаси туфайли Ийсо ибн Марям деган фарзанд кўришини фаришталар орқали билдирди:

«Ўшанда фаришталар дедилар: «Эй Марям! Албатта, Аллоҳ сенга Ўзидан бўлган «калима»нинг хушхабарини бермоқдаки, унинг исми Масиҳ Ийсо ибн Марям, дунёю охиратда обрўли ва муқарраблардандир. У бешикда ҳам, навқиронлигида ҳам одамларга гапиради ва у солиҳлардандир» (45-46-оят).

Марям – ота-онадан туғилиб, одамлар ичида ўсган бир қиз. Унинг инсоний тушунчаси бўйича, эркак билан бирга бўлмаган қиз боланинг фарзанд кўриши ақлга тўғри келмайди. Фаришталар эса унга бир ўғил кўришининг хабари­ни бериб туришибди. Шунинг учун

«У деди: «Роббим, менда қаёқдан бола бўлсин?! Ахир менга башар қўл теккизмаган бўлса?!» (47-оят)

Шунда унга қисқа ва тушунарли жавоб келди. Бу жавоб одамларни ўзининг тор ақлий муҳитидан чиқиб, Аллоҳга тааллуқли оддий ҳақиқатни англашга ундайди.

«Ана шундай. Аллоҳ хоҳлаганини яратади. Бирор ишни ҳукм қилса, унга: «Бўл!» дейди, холос, бас, у бўладир» (47-оят).

Жумладан, пок, башар қўли тегмаган қизга ҳам «Туғ!» деса, туғаверади.

Бу қисқа савол-жавобдан кейин Марямга хушхабар олиб келган фаришталар туғилажак боланинг сифатларини айтишда давом этадилар:

«...ва унга китобни, ҳикматни, Таврот ва Инжилни ўргатади» (48-оят).

Уламоларимиз: «Бу ояти каримадаги «китобни» сўзи «ёзишни» ёки «илоҳий китобни» деган маънолардан бирини англатади», деганлар. Таврот Мусо алайҳиссаломга нозил қилинган илоҳий китобдир. У Ийсо алайҳиссаломга ҳам китоб бўлишини Аллоҳнинг Ўзи айтиб турибди. Таврот Ийсо алайҳиссаломга келган диннинг асосини ташкил этади. Инжил эса Тавротни тўлдириб келган.

Насронийлар даъво қилганларидек, Ийсо алайҳиссалом худо эмас, худди бошқалар каби бандадирлар. Шунингдек, у зот пайғамбар бўлиб келган Бану Исроил ҳам Аллоҳнинг бандаларидир. Модомики Робб ва банда мавжуд бўлар экан, бу ҳол банданинг Роббга ибодатини тақозо этади. Ушбу айтилганларга тўлиқ амал қилгандагина тўғри йўлда юрилган бўлади, бахт-саодатга эришилади.

Ана шу гаплардан кейин Марям ёлғиз қолишни, хаёл суришни истаб қолди. Кейин нима бўлганини Марям сурасидаги қуйидаги ояти карималардан билиб оламиз:

«Китобда Марямни эсла. У ўз аҳлидан шарқий маконга ажраб чиққанда ва улар билан ўзи орасида тўсиқ олганида, унга Ўз руҳимизни юбордик. У унга бус-бутун одам бўлиб кўринди» (16-17-оятлар).

Байтул мақдисда яшаётган покиза, бокира, тақводор Марям исмли қиз қавмидан ажралиб, шаҳарнинг шарқий томонига чиқди. Хуллас, ўша ерга чиқиб, қавмидан тўсилиб олди. Қавмидан ҳеч ким Марямни кўрмайдиган бўлди. У холи ва ёлғиз қолди. Шунда фаришта Жаброил алайҳис­салом Марямга асл ҳолида кўринмай, тўла-тўкис одам сиймосида намоён бўлди, чунки ўз суратида кўринса, Марям буткул даҳшатга тушиши мумкин эди.

Марям Жаброилни кўриши билан ҳушёр тортди. Уни эркак киши суратида хилват жойда кўриши биланоқ ўз иффати ҳақида қайғурди ва унга Аллоҳни эслатди:

«Мен Роҳмандан сендан паноҳ беришини сўрайман. Агар тақводор бўлсанг...» (18-оят) менга яқинлашма», деди.

Тақводор одам Аллоҳ таоло эслатилганда ҳар қандай ёвузликдан қайтади. Марямнинг ҳузурига Аллоҳ томонидан элчи бўлиб келган Жаброил алайҳиссалом унга:

«Мен сенга бир пок ўғил ҳадя этиш учун Роббингнинг элчисиман, холос», деди» (19-оят).

Бу одатдан ташқари ғаройиб ҳол эди. Шу боис Марям қаттиқ ҳайратга тушди.

Марямнинг ҳолати оддий инсоний воқеликнинг кўриниши эди. «Менга бирор эркак тегмаган бўлса, яъни тан маҳрамим бўлмаса ёки бошқалар билан ношаръий алоқада бўлган бузуқи аёл бўлмасам, қаердан бола бўлиши мумкин?!» деди.

Жаброил алайҳиссалом: «Шундай, Роббинг ирода қилса, башар тегмаса ва бузуқи бўлмасанг ҳам, фарзанд бўлаверади», деди.

«Ана шундай. Роббинг айтди: «Бу Мен учун осондир» (21-оят).

Яъни «Ҳеч кимсанинг қўли тегмаган, бузуқлик қилмаган пок ва бокира қиз болага фарзанд ато этиш Мен учун ҳеч ҳам мушкул эмас», деди.

«Уни одамларга белги қилишимиз учун ҳамда Биздан раҳмат бўлиши учун» (21-оят).

Яъни «Биз сенга бу фарзандни одамларга Аллоҳнинг қудратига, холиқлигига ва мудаббирлигига белги бўлиши учун ато қилмоқдамиз».

Фаришта Жаброил алайҳиссалом Марямнинг ёқасидан пуфлади ва у Ийсо алайҳиссаломга ҳомиладор бўлди.

Орадан маълум вақт ўтди. Ҳомиладор бўлиб қолганидан ҳижолат бўлиб, одамлар кўзидан қочиб юрган бокира Марямни тўлғоқ тутди. Уят, андиша ва хижолатчиликларга тўлғоқ алами ҳам қўшилди. Боз устига, тажрибасиз ёш қиз ўзи ёлғиз эди. Тўлғоқ азоби зўрайгач, хурмо танасини маҳкам тутди ва чидай олмай:

«Қанийди, бундан олдин ўлган ва бутунлай унутилиб кетган бўлсам», деди» (23-оят). Ибодатхонада вояга етган, поклиги ва тақвоси билан машҳур бўлган бокира қиз учун эрсиз бола туғиш даҳшат эди.

Шу пайт кутилмаган ҳодиса рўй берди. Хижолатдан ўлимига рози бўлиб турган Марямга чақалоқ Ийсо алайҳиссалом

«Унинг остидан нидо қилди: «Маҳзун бўлма, батаҳқиқ, Роббинг остингдан оқар сув қилди. Хурмо танасини ўзингга торт, сенга янги хурмо туширади» (24-25-оятлар).

Сўнг Ийсо алайҳиссалом оналарига қилган нидоларини давом эттирдилар:

«Егин, ичгин, кўзинг қувонсин. Бирор одамни кўрар бўлсанг, «Мен Роҳманга рўза назр қилдим. Бугун инсон зотига зинҳор гапирмасман», дегин» (26-оят).

Яъни «Хурмодан е, сувдан ич ва фарзандингга боқиб қувон. Сени бу ғаройиб ҳолда кўрган одамлар турли саволлар бериши мумкин. Сен уларга оғиз оча кўрма. Ишора билан «Мен Роҳман сифатли Аллоҳга рўза назр қилдим, ибодатдаман. Бугун инсон зотига зинҳор гапирмайман», де. Ма­рямга бундай иш тутиш тавсиясининг яширин ҳикмати бўлиб, бу ҳикмат воқеа ривожида намоён бўлади.

Марям чақалоқни кўтариб, қавмининг ҳузурига олиб борди. Одамлар бу ҳолни кўриб, ҳайратга тушишди. Дарҳол Марямни тергаб, дашном бера бошлашди.

Марям ҳар қанча уриниб, уларга ҳақиқатни тушунтирса ҳам, улар «Ўзини оқлаяпти» деб гумон қилишлари аниқ эди. Шунинг учун ўзи бир оғиз ҳам гапирмасдан, «Бундан сўранглар» дегандек, гўдакка ишора қилди. Шунда одам­лар аввалгидан ҳам ҳайратда қолиб:

«Бешикдаги ёш бола ила қандай гаплашамиз?!» дедилар» (29-оят).

Бешикда ётган Ийсо алайҳиссаломнинг тилларидан ёш боланинг эмас, «улул азм» («сабот-матонатли») пайғамбарнинг сўзлари янгради: «Албатта, мен Аллоҳнинг бандасиман. У менга китоб берди ва мени набий қилди. Мени қаерда бўлсам ҳам, муборак қилди. Модомики ҳаёт эканман, намоз ва закотни адо этмоқни тавсия қилди. Мени волидамга меҳрибон қилди, лекин димоғдор, бадбахт қилмади. Менга туғилган кунимда ҳам, ўладиган кунимда ҳам ва қайта тириладиган кунимда ҳам салом бордир» (30-33-оятлар).

Бу илоҳий ҳақиқатлар ҳозиргача янглиш бўлиб келаётган эътиқод, тасаввур ва тушунчаларни тўғрилайди. Ийсо алайҳиссаломнинг таълимоти, у зот ҳақларидаги ботил ғояларни муолажа қилади.

Ийсо алайҳиссалом Фаластиннинг Носира (Назарет) деган шаҳрида яшаб, одамларни Аллоҳнинг ибодатига чақира бошладилар. Аллоҳ таоло у зотга Инжил китобини нозил қилди. Ийсо алайҳиссалом ким учраса, ўша одамга ваъз қилар эдилар. Аллоҳ таоло у зотга беморларнинг шифосига сабаб бўлиш, туғма кўрларнинг кўзини очиш, песларни тузатиш, ўликни тирилтириш каби жуда кўп мўъжизаларни берган эди.

Ҳаворийлар (хос шогирдлари) у зотнинг даъватларида бирга бўлишди. Ийсо алайҳиссалом ҳаворийлардан бир гуруҳини Шомнинг бошқа диёрларига даъват учун юбордилар.

Бану Исроил Ийсо алайҳиссаломни қатл қилиш учун ўзаро яширин иш олиб борди. У зотни Фаластиннинг румлик ҳукмдори Понтий Пилатга топширишди. У Ийсо алайҳиссаломни осиб ўлдирмоқчи бўлди. Лекин Аллоҳ у зотга нажот берди: бошқа одамни у зотга ўхшатиб қўйди ва Ийсо алайҳиссаломни Ўз ҳузурига кўтарди. Ҳодиса қуйидагича жараён этди:

«Аллоҳ таоло Ийсо ибн Марямни очиқ-ойдин аломатлар ва ҳидоят ила пайғамбар қилиб юборганида яҳудийлар у зотга берилган пайғамбарлик ва мўъжизаларга ҳасад қилишди. У зот кўр бўлиб туғилганларни ва песларни даволар, Аллоҳнинг изни ила ўликни тирилтирар, лойдан қушнинг шаклини ясаб, унга пуфласалар, Аллоҳнинг изни билан қушга жон кириб, учиб кетар эди. Аллоҳ у зотни шунга ўхшаш кўплаб мўъжизалар билан қўллаб-қувватлаган эди. Яҳудийлар эса қаршилик қилдилар ва имкони борича у зотга озор беришга ўтдилар. Ҳатто Аллоҳнинг пайғамбари Ийсо алайҳиссалом улар бор жойда турмасликка, кўпинча оналари билан бирга сафарда юришга мажбур бўлдилар.

Яҳудийлар бу билан кифояланиб қолмай, у зотни ўша даврдаги Дамашқнинг подшоҳига чақдилар. Подшоҳ юлдузларга сиғинадиган мушриклар тоифасидан бўлиб, унинг миллатига «юнон» деб ном берилган эди. Яҳудийлар унга: «Байтул мақдисда бир одам чиқиб, кишиларни фитнага солмоқда, адаштириб, фуқароларни подшоҳга қарши қўймоқда», деб хабар етказишди. Подшоҳ бундан ғазабланди. Байтул мақдисдаги ноибига мазкур одамдан эҳтиёт бўлиш, уни осиб, бошига тикан қўйиш, унинг «зарари»дан одамларни сақлаш фармонини берди. Мактуб Байтул макдиснинг волийсига етиб келганида, у фармонни бажаришга отланди. Бир тоифа яҳудийлар билан Ийсо алайҳиссалом турган жойга борди. У зот ўзларига яқин кишилар билан бирга эдилар. Уларнинг сони ўн иккита эди. Бу воқеа жума кунидан шанбага ўтар кечаси содир бўлди. Яҳудийлар уларни қамалга олишди: ё ғаразгўйлар бостириб киришади, ёки ўзлари уларнинг олдига чиқишлари керак. Бундан бошқа илож қолмаганини англаб етган Ийсо алайҳиссалом шерикларига: «Қай бирингизга менинг суратим ўтса, ўша одам жаннатда мен билан бирга бўлади», дедилар.

Бир ёш йигит бу ишга тайёрлигини билдирди. Уни хиёл ёш санадилар. Юқоридаги гапни иккинчи, учинчи бор такрорладилар. Ҳар сафар фақат ҳалиги йигит ўзининг тайёрлигини билдирди. Ийсо алайҳиссалом: «Сен ўшасан!» дедилар. Аллоҳ таоло у йигитни Ийсо алайҳиссаломнинг суратига киритди.

Томнинг шифтидан бир туйнук очилди. Ийсо алайҳиссаломни мудроқ босди. Шу ҳолда осмонга кўтарилдилар. У зот кўтарилганларидан кейин шериклари ташқарига чиқишди. Яҳудийлар қоронғида ҳалиги йигитни Ийсо деб ўйлаб, тутиб осишди ва бошига тикан қўйишди». Баъзи ривоятларда Ийсо алайҳиссаломнинг суратига кирган ва қатл этилган шахс ҳаворийлардан саналган Яҳузо (Яҳудо) Исхарютий[1] бўлгани, у хиёнат қилиб, Ийсо алайҳиссаломнинг беркинган жойларини яҳудийларга кўрсатиб бергани келтирилади. Аммо ишга бу билан нуқта қўйилмади. Асосий ихтилофлар яйнан ушбу воқеадан сўнг бошланди.

Таъкидланганидек, ҳодиса қоронғи кечада, тўс-тўполон ичида бўлиб ўтди. Кўп нарсалар ноаниқ қолди. Шу боис

«У ҳақда ихтилофга тушганлар унинг ўлимидан шакдадирлар» (Нисо сураси, 157-оят).

Аввало ҳодисада иштирок этганларнинг ўзлари ихти­лофга тушиб: «Агар ўлдирилган Ийсо бўлса, бирга юрган ўша одами қани? Агар ўлдирилган шахс Ийсо билан бирга юрган одам бўлса, унда Ийсо қани?» дейишди. Лекин «Биз Ийсони ўлдирдик», деб мақтаниб юраверишди.

Насороларнинг баъзилари бу гапга ишонишди, баъзилари эса: «Ийсо ўлганидан кейин кўмилди. Аммо уч кундан кейин яна тирилди», дейишди. Лекин ҳаммаларининг гаплари ҳам асоссиз гаплардир.

Рим императорлари, Бану Исроил Ийсо алайҳиссаломга эргашганларни қаттиқ азоб-уқубатга солишди. Уларнинг аҳволи жуда ҳам танг бўлди.

Милодий 64 йилда Рим императори Нерон (мил. 54-68 йилларда ҳукмронлик қилган) Ийсо алайҳиссаломга эргашганларни Римга ўт қўйишда айблаб, уларга озор беришни ҳаддан зиёд ошириб юборди.

Ийсо алайҳиссаломнинг одамларидан бир қисми Ҳижоз ва унинг атрофларига ҳижрат қилиб қочиб кетишди. Кейинчалик аста-секин насроний дини тарқалиб, ҳатто Рим империясининг расмий динига айланди.

КЕЙИНГИ МАВЗУЛАР:

ТЎРТИНЧИ ФАСЛ. МИСР НАБИЙЛАРИ ВА ТАМАДДУНЛАРИ;

Фиръавнлар тамаддуни;

Мусо алайҳиссалом;

Фиръавнлардан кейинги Миср;

[1] Русчада Иуда «Искариот» дейилади.

Юқорида баён қилинган ваҳий ҳолатини тушуниб етмаслик кўп нарсаларга тўсиқ бўлиши турган гап. Бу улкан ҳақиқатни ўрганмай туриб, ўзича «хулоса чиқариш» ва бу хулосани бошқаларга «илмий ҳақиқат» дея тақдим қилиш энг ёмон нарса эканини мактабда ўқиб юрган чоғимда англаб етган эдим. Бир куни бўш қолган дарс соатида мактабимизнинг мудири синфимизга кириб, бизга «таълим» бера бошлади. Мудир Қуръони Карим ҳақида сўз юритиб, қуйидагиларни айтди: «Муҳаммад Пайғамбар бир тўп илмли одамларни тўплаб, уйга қамаган. «Битта китоб ёзасанлар», деган. Китоб ёзиб бўлингандан сўнг ҳалиги одамларни қатл қилган. Сўнгра китобни бедапояга қўйиб, одамларни чақирган ва «Менга осмондан китоб тушди», деб ҳалиги китобни кўрсатган. Шунинг учун кексалар «Бедапояга бавл қилиб бўлмайди», дейишади...»

Мудир синф хонасидан чиқиб кетиши билан болалар орасида муҳокама бошланди. Ҳамма мудирнинг гапига ишониб бўлмаслигини таъкидлади-ю, аммо бирор киши бор ҳақиқатни айта олмади. Ҳақиқатни муллалар билишини таъкидлашди. Мен уйга боргаиимда отамизга бўлиб ўтган ҳодисани айтган эдим, у киши менга керакли нарсани қисқача тушунтириб бердилар.

Ваҳийнинг ҳақиқатини тушуниб етмаслик фақатгина мактабимиз мудири каби даҳрийлик тузуми одамларига тегишли эмас. Бундан олдин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга ҳамаср бўлган мушриклар ҳам бу ҳақиқатни инкор қилиб, Қуръони Карим ҳақида ўзларича турли уйдирмалар ва бўҳтонлар тўқиган эдилар.

Мазкур бўҳтонлар турли-туман тахминлардан бошқа нарса эмас эди. Минг афсуски, уларнинг барчаси Қуръони Каримга қарши айтилган эди. Энг ёмони, ҳозиргача айтилиб келмокда. Шу билан бирга, бу нарса Аллоҳ таолонинг инояти ила қайсидир маънода Қуръони Каримнинг ҳақ эканига хизмат ҳам қилмоқда. Мазкур бўҳтонлар асоссиз экани ўз исботини топган сайин, кишилар Қуръони Каримиинг ҳақ эканига яна ҳам қатъийрок ишонч ҳосил қилмоқдалар.

Қуръон илми машойихлари бу мавзуга алоҳида эътибор билан қарайдилар. Қуръоии Каримга қарши тўқилган бўҳтонларга эринмасдан раддиялар қиладилар. Чунки бунда Қуръони Каримнинг ҳақ эканини англатиш, Қуръон душманларининг бўҳтонлари ноҳақ эканини баён қилиш учун қулай фурсат бор.

Қуйида мазкур бўҳтонлардан ҳамда уларга қарши Қуръони Каримнинг ўзи ва машойихларимиз тақдим қилган раддиялардан баъзиларини ўрганамиз.

1. «Қуръон алғов-далғов туш кўраётган мажнуннинг гапидир» деган даъво.

Араблар назарида алғов-далғов тушлар жиннилик жунбушидан бўлади, деган тушунча бор эди. Шунинг учун ҳам улар ўзларига ваҳий нозил бўлаётганини айтган Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳакдарида «Бу алғов-далғов туш кўраётган мажнун» деган гап тарқатишди.

Аллоҳ таоло Духон сурасида марҳамат қилади:

ثُمَّ تَوَلَّوۡاْ عَنۡهُ وَقَالُواْ مُعَلَّمٞ مَّجۡنُونٌ١٤

«...ва: «Бу ўргатилган мажнун», дедилар» (14-оят).

Қалам сурасида шундай деб марҳамат қилади:

وَإِن يَكَادُ ٱلَّذِينَ كَفَرُواْ لَيُزۡلِقُونَكَ بِأَبۡصَٰرِهِمۡ لَمَّا سَمِعُواْ ٱلذِّكۡرَ وَيَقُولُونَ إِنَّهُۥ لَمَجۡنُونٞ٥١

«Ва кофирлар зикрни эшитаётганларида сени кўзлари билан тойдирмоқчи бўлурлар ва: «Албатта, у мажнундир», дерлар» (51-оят).

Аллоҳ таоло уларнинг бу бўҳтонларини рад қилиб, Ўз Набийсига тасалли бериб, Қалам сурасининг аввалида шундай деган эди:

نٓۚ وَٱلۡقَلَمِ وَمَا يَسۡطُرُونَ١ مَآ أَنتَ بِنِعۡمَةِ رَبِّكَ بِمَجۡنُونٖ٢

«Нуун. Қалам билан ва сатрларга ёзадиган нарсалар билан қасам. Сен Роббинг неъмати ила мажнун эмассан» (1-2-оятлар).

Араблар дастлаб у зотга нозил бўлаётган ваҳийнинг ҳолатини тушуна олмай, турли гапларни айтиб кўришди. Лекин ўзлари қилаётган туҳматларга уларнинг ўзлари ҳам ишонмае эдилар. Аллоҳ таоло уларнинг бу масхараомуз ҳолатларини тасвирлаб, Анбиё сурасида қуйидагиларни айтади:

بَلۡ قَالُوٓاْ أَضۡغَٰثُ أَحۡلَٰمِۢ بَلِ ٱفۡتَرَىٰهُ بَلۡ هُوَ شَاعِرٞ فَلۡيَأۡتِنَا بِ‍َٔايَةٖ كَمَآ أُرۡسِلَ ٱلۡأَوَّلُونَ٥

«Улар: «Балки, алғов-далғов тушлардир, балки, ўзи уйдириб олгандир, балки, у шоирдир. Бас, бизга аввалгиларга юборилганидек, мўъжиза келтирсин», дедилар» (5-оят).

Улар Қуръоннинг содир бўлишини ухлаган кишининг туши, мажнуннинг довдираши, тўқиб чиқарилган нарса, ёлғончининг уйдирмаси, шоирнинг илҳоми каби алланималарга ўхшатмоқчи бўлишди. Ояти каримадаги «балки» сўзининг уч бор келиши уларнинг ўзлари айтаётган гапларига ўзлари ишонмаётганларини билдиради. Соддагина қилиб, «Аллоҳнинг ояти» дейиш ўрнига шунчалик тубанлик, маккорлик ботқоғига ботишди.

Қуръон ваҳийсини «туш» дейдиганларнинг гумонлари ҳақиқатдан мутлақо йироқ тушунчадир. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қалблари ҳар қандай ҳолатда уйғоқ бўлиши, кўзлари ухласа ҳам, қалблари ухламаслиги маълум ва аниқ бўлиши билан бирга, Қуръони Каримнинг бирор ояти тушда нозил бўлган эмас. Ҳа, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ваҳийни тушуниб, ўзларига сингдириб олиш хусусиятлари дастлабки «Иқроъ» сураси ваҳий бўлганидан то Қуръоннинг охирги ояти нозил бўлиб, Рафиқи Аълога риҳлат қилгунларига қадар бардавом бўлган. Бу ҳақикат кўплаб саҳиҳ, ишончли хабарларда такрор-такрор келган.

Шу ўринда баъзи муфассирлар ва замондош ёзувчиларнинг, яхши ният билан бўлса-да, «Ҳиро ғорида Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга дастлабки ваҳий нозил бўлга нида, у зот ухлаган бўлганлар», деб тасаввур қилишлари хато эканини таъкидлаб қўймоғимиз лозим.

Балки Имом Бухорий ва Имом Муслимнинг «Саҳиҳ»лари ҳамда бошқа ишончли манбаларда келганки, илк ваҳий но­зил бўлган пайтда ҳам у зот уйғоқ ҳолда ҳақиқатни излаб, Аллоҳ таоло ҳақида тафаккур қилиб ўтирган бўлганлар. Шунинг учун ҳам қўрқиб, қалблари изтиробга тушган, баданлари титраган ҳолда Хадижа розияллоҳу анҳонинг олдига келганлар. Агар бу иш уйқуларида содир бўлганида, уйғонганларидан кейин қўрқинчлари кетган бўларди. Балки иш Қуръони Карим Нажм сурасида айтганидек бўлган:

مَا كَذَبَ ٱلۡفُؤَادُ مَا رَأَىٰٓ١١ أَفَتُمَٰرُونَهُۥ عَلَىٰ مَا يَرَىٰ١٢

«Қалб (кўз) кўрганини ёлғонга чиқармади. У билан ўзи кўрган нарса устида тортишасизларми?!» (11-12-оятлар).

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг айтган сўзлари, қилган тасарруфлари ҳозиргача энг тўғри сўз, энг одил ечим бўлиб келаётир. У кишининг инсоният учун қилган хизматлари, келтирган манфаатлари башарият тарихида бирор инсондан содир бўлмаганига тарихнинг ўзи гувоҳ. Буни нафақат мусулмонлар, балки кофирлар ҳам баралла айтишмоқда. Бу нарса ҳатто исбот талаб қилмас ҳақиқатга айланиб бўлди.

Ана шундай зотга қадимги мушриклар турли алғов-далғов гапларни айтадиган «жинни» дея туҳмат қилишган бўлса, бугунги Қуръон душманлари бу гапни «илмий» асосда таржима қилиб, «Муҳаммад истерия хасталигига мубтало бўлган, касали тутган пайтдаги ҳар хил гапларни одамларга Қуръон деб айтган», дея бонг уришмоқда. Юқорида келтирилган мисолларда айтилган гапларни истерия хастали­гига учраган одам гапира олмаслигини мазкур хасталикдан кўра оғирроқ дардга учраганлар ҳам айтмаса керак...

2. «Қуръонни Муҳаммад алайҳиссаломнинг ўзи тўқиб олган», деган даъво.

Мушриклар Муҳаммад алайҳиссаломни ёлғончиликда айблар, «Қуръонни ўзи тўқиб олган, «Аллоҳдан тушяпти», дегани ёлғон», дейишган. «Уйдирмачининг бўҳтонлари» ёки «ёлғончининг териб олган гаплари» каби бундай даъволарни арабларнинг ўзлари Муҳаммад алайҳиссалом ҳақларида берган гувоҳликлари рад қилади. Чунки улар у зотни содиқлик ва омонатдорлик сифатлари билан сифатлашар эди. Уйдирмачи ва ёлғончиларнинг асл башаралари тез кунда очилиб қолади.

Хўш, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам қайси нарсада ёлғон гапирдилар? Ғайб маълумотларидами, ўтган замон хабарларидами ёки келаси замон даракларидами?

Чегараланган араб маданияти ўша даврда ушбу соҳада ким ёлғончи-ю, ким ростгўй эканини ажратиб берадиган даражадаги ҳакамлик имкониятини бера олармиди?!

Дарҳақиқат, Қуръони Карим борлиқ ва ундаги мавжудотларнинг дастлабки яратилиши, уларнинг муқаррар бориш жойининг васфини қилган. Охиратнинг неъматлари ва унинг аламли азобларининг тафсилотини айтгаи. Жаҳаннам эшикларининг ададини ва ҳар бир эшик олдида вакил қилинган фаришталарнинг ададини санаган. Шуларнинг барчасини Китоб берилган илм аҳлларининг кўз ўнгида араблар олдига кўндаланг қўйган.

Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламда ушбу кенг ғайбий маърифат қаердан пайдо бўлиб қолди?! Ваҳоланки, у зот бутпараст, саводсиз қавмлар орасида яшар эдилар. Ёки бу маърифат ушбу қавмга осмондаги юлдузлардан тушдими ёхуд Шеърою Миррих юлдузларидан келдими?! У зот соллаллоҳу алайҳи васаллам пайғамбарлиқдан олдин улар орасида қирқ йил яшамадиларми?! Қирқ ёшга етганда энди адашиб, иғвога тушдиларми?! Уларнинг ўзлари у зот­ни «Ростгўй», «Ишончли» деб номламаганмидилар?!

Аллоҳ таолонинг ўша ростгўй ва ишончли зотга уларни жим қилиб қўядиган илмни бериши ажабланадиган нарсами?!

Аллоҳ таоло Юнус сурасида марҳамат қилади:

قُل لَّوۡ شَآءَ ٱللَّهُ مَا تَلَوۡتُهُۥ عَلَيۡكُمۡ وَلَآ أَدۡرَىٰكُم بِهِۦۖ فَقَدۡ لَبِثۡتُ فِيكُمۡ عُمُرٗا مِّن قَبۡلِهِۦٓۚ أَفَلَا تَعۡقِلُونَ١٦

«Сен: «Агар Аллоҳ хоҳлаганида, уни сизларга тиловат қилмас эдим ва У уни сизларга ўргатмас эди. Батаҳқиқ, мен орангизда ундан олдин ҳам умр кечирдим. Ақл юритиб кўрмайсизларми?» деб айт» (16-оят).

Дарҳақиқат, Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам ваҳий келгунича ҳам қирқ йил давомида уларнинг ичида яшаган эдилар. Яхши сифатлари билан уларнинг орасида машҳур бўлган эдилар. Хусусан, ўта ростгўй бўлганларидан Амин деган лақабни олган эдилар. Араблар у зотнинг исмларига қўшимча қилиб, «Муҳаммад ал-Амин» - «Ишончли Муҳаммад», деб қўйишар эди. Ана шундай сифатларга эга бўлган одам қирқ ёшга кирганида бирдан ёлғон гапириб қолиши, хусусан, Аллоҳнинг номидан ёлғон гапириши ҳеч бир ақлга сиғадими?! Ўзини билган ҳар бир одам, ҳатто душман, кофир бўлса ҳам, бу ҳақиқатни дарҳол англаб етарди. Рум императори Ҳирақл билан Абу Суфён ва унинг шериклари ўртасида бўлиб ўтган машҳур суҳбатда Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг сифатлари ҳам тилга олинган эди.

Ўшанда Ҳирақл Абу Суфёндан: «Гапларини айтишидан олдин уни ёлғонда айблар эдингизми?» деб сўради. Ўша пайтда куфрнинг боши, мушрикларнинг раҳнамоси бўлган Абу Суфён: «Йўқ», деб жавоб берди. Шунда Ҳирақл: «Аниқ биламанки, одамлар шаънига ёлғон гапирмабдими, Аллоҳ шаънида ёлғон тўқиши мумкин эмас», деди.

Ҳа, Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам қирқ ёшга етгунларича Қуръон ва Ислом ҳақида бир оғиз ҳам гапирмаган эдилар. Чунки у киши бундай ишлар бўлиб кетишини ўйламаган ҳам эдилар. Қирқ ёшга кирганларида, Аллоҳдан ваҳий келди ва у киши амри илоҳийга итоат этиб, ўша ваҳийни одамларга етказа бошладилар. У зот Аллоҳ ҳақида ёлғон гапиришлари мумкин эмас эди. Агар шундай қиладиган бўлсалар, Аллоҳ у зотни ўз ҳолларига ташлаб қўймасди, балки жазолар эди. Қолаверса, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ғайбий илмларга оид айтган сўзларини аввалги илоҳий китоблардан хабардор инсофли шахслар ҳам тан олишар эди.

Энди Қуръонда келган тарихий маълумотлар, келажакка оид хабарлар ҳақида бир ўйлаб кўрайлик. Қуръони Карим ўтган замон хабарларидан қай бирини келтирган бўлса, энг ибратлисини, ўтган умматлар қиссаларидан энг гўзалларини ҳақиқат асосида келтирди ва олдинги китоблардаги хатоларни тўғрилади. Улардаги анбиёларнинг маъсумлигига футур етказадиган янглиш тушунчаларни ислоҳ қилди. Баъзи та­рихий адашишларни рад этди. У тарихий қиссаларни баён қилар экан, тингловчи ўша воқеаларнинг шоҳиди ва кузатув-чиси сифатида ўзини гўё ўша воқеъликнинг эгалари орасида, уларнинг асрида яшагандек ҳис этадиган қилиб тасвирлади.

Масалан, Нуҳ алайҳиссалом ва у кишининг қавмлари аллақачон ўтиб кетган. Уларнинг хабарини Муҳаммад алайҳиссалом ҳам, у кишининг қавмлари – Арабистон аҳолиси ҳам билмас эдилар. Ана шу одамларга улар учун номаълум бўлган илм – Нуҳ алайҳиссалом ва қавмларининг хабари ваҳий йўли билан келди.

Аллоҳ таоло Ҳуд сурасида Ўз Набийсига Нуҳ қиссасини айтиб бериб, сўнгра қуйидагиларни айтади:

«Булар ғайб хабарларидан бўлиб, уларни сенга ва­хни қилмоқдамиз. Бундан олдин уларни сен ҳам бил­мас эдинг ва сенинг қавминг ҳам. Бас, сабр қил, албатта, оқибат тақводорларникидир» (49-оят).

Аллоҳ таоло Қосос сурасида Мусо алайҳиссаломнинг Мадян ва Мисрда ўтказган кунлари, у ердаги ҳодисаларнинг узун тафсилотларини келтирар экан, сўнгида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга шундай дейди:

وَمَا كُنتَ بِجَانِبِ ٱلۡغَرۡبِيِّ إِذۡ قَضَيۡنَآ إِلَىٰ مُوسَى ٱلۡأَمۡرَ وَمَا كُنتَ مِنَ ٱلشَّٰهِدِينَ٤٤

«Биз Мусога ишни ҳукм қилган пайтимизда, сен ғарбий томонда эмас эдинг ва гувоҳлардан ҳам бўлмагансан» (44-оят).

Яъни «Биз Мусога пайғамбарликни, Таврот ва унинг ҳукмини берган пайтимизда, сен Тур тоғининг ғарбий томонида эмасдинг. Бу ишга гувоҳ ҳам бўлмагансан».

Қуръон нозил бўлгунига қадар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Мусо алайҳиссалом ва қавмлари ҳақида ҳеч нарса билмаганларидан, бу тўғрида бир оғиз ҳам сўз гапир­маган эдилар. Акс ҳолда душманлар дарҳол юзларига солар эди. Шундай бўлишига қарамай, Қуръонда Мусо алайҳиссаломнинг қиссаси батафсил келиши, ҳатто яҳудий ва насронийларнинг бу борадаги хатоларини тўгрилаши Қуръоннинг ҳақиқий илоҳий Китоб эканига ёрқин далилдир.

وَلَٰكِنَّآ أَنشَأۡنَا قُرُونٗا فَتَطَاوَلَ عَلَيۡهِمُ ٱلۡعُمُرُۚ وَمَا كُنتَ ثَاوِيٗا فِيٓ أَهۡلِ مَدۡيَنَ تَتۡلُواْ عَلَيۡهِمۡ ءَايَٰتِنَا وَلَٰكِنَّا كُنَّا مُرۡسِلِينَ٤٥

«Лекин Биз бир неча авлодларни пайдо қилдик, бас, уларнинг умри чўзилди. Сен Мадянда туриб, уларга оятларимизни тиловат қилиб берганинг йўқ. Аммо Биз Расул юборувчи бўлдик» (45-оят).

Мусо алайҳиссаломнинг даврларидан кейин бир неча асрлар, қанчадан-қанча авлодлар ўтиб кетди. Бу орада Мусо алайҳиссаломнинг қиссалари унутилди ёки бузилди. Сен ҳозир Маккада туриб, Мадян хабарларини қавмингга тиловат қилиб бермоқдасан. Бироқ қавминг бунга ишонмаяпти. Мадян қаёқда-ю, Макка қаёқда. Сен тиловат қилаётган Мадяндаги ҳодисалар қачон ўтган-у, ҳозир қайси замон. У ердаги ва у вақтдаги ишлар унутилиб кетган, ҳеч ким билмайди.

«Аммо Биз Расул юборувчи бўлдик».

Ана ўша юборган Пайгамбаримиз сенсан. Сенга мазкур хабарларни Қуръон оятлари орқали етказдик. Фақат сен Пайғамбар бўлганинг учун бу ишлардан энг тўғри хабар­ларни одамларга етказмоқдасан. Шунинг ўзи ҳам сенинг ҳақ Пайғамбар эканингга далилдир.

Аллоҳ таоло Оли Имрон сурасида саййида Марямнинг Ийсо алайҳиссаломни дунёга келтиришлари, уни кафилликка олишга қуръа ташлашгани, Закариё алайҳиссаломнинг Марямни уз кафилликларига олганларини баён қилиб бўлганидан кейин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга қарата шундай дейди:

ذَٰلِكَ مِنۡ أَنۢبَآءِ ٱلۡغَيۡبِ نُوحِيهِ إِلَيۡكَۚ وَمَا كُنتَ لَدَيۡهِمۡ إِذۡ يُلۡقُونَ أَقۡلَٰمَهُمۡ أَيُّهُمۡ يَكۡفُلُ مَرۡيَمَ وَمَا كُنتَ لَدَيۡهِمۡ إِذۡ يَخۡتَصِمُونَ٤٤

«Бу ғайб хабарларидан бўлиб, уни сенга ваҳий қилмоқдамиз. Марямни қай бирлари кафилликка олишга қаламларини ташлашаётганларида олдиларида эмасдинг ва тортишаёттанларида ҳам олдиларида эмасдинг» (44-оят).

Шунингдек, Аллоҳ таоло Юсуф сурасида Юсуф алайҳиссалом ва ака-укаларининг ҳаётий қиссаларини узоқ зикр қилиб, сўнгра Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга қарата шундай дейди:

ذَٰلِكَ مِنۡ أَنۢبَآءِ ٱلۡغَيۡبِ نُوحِيهِ إِلَيۡكَۖ وَمَا كُنتَ لَدَيۡهِمۡ إِذۡ أَجۡمَعُوٓاْ أَمۡرَهُمۡ وَهُمۡ يَمۡكُرُونَ١٠٢

«Бу ғайб хабарлардан бўлиб, уни сенга ваҳий қилмоқдамиз. Улар макр қилиб, ишлари ҳақида келишаётганларида, олдиларида бўлмаган эдинг» (102-оят).

Улар ҳасад қилиб, Юсуфни йўқотиш учун макр-ҳийла ишлатиб, маслаҳатлашаётганларида уларнинг олдиларида бўлсанг эканки, бу гаплардан хабардор бўлсанг. Одамлар ибрат олиб, ўзларини ўнгласинлар, тўғри йўлга тушсинлар, деган мақсадда Биз сенга бу қиссани ваҳий қилмоқдамиз.

Юқорида келган мисоллар Қуръони Каримнинг ўтмиш воқеалари, тарихий ҳодисалар хусусида келтирган маълумотларига мисоллар эди. Уларнинг тарихий воқеъликка тўгри келиши, Қуръони Каримнинг тарихий хабарлари ўша даврда қадимги илмларга соҳиб бўлганлар томонидан ҳам, ҳозирда замонавий илм эгалари тарафидан ҳам қайта-қайта ўз исботини тониши бу маълумотларнинг ростлиги, уни етказган зот ростгўй экани, бу хабарларни у зотга Оламларнинг Робби нозил қилганининг энг ёрқин далилидир.

Энди келажак ҳақида берган хабарлари ва уларнинг натижалари ҳақида ҳам бир-икки мисол келтирсак.

Қуръони Карим келажак хабарларидан бир нечтасининг пардасини очди. Улар мушриклар ҳаётида рўёбга чиқиб, уларни ўз кўзлари билан кўришди.

Румнинг Форс давлатидан учраган мағлубиятидан сўнг, Аллоҳ таоло айтганидек, саноқли йиллар ичида қайтадан ғалаба қозониши содир бўлди.

Аллоҳ таоло Рум сурасида марҳамат қилади:

الٓمٓ١ غُلِبَتِ ٱلرُّومُ٢ فِيٓ أَدۡنَى ٱلۡأَرۡضِ وَهُم مِّنۢ بَعۡدِ غَلَبِهِمۡ سَيَغۡلِبُونَ٣ فِي بِضۡعِ سِنِينَۗ لِلَّهِ ٱلۡأَمۡرُ مِن قَبۡلُ وَمِنۢ بَعۡدُۚ وَيَوۡمَئِذٖ يَفۡرَحُ ٱلۡمُؤۡمِنُونَ٤ بِنَصۡرِ ٱللَّهِۚ يَنصُرُ مَن يَشَآءُۖ وَهُوَ ٱلۡعَزِيزُ ٱلرَّحِيمُ٥

«Алиф лаам миим. Рум мағлуб бўлди. Яқин ерда. Ва улар мағлубиятларидан кейин тезда ғолиб бўлажаклар. Саноқли йилларда. Ундан олдин ҳам, кейин ҳам барча иш Аллоҳдандир. Ўша кунда мўминлар шодланурлар... Аллоҳнинг нусратидан. У хоҳлаганига нусрат берур. Ва У ўта иззатлидир, ўта раҳмлидир» (1-5-оятлар).

Рум Форсдан енгилди. Бу ҳодиса арабларга яқин ерда бўлди. Рум ва Форс ерлари Арабистон ярим оролига бевосита чегарадошдир. Румликлар бу мағлубиятларидан кейин тезда, саноқли йиллар ичида қайтадан ғолиб бўлажаклар. Румликлар ғолиб бўладиган кунда мўминлар Аллоҳнинг нусратидан шодланадилар. Аллоҳ хоҳлаганига нусрат беради. Ва У Зот ўта иззатли (барчадан ғолиб) ва ўта раҳмлидир.

Форс ва Рум давлатлари орасидаги қирғинбарот уруш натижаларидан кейин бундай гапларни Аллоҳ таоло айтмаса, одам боласи журъат қилиб айта олмас эди. Ҳар қандай одамнинг хаёлига, шунчалар қақшатқич зарбага учраган, тилка-пора бўлиб кетган Рум давлати қандай қилиб бир неча йил ичида қудратли Форс давлатини енга олади, деган фикр келиши турган ran эди. Шундай бўлди ҳам. Мушриклар Қуръоний хабарни масхара қилиб, кула бошлашди. Улар манзарани ўз қаричлари билан ўлчашар, Аллоҳ таолонинг ўлчови эса бошқа экани хаёлларига келмас эди.

Ушбу ҳодиса ҳақида бир қанча ривоятлар келган. Шулардан бири улуғ муфассир ва тарихчи имом Ибн Жарир Табарийнинг Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳудан қилган ривоятидир:

«Мушриклар форсликларнинг румликлардан устун бўлишини орзу қилишар эди. Мусулмонлар эса румликларнинг форслардан устун бўлишини орзу қилишарди. Чунки улар аҳли китоб эдилар. Уларнинг динлари ўзаро яқин эди.

«Алиф лаам миим. Рум мағлуб бўлди. Яқин ерда. Ва улар мағлубиятларидан кейин тезда ғолиб бўлажаклар. Саноқли йилларда» оятлари нозил бўлганида, мушриклар:

«Эй Абу Бакр! Сенинг оғайнинг «Рум саноқли йилларда Форсдан устун бўлади», демоқда-я?!» дейишди. Абу Бакр:

«Тўғри айтади», дедилар. Улар:

«Биз билан гаров ўйнайсанми?» дейишди. Еттй йил муддатга тўрттадан туяга гаров ўйнашди. Етти йил ўтди. Ҳеч нарса бўлмади. Бундан мушриклар шодланишди. Мусулмонлар маҳзун бўлишди. Абу Бакр бўлиб ўтган гапни Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламга зикр қилди. Ул зот соллаллоҳу алайҳи васаллам:

«Сизнингча, «бизъу» (саноқли йиллар) қанча?» деб сўрадилар. Абу Бакр:

«Ўндан оз», деб жавоб қилди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:

«Бор, гаровнинг устига яна қўшимча қил ва муддатни икки йилга ошир», дедилар. Икки йил ўтмай туриб, отлиқлар келиб, Румнинг Форс устидан ғолиб келганининг хабарини беришди. Мўминлар бундан шодландилар».

Ояти каримада Румнинг «бизъу», яъни «саноқли йиллар»да ғолиб келиши айтилган эди. Бу ўн йилдан оз муддатда, деганидир. Шунинг учун ҳам мушриклар етти йил ўтса ҳам бирор ran бўлмаганидан хурсанд бўлишди. Аммо Пайғамбар алайҳиссалом ояти каримада айтилган нарса бўлишига тўла ишончда эдилар. Шунинг учун ҳам у зот ҳазрати Абу Бакрга гаров қийматини оширипши иршод қилдилар. Аллоҳнинг айтгани содир бўлди.

Аллоҳ Азиз, ҳамманинг устидан Ғолиб ва барчага меҳрибондир. Маълумки, Аллоҳ таоло вақти-соати келиб, румликларни форсдан, мусулмонларни мушриклардан устун қилди. Бу оятлар нозил бўлган пайтда ҳеч бир одам боласи румликларнинг форсдан, мусулмонларнинг мушриклардан ғолиб келишини тасаввурига сиғдира олган эмас. Лекин орадан оятда айтилган саноқли йиллар – тўққиз йил ўтиб, румликлар форсликлар устидан ғолиб келди.

Мушриклар Маккада нозил бўлган Қамар сурасида келган оятнинг тасдиғи ўлароқ, ҳижратнинг иккинчи йили Катта Бадрда мағлубиятга учрадилар. Ваҳоланки, бу икки жамоанинг ўзаро тўқнашуви содир бўлишини Маккада бўлган вақтларида на мушриклар, ва на мусулмонлар асло тасаввур қилмаган эдилар.

Аллоҳ таоло Қамар сурасида деди:

سَيُهۡزَمُ ٱلۡجَمۡعُ وَيُوَلُّونَ ٱلدُّبُرَ٤٥

«У жамоа тезда енгилар ва орқаларига қараб қочарлар» (45-оят).

Ибн Абу Ҳотим қилган ривоятда Икрима айтадиларки, «У жамоа тезда енгилар ва орқаларига қараб қочарлар» ояти нозил бўлганда, ҳазрати Умар: «Қайси жамоат енгилади?! Қайси жамоат ғолиб бўлади?!» деган эди. Кейинроқ ҳазрати Умар: «Бадр уруши куни Пайғамбар алайҳиссалом-нинг совутга дам уриб, «У жамоа тезда енгилар ва орқаларига қараб қочарлар» оятини ўқиётганларини кўрганимда, ушбу оятнинг маъносини тушундим», деган».

Имом Бухорийнинг ривоятларида Абдуллоҳ ибн Аббос бундай дейди: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Бадр куни чодир ичида туриб: «Аллоҳим! Сендан Ўзинг берган ахдинг ва ваъдангни сўрайман! Аллоҳим! Истасанг, бугундан кейин Сенга ибодат қилинмайди!» дедилар. Шунда Абу Бакр Сиддиқ у зотнинг кўлларидан тутиб: «Етар, эй Аллоҳнинг Расули, Роббингизга кўп ёлвордингиз», деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам совутларининг ичида сакрар эканлар, «У жамоа тезда енгилар ва орқаларига қараб қочарлар» оятини ўқиб чиқдилар».

Бадр урушида сон ва қурол жиҳатидан катта устунликка эга бўлган кофирлар шармандаларча енгилдилар. Уларда тўққиз юз эллик нафар жангчи, етти юзта туя, юзта от, етарлича қурол ва бошка зарур ашёлар бор эди. Мусулмонлар уч юз ўн уч кишидан иборат эдилар, холос. Аллоҳнинг мадади билан мусулмонлар ғолиб келишди. Мушриклардан етмиш киши ўлди, етмиш киши асирга тушди. Мусулмонлардан эса ўн тўрт киши шаҳид бўлди. Аллоҳнинг ваъдаси юзага чиқди.

Ушбу ояти карима улкан мўъжиза ҳисобланади. У Маккада нозил бўлган пайтда мусулмонлар оз сонли ва кучсиз эдилар. Ҳеч ким уларнинг мушриклар устидан ғалаба қозонишларига ишонмас эди. Лекин кўп вақт ўтмай, бу оят ҳаётда – Мадинаи Мунавварада, Бадр урушида ўз ифодасини топди.

Аллоҳ таоло Ҳудайбия йилида мўминларга Масжидул-Ҳаромга киришлари тўгрисидаги берган ваъдасига – хавфдан кейин омонлик ваъдасига хилоф килмади. Сочларини олиб ва қисқартириб, ибодатларининг қазосини бажаришларига берган ваъдасига ҳам хилоф қилмади.

Воқеа бундай бўлган эди: бир куни саҳобаи киромлар тўпланиб ўтирган эдилар, ҳузурларига Расулуллоҳ алайҳиссолату вассалом келдилар ва уларга тушларида ҳаммалари сочларини олдирган ҳолда, эминликда, қўрқинчсиз Масжидул Ҳаромга кириб бораётганларини кўрганларини айтдилар. Ҳамма бу башоратдан хурсанд бўлди.

Ҳижратнинг олтинчи йили Зулқаъда ойининг бошида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам умрани ният қилиб, сафарга чиқдилар. У зот билан бирга муҳожир ва ансорий мусулмонлар, мадиналик араблар – ҳаммаси бўлиб, бир минг тўрт юз киши умрага чиқди. Аммо мушриклар уларнинг йўлларини тўсишди. Охири Ҳудайбияда икки тараф сулҳ тузиб, мусулмонлар ортга қайтишди. Қайтаётганларида, Маккаи Мукаррама билан Мадинаи Мунаввара орасидаги йўлда кечаси Фатҳ сураси нозил бўлди. Унда Аллоҳ таоло жумладан, шундай деган эди:

لَّقَدۡ صَدَقَ ٱللَّهُ رَسُولَهُ ٱلرُّءۡيَا بِٱلۡحَقِّۖ لَتَدۡخُلُنَّ ٱلۡمَسۡجِدَ ٱلۡحَرَامَ إِن شَآءَ ٱللَّهُ ءَامِنِينَ مُحَلِّقِينَ رُءُوسَكُمۡ وَمُقَصِّرِينَ لَا تَخَافُونَۖ فَعَلِمَ مَا لَمۡ تَعۡلَمُواْ فَجَعَلَ مِن دُونِ ذَٰلِكَ فَتۡحٗا قَرِيبًا٢٧

«Батаҳқиқ, Аллоҳ Расулининг тушини ҳақ ила тасдиқлади. Албатта, Масжидул Ҳаромга, иншааллох, омонликда, сочларингиз олинган, қисқартирилган ҳолда, қўрқмасдан кирасизлар. Бас, У сиз билмаган нарсани билади ва (сизга) бундан бошқа яқин фатҳни қилди» (27-оят).

Бу оятда Аллоҳ таоло мўминларга бир нечта хушхабарни етказмоқда. Аввало, Пайғамбар алайҳиссаломнинг тушларини тасдиқламоқда. Қолаверса, Масжидул Ҳаромга кириш албатта насиб этишининг хабарини бермоқда. Ушбу хабарини Аллоҳнинг Узи таъкидлаб бераётганига қарамай, яна Ўзи «иншааллоҳ» - «Аллоҳ хоҳласа» деган иборани ишлатмоқда. Бундай дейиш иймон одобларидан бўлиб, дунёдаги ҳар бир ишни ва воқеани Аллоҳ таолонинг хоҳишига боглашдан иборатдир. Ҳудайбия сулҳидан кейин кўп ўтмай, бу ваъда амалга ошди. Расулуллоҳ алайҳиссаломнинг тушлари тасдиқланиб, Маккаи Мукаррама фатҳ бўлди. У ердаги барча аҳоли Исломга кирди. Ислом Арабистон ярим оролининг бошқа тарафларига ҳам тарқалди.

Бундан ҳам ажабланарлиси, Аллоҳ таоло Набийсининг шахсини ва обрўсини инсонлардан сақлашни Ўз зиммасига олишидир. Ваҳоланки, ўша даврда у зотни қатл қилишга рағбатлилар атрофларида тўлиб-тошар эди. Шундай таҳликали бир пайтда Аллоҳ таоло Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни одамлардан Ўзи сақлашини баралла эълон қилди.

Аллоҳ таоло Моида сурасида марҳамат қилади:

يَٰٓأَيُّهَا ٱلرَّسُولُ بَلِّغۡ مَآ أُنزِلَ إِلَيۡكَ مِن رَّبِّكَۖ وَإِن لَّمۡ تَفۡعَلۡ فَمَا بَلَّغۡتَ رِسَالَتَهُۥۚ وَٱللَّهُ يَعۡصِمُكَ مِنَ ٱلنَّاسِۗ إِنَّ ٱللَّهَ لَا يَهۡدِي ٱلۡقَوۡمَ ٱلۡكَٰفِرِينَ٦٧

«Эй Расул! Сенга Роббингдан нозил қилинган нарсани етказ. Агар (шундай) қилмасанг, Унинг рисолатини етказмаган бўласан. Аллоҳ сени одамлардан сақлар. Албатта, Аллоҳ кофир қавмларни ҳидоят қилмас» (67-оят).

Бу ояти каримада Аллоҳ таоло Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга хитоб қилиб, ҳар қандай шароитда, одамларнинг Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга нисбатан муносбатларига қарамай, даъват қилавериш лозимлигини буюрмоқда. Зотан, пайғамбарлик вазифаси ўзи шундан иборат. «Агар Роббингдан нозил қилинган нарсани етказмасанг, Аллоҳнинг пайғамбарлиги вазифасини адо этмаган бўласан. Аммо етказиш осон иш эмас. Ислом даъва-ти йўлида тўсиқлар кўп бўлади. Мусулмон даъватчининг душманлари кўп бўлади. Унга қарши тур ли иғво-бўҳтонлар уюштирилади, маломатлар тошлари отилади, обрўсига, молига ва жонига суиқасд қилинади. Аммо бу нарсалардан қўрқма. Чунки сени одамларнинг ёмонликларидан Аллоҳнинг Ўзи асрайди».

Ривоятларда келишича, ушбу ояти карима нозил бўлишидан олдин Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг турар жойларини саҳобалардан баъзилари қўриқлаб туришар экан. Ушбу ояти карима нозил бўлганидан сўнг, у зот алайҳиссалом муборак бошларини чодирдан чиқариб, эшик олдида қўриқчилик қилаётган саҳобалар гуруҳига: «Эй одамлар, кетаверинглар, Аллоҳ мени Ўз ҳимоясига олди», деган эканлар.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Уҳуд куни душманга энг яқин масофада турдилар. Ўшанда ўлим у зотга кавушларининг боғичидан ҳам яқинроқ эди, ҳатто Алий каррамаллоҳу важҳаҳу: «Агар уруш қизиб кетса, биз Расулуллоҳнинг ҳимояларига ўтиб олардик, натижада бирор киши душманга у зотдан яқинроқ бўлмай қолар эди», деганлар.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Ҳунайн ғазотида хачирларини душман томонга ҳайдаб бордилар. Мушриклар юзланиб, у зотни ўраб олишганда, қочмадилар, балки хачирларидан тушиб, гўё ўзларини уларнинг ўқларига тутган ҳолда:

«Мен ҳақ Набийдирман, эмасдир ёлғон!

Абдулмутталибга эрурман ўғлон!» дедилар.

Зотурриқоъда Пайғамбар алайҳиссалом дарахт остига тушдилар ва қиличларини унга осдилару, ёнбошлаб, ухлаб қолдилар. Ёнларида ҳеч ким қолмаган эди. Шунда мушриклардан бир киши келиб, қилични олди-да, у зот­га ўқталиб: «Мендан қўрқасанми?» деди. «Йўқ», дедилар. «Мендан сени нима тўса олади?» деди. «Аллоҳ», деди­лар. У: «Мендан сени нима тўса олади?» деди. «Аллоҳ», дедилар. Учинчи марта ҳам сўраган эди, «Аллоҳ», деди­лар. Ҳалиги одамнинг қўлидан қилич тушиб кетди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қилични олиб: «Энди сени мендан ким тўса олади?» дедилар. У киши ўтириб қолди. Сўнгра Исломини эълон қилди. Ғайб хабарларини бу қадар кескин тарзда айтиш учун ё беҳуда тахминлар ёки ўта ишончли ваҳий бўлиши лозим. Бирор киши Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламда тахминчининг хаёлотларини, уйдирмачилик аломатларини кўрмаган. У зотнинг ростгўй, соғлом ва баркамол инсон бўлганларини дўст ҳам, душман ҳам билган. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг келажак ҳақида Аллоҳдан деб айтган хабарлари воқеъликда содир бўлганининг ўзи у кишининг ҳақ пайғамбар эканлари, ростгўй ва ишончли зот бўлганларининг исботидир. У зотни ёлғончи дейиш иймон келтиришдан қочиш учун ўйлаб топилган бўҳтондан бошқа нарса эмас.

3. «Мухаммад Қуръонни одамлардан ўрганган», де­ган даъво.

Араб мушрикларидан бир гуруҳи Қуръонни Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга инсонлардан бири ўргатишини фараз қилишди. Ваҳийнинг манбасини Муҳаммад алайҳиссалом шахсларининг атрофидан излай бошлашди. Ўз қабилаларининг одамлари саводсиз бўлгани учун, унга улардан бири таълим берган, деган даъвони қилишга журъатлари етмади. Воқеъликдан маълумки, жоҳил инсон одамларга би­рор нарсани ўргата олмайди. Улар буни яхши билишарди.

Улар тўсатдан хаёлларидаги ўша «муаллим»ни топгандай бўлишди. Бу улкан муаллим ким бўлди экан? Ушбу муҳим илм манбаи ким экан? Бу – румлик гулом, ажам, насроний одам. Маккада темирчилик қилиб, килич ясайдиган шахс. Ўз шевасига кўра ўқиш ва ёзишдан хабардор киши. «Китоб»дан фақат хомхаёлларнигина билади. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам баъзан унинг ҳунарини томо­ша қилгани келар эдилар. Бу ҳол саводсиз арабларнинг «Бу унинг муаллими» дейишлари учун қулай фурсат бўлди.

Қуръони Карим уларнинг мазкур пуч хаёлларига ўринли, таъсирли ва қаноатли раддияни берди. Аллоҳ таоло Наҳл сурасида шундай дейди:

وَلَقَدۡ نَعۡلَمُ أَنَّهُمۡ يَقُولُونَ إِنَّمَا يُعَلِّمُهُۥ بَشَرٞۗ لِّسَانُ ٱلَّذِي يُلۡحِدُونَ إِلَيۡهِ أَعۡجَمِيّٞ وَهَٰذَا لِسَانٌ عَرَبِيّٞ مُّبِينٌ١٠٣

«Батаҳқиқ, биламизки, албатта, улар: «Унга бирорта башар таълим бермоқда, холос», дерлар. Улар ишора қилаётганнинг тили ажамийдир. Бу эса очиқ-ойдин араб тилидадир» (103-оят).

Муҳаммад ибн Исҳоқнинг Набий алайҳиссалом ҳақларидаги сийрат китобида шундай ривоят қилинади: «Расулуллоҳ алайҳиссалом Марва тепалигидаги Субайда деган жойда Жабр исмли бир насроний ғулом билан ўтирар эдилар. Шундан сўнг Аллоҳ «Батаҳқиқ, биламизки, албатта, улар: «Унга бирорта башар таълим бермоқца, холос», дерлар. Улар ишора қилаётганнинг тили ажамийдир. Бу эса очиқ-ойдин араб тилидадир» оятини нозил қилди».

Шунга ўхшаш бошқа бир неча ривоятлар ҳам бор. Умумий маъно шуки, мушриклар Қуръоннинг Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламга Аллоҳдан келаётганини тан олмасдан, «Уни Муҳаммаднинг ўзи тўқиб чиқармоқда», деган туҳматни қилиб кўрдилар. Аммо ўйлаб кўришса, умрида таълим кўрмаган, ўқиш-ёзишни билмаган одам Қуръонга ўхшаш нарсани тўқиб чиқариши мумкин эмаслигини тушунишлари қийин эмас эди. Шунинг учун ҳам «Унга Қуръонни бирорта одам ўргатмоқда», «Фалончи ўргатмоқда», деган бошқа уйдирма – ёлғонни тўқидилар.

Кофирлик, мушриклик одамларни ана шундай жоҳил қилиб қўяди. Аввал бошда Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламни уйдирмачилиқда айблаётганлар бирпас туриб, ўзлари уйдирмачилик билан туҳмат этишга ўтиб олдилар. Уларнинг жоҳилликлари шу даражага етдики, қандай қилиб бўлса ҳам, Қуръоннинг илоҳий Китоб эканини инкор этиш мақсадида тўқиётган уйдирмалари ғоятда мантиқсиз ва ўзларига қарши далил бўлаётганини ҳам унутиб қўйишди. Ҳа, озгина ўйлаган одам Қуръонни Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ўзлари тўқиб олишлари мумкин эмаслигини тушунади. Буни турли замон кофирлари ҳам англаб етади. Аммо куфр жаҳолати сабабли «Қуръонни Муҳаммад ўзи тўқиши мумкин эмас, уни Аллоҳ нозил қилган», дея олмайди. Бунинг ўрнига, бошқа аҳмоқона уйдирмаларни айтади.

Қадимги Қурайш кофирлари: «Муҳаммадга Қуръонни Жабр, Балзот ёки Яъийш ўргатди», деб ажам қулларнинг исмларини айтганлар. Улардан бир минг тўрт юз йил кейинги кофирлар: «Муҳаммад катта олимларни тўплаб, Қуръонни ёздирди, сўнгра уларнинг ҳаммасини ўлдириб юбориб, Китобни бедапояга ташлаб қўйди-да, одамларни чақириб келиб, «Мана, менга осмондан Китоб тушди», деб даъво қилди», дейишди. Уялмай-нетмай, ушбу уйдирмани дарс қилиб ўтишди. Уларнинг бу уйдирмалари ўзларининг ақлсизликларига далолат эканини тушуниб етишмас эди.

Давоми бор...

Қўлингизни бир сонияда неча марта қимирлата оласиз?

Нейтрон юлдузлар ўз ўқи атрофида бир сонияда тахминан 600 марта айланар экан. Тасаввур қилинг, бир дегунимизча 600 марта айланади. Бу Буюк ва Қудратли Холиқнинг яратганидир!

Интернет маълумотлари асосида Нозимжон Ҳошимжон тайёрлади

“Совм” сўзининг луғавий маъноси емоқ, ичмоқ, калом, сайр-саёҳат ва бошқа нарсалардан тийилишдир.

Истилоҳий маъноси – Рамазон ойида Аллоҳ таолога ибодатни қасд қилиб, субҳдан то қуёш ботгунча еб-ичиш ҳамда шаҳвоний ҳирсини қондирмоқдан ўзини тийиб туриш ва шунга ният қилишдир. Эс-ҳуши, соғлиги жойида, балоғат ёшига етган, шаҳрида муқим бўлган мўминлар ҳамда покиза ҳолдаги мўминалар тутиб бериши шарт бўлган фарз ибодатдир.

“Рамазон” сўзи арабча бўлиб, бундай номланиши ҳикматларини уламолар бундай изоҳлайди:

1. Ёз охирида, куз мавсумининг бошларида ёғадиган ва ер юзини чанг-ғуборлардан тозалайдиган ёмғир маъносидаги “рамза” сўзидан олинган. Бу ёмғир ер юзини тозалаганидек, Рамазон ойи ҳам мўминларни гуноҳлардан поклайди.
2. Қуёшнинг шиддатли ҳароратидан тошларнинг қизиб кетиши маъносидаги “рамаз” сўзидан олинган. Бундай қизиган тошлар устида юрган кишининг оёқлари куяди, қийналиб кетади. Шунга ўхшаш рўза тутган киши ҳам очлик ва сувсизликнинг машаққатини тортади, ичи ёнади. Қизиган тош оёқларни куйдирганидек, Рамазон ҳам мўминларнинг гуноҳларини куйдириб, йўқ қилади.
3. Қилич ва ўқларни чархлаш учун иккита тош орасига қўйиб, урмоқ маъносида келувчи “рамз” сўзидан олинган. Бу ой Рамазон дейилишига сабаб, араблар бу ойда қиличларини чархлаб, тайёр қилиб қўйишар эди.
4. Баъзилар араб ҳарфи билан ёзилган “рамазон” сўзидаги ҳарфларни бундай шарҳлаган: “р” ҳарфи раҳмат; “м” ҳарфи мағфират; “з” ҳарфи (замон) жаннат кафолати; “о” ҳарфи дўзахдан омонда бўлиш; “н” ҳарфи мағфиратли ва ҳалим Зот бўлган Аллоҳ таоло томонидан бўладиган нур.

Бу улуғ рўза ибодати ҳижратнинг иккинчи йили Рамазон ойида қуйидаги оят билан фарз қилинган:

يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ كُتِبَ عَلَيۡكُمُ ٱلصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى ٱلَّذِينَ مِن قَبۡلِكُمۡ لَعَلَّكُمۡ تَتَّقُونَ١٨٣

«Эй имон келтирганлар! Сизлардан олдинги (уммат)ларга фарз қилингани каби сизларга ҳам рўза тутиш фарз қилинди, шояд (у сабабли) тақволи бўлсангиз» (Бақара, 183).

Ушбу ояти карима ва Яҳё (алайҳиссалом) васиятларидан кўриниб турибди, рўза ибодати ҳам худди намоздек фақат Муҳаммад (алайҳиссалом) умматларига эмас, балки аввал яшаб ўтган халқларга ҳам фарз қилинган. Демак, ўтмиш пайғамбарлар ва умматлари Аллоҳ учун унинг амрига кўра, ўзларига буюрилганидек рўза ибодатини адо этишган, эндиги рўза навбати Муҳаммад (алайҳиссалом) ва у кишининг умматларига. Ояти карима сўнгида айтилганидек, рўза тутиш билан киши тақводорлардан бўлади. Яъни, ейиш-ичишга ҳалол бўлган барча нозу неъматлардан, ўз жуфту ҳалоли билан лаззатли онларга берилишдан (гарчи улар бошқа вақтда мубоҳ бўлсада) тийилиб юриш орқали нафс тарбия қилинади, гуноҳлардан сақланишда сабр фазилатини шакллантиради, сабр эса имоннинг ярмидир, шайтони лаъинга қарши курашган бўлади. Оч қолгани учун феълида ожиз бандага хос хокисорлик, камтарлик пайдо бўлади, қолаверса, ейиш-ичиш, нафс қондириш Аллоҳ таолонинг суюкли, покиза қуллари бўлмиш фаришталарга бегонадир, ҳайвонларда мавжуд бўлган, юқори турадиган хислат.

Шунингдек, Қуръони каримда:

۞وَلَقَدۡ كَرَّمۡنَا بَنِيٓ ءَادَمَ وَحَمَلۡنَٰهُمۡ فِي ٱلۡبَرِّ وَٱلۡبَحۡرِ وَرَزَقۡنَٰهُم مِّنَ ٱلطَّيِّبَٰتِ وَفَضَّلۡنَٰهُمۡ عَلَىٰ كَثِيرٖ مِّمَّنۡ خَلَقۡنَا تَفۡضِيلٗا٧٠

«Дарҳақиқат, (Биз) Одам фарзандларини (азиз ва) мукаррам қилдик ва уларни қуруқлик ва денгизда (от-улов ва кемаларга) миндириб қўйдик ҳамда уларга пок нарсалардан ризқ бердик ва уларни Ўзимиз яратган кўп жонзотлардан афзал қилиб қўйдик» (Исро, 70), дейилган олий мақомда яралган бўлатуриб, бу мукаррамликка нодонларча, ҳаёсизларча доғ тушираётган баъзи кишилар саноқли кунларда малоикаларга иқтидо қилади, уларга ўхшагандек бўлади. Шу маънодан келиб чиқиб, рўзадорлар қиёмат кунига атаб ёзиб борилаётган номаи аъмоллари (амаллар ёзиб бориладиган дафтари)га “тақводор киши” деб ёзилади.

Суюкли Пайғамбаримиз (алайҳиссалом) бир неча ҳадиси шарифларида биз мўминларни рўзага тарғиб қилганлар: “Эй йигитлар жамоаси! Қай бирингиз уйланишга қодир, имкониятли бўлса, бас уйлансин, чунки уйланиш кишини кўз зиноси, фарж зиносидан сақлайди, ким қодир бўлмаса, бас у рўза тутсин, чунки рўза унинг учун (гуноҳдан) сақловчидир” (Муттафақун алайҳ).

Яъни, очлик билан шаҳват сўниб туради, қон томирлари тораяди, шайтон васвасаси кесилади. Чунки Пайғамбар (алайҳиссалом): “Албатта, шайтон одам боласининг қон томирида юради, шунинг учун унинг йўлини очлик билан торайтиринг”, деганлар.

Юқоридаги ояти кариманинг давомида Аллоҳ таоло: “Саноқли кунларда”, дея марҳамат қилди. Бу Рамазони шариф ойининг кунлари бўлиб, у баъзан йигирма тўққиз, баъзан ўттиз кундан иборатдир. Бир йилда уч юз эллик тўрт кун ичида фақат йигирма тўққиз ёки ўттиз кунгина рўзани адо этиш Аллоҳнинг бизларга бўлган марҳамати, албатта. Аллоҳ таоло биз мўминларга осонликни хоҳлайди, қийинликни эмас. Бошқача айтадиган бўлсак, Аллоҳ бизга хоҳлаган нарсаларнинг бари осон нарсалардир. Агар бир ой эмас икки ой, уч ой, ҳатто олти ой рўза тутишни фарз қилганда эди, албатта, биз мўминлар уни сўзсиз адо этган бўлардик. Аммо бу бизга қийинчилик туғдирар эди. Рамазон ойида кун бўйи оч қолиб, чанқаб, хоҳишимизга қарши бориб, нафсга бир муштлаб қийналишимиз турган гап, анча сабр қилишимизга тўғри келади. Кўпчилик рўзадор бўлгани учун қўли ишга бормай, кунни дам олиб ўтказишга мажбур бўлади. Шу томондан қарасак, бир ой етарли деб ўйлаймиз ва бунга шукр қиламиз. Аммо бу муборак ойга ички томондан назар солсак, фақат шу ойга хос фазилатлардан хабардор бўлсак, Пайғамбар (алайҳиссалом) айтганларидек, йил ўн икки ой Рамазони шариф бўлишини орзу қилган бўлардик. Ҳадиси шарифда келади: “Агар умматларим Рамазон фазилати ва ундаги умматларимга бўладиган мукофотлар кўплигини билганларида эди, йил бўйи Рамазон бўлишини орзу қилишар эди”.

Рамазон ойи ҳижрий-қамарий йилнинг тўққизинчи ойи бўлиб, барча ойларнинг султонидир.

Рамазон ойи нима учун ойлар султони дейилган? Бу ойни бошқа ойлардан ажратиб турувчи баъзи жиҳатларни келтириб ўтсак:

1. Қуръони каримда номи очиқ зикр этилган ой фақат Рамазон ойидир.

﴿شَهۡرُ رَمَضَانَ ٱلَّذِيٓ أُنزِلَ فِيهِ ٱلۡقُرۡءَانُ هُدٗى لِّلنَّاسِ وَبَيِّنَٰتٖ مِّنَ ٱلۡهُدَىٰ وَٱلۡفُرۡقَانِۚ ﴾

«Рамазон ойи – одамлар учун ҳидоят (манбаи) ва тўғри йўл ҳамда ажрим этувчи ҳужжатлардан иборат Қуръон нозил қилинган ойдир» (Бақара, 185).

2. Қуръон мана шу ойда нозил қилинган, Қуръони каримда зикр қилинган ҳамда минг ойдан хайрли бўлган кеча ҳам мана шу ойдадир.

﴿لَيۡلَةُ ٱلۡقَدۡرِ خَيۡرٞ مِّنۡ أَلۡفِ شَهۡرٖ٣﴾

«Қадр кечаси минг ойдан яхшироқдир» (Қадр, 3).

3. Мана шу ойда инсонларга Аллоҳ таоло томонидан рўза тутиш фарз қилинган. Бу ҳақда Қуръони каримда бундай дейилган:

﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ كُتِبَ عَلَيۡكُمُ ٱلصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى ٱلَّذِينَ مِن قَبۡلِكُمۡ لَعَلَّكُمۡ تَتَّقُونَ١٨٣ أَيَّامٗا مَّعۡدُودَٰتٖۚ ﴾

«Эй имон келтирганлар! Сизлардан олдинги (уммат)ларга фарз қилингани каби сизларга ҳам рўза тутиш фарз қилинди, шояд (у сабаб) тақволи бўлсангиз. Саноқли кунларда...» (Бақара, 183–184).

4. Фитр садақасини бериш бу ойга хос қилинган.
5. Таровеҳ намози Рамазон ойида ўқилади. Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинган ҳадисда: “Рамазон кечасининг фазилатига ишониб, савоб умидида таровеҳ намозига турган кишининг илгари қилган барча гуноҳлари мағфират қилинади”, дейилган (Имом Бухорий).
6. Рамазон ойининг охирги ўн кунини эътикофда ўтказиш суннатдир. Ойша (розияллоҳу анҳо)дан ривоят қилинган ҳадисда: “Пайғамбаримиз Муҳаммад (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) то Аллоҳ таоло омонатини олмагунича Рамазон ойининг охирги ўн кунлигида эътикоф ўтиришни канда қилмадилар. Сўнгра, у зотдан кейин завжалари ҳам шундоқ эътикоф қиладиган бўлди”, дейилган (Имом Бухорий).

Аллоҳ таоло мўмин бандаларига Рамазон ойида рўза тутишни фарз қилган.

﴿شَهۡرُ رَمَضَانَ ٱلَّذِيٓ أُنزِلَ فِيهِ ٱلۡقُرۡءَانُ هُدٗى لِّلنَّاسِ وَبَيِّنَٰتٖ مِّنَ ٱلۡهُدَىٰ وَٱلۡفُرۡقَانِۚ فَمَن شَهِدَ مِنكُمُ ٱلشَّهۡرَ فَلۡيَصُمۡهُۖ ﴾

«Рамазон ойи – одамлар учун ҳидоят (манбаи) ва тўғри йўл ҳамда ажрим этувчи ҳужжатлардан иборат Қуръон нозил қилинган ойдир. Бас, сизлардан ким бу ойда (ўз яшаш жойида) ҳозир бўлса, рўзани тутсин» (Бақара, 185).

Рўза Одам (алайҳиссалом) давридан бери тутилади. Аввалги умматлар ҳам рўза тутган. Масалан, Довуд (алайҳиссалом) бир кун рўза тутар, бир кун тутмас эди. Бунинг энг фазилатли рўза эканини Пайғамбар (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) билдирганлар.

Абдуллоҳ ибн Амр (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: «Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) менга: “Аллоҳга энг маҳбуб рўза Довуд (алайҳиссалом) рўзасидир. У бир кун рўза тутиб, бир кун тутмас эди”, дедилар» (Имом Бухорий).

Насронийларда бир йили рўза йилнинг жазирама иссиқ ойига тўғри келди. Шунда уларнинг олимлари бир жойга жамланиб, рўзани йилнинг мўътадил фасли баҳорга ўтказишга қарор қилди. Бунга каффорат сифатида рўзага ўн кун илова қилиб, рўзани қирқ кунга чиқарди. Кейинчалик ҳукмдорларининг хасталаниши ёки ораларида касалликнинг тарқалиши туфайли яна ўн кунга оширишди. Кейинчалик рўзанинг шаклини ҳам ўзгартириб, парҳез ҳолига келтиришди.

Рўза тутиш Муҳаммад (алайҳиссалом) умматига ҳижратдан ўн саккиз ой ўтгач, Шаъбон ойининг ўнинчи куни, Бадр урушидан бир ой олдин фарз қилинди. Исломнинг беш шартидан тўртинчиси Рамазон ойи рўзасини тутишдир.

Рўза тенги йўқ ибодатдир. Аллоҳ таолонинг ер юзини ҳисобсиз нозу неъматлар билан тўлдиргани, бандаларига қанчалик меҳрибон ва раҳмли эканини кўрсатади. Баъзан инсон ғафлат таъсирида ёки сабабларга берилиб, бу ҳақиқатни кўра олмай, уларни эсдан чиқаради. Рамазон ойида аҳли имонлар бир онда жамоатга айланади. Азалий султоннинг зиёфатига даъват этилиб, кечга яқин “Дастурхонга марҳамат”, деган даъватни кутаётгандек вазиятга тушадилар. Бу билан чексиз марҳамат ва шафқатга азим ибодат билан жавоб қилишади.

Аллоҳ таоло муқаддас Қуръони каримда “Рамазон ойи” деб, бу ойнинг номини келтиришининг ўзи Аллоҳ таолонинг даргоҳида унинг нақадар қадр-қимматга эга эканига далилдир. Инсоният учун ҳидоят манбаи бўлмиш, ҳақ билан ботилни ажратувчи очиқ баёнотлар ва ҳужжатларни ўзида мужассам қилган Қуръони карим ҳам ушбу муборак ойда нозил қилинган. Бу ҳақда Қуръони каримда бундай марҳамат қилинади:

﴿شَهۡرُ رَمَضَانَ ٱلَّذِيٓ أُنزِلَ فِيهِ ٱلۡقُرۡءَانُ هُدٗى لِّلنَّاسِ وَبَيِّنَٰتٖ مِّنَ ٱلۡهُدَىٰ وَٱلۡفُرۡقَانِۚ فَمَن شَهِدَ مِنكُمُ ٱلشَّهۡرَ فَلۡيَصُمۡهُۖ وَمَن كَانَ مَرِيضًا أَوۡ عَلَىٰ سَفَرٖ فَعِدَّةٞ مِّنۡ أَيَّامٍ أُخَرَۗ يُرِيدُ ٱللَّهُ بِكُمُ ٱلۡيُسۡرَ وَلَا يُرِيدُ بِكُمُ ٱلۡعُسۡرَ وَلِتُكۡمِلُواْ ٱلۡعِدَّةَ وَلِتُكَبِّرُواْ ٱللَّهَ عَلَىٰ مَا هَدَىٰكُمۡ وَلَعَلَّكُمۡ تَشۡكُرُونَ١٨٥﴾

«Рамазон ойи – одамлар учун ҳидоят (манбаи) ва тўғри йўл ҳамда ажрим этувчи ҳужжатлардан иборат Қуръон нозил қилинган ойдир. Бас, сизлардан ким бу ойда (ўз яшаш жойида) ҳозир бўлса, рўзани тутсин. Ким бемор ёки сафарда бўлса, (тута олмаган кунларининг) саноғи бошқа кунлардадир. Аллоҳ сизларга енгилликни истайди, оғирликни хоҳламайди. Бу – ҳисобни тўлдиришингиз ҳамда ҳидоятга бошлагани учун Аллоҳга такбир (ҳамду сано) айтишингиз ва шукр қилишингиз учундир» (Бақара 185).

عَنْ وَاثِلَةَ بْنِ الْأَسْقَعِ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: “أُنْزِلَتْ صُحُفُ إِبْرَاهِيمَ عَلَيْهِ السَّلَام فِي أَوَّلِ لَيْلَةٍ مِنْ رَمَضَانَ وَأُنْزِلَتْ التَّوْرَاةُ لِسِتٍّ مَضَيْنَ مِنْ رَمَضَانَ وَالْإِنْجِيلُ لِثَلَاثَ عَشْرَةَ خَلَتْ مِنْ رَمَضَانَ وَأُنْزِلَ الْفُرْقَانُ لِأَرْبَعٍ وَعِشْرِينَ خَلَتْ مِنْ رَمَضَانَ”.

Восила ибн Асқа (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: «Расулуллоҳ (алайҳиссалом): “Иброҳим (алайҳиссалом)га саҳифалар Рамазоннинг биринчи кечасида нозил қилинди, Таврот Рамазоннинг олтинчи кечасида, Инжил Рамазоннинг ўн учинчи кечасида, Фурқон (Қуръони карим) эса Рамазоннинг йигирма тўртинчи кечасида нозил қилинди”, дедилар» (Имом Аҳмад).

Илоҳий китобларнинг барчаси Рамазон ойида туширилиши бу ойнинг бошқа ойларга нисбатан фазли буюклигига далилдир. Башариятни бахту саодатга эриштирувчи муқаддас китобларни Рамазон ойида нозил қилган Аллоҳ жалла ва аъло уларнинг икки дунё саодатига сабаб бўладиган рўза ибодатини ҳам шу ойда адо этилишини фарз қилди. Юқорида келган рўза ҳақидаги ояти кариманинг давомида айтилади: “Ким бу ойга шоҳид бўлса (Рамазон ойига етиб келса), бас, у рўза тутсин”. Яъни, эркагу аёл, каттаю кичик баробар, балоғатга етган бўлса бас, Рамазон ойига соғ-омон етса, рўзани тутсин.

Улуғ рўза ибодатини шу ойда адо этиш фарз қилиниши ҳам, Рамазоннинг улуғ ой эканига далилдир. Моҳи Рамазон фазилатини англатадиган кўплаб ҳадиси шарифлар ворид бўлган.

عن أَبي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ يَقُولُ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: “إِذَا دَخَلَ رَمَضَانُ فُتِّحَتْ أَبْوَابُ الْجَنَّةِ وَغُلِّقَتْ أَبْوَابُ جَهَنَّمَ وَسُلْسِلَتْ الشَّيَاطِينُ”. وفي رواية: “فتحت أبواب الرحمة”.

Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: «Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Рамазон ойи кириши билан жаннат эшиклари (бир ривоятда: раҳмат эшиклари) очилади, дўзах эшиклари беркитилади ва шайтонлар занжирбанд қилинади”, дедилар» (Муттафақун алайҳ).

Ҳадиси шарифдан маълум, ҳар йил Рамазон ойи келиши билан, бу ой баракотидан юқоридан раҳмат эшиклари, Рамазон аҳлларининг жойлари бўлмиш жаннат дарвозалари очиб қўйилади, дўзах эшиклари ёпилади, мўминларни тўғри йўлдан оздирадиган шайтонлар эса кишанлаб қўйилар экан. Буларнинг бари Рамазон ҳурмати, рўзадорлар ҳурмати учун бўладиган гўзал илоҳий муомаладир. Қолаверса, мўминларга Рамазон ҳурматини жойига қўйишлари учун ибрат, илоҳий дарсдир.

Салмон Форсий (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: «Шаъбон ойининг охирги кунида (Шаъбон Рамазондан олдинги ой) Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) бизларга бундай хутба (мавъиза) қилдилар: “Эй инсонлар! Сизларга бир муборак ой соя солиб турибди. Бу ойда савоби минг ойлик ибодат савобидан ортиқроқ бўлган Қадр кечаси мавжуд. Бу ойда кундузи рўза тутиш фарз қилинди, кечаси қоим бўлиб, ибодат қилиш нафлдир. Бу ойда ким ихтиёрий бир яхши амал қилса, унга худди фарз амалини қилган савоби берилур, бошқа ойда бундай эмас, агар ким, бир фарзни адо этса, унга етмишта фарзни адо этганнинг савоби берилур. Бу ой сабр ойидир. Сабрнинг мукофоти эса жаннатдир. Бу ой ўзаро ёрдам, хайру саховат, эзгулик ойидир, мўмин кишининг ризқу рўзи баракали бўладиган ойдир, ким бу ойда бир рўзадорга ифторлик берса, гуноҳлари кечирилади, дўзахдан озод бўлишига сабаб бўлади, ҳамда шу рўзадорнинг савобича ажрга эришади”.

Шунда биз: “Ё Расулуллоҳ, бир рўзадорни овқатлантириш ҳамманинг ҳам қўлидан келавермайди-ку?” деб сўрадик. Расулуллоҳ (алайҳиссалом): “Мен ваъда қилган бу ажру мукофотни бир рўзадорга бир қултум сув ёки бир дона хурмо берган кишига Аллоҳ насиб этади. Бу ойнинг аввали раҳмат, ўртаси мағфират, охири дўзахдан озод қилишдир. Бу ойда тўрт нарсани айтиб олинглар, бу тўрт нарсадан иккитаси билан Раббингизни рози қилган бўласиз. Улар “Ла илаҳа иллаллоҳ” билан истиғфор айтишингиздир! Иккитаси эса ўзларинг муҳтож бўлган нарса: Аллоҳдан жаннатни сўранг, дўзахдан паноҳ тиланг! Ким бир рўзадорнинг чанқоғини қондирса, қиёмат куни Аллоҳ таоло уни ҳавзи Кавсардан бир қултум билан суғоради (шу бир қултум ҳавзи Кавсар шарбатини ичган) то жаннатга киргунча чанқамас”, дедилар» (Имом Байҳақий).

Пайғамбар (алайҳиссалом) Рамазон ойи киришидан олдин бу ойнинг ҳурмати, қадр-қиммати ҳақида чуқур маъноларни қамраган пурҳикмат ҳадиси шарифларини умматларига баён қилдилар.

Бир йиллик кечалар ичида энг улуғ бир кеча бор, бунда қилинган тоат-ибодатлар минг ой, яъни бир неча йиллаб қилинган ибодатлардан афзалроқ, (минг ой саксон уч йилдан зиёдроқ вақт), савоби кўпроқ, чунки бу кечанинг қадр-қимматини Аллоҳ таоло шу кечада муқаддас Каломини нозил қилиш билан уни осмонларга етказиб қўйган. Бу кечанинг Рамазон кечаларидан бири бўлиши ҳам бу ойнинг фазилати буюклигига далилдир.

Аллоҳ таоло бу ойнинг қадрини ошириш учун яна бир безак билан зийнатлади, ким бу ойда бир ихтиёрий нафл ибодат қилса, унга фарз амалнинг савоби, бир фарзнинг эвазига эса, етмишта фарз амалининг савобини ваъда қилди. Аслида, энг улуғ савоблар фақат фарз амаллар учун берилади. Бошқа ойларда нафл амалга фарзнинг ана шундай улуғ ажри берилмайди, аммо Рамазон ойида эса Аллоҳ таоло уммати Муҳаммадияга янада марҳамат қилди. Аҳли давлат кишиларимиз шу маънога мувофиқ ҳар йили молларининг закотини фақат Рамазон ойида беришни одат қилишгани ҳам бежиз эмас.

Расулуллоҳ (алайҳиссалом) бу ойни сабр-тоқат ойи дедилар. Чунки бу ой тоат-ибодатни кўпроқ бажариб олишимиз керак бўлган ой, имтиёзларидан яхшигина фойдаланиб қолишимиз керак бўлган ойдир, бунинг учун сабр-тоқатли бўлиш лозим. “Сабрнинг мукофоти эса жаннат бўлади”, деганлар Пайғамбар (алайҳиссалом). Мўминнинг мақсадларидан бири ва энг буюги жаннат роҳат-фароғатига эришиш эмасми?! Ояти каримада айтилган:

﴿قُلۡ يَٰعِبَادِ ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ ٱتَّقُواْ رَبَّكُمۡۚ لِلَّذِينَ أَحۡسَنُواْ فِي هَٰذِهِ ٱلدُّنۡيَا حَسَنَةٞۗ وَأَرۡضُ ٱللَّهِ وَٰسِعَةٌۗ إِنَّمَا يُوَفَّى ٱلصَّٰبِرُونَ أَجۡرَهُم بِغَيۡرِ حِسَابٖ١٠﴾

«(Эй Муҳаммад!) Менинг имон келтирган бандаларимга айтинг: “Парвардигорингиздан қўрқинг! Бу дунёда эзгу иш қилган зотлар учун (охиратда) чиройли (оқибат – жаннат) бордир. Аллоҳнинг Ери кенгдир. Албатта, сабр қилувчиларга (охиратда) мукофотлар ҳисобсиз берилур”» (Зумар, 10).

Бу ояти каримани баъзи муфассирлар: сабр қилувчиларга қиёмат куни ажр-мукофотлари берилаётганда ҳисоблаб ўтирмасдан бирданига бериб юборилади, деб таъвил қилган.

Расулуллоҳ (алайҳиссалом): “Бу муборак ойда мўминнинг ризқи кўпаяди”, дедилар. Чиндан ҳам, бунга ҳар йили Рамазон ойи келганда барчамиз гувоҳмиз. Рўзғоримиз баракали, савдо ва бошқа ишлар юришган, битмаётган ишлар битган, инсофсизлар инсофга келиб қолган ва ҳоказо кўп ижобий ўзгаришларга гувоҳ бўламиз. Чунки бу ойда осмон эшиклари очилиб, Аллоҳ таолонинг раҳмати ёғилади.

Рамазон рўзасини тутган биргина рўзадорга енгил ифторлик берган кишининг гуноҳлари кечирилади (бу рўзадорнинг ҳурматидан), бирор гуноҳи эвазига дўзахга ҳукм қилинган вақтда ундан қутулиб қолади. Нафақат гуноҳи кечирилиб азобдан қутулиб қолади, балки ана шу қийналиб рўзани адо этган киши оладиган савобни, у қанча олса, шунчасини номасига битиб қўйилади. Бундай улуғ мукофотга озгина ичимлик ёки озгина емакни, у хурмоми, узумми, майизми – рўзадорга оғзини очиш учун берсак бўлди, савобга эришамиз. Фақат бунда ихлос ва ана шунинг савобига умид бўлиши лозим.

Пайғамбар (алайҳиссалом) Рамазонни уч қисмга бўлдилар – раҳмат даҳаси, мағфират даҳаси ва дўзахдан озод қилиш даҳаси. Бу уч даҳанинг ўзига хос фазилати оламларнинг Раббисигагина тегишли бўлган хулқлардир. Яъни, раҳмат даҳаси, бу Аллоҳ таолонинг раҳматидир. Аллоҳ таолонинг раҳмати бандасига яхшиликни ирода қилгани, мағфирати эса хатою камчилик, гуноҳларини ўтиб юборишидир, дўзахдан озод қилиш ҳам фақат у Зотга тегишлидир. Демак, Аллоҳ таоло Рамазоннинг аввалги ўн кунлигида рўзадор мўминларга раҳмат назари билан боқади, уларга кўп яхшиликлар насиб этади. Мағфират даҳасида эса, кичик гуноҳларни кечиради, учинчи даҳада раҳмат-мағфиратга эришган мўминлар энди дўзахдан озод қилинади.

Бундай катта ваъдалар фақат Рамазонга хослиги бу ойнинг улуғлигига далилдир. Қолган ўн бир ойда қилган маъсиятларимиз, қимматли вақтимиз – умримизни қадрига етмай, амал дафтарига орттирганимиз кир-доғлар Рамазон ойи билан ювилади. Моҳи Рамазон раҳмат Пайғамбари (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг умматларига Аллоҳ таолонинг буюк туҳфасидир. Унинг қадрига етишимиз, қўлимиздан келганича шукрини адо этишимиз лозим.

Пайғамбар (алайҳиссалом) буюрганларидек, тавҳид калимаси – “Ла илаҳа иллаллоҳ”ни кўпроқ айтиб олишга ҳаракат қилиш керак. Умр ғанимат, вақт ғанимат. Гуноҳларимизга, Аллоҳ таоло ва Расули (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)га қилган исёнларимизга тавбаю истиғфорни кўпайтирайлик. Айниқса, Рамазоннинг саҳар чоғларида бунга эътибор берайлик.

Шайтонлару жинлар, Фиръавну Кисролар, кофирлару мунофиқларнинг борар ери бўлмиш жаҳаннамдан кўпроқ паноҳ тилаб олайлик!

Рўзадорларга бериладиган улкан мукофотлар ҳақида Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) бундай марҳамат қиладилар:

عَنْ سَهْلِ بن سَعْدٍ رضي الله عنه: أَنّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: “فِي الْجَنَّةِ ثَمَانِيَةُ أَبْوَابٍ بَابٌ مِنْهَا يُسَمَّى الرَّيَّانَ لا يَدْخُلُهُ إِلا الصَّائِمُونَ”.

Саҳл ибн Саъд (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: «Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Жаннатда саккизта эшик бор. Улардан бири Райён деб номланиб, ундан фақат рўзадорлар киради”, дедилар» (Муттафақун алайҳ). Қиёмат куни: “Рўзадорлар қани? Райёнга марҳамат”, дейилади. Бу нидони эшитган рўзадорлар аста-секин Райёнга кириб боришади. Охиргиси кириб бўлгач, Райён эшиги ёпилади, бошқа ҳеч кимга киришга рухсат берилмайди.

عَن أَبِي هُرَيْرَةَ رضي الله عنه قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: “كُلُّ عَمَلِ ابْنِ آدَمَ يُضَاعَفُ، الْحَسَنَةُ بِعَشْرِ أَمْثَالِهَا إِلَى سَبْعمِائَةِ ضِعْفٍ...”

Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: «Расулуллоҳ (алайҳиссалом): “Одам боласининг қилган ҳар бир яхши, эзгу амалига бериладиган ажр-савоби ўндан етти юз баробаригача кўпайтириб берилади”, дедилар» (Муттафақун алайҳ). Яъни, мўминнинг битта қилган фарз, вожиб, суннат ёки мустаҳаб амали савоби ўн, баъзан етти юз баробаргача кўпайтириб ёзилади ва қиёмат кунида шунча мукофот берилади.

Бу ҳақда Қуръони каримда:

﴿مَّثَلُ ٱلَّذِينَ يُنفِقُونَ أَمۡوَٰلَهُمۡ فِي سَبِيلِ ٱللَّهِ كَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنۢبَتَتۡ سَبۡعَ سَنَابِلَ فِي كُلِّ سُنۢبُلَةٖ مِّاْئَةُ حَبَّةٖۗ وَٱللَّهُ يُضَٰعِفُ لِمَن يَشَآءُۚ وَٱللَّهُ وَٰسِعٌ عَلِيمٌ٢٦١﴾

«Аллоҳ йўлида молларини эҳсон қилувчилар (савобининг) мисоли гўё бир донга ўхшайди, у ҳар бир бошоғида юзтадан дони бўлган еттита бошоқни ундириб чиқаради. Аллоҳ хоҳлаган кишиларга (савобини) янада кўпайтириб беради. Аллоҳ (карами) кенг ва билимдон Зотдир» (Бақара, 261).

Аллоҳ истаган бандаларига бир неча баробар қилиб беради. Аллоҳ фазлу карами кенг, билгувчидир (яъни ушбу ояти каримада қилинган бир яхши амал етти юз баробар бўлиб қайтишига ишора қилинмоқда).

Аллоҳ таоло айтур: “Магар рўза амалига эмас (чунки унга бу мукофот ҳам озлик қилади, сабаби) рўза Мен учундир. Рўзадор Менинг розилигим учун еб-ичиш ва шаҳватини қондирмоқдан ўзини тийди, шундоқ экан унинг ажрини Мен Ўзим бераман”. Бандаи мўминнинг барча ибодати Аллоҳ таоло учун бўлса-да, бу ўринда Аллоҳ таолонинг: “Рўза Мен учундир” деб уни истисно қилишидаги айни ҳақиқату ҳикматни ёлғиз Аллоҳнинг ўзи билсада, уломаларимиз бу ҳақда баъзи фикрларни айтиб ўтишган, масалан, Қуртубий бундай дейди: “Бошқа ибодатлар хатти-ҳаракатлардан иборат бўлгани учун аксар ҳолларда риё аралашиши мумкин. Аммо рўза ибодати эса, ҳаракатдан холи, шунинг учун у риёдан ҳам холи бўлади”.

“Унинг мукофотини Ўзим бераман” дейишидаги ҳикмату ҳақиқатни ҳам Аллоҳ таолонинг Ўзи билади. Барча амалларнинг ажру мукофотини Ўзи бериши барчамизга маълум, бироқ бундан рўза мукофотини Ўзим бераман, деб истисно қилиши, рўза мукофотининг жуда улуғ экани ва ажри ҳисобсиз бўлишини билдиради.

Қуръони каримда:

﴿قُلۡ يَٰعِبَادِ ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ ٱتَّقُواْ رَبَّكُمۡۚ لِلَّذِينَ أَحۡسَنُواْ فِي هَٰذِهِ ٱلدُّنۡيَا حَسَنَةٞۗ وَأَرۡضُ ٱللَّهِ وَٰسِعَةٌۗ إِنَّمَا يُوَفَّى ٱلصَّٰبِرُونَ أَجۡرَهُم بِغَيۡرِ حِسَابٖ١٠﴾

«(Эй Муҳаммад!) Менинг имон келтирган бандаларимга айтинг: “Парвардигорингиздан қўрқинг! Бу дунёда эзгу иш қилган зотлар учун (охиратда) чиройли (оқибат – жаннат) бордир. Аллоҳнинг Ери кенгдир. Албатта, сабр қилувчиларга (охиратда) мукофотлар ҳисобсиз берилур» (Зумар, 10), оятидаги “сабр қилувчилар” сўзини муфассирлар “рўзадорлар” деб тафсир қилган.

Ҳадиси шарифда айтилади: “Рўзадор учун иккита шодлик бор, биринчи шодлиги: кун ботгач оғиз очиб, ифторлик қилаётганда бўлади”. Яъни, Аллоҳ таоло берган нозу неъматлардан еб-ичиб, очлиги ва чанқоғи кетади, табиий бир сурур пайдо бўлади, қолаверса, рўзани тўла адо этди, ибодатини тугатди, бунга албатта шодланади. “Иккинчи шодлиги: Парвардигорга йўлиққан вақтда бўлади”. Чунки у Аллоҳ таоло амрига итоат этиб рўзани адо этган. Раббисига исён қилишдан қўрқиб, Унинг юзини истаб маълум бир роҳатлардан тийилган эди. Илоҳий маънога эга махсус ибодатни холис Аллоҳ таоло учун бажарди, ана энди Раббисининг ҳузурига борганда шундай улуғ мукофотлар олади, у кўзи кўрмаган, қулоғи эшитмаган, ҳатто хаёлига келмаган мукофот бўлади.

“Рўзадорнинг оғзидан келадиган ҳид Аллоҳ таоло ҳузурида мушкдан ҳам кўра ёқимлироқдир”.

“Сизлардан бирортангиз рўза тутса беҳаё сўзларни айтмасин, сўкинмасин ва овозини кўтармасин, борди-ю уни биров сўкиб, ҳақорат қилса ёки уришмоқчи бўлса, унга: “Мен рўзадорман!” десин” (Муттафақун алайҳ).

Ҳозирги кунда кўпчилигимиз, айниқса, ёшларимиз ўзаро, шунчаки муомалада ҳам сўкиниши бир-бирига бақириб ҳақоратлаши сир эмас. Шундай улуғ Рамазон ойида оила бошлиқлари ҳам жуфти ҳалолларини “ширин ҳақоратлар” билан сийлаб туриши, бозор ва дўконлардаги харидор ҳамда сотувчи ўртасидаги, атрофдагиларни лол қолдирадиган томошаларини ҳар куни учратиш мумкин, на унинг ва на бунинг рўзадорлиги хаёлига келади.

Азизлар! Барчамиз Муҳаммад (алайҳиссалом) умматларимиз, ул зот бизнинг фойдамизни кўзлаб айтган ҳар бир сўзлари, панд-насиҳатларига жон қулоғимизни тутиб амал қилсак, икки дунё саодатига эришамиз. Рамазондан бошқа ойларда роса чегарадан чиқиб олдик, энди бу улуғ ойнинг ҳурматига риоя қилайлик. Рўза тутдикми, рўзадек оғир-вазмин бўлайлик, сабр ойидамиз. Шунинг учун турли асаббузарликка йўл қўймай, сабрли бўлайлик. Бундай ҳолатларда оғзимиз берклигини хоҳ тилимиз ёки дилимиз билан айтишга уялмайлик, шундай қилсак, ҳар қандай ҳолат яхши томонга ўзгаради.

Жумҳур фуқаҳолар иттифоқ қилиб айтган: “Рўза ва рўзадорга тегишли ояти карима ва ҳадиси шарифларда айтилган ваъдалар, рўза ҳурматини қилиб, тил ва амалда гуноҳлардан ўзини тийган кишига берилади”. Бунга қуйидаги ҳадисни далил келтириш мумкин:

عن أبي هريرة رضي الله عنه قال: قال رسول الله صلَّى الله عَلَيهِ وَسَلَّمَ: “مَن لَمْ يَدَعْ قولَ الزُّورِ والعمَلَ بِهِ فَليسَ للهِ حاجةٌ فِي أَن يَدَعَ طَعَامَهُ وشَرَابَهُ”.

Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: «Расулуллоҳ (алайҳиссалом): “Ким ёлғон сўзни ва ёлғонга амал қилишни тўхтатмаса, Аллоҳ таоло унинг емай-ичмай қўйишига муҳтож эмас”» (Имом Бухорий, Абу Довуд ва Термизий).

Ибн Ҳажар Асқалоний: “Албатта, Аллоҳ таоло ҳеч нарсага муҳтож эмас. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг бундай дейишлари мажозий маънода бўлиб, унинг тутган рўзаси мақбул эмаслиги, бундай рўзадор илоҳий лутфдан бенасиб қолишини билдиради”, деган.

Яна бир ҳадиси шарифда ғийбатдан рўзани очилиши айтилган. Бу ҳақда жумҳур уламолар: “Рўзадор ҳалол нарсалардан рўза тутиб, ғийбатга ўхшаш ҳаромлардан тийилмаган бўлса-да, тутган рўзаси очилмайди, гарданидан рўза соқит, аммо савобидан маҳрум бўлади”, деган.

Рўза тутган киши маънавий рўзани ҳам тутмоғи лозим. Ғийбат, бўҳтон, ёлғон, чақимчилик ва шунга ўхшаш бошқа ёмон хулқлар шариатимизда тақиқлангандир. Булардан мўмин одам нафақат Рамазон ойида, балки бошқа вақтда ҳам сақланиши керак. Рамазон рўзасида эса умуман қилмаслик лозим. Акс ҳолда фаҳш ва мункар иш қилиб юрган намозхоннинг ўқиган намозидан фойда бўлмаганидек, ғийбат, ёлғонга ўхшаш ҳаром ишларни қилган рўзадорнинг ҳам тутган рўзасидан фойда бўлмайди. Шу ўринда Имом Муҳаммад Ғаззолий (раҳматуллоҳи алайҳ)нинг мавзуга доир сўзларини келтирсак: “Рўзанинг даражаси учта бўлиб, биринчиси кўпчилик мўминлар тутадиган рўза, бу аввалда тафсилоти ўтгандек, қорин ва фаржни ман қилинган нарсалардан тийиб туриш, холос. Иккинчи даражаси, хос кишиларнинг тутган рўзаси бўлиб, нафақат қорин ва фаржни, балки буларга қўшиб қулоқ, кўз, тил, қўл ва оёқ, ҳамда бошқа аъзоларни ҳам гуноҳлардан тийишдир (яъни бутун аъзоларнинг тутган рўзаси). Учинчи даражаси, хос кишиларнинг ҳам хосроқлари тутган рўза бўлиб, бу аввалги ҳар икки даражага қўшимча, қалбни ҳам паст тубан нарсаларни ҳазм қилишдан, дунё ғаму ташвишларидан, умуман, Аллоҳ таолодан бошқа барча нарсаларнинг тафаккуридан тийиб туришдир. Бу энг юқори савияли рўза бўлиб, унда Аллоҳ ва охиратдан бошқа нарса ҳақида фикрласа, рўза очилади. Бу хил рўза пайғамбар ва сиддиқларнинг рўзаси. Иккинчи даражали рўза солиҳ – оқилларнинг рўзасидир. Уларнинг барча аъзолари ҳаром ва макруҳлардан сақланиб рўза тутади. Ислом шариатида биздан шу хил рўза талаб этилади”.

عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رضي الله عنه قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: “مَنْ صَامَ رَمَضَانَ إِيمَانًا وَاحْتِسَابًا غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ”.

Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: «Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Қайси бир мўмин рўза фарзлиги учун ва унинг савобидан умидвор бўлиб Рамазон рўзасини тутса, ўтган гуноҳлари кечирилади”, дедилар» (Муттафақун алайҳ).

Бу ваъдалар бировнинг риояси учун, отасидан, акасидан ё эридан қўрққани учун ва ёки келиними, бошқасиданми уялгани учун рўза тутган киши ва яна тутаётган рўзаси дардига шифо ёки оғирлигини йўқотиш маъносидаги парҳез ва бошқа шунга ўхшаш дунёвий, кўнгил майллари сабаб рўза тутган киши учун эмас.

عَن أَبِي هُرَيْرَةَ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: “إِنَّ اللَّهَ لَا يَنْظُرُ إِلَى صُوَرِكُمْ وَأَمْوَالِكُمْ وَلَكِنْ يَنْظُرُ إِلَى قُلُوبِكُمْ وَأَعْمَالِكُمْ”.

Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: «Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Аллоҳ таоло сизларнинг ташқи кўринишингизга ёки молу давлатингизга назар қилмас, балки қалбингизга (ундаги ният, қасдингизга) ва қилаётган амалларингизга қарайди”, дедилар» (Имом Муслим).

Ушбу ҳадиси шарифда Пайғамбар (алайҳиссалом) бизларни илоҳий ўлчовларнинг биридан хабардор қилдилар. Аллоҳ таоло шу ўлчови билан мўмин бандаларини ҳам, уларнинг ибодатларини ҳам сарҳисоб қилади. Аллоҳ таоло бандасига қалбига ва қилган ишларига қараб баҳо беради. Қалб ният, мақсад, ихлоснинг маконидир. Шунга кўра, қилинган ҳар қандай ибодатга заррача риё қўшилса, у маъсиятга, илоҳий назарда жирканч ишга айланади, аксинча, ҳар қандай дунёвий иш соф ният ва ихлосдан келиб чиқса, у савобли амалга айланади.

Абу Саид Худрий (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: «Пайғамбар (алайҳиссалом): “Қайси бир банда Аллоҳ таоло йўлида бир кун рўза тутса, Аллоҳ азза ва жалла шу бандасининг юзини дўзахдан етмиш йиллик масофага узоқлаштиради”, дедилар» (Муттафақун алайҳ).

Бу ҳадиси шарифда ҳам икки нарсага эътибор беришимиз керак, чунки Пайғамбар (алайҳиссалом) катта марҳаматни ваъда қиляптилар. Биринчидан, тутиладиган рўза Аллоҳ йўлида ва Унинг розилиги учун бўлиши керак, озгина ҳам риё аралашмаслиги учун иложи борича бировга билдирмаслик лозим. Иккинчидан, бу ҳадисда юқорида хослаганлари каби Рамазонга хосламадилар, балки умумий қилиб “ким бир кун рўза тутса” дедилар. Демак, Рамазон рўзасими, ҳар ҳафта душанба, пайшанба кунлари ёки ҳар ой ўртасида уч кун тутиладиган рўзами, буларнинг барига мазкур илоҳий марҳамат бирдек тегишлидир.

Аллоҳ таоло рўза оятининг давомида бундай дейди: “Сизлардан бирор киши бемор ёки сафарда бўлса (улар тутолмаган рўза кунларининг) саноғини бошқа кунларда тутади”. Аллоҳ таоло биз мўминларга рўзани фарз қилган фармони олийсида Ўзининг Латиф (бандаларига лутф кўрсатувчи) Зот эканини ҳам уқтирган. “Барча мўминга Рамазонда рўза шарт”, дегандан сўнг бемор, мусофир, кекса ёшли мўминларга лутф кўрсатди. Яъни, улар Рамазон рўзасини тутмасликларига рухсат берди. Кейинги кунларида бемор касалидан тузалса, мусофир муқим бўлса, кексаларимиз ҳам куч-қувватга кириб қолишса, неча қун қазо қилишган бўлса, бир кунига бир кун тутиб беришади.

Ояти каримадаги рўза тутмаслик рухсати теккан беморга: рўза тутиш билан касали чўзилиши, зўрайиши эҳтимоли бўлган ҳар қандай хасталар, ҳайз ва нифосдаги аёллар киради. Касаллиги тузалгач, аёллар поклангач қазо рўзаларини тутишлари шарт. Яъни, бир кунига бир кун тутишади.

Ояти каримадаги “Рўзага қийналадиган кишилар”га ёши улуғ отахон ва онахонлар ҳамда ҳомиладор ва эмизикли аёллар киради.

Рўза тутишга ярамайдиган кексаларимиз тутмаган бир кун рўзалари ўрнига бир мискин қорнини (ўртача таом билан) тўйғазишади ёки шу таом пулини тўлашади. Бу ояти каримадаги айтилган нарса “фидя” дейилиб, унинг миқдори худди фитр садақасидек икки кило буғдой пулига тенг. Саховат қиламан деган кексалар фидя миқдорини оширишлари мумкин. Бу, аслида, ояти каримада айтилганидек ўзларига яхшидир. Ҳомиладор ва эми­зикли аёллар фидя бермайди, балки рўзани қазо қилиб тутади.

Ояти карима сўнгида: “Агар билсангиз, рўза тутишингиз ўзларинг учун яхшироқдир” дейилди, яъни бу: эй мўминлар, агар рўза тутишдаги беҳисоб ҳасанот-даражот, мақом-мартабаларни ҳамда руҳий чиниқиш, жисмоний соғломликдан иборат фойдалар аниқлигини билганингизда эди, албатта, Рамазон рўзасини тутишни ихтиёр қилган бўлур эдингиз, деганидир.

Рўзадорга кўплаб ваъда ва илоҳий марҳаматларни башорат қилган Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) уни узрсиз тутмаслик ёки очиб юборишдан қаттиқ қайтарганлар.

Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: «Пайғамбаримиз (алайҳиссалом): “Ким Рамазондан бир кунни рухсатсиз ва касалликсиз тутмаса, кейин умр бўйи рўза тутиб ўтса ҳам, ўша кун рўзасини тутиб бера олмайди”, дедилар» (Имом Бухорий ва Сунан эгалари).

Рўза ойида рўзага қодир бўла туриб, масалада айтилган узрлардан ҳеч бирига соҳиб бўлмаган киши рўза тутмаса, демак, у Рамазонни менсимаган, рўза ҳурматини оёқ ости қилган бўлади.

Имом Заҳабий “Ал-кабоир” асарида: “Фарзларни қасддан тарк қилиш, кабира гуноҳлардан, рўзани беузр тутмаслик зино ва ароқхўрликдан ҳам ёмонроқдир”, деган. Заҳабий (раҳматуллоҳи алайҳ)нинг фикри тўғри, чиндан ҳам Аллоҳнинг амрини, яъни фарз амалларини бажармаслик, бандалар қилмасликлари керак бўлган гуноҳни қилиб қўйишдан ёмонроқ, бунга Одам (алайҳиссалом) ва Иблис лаъин воқеаси мисол бўлади.

Буюк хулқ соҳиби Пайғамбар (алайҳиссалом): “Аллоҳнинг хулқи билан хулқланинглар”, деган эканлар. Аллоҳ таоло ўта марҳаматли, карами кенг Зот. Пайғамбар (алайҳиссалом) ўзлари ҳам барча энг гўзал хулқларга эга эканлари Қуръони каримда зикр этилган.

Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг ана шундай хулқларидан бири саховатлилик эди.

Абдуллоҳ ибн Аббос (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: “Пайғамбар (алайҳиссалом) одамларнинг энг саховатлиси эдилар. Айниқса, Рамазон ойида Жаброил (алайҳиссалом) у зотнинг ҳузурларига келган пайтда яна ҳам саховатпеша бўлар эдилар. Жаброил (алайҳиссалом) Рамазоннинг ҳар кечасида Пайғамбар (алайҳиссалом) олдиларига келар ва Қуръон илмини ўргатар эди. Расулуллоҳ (алайҳиссалом)нинг олиҳимматликлари эсаётган ша­молдан ҳам тезроқ эди” (Муттафақун алайҳ).

Сахийлик, қўли очиқлик, олижаноблик – беришга лойиқ бўлган нарсани бериш мумкин бўлган кишига беришдир.

Пайғамбар (алайҳиссалом) қўллари очиқ, жуда ҳимматли бўлганлари тўғрисида кўплаб ишончли ривоятлар ворид бўлган, ушбу ҳадис шулар жумласидандир:

Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: «Пайғамбаримиз (алайҳиссалом): “Саховатли киши Аллоҳга яқин, жаннатга яқин, одамларга яқин ва дўзахдан узоқдир, бахил киши Аллоҳдан узоқ, жаннатдан узоқ, одамлардан узоқ ва дўзахга эса яқиндир. Ўзи жоҳил, бироқ сахий бўлган киши Аллоҳга обид бўлса-да, бахил бўлган кишидан севиклироқдир”, дедилар» (Имом Термизий).

Барча гўзал хулқларни ўзларида мужассам қилган Пайғамбар (алайҳиссалом) саховат фазилатида ҳам умматларига намуна эдилар. У зот (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг сахийликлари улуғ Рамазон ойида яна ҳам кўп ва тез бўларди, ҳатто шамол тезлигидан ўтарди. Бунга биринчидан, муборак ойнинг келиши сабаб бўлса, иккинчидан, илоҳий илмни Жаброил (алайҳиссалом) билан такрор қилишларидир.

Жаброил (алайҳиссалом) Рамазоннинг ҳар кечаси келиб, Пайғамбар (алайҳиссалом)га Аллоҳ таолонинг илмини яхшилаб ўргатар, тушунтирар эди, шу заҳоти у зот (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) хотираларига ўчмас бўлиб муҳрланарди. Шу сабаб бўлиб, Пайғамбар (алайҳиссалом) ҳимматлари денгиздек мавж урарди.

Ҳадисдан олинадиган баъзи фойдалар:

Ҳар қандай вақтда саховатли бўлиш, айниқса, Рамазон ойида кўпроқ ҳимматли бўлиш, аҳли фазл кишини кўпроқ зиёрат қилиш, Қуръон илми ва тиловатига берилиш жуда катта савобларга ноил бўлишга сабаб бўлади.

Рамазони шариф Аллоҳ таолонинг ойи, Қуръони карим ойи. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳам ҳар йил Рамазон ойида Қуръонни Жаброил (алайҳиссалом)га бошдан охиригача ўқиб, ўтказиб олар эканлар. Шундан келиб чиқиб, ер юзи мусулмонларига ҳар Рамазонда масжид ва хонадонларда Қуръон тиловат қилиш, уни хатм қилиш суннат бўлди.

Рамазоннинг ҳар кечасида хуфтоннинг фарзидан кейин, витрдан олдин йигирма ракат намоз ўқиш суннати муаккададир. Бу таровеҳ намози дейилади.

Бу ҳақда Пайғамбар (алайҳиссалом)дан қуйидаги ҳадис ворид бўлган:

عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رضي الله عنه قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: “مَنْ قَامَ رَمَضَانَ إِيمَانًا وَاحْتِسَابًا غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ”.

Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: «Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Ким имон билан савоб умидида Рамазон кечалари қоим бўлса, ўтган гуноҳлари кечирилади”, дедилар» (Муттафақун алайҳ).

Рамазон ойида тун охирида субҳдан олдин саҳарлик қилиш мустаҳаб бўлиб, кўп ажрли амалдир.

عَنْ أَنس بن مالك رضي الله عنه قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: “تَسَحَّرُوا فَإِنَّ فِي السَّحُورِ بَرَكَةٌ”.

Анас ибн Молик (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: «Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Саҳарлик қилинглар, чунки саҳарликда барака бор”, дедилар» (Муттафақун алайҳ).

عَنْ عَمْرِو بن الْعَاصِ رضي الله عنه: أَنّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: “فَصْلُ مَا بَيْنَ صِيَامِنَا وَصِيَامِ أَهْلِ الْكِتَابِ أَكْلَةُ السَّحَرِ”.

Амр ибн Ос (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: «Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Бизнинг рўзамиз билан аҳли китобларнинг рўзаси ўртасидаги фарқ саҳарлик қилишдир”, дедилар» (Имом Муслим).

Демак, мусулмонлар рўзасининг аҳли китоблар рўзасидан фарқи бўлиб, у саҳарлик қилишдир. Аҳли китоб – яҳудий ва насороларда саҳарлик йўқ эди. Шунинг учун саҳарлик қилиш фазилатли иш бўлиб, баъзи ривоятларда айтилганидек, бир қултум сув билан бўлса ҳам саҳарлик қилиш керак.

عَنْ سَهْلِ بن سَعْدٍ: أَنّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: “لا يَزَالُ النَّاسُ بِخَيْرٍ مَا عَجَّلُوا الْفِطْرَ”.

Саҳл ибн Саъд (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: «Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Модомики, одамлар ифторлик қилишга шошилсалар, доим яхшиликда бўлишади”, деб марҳамат қилдилар» (Муттафақун алайҳ).

Демак, оғиз очиш вақти бўлиши билан ифторлик қилишимиз керак. Бу суннат бўлиб, шом ўқишдан олдин бир оз нафсни ўлдиргудек таомланиб олишимиз кўп яхшиликка эришишимизга узвий боғлиқ экан.

عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رضي الله عنه عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ:«قَالَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَتَعَالَى: “أَحَبُّ عِبَادِي إِلَيَّ أَعْجَلُهُمْ فِطْرًا”».

Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: «Пайғамбар (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) айтдилар: “Аллоҳ таоло: “Менга (рўзадор) бандаларим ичида маҳбуброғи ифторликка шошилганидир”, деди”» (Имом Термизий).

Чунки яҳудий ва насоролар ифторликни кечиктирарди. Биз мўминлар уларга хилоф равишда, ифторликни қасддан кечиктирмаслигимиз лозим.

Қуръондаги “инзол” сўзи бирданига тушириш маъносини англатса, “танзил” сўзи эса, бўлиб-бўлиб тушириш маъносини англатади. Қуръони карим йигирма уч йил давомида бўлиб-бўлиб нозил қилингани барчага маълум. Лекин оятда бирдан нозил қилинди, дейилишининг сабаби:

1. Кўпчилик тафсирларда келган ривоятларга кўра, Қуръон Рамазон ойининг муборак Қадр кечасида дунё осмонига бир мартада нозил қилинди. Кейин йигирма уч йил давомида босқичма-босқич, бўлиб-бўлиб, ер юзига туширилди. Демак, Қуръон дунё осмонига Рамазон ойининг Қадр кечасида тўлиғича нозил қилинди.
2. Қуръон бу ойда нозил бўла бошлади. Чунки “ҳаммасини зикр қилиш баъзисини ҳам ўз ичига олади” қоидасига кўра амалга оширилади.

Оятдаги “...Қуръон нозил қилинган ойдир” сўзидан мурод, Рамазон ойидир. Албатта, Қуръони каримда бу муборак ойдан ташқари Аллоҳнинг мақтовига сазовор бўлган бошқа бирон бир ой очиқ айтилмаган. Ҳа, Рамазон шундай муборак ва улуғ ойдир. Шу сабабли рўзанинг фарз қилиниши Рамазон ойига хос қилинган. Маз­кур саноқли ва чегарали кунлар ҳам мана шу муборак Рамазон ойининг кунларидир. Оятда “...Ким бу ойда (ўз яшаш жойида) ҳозир бўлса, рўзасини тутсин”, дейилмоқда.

Рамазон рўзасини тутиш Қуръон ва у нозил бўлган ойга ҳурматнинг ифодасидир.

Рамазон Қуръон ойидир. Бу ойда нафсоний истакларни тарк этиб, ейиш ва ичишдан воз кечиш орқали инсон фаришта сифати билан сифатланади. Бу билан у Қуръонни худди ҳозир нозил бўлгандек тиловат қилиш ва эшитиш, ҳатто бу илоҳий хитобни Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)дан эшитаётгандек, балки Жаброил (алайҳиссалом)дан, балки азалий калом Соҳи­би­дан эшитишдек ҳолатга муяссар бўлиши мумкин.

Аллоҳ таоло Қуръони каримда инсонга хитоб қилмоқда. Бу инсон учун энг буюк шарафдир. Қуръонга ҳурмат ва эҳтиром кўрсатиш уни чиройли қилиб уйнинг тўрига осиб қўйиш билан бўлмайди. Агар сизга улуғ кишиларнинг биридан мактуб келса, сиз уни таржимонлар ёрдамида бўлса ҳам ўқишга, мазмунини би­лишга ҳаракат қиласиз. Мактубни очмасдан, четга олиб қўйиш ақлли кишининг иши эмас. Қуръонда сизга бутун оламлар Рабби хитоб қилмоқда. Қуръонни ўқиш ва уқиш, маъносини англашга ҳаракат қилиш инсоннинг энг муҳим вазифасидир. Рамазон ойи буни амалга оширишнинг энг файзли ва баракали пайтидир.

Рамазонда бутун Ислом олами азим масжид кўринишини олади. Бу шундай масжидки, ҳофизлар ҳар тарафдан Қуръон тиловат қилиб, илоҳий каломни замин аҳлига эшиттиради. Ҳар Рамазонда Қуръон ўз оятларини янада нурли ва порлоқ тарзда кўрсатиши, Рамазоннинг Қуръон ойи эканини исботлайди. Бу улуғ жамоатнинг қолганлари ҳузур билан Қуръони карим хатмларини тинг­лайди, бошқалар эса ўзлари тиловат қилади. Шундай вазиятдаги муқаддас масжидда ўз нафсига тобе бўлиб, ейиш-ичиш билан бу ҳалқадан чиқиш қанчалик беодоблик ва жамоатнинг маънавий нафратига дучор бўлишга сабабчи эса, худди шунга ўхшаб, Рамазонда рўзадорларга мухолифотда бўлиш ҳам Ислом оламининг маънавий танбеҳига дучор бўлишига сабаб бўлади.

Рамазонда қилинган ҳар бир амалга минг савоб ёзилади.

Ҳадисларда билдирилганидек, Қуръоннинг ҳар бир ҳарфига ўн савоб бор. Ўнта яхшилик ёзилиб, ўнта жаннат меваси берилади. Рамазонда ҳар бир ҳарфга ўн эмас, минг, оятул курсий каби оятларнинг ҳар бир ҳарфига минглаб ва Рамазон жумаларида бу янада кўпроқ, “Лайлатул Қадр” кечасида эса, ўттиз минг савоб берилади. Ҳар бир ҳарфи ўттиз минг боқий жаннат меваларини берувчи Қуръони карим шундай бир мунаввар дарахт, Рамазонда сон-саноқсиз меваларни мўминларга тақдим этади.

Энди айтинг, шундай фойдали боқий тижоратдан узоқ турганлар, бу муборак ҳарфларнинг қадрига етмаганлар қанчалик зарар қилишган бўлади?!

Рамазон охират тижорати учун очилган ғоят фойдали бозорга ўхшайди. У охират ҳосилини экиш учун серунум тупроқ, амалларнинг униб-ўсиши учун баҳор ёмғирига ўхшайди. Аллоҳ таоло ҳузурида бандалигимизни намоён қилиб, безанадиган энг азиз ва улуғ байрам кабидир. Модомики шундай экан, ейиш-ичиш каби нафсни ғафлатда қолдирувчи жисмоний истакларни жиловлаш учун рўза тутишга буюрилган. Бу билан инсон гўё вақтинча жисмонийликдан чиқиб фариштага айлангандек бўлади. Охират тижоратига йўналгани учун дунёвий ташвишларини бир четга суриб, руҳий парвозга шайланади.

Рамазон бу фоний дунёда, фоний умрда ва қисқа бир ҳаётда боқий умр, абадий ҳаётни бизга тақдим этади. Қадр кечаси саксон уч йилдан кўпроқ умрнинг самарасини бериши мумкин. Бу ҳақиқатга Қадр кечасининг минг ойдан хайрли эканини билдирган Қуръон ҳужжатдир.

Дунё мамлакатларида ҳам баъзи бир муҳим кунлар, юбилейлар байрам сифатида кенг нишонланади. Ўша кунда давлат бошлиғи ўз халқига одатдагидан бошқачароқ муомала қилади. Қабул маросимлари уюштиради, мукофотлар беради, умумий афв эълон қилади.

Модомики, Рамазон шундай байрам экан, албатта, шаҳвоний ва нафсоний ҳаракатлардан тийилиш учун инсонларга рўза тутиш буюрилиши керак. Рўзанинг энг мукаммали эса, ошқозон рўза тутганидек, бошқа аъзолар – кўз, қулоқ, қалб, хаёл, фикр кабиларга ҳам маълум маънода рўза туттириш билан бўлади. Яъни, ҳаромлардан ва бўлмағур нарсалардан узоқ туриш ва ҳар бир аъзо ибодат қилиши лозим. Масалан, тилни ғийбат қилиш, ёлғондан сақлаш йўли билан рўза туттириш ҳамда Қуръон тиловати, зикр, тасбеҳ, салавот ва истиғфор айтиш билан ибодат қилдириш керак. Кўзни номаҳрамга қарашдан ва қулоқни ёмон нарсалар эшитишдан сақлаб, кўзни ибратга ва қулоқни ҳақ сўз ва Қуръон эшитишга йўналтириш уларга бир нави рўза туттириш демакдир. Инсонни энг кўп ташвишга қўядиган ошқозонга рўза туттириш орқали таътил бе­рилса, бошқа аъзоларни бўйсундириш осон кечади.

Мана шу ойда улуғ бир кеча борки, унинг қадри минг ойдан афзал.

﴿إِنَّآ أَنزَلۡنَٰهُ فِي لَيۡلَةِ ٱلۡقَدۡرِ١ وَمَآ أَدۡرَىٰكَ مَا لَيۡلَةُ ٱلۡقَدۡرِ٢ لَيۡلَةُ ٱلۡقَدۡرِ خَيۡرٞ مِّنۡ أَلۡفِ شَهۡرٖ٣ تَنَزَّلُ ٱلۡمَلَٰٓئِكَةُ وَٱلرُّوحُ فِيهَا بِإِذۡنِ رَبِّهِم مِّن كُلِّ أَمۡرٖ٤ سَلَٰمٌ هِيَ حَتَّىٰ مَطۡلَعِ ٱلۡفَجۡرِ٥﴾

«Албатта, Биз уни (Қуръонни Лавҳул маҳфуздан биринчи осмонга) Қадр кечасида нозил қилдик. (Эй Муҳаммад!) Қадр кечаси нима эканини сизга не ҳам англатур?! Қадр кечаси минг ойдан яхшироқдир. У (кеча)да фаришталар ва Руҳ (Жаброил) Парвардигорларининг изни билан (йил давомида қилинадиган) барча ишлар (режаси) билан (осмондан ерга) тушар. У (кеча) то тонг отгунича саломатликдир» (Қадр, 1– 5).

“Қадр” сўзининг турлича маънолари бор. Жумладан, қадр-қиммат, ўлчов, миқдор. Бу сурага мазкур сўзларнинг ҳар бири тўғри келаверади. Зеро, бу кечанинг қадр-қиммати минг ойдан улуғлиги ва бу кечада бир йиллик ишлар ўлчаниб, режалаштирилиши бунга далилдир.

Қадр кечаси Рамазон ойининг нечанчи кечаси экани аниқ баён қилинмаган. Лекин саҳобалар Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)дан уни аниқлаб, айтиб беришларини кўп сўраганларидан кейин Рамазон ойининг охирги ўн куни тоқ кечаларидан излаш кераклиги ҳақида айтганлар.

Аллоҳ субҳонаҳу ва таоло биз мўминларни Рамазон ҳурматига тўла риоя қиладиган ва бу ойнинг барча фазилатларидан баҳраманд бўла оладиган бандаларидан қилсин. Омин, ё Раббал оламин!

КЕЙИНГИ МАВЗУЛАР:

Закот – молиявий ибодат;

ҲАҚЛАРГА РИОЯ ҚИЛИШ

Фарзанд дунёга келган кунданоқ ота-онаси ва атрофидагилардан бевосита ўз ҳақини талаб қила бошлайди. Қорни очса, “тўйғаз” деб, совқотса, “кийинтир”, деб хархаша қилади. Зерикса, “мени ўйнатгин”, дейди. Катталар эътиборсиз бўлса, турли-туман қилиқлари билан ўзига қаратади. Ўйинчоқлар олиб беришга мажбур қилади. Булар – боланинг ҳақлари. Талабларини меъёри билан қондириш эса катталарнинг вазифаси.

Лекин болага ота-онасининг, амма-холасининг, ака-укасининг, қўни-қўшни, маҳалла-кўй, қолаверса, жамиятнинг ҳам ҳақи борлигини аста-секин тушунтира бориш зарур. Токи бола фақат ўзини ўйлайдиган эмас, балки бошқалар ҳақида ҳам қайғурадиган бўлсин.

Хўш, биз зикр этаётган ҳақлар қайсилар? Булар:

1. Ота-она ҳақи.
2. Қариндошлик ҳақи.
3. Қўшничилик ҳақи.
4. Муаллим (устоз) ҳақи.
5. Дўст-биродарлар ҳақи.
6. Катталар (кексалар) ҳақи.

Ота-она ҳақи

Ота-она рози – Худо рози, деган ибора бор. Демак, ота-она фарзанддан рози бўлмаса, Худо ундан рози бўлмас экан. Уларнинг хизматини қилиш, ҳурматини жойига қўйиш, кексайганларида боқиш, кийинтириш, уларнинг олдида овозини кўтармаслик, вафот этганларидан сўнг ҳақларига дуо қилиш ва ҳоказо... фарзандларнинг бурчидир.

Пайғамбаримизнинг (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ота-онани эъзозлаш, ҳурматлашга доир кўрсатмаларини ота-оналар, мураббийлар болаларга гўдаклигиданоқ ўргатишлари лозим.

Имом Бухорий “Ал-адаб ал-муфрад” китобида Ибн Аббосдан (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: «Қайси бир мусулмон фарзанд савоб умиди билан эрталаб ота-онасини зиёрат қилса, Аллоҳ таоло унга жаннатнинг икки эшигини очади. Агар улардан бирини зиёрат қилса, унга жаннатнинг бир эшигини очади. “Ота-онадан қайси бирини хафа қилгудай бўлса, уни рози қилмагунча Аллоҳ ундан рози бўлмайди”, деди. Шунда бир киши: “Агар ота-оналар болага зулм кўрсатган бўлса-чи?” деб сўради. “Агар улар боласига зулм кўрсатган бўлса ҳам, фарзанд уларни ранжитмаслиги керак”, деди Ибн Аббос».

«Субулус Салом» китобида Абдуллоҳ ибн Амрдан (розияллоҳу анҳу) ривоят қилинади: Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Аллоҳнинг розилиги ота-онанинг розилигида ва Аллоҳнинг ғазаби ота-онанинг ғазабидадир”, дедилар.

Шунинг учун, Аллоҳ таолони рози қиламан деган фарзанд ота-онасини рози қилсин. Аллоҳ таолонинг ғазабидан сақланаман деган фарзанд ота-онасини ғазаблантирмасликка ҳаракат қилсин.

Имом Бухорий Абдуллоҳ ибн Амрдан (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: Пайғамбаримизнинг (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳузурларига бир киши келиб, жиҳодга изн сўради. Шунда у зот:

“Ота-онанг ҳаётми?” деб сўрадилар.

“Ҳа”, деди.

“Ота-онанг ҳақи борасида жиҳод қил”, дедилар.

Уларга хизмат қилишинг жиҳодинг бўлади, яъни: “Ота-онангнинг кўнглини олиш учун жон-жаҳдинг билан ҳаракат қил”.

Имом Аҳмад ва Имом Насоий Муовия ибн Жаҳимдан (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади:

Жаҳим (розияллоҳу анҳу) Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳузурларига келиб: “Ё Аллоҳнинг расули, ғазотга чиқишни хоҳлайман ва сиздан маслаҳат сўраб келдим”, деди.

Шунда Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Онанг ҳаётми?” дедилар.

“Ҳа”, деди.

“Ундан ажралма, чунки жаннат унинг оёғи остида”, дедилар.

Имом Муслим “Саҳиҳ” китобида Абдуллоҳ ибн Амрдан (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади:

Пайғамбаримизнинг (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳузурларига бир киши келиб: “Аллоҳдан савоб умидида жиҳод ва ҳижрат қилиш учун сизга байъат қилишга келдим”, деди.

Шунда Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Ота-онангдан бирортаси ҳаётми?” деб сўрадилар.

“Ҳа, иккалалари ҳам ҳаёт”, деди.

“Аллоҳдан савоб умид қиласанми?” дедилар у зот (алайҳиссалом).

“Ҳа”, деди.

“Ота-онанг ҳузурига боргин ва уларга гўзал муомалада бўл”, дедилар.

Яъни, уларнинг хизматларини чиройли ҳолда адо қилсанг, Аллоҳ жиҳоднинг савобини беради, дедилар.

Ислом таълимоти ота-оналари заифлашган, кексайган вақтларида фарзандлари уларнинг ҳақини адо қилишларини жиҳод ва ҳижратдан устун қўяди.

Ота-онага яхшилик қилиш ҳақида Аллоҳ таоло бундай амр қилади:

وَٱخۡفِضۡ لَهُمَا جَنَاحَ ٱلذُّلِّ مِنَ ٱلرَّحۡمَةِ وَقُل رَّبِّ ٱرۡحَمۡهُمَا كَمَا رَبَّيَانِي صَغِيرٗا٢٤

«Уларга меҳрибонлик билан, хорлик қанотини паст тут ва (дуода) айт: “Эй Раббим! Мени (улар) гўдаклик чоғимда тарбиялаганларидек, Сен ҳам уларга раҳм қилгин!”» (Исро,24).

Имом Бухорий “Ал-адаб ал-муфрад” китобида Абу Ҳурайрадан (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади:

«Инсон вафот этганидан сўнг даражаси кўтарилади. Шунда у: “Эй Раббим, бу нима? Яъни, даражанинг кўтарилиши нимадан?” дейди. Шунда унга: “Фарзандинг сенинг ҳақингга истиғфор айтди”, дейди».

Имом Абу Довуд, Ибн Можа ва Ҳоким Молик ибн Робиадан ривоят қилади:

Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳузурларида эдик, Бани Салама қабиласидан бир киши келиб: “Ё Аллоҳнинг расули, ота-онам вафот этганидан сўнг ҳам уларга қилишим керак бўлган яхшиликдан қолдими?” деди.

Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Ҳа, уларнинг ҳақига дуо қилиш, истиғфор айтиш, улардан кейин аҳдига вафо қилиш ва дўстларини ҳурматлаш ва улар томонидан бўлган қариндошлар билан боғланиш”, дедилар.

Абдуллоҳ ибн Умар (розияллоҳу анҳу) солиҳ фарзанд бўлганлар. Имом Муслим “Саҳиҳ” китобида ривоят қилади:

Абдуллоҳ ибн Умар Макка кўчасида бир кишига йўлиқди ва унга салом берди. Унинг юкларини кўтариб ўзлари минган эшакка юклади. Бошларидаги саллани унга берди. Ибн Динор унга: «Биз: “Аллоҳ сизни солиҳ қилсин, у аъробий, озгина нарсага ҳам рози бўлади”, дедик. Шунда Абдуллоҳ: “Бунинг отаси Умар ибн Хаттобнинг дўсти. Мен Расулуллоҳнинг (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Албатта, яхшиликларнинг афзали киши отасининг дўстлари аҳлига силаи раҳм қилиши”, деб айтганларини эшитганман», деди.

Имом Бухорий Абу Ҳурайрадан (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади:

Бир киши Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳузурларига келиб: “Ё Аллоҳнинг расули, энг аввал яхшилик қилишга ким ҳақли?” деди.

“Онанг”, дедилар.

“Сўнгра ким?” деди.

“Онанг”, дедилар.

“Сўнгра ким?” деди.

“Онанг”, дедилар.

“Сўнгра ким?” деди.

“Отанг”, дедилар.

Ибн Касир ўзларининг “Тафсир” китобларида Сулаймон ибн Бариддан (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади:

Бир киши елкасига онасини кўтариб, Каъбани тавоф қилди. Сўнгра Пайғамбаримиздан (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Онамнинг ҳақини адо этдимми?” деб сўради. Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Йўқ, бир оҳ, деганчалик ҳақини ҳам адо этмадинг”, дедилар.

Ислом икки сабабга кўра она ҳурматини отадан юқори қўяди:

Биринчиси, она фарзандни дунёга келтиришда отадан кўра кўп машаққат чекади, уни тўққиз ой қорнида кўтариб юради, эмизади, кечалари бедор бўлади, тарбияси билан машғул бўлади. Аллоҳ таоло бундай дейди:

وَوَصَّيۡنَا ٱلۡإِنسَٰنَ بِوَٰلِدَيۡهِ حَمَلَتۡهُ أُمُّهُۥ وَهۡنًا عَلَىٰ وَهۡنٖ وَفِصَٰلُهُۥ فِي عَامَيۡنِ أَنِ ٱشۡكُرۡ لِي وَلِوَٰلِدَيۡكَ إِلَيَّ ٱلۡمَصِيرُ١٤

«Биз инсонга ота-онасини (рози қилишни) буюрдик. Онаси уни заифлик устига заифлик билан (қорнида) кўтариб юрди. Уни (кўкракдан) ажратиш (муддати) икки йилда (битар). (Биз инсонга буюрдикки) “Сен Менга ва ота-онангга шукр қилгин! Қайтишлик Менинг ҳузуримгадир”» (Луқмон, 14).

Юқоридаги сатрлар бир кишининг Расулуллоҳга (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Онамни елкамга кўтариб икки фарсах юрдим... Онамнинг ҳақини адо қилдимми?” деганини ва Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Шояд бу ишинг онанг сени туғишдаги чеккан тўлғоқ азобининг бирига тенг бўлса”, деб жавоб берганларини эслатади.

Шунга ўхшаш воқеа:

Бир аъробий киши онасини кўтариб Каъбани тавоф қилиб:

“Мен онамнинг ювош уловиман.

Агар туя ундан қочса ҳам, мен ундан қочмайман.

Улуғ Раббим Аллоҳ мендан рози

Бўлсин деб онамни кўтараман”,

деб шеър айтарди. Сўнгра у Ибн Аббосга юзланиб: “Онамнинг ҳақини адо қилдимми?” деди.

Ибн Аббос: “Йўқ, Аллоҳга қасам, онанг сени туққан пайтида тутган тўлғоқларнинг биттасига ҳам тенг бўлолмайди”, деди.

Иккинчиси, она яратилишидан меҳрибон ва раҳмдилдир. Ота эса табиатига кўра қаттиққўлдир. Боладан бир айб ўтса, она кечиради. Аммо ота кечирмайди, керак бўлса жазолайди. Она эса жазоламасликнинг йўлини излайди. Шунинг учун ҳам шариатимиз оналарни ҳурматлашга буюради. Улар билан муомалада ҳалимликка, ҳалимлик билан жавоб беришга ундайди.

Она шундай зотки, боласи ҳаддан зиёд дилини оғритиб, оқ бўлиш даражасига борса-ю, аммо бирон дардга чалиниб қолса, ўтган барча ишларни унутади, боласини бағрига босади, унга талпинади. Чунки бола она вужудининг бир парчаси. Ҳеч қачон этни тирноқдан ажратиб бўлмайди.

Абу Лайс Самарқандий Анасдан (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади:

Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) даврларида Алқама исмли бир киши бор эди. У ўлим тўшагига михланиб қолди. Сўнгги нафасларида “Лаа илаҳа иллаллоҳ”ни айтгин, деб қисташди, аммо унинг тили айланмади, калимага келмади. Бу хабарни Расулуллоҳга (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) етказганларида, у зот (алайҳиссалом): “Унинг ота-онаси борми?” дедилар. “Унинг отаси вафот этган, кекса онаси бор”, дейишди. Онасини олиб келишни буюрдилар. У келгач, Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Ўғлингнинг ҳаёти қандай эди?” деб сўрадилар. Онаси: “Эй Аллоҳнинг расули, у намоз ўқирди, рўза тутарди, ҳисобсиз садақа қиларди”, деди. Шунда Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Сен билан ўғлингнинг орангиз қандай эди?” деб сўрадилар.

Онаси: “Мендан кўра хотинини кўп эъзозлар эди ва унга итоат қиларди”, деди. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Онасининг норизолиги уни “Лаа илаҳа иллаллоҳ” деб шаҳодат беришдан тўсди”, деб: “Эй Билол, чиқиб ўтин жамла, ўғилни куйдирамиз”, дедилар. Шунда Алқаманинг онаси: “Ё Аллоҳнинг расули, қалбим меваси бўлган ўғлимни менинг олдимда ўтда куйдирасизларми, бунга қандай чидайман?” деди.

Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Аллоҳ уни кечириши сени хурсанд қиладими? Унда ўғлингдан рози бўл. Жоним измида бўлган Зотга қасам, ўғлингга намози, рўзаси ва садақаси ҳам фойда бермайди, модомики сен ундан норози экансан”, дедилар.

Шунда она қўлини юқорига кўтариб: “Аллоҳ гувоҳ, сиз гувоҳ, ё Аллоҳнинг расули ва шу ерда ҳозир бўлганлар гувоҳ, мен ўғлимдан розиман”, деди. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Эй Билол, бор, Алқамадан хабар олгин, у “Лаа илаҳа иллаллоҳ” дея оляптими, балки онаси мендан уялганидан рози бўлгандир”, дедилар. Билол чиқди ва Алқама ётган уй эшигига етганида унинг: “Лаа иллаҳа иллаллоҳ” деганини эшитди. Алқама вафот этди. Уни ювиб кафанладилар ва Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) жанозани ўқидилар.

Мана шу сабабларга кўра онанинг ҳурмати отадан зиёдароқ қилинди. Мураббийларимиз буларни болаларга тушунтирсинлар. Токи болалар онага яхшилик қиладиган, меҳрибон ва ҳақини адо этадиган инсонлар бўлиб улғайишсин.

Ота-онага яхшилик қилиш одоби

Ота-онадан олдинга ўтиб юрмаслик, улардан юқорига чиқиб ўтирмаслик, насиҳатларидан аччиқланмаслик, улардан олдин таомга қўл чўзмаслик, ухлаганида юқорида ётмаслик ва буюрганларини бажариш кабилар ота-онага яхшилик қилиш одобига киради.

۞وَقَضَىٰ رَبُّكَ أَلَّا تَعۡبُدُوٓاْ إِلَّآ إِيَّاهُ وَبِٱلۡوَٰلِدَيۡنِ إِحۡسَٰنًاۚ إِمَّا يَبۡلُغَنَّ عِندَكَ ٱلۡكِبَرَ أَحَدُهُمَآ أَوۡ كِلَاهُمَا فَلَا تَقُل لَّهُمَآ أُفّٖ وَلَا تَنۡهَرۡهُمَا وَقُل لَّهُمَا قَوۡلٗا كَرِيمٗا٢٣ وَٱخۡفِضۡ لَهُمَا جَنَاحَ ٱلذُّلِّ مِنَ ٱلرَّحۡمَةِ وَقُل رَّبِّ ٱرۡحَمۡهُمَا كَمَا رَبَّيَانِي صَغِيرٗا٢٤

«Раббингиз, Унинг Ўзигагина ибодат қилишингизни ҳамда ота-онага яхшилик қилишни амр этди. (Эй инсон!) Агар уларнинг бири ёки ҳар иккиси ҳузурингда кексалик ёшига етсалар, уларга “Уф!..” дема ва уларни жеркима! Уларга (доимо) ёқимли сўз айт!

Уларга меҳрибонлик билан, хорлик қанотини паст тут ва (дуода) айт: “Эй Раббим! Мени (улар) гўдаклик чоғимда тарбиялаганларидек, Сен ҳам уларга раҳм қилгин!”» (Исро, 23–24).

Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Ким отасига ғазаб билан четни кўрсатса, у яхши қилмабди”, дедилар (“Мажмаи завоид”, 28-жилд).

Ойша онамиздан (розияллоҳу анҳо) ривоят қилинади: Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳузурларига бир киши билан бир чол келди. Шунда Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Ҳой, ёнингдаги ким?” дедилар. У: “Отам”, деди. Шунда: “Олдинда юрма, ундан олдин ўтирма, исмини айтиб чақирма ва уни ҳақоратлама”, дедилар (“Мажмаи завоид”, 28-жилд).

Шундай одоб билан шарафланган улуғларимиз ҳаётидан намуналар:

“Уйунул ахбор” китобида келтирилади. Умар ибн Зайддан: “Ўғлингнинг сенга бўлган меҳрибонлиги қандай?” деб сўралди. У киши: “Кундуз орқамдан, кечаси олдимда юради ва ундан юқорида ётаман”, деди. Яъни, Умар ибн Зайднинг ўғли отасини ҳурматлаб, кундузи орқароқда, кечаси қоқилиб, чуқур-чаноққа тушиб кетмасин, деб олдинда юрар экан.

“Мажмаи завоид” муаллифи ривоят қилади. Абу Ғассон аз-Забий дейди: «Отам билан иссиқда пиёда кетаётган эдик, олдимиздан Абу Ҳурайра чиқиб қолди. Абу Ҳурайра: “Ёнингдаги ким?” деди. Мен унга: “Отам”, деб жавоб бердим. У: “Отангдан олдин юрма, орқасида ёки ёнида юргин, юрганда ораларингдан киши ўтадиган бўлмасин. Отанг ётган уйнинг томида юрма. Отангнинг назари тушган гўштни ема, отангнинг егиси келган бўлиши мумкин», деди.

Мансурнинг мажлисида Солиҳ Аббосий қатнашди ва гапида “Раҳматли отам” деган сўзни кўп ишлатди. Шунда хизматкор Робеъ: “Мўминлар амирининг ҳузурида раҳматли отам деган сўзни кўп айтмагин”, деди. Шунда Солиҳ: “Мен сени rойимайман, чунки сен ота лаззатини татимагансан”, деди. Мансур табассум қилиб: “Бу Ҳошим қабиласидан бўлган кишиларга ташланганларнинг жазосидир”, деди.

Ибн Ҳиббон “Саҳиҳ”ида ривоят қилади: Бир киши Абу Дардога: «Отам мени қўймай (зўрлаб) уйлантирди. Энди бўлса, менга унинг жавобини (талоғини) беришни буюради, мен энди нима қилай?” деди. Абу Дардо: “Мен отангга оқ бўлишга буюрмайман ва хотинингни талоқ қилишга ҳам буюрмайман. Хоҳласанг, Расулуллоҳдан (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) эшитганимни айтиб бераман: Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Ота жаннат эшигининг ўртаси, бас, у эшикни ҳимоя қилгин. Агар хоҳласанг, тарк қилгин”, дедилар».

Ибн Можа ва Ибн Ҳиббон “Саҳиҳ”да Ибн Умардан (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: «Менинг хотиним бор эди. Уни яхши кўрар эдим. Хотинимни отам Умар (розияллоҳу анҳу) ёмон кўрар эди. Менга: “Уни талоқ қил”, деди. Мен рад этдим. Отам Умар (розияллоҳу анҳу) мени Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳузурларига олиб борди ва бор гапни у кишига айтиб берди. Шунда Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) менга: “Унинг жавобини бергин”, дедилар».

Ота-онага оқ бўлиш – катта гуноҳ

Оқ бўлиш “бўйсунмаслик”, “қарши чиқиш”, “озор бериш”, “осий бўлиш” ва ҳақини адо қилмаслик деган маъноларни англатади. Ҳақини адо қилиш дегани ота-она ғазабланганида, фарзанд унга тик қарамаслигидир. Гарчанд ўғил ҳақ-у, ота ноҳақ бўлганида ҳам. Ота-онанинг фарзанддаги ҳақи улуғ, уларнинг айтганларини қилиш вожиб, бироқ улар амри Аллоҳнинг амрига тескари бўлмаслиги керак. Аллоҳга маъсият бўладиган ишда махлуққа, яъни ота-онага, каттаю кичикка итоат қилинмайди. Айтайлик, ота фарзандига ичкилик олиб келиб бер, деб буюради. Аллоҳ ичкиликни ҳаром қилган. Фарзанд чиройли муомала билан уни рад қилишга ҳақли. Ва шунга ўхшаш бошқа Аллоҳ қайтарган нарсаларда ҳам отанинг истагини бажармаса, фарзанд гуноҳкор бўлмайди.

Ота-онага оқ бўлиш фарзанднинг Аллоҳ қайтарган йўлларга кириб, эл-юрт олдида уларнинг юзини ерга қаратиш, берган тузларига норози қилишдир. Қариган чоғида едирмай, ичирмай, кийинтирмай, хўрлаб қўйишдир. Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) оқ бўлишдан огоҳлантирганлар ва унинг оқибатларини баён қилиб, охиратда савол-жавоби қаттиқ бўлишини айтганлар.

Имом Бухорий ва Имом Муслим Абу Бакрдан (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Сизларга катта гуноҳларнинг энг каттаси хабарини берайми?” дедилар.

Биз: “Ҳа, ё Аллоҳнинг расули”, дедик. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Аллоҳга ширк келтириш, ота-онага оқ бўлиш, – ёнбошлаган ҳолда эдилар ўтириб олиб, – ёлғон сўзлаш ва ёлғон гувоҳлик бериш...” деб такрор-такрор айтавердилар. Биз у кишини: “Қани тўхтасалар эди!” дедик.

Имом Аҳмад ва Насоий, Баззоз ва Ҳоким Абдуллоҳ ибн Амрдан (розияллоҳу анҳу) ривоят қиладилар: Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Уч тоифа кишига Аллоҳ жаннатни ҳаром қилди: доимий ҳамр (ароқ) ичувчига, ота-онага оқ бўлган фарзандга ва ўз аҳлига ахлоқсизликни ўргатган даюсга”, дедилар.

Имом Бухорий ва Имом Муслим Абдуллоҳ ибн Амрдан (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Катта гуноҳлардан бири киши ўз отасини сўкмоғидир”, дедилар. Бир киши: “Эй Аллоҳнинг расули, киши ўз отасини ҳам сўкадими?” деди. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Ҳа, бир киши иккинчи бир кишининг ота­сини сўкади, шунда у бу кишининг отасини ёки онасини сўкади, у бунинг онасини сўкади”, дедилар.

Ҳоким Абу Бакрдан (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Ҳар қандай гуноҳнинг (жазосини) Аллоҳ хоҳиши ила қиёматгача кечиктиради. Фақат ота-онага оқ бўлишнинг (жазосини) ўлишидан олдин, ҳаётлигида ўз эгасига беради”, дедилар. Яъни, ота-онага оқ бўлган киши бунинг жазосини то тирик экан, бу дунёдаёқ олади.

Имом Аҳмад Муоз ибн Жабалдан (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: «Менга Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ўнта сўзни васият қилиб: “Аллоҳга ширк келтирма, агар ўлдирилсанг ҳам, куйдирилсанг ҳам, ота-онангга оқ бўлма, агар уйдан кетишингга буюрсалар ҳам...” дедилар».

Асбаҳоний Абу Аббосдан, у киши Авом ибн Ҳушабдан (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: “Бир қишлоққа келдим. Ёнида қабристон бор эди. Аср вақтидан сўнг қабристондаги бир қабр очилди ва ундан эшак бошли бир одам чиқди. Ва уч марта эшакдай ҳангради. Сўнгра қабрга кирди ва қабр ёпилди. Шу пайт бир кампир ип йигириб ўтирарди. Ёнимдаги одам кампирни кўрсатиб:

– У унинг онаси, – деди. Мен воқеани сўрадим. «У ароқ ичиб маст бўларди. Уйга келганида онаси: “Эй ўғлим, Аллоҳдан қўрққин, қачонгача ичасан?” дер эди. Шунда у онасига: “Мунча эшакдай ҳанграйсиз?” дер эди. Бас, ажали етиб, аср вақтида вафот этди. Энди ҳар куни аср вақтида қабр ёрилади ва уч марта эшакдай ҳанграйди, сўнгра қабр ёпилади», деди.

Қаранг, фарзанд ота-онасини нима деб ҳақоратласа, ўзи ўша нарсага айланиб қолар экан... Бу ниҳоятда таъсирли ривоятни фарзандлар даврасида ўқиб, тадаббур қилинса, фойдаси катта бўлади. Фарзандлар ёшлигиданоқ ота-она ҳақларини ўйлай бошлайди. Ислом таълимотида кўрсатилганидек, фарзанд ота-она ҳақларини чиройли қоим қилса, у нафақат ўзини, яшаб турган жамиятининг ҳам ҳақини адо этган бўлади. Чунки ота-она ҳурматини ўрнига қўйиш бу ижтимоий масаладир. Қайси оилада, қайси маҳаллада бу тарбия яхши йўлга қўйилар экан, ўша оила, ўша маҳалла гуллаб яшнайди. Бу эса охир-оқибат жамиятнинг равнақ топишига олиб келади. Ота-она рози – Худо рози, деган ҳикматнинг қиммати ҳам шунда.

Ота-онанинг розилигини олишга интилиш фазилати барча фазилатларнинг негизи, борлиқдаги ҳар қандай ҳақ-ҳуқуқларнинг келиб чиқадиган асосидир. Ота-оналар, бола тарбияси билан шуғулланаётган тарбиячилар фарзандларга қуйидаги одатларни сингдиришлари мақсадга мувофиқ:

1. Гуноҳга сабаб бўлмаса, ота-онанинг буюрганларини албатта бажариш.
2. Ота-онага мулойим сўзлаш.
3. Уйга кирганларида, ҳурмати учун ўрнидан туриш.
4. Ҳар тонг салом бериш, уйқудан олдин хайрли тун тилаш.
5. Мол-мулкини сақлаш.
6. Сўраган нарсасини бериш.
7. Улардан маслаҳат сўраш.
8. Ота-она ҳақига дуо ва истиғфор айтиш.
9. Улар меҳмон кутишса, олдида мунтазир бўлиб туриш.
10. Ота-она айтишини кутмай, уларни хурсанд қиладиган ишларни бажариш.
11. Отанинг олдида овозни баланд кўтармаслик.
12. Гаплашаётганларида орага гап қўшмаслик.
13. Рухсат беришмаса, уйдан чиқмаслик.
14. Ухлаётганларида безовта қилмаслик.
15. Ота-онадан аҳли аёлини ва фарзандларини устун (афзал) кўрмаслик.
16. Ота-она нотўғри иш қилиб қўйсалар кечириш, кўрмасликка олиш.
17. Кулгили гап бўлса ҳам, уларнинг ҳузурида ўзини тутиш.
18. Улар яхши кўрадиган овқатни илиниш.
19. Ота-онадан олдин таомга қўл чўзмаслик.
20. Уларнинг олдида чўзилиб ётмаслик.
21. Оёқ узатмаслик.
22. Уйга улардан олдин кирмаслик, олдиларига тушиб юрмаслик.
23. Чақирганларида тезлик билан жавоб бермоқ.
24. Улар ҳаёт пайтларида ҳам, вафот этганларидан кейин ҳам дўстларини ҳурмат қилиш.
25. Ота-онасининг ҳурматини қилмайдиган кишилар билан дўстлашмаслик.
26. Уларнинг ҳақларига дуо қилиш, вафот этганларидан кейин Аллоҳнинг қуйидаги каломини кўп айтиш:

رَّبِّ ٱرۡحَمۡهُمَا كَمَا رَبَّيَانِي صَغِيرٗا٢٤

«...Эй Раббим! Мени (улар) гўдаклик чоғимда тарбиялаганларидек, Сен ҳам уларга раҳм қилгин!» (Исро, 24).

КЕЙИНГИ МАВЗУЛАР:

Қариндошлар ҳақи;

Қўшни ҳақи;

Устоз ҳақи;

Дўст ҳақи;