Аллоҳ таоло бандаларига Қуръони Каримни нозил қилгандан кейин уни тўғри фаҳмлаш учун Ўз пайғамбарига илҳом берди. Пайғамбарнинг берилган илҳоми билан гапирган сўзлари ва қилган амаллари шариатда ҳадисун набавий деб номланади. Барча саҳобалар Қуръон Каримни ушбу ҳадислар орқали англаб етишган. Ояти карималарда Аллоҳ таолонинг бизларга ҳавола қилган мазмун моҳиятни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўз сўзлари билан содда қилиб тушунтирганлар. Масалан: Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳадисда “сизларнинг яхшиларингиз”, дедиларми демак, Аллоҳнинг наздида ҳам ўша киши яхшидир.
Келинг, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳадислари орқали сизларнинг яхшиларингиз деган мезон билан ўзимизни хулқимизни ўлчаб кўрайлик-чи биз яхши инсонми ёки ...
Имом Бухорий (5027) келтирган ҳадисда: Усмон розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам:
عَنْ عُثْمَانَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «خَيْرُكُمْ مَنْ تَعَلَّمَ الْقُرْآنَ وَعَلَّمَهُ».
“Сизларнинг энг яхшиларингиз Қуръонни ўрганиб, бошқаларга ҳам ўргатадиганларингиздир”, дедилар”.
Муттафақун алайҳ (6035) бўлган ҳадисда: Абдуллоҳ ибн Амр ибн Ос розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
عن عبدالله بن عمرو بن العاص - رضي الله عنهما - قال: لم يكن النبي - صلى الله عليه وسلم - فاحشًا ولا متفحشًا، وكان يقول: ((إِنَّ خِيَارَكُمْ أَحَاسِنُكُمْ أَخْلاَقًا))؛ متفق عليه.
“Албатта сизларнинг яхшиларингиз хулқи гўзалларингиздир”
Имом Бухорий (2035) келтирган ҳадисда: Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам
أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- « كانَ لِرَجُلٍ علَى النبيِّ صَلَّى اللهُ عليه وسلَّمَ سِنٌّ مِنَ الإبِلِ، فَجَاءَهُ يَتَقَاضَاهُ، فَقالَ: أَعْطُوهُ، فَطَلَبُوا سِنَّهُ، فَلَمْ يَجِدُوا له إلَّا سِنًّا فَوْقَهَا، فَقالَ: أَعْطُوهُ، فَقالَ: أَوْفَيْتَنِي أَوْفَى اللَّهُ بكَ، قالَ النبيُّ صَلَّى اللهُ عليه وسلَّمَ: إنَّ خِيَارَكُمْ أَحْسَنُكُمْ قَضَاءً».
“Набий соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг зиммаларида бир кишининг нечаям ёшли туяси бор эди, у зотдан ҳаққини талаб қилиб келди. “Унга (ҳаққинни) беринглар”, дедилар. Ўшанинг ёшидагисини излаб, ундан каттароқ ёшдагидан бошқа туя топа олишмади. У зот “Ўшани беринглар”, дедилар. Шунда у: “Ҳаққимни тўла бердинг, Аллоҳ ҳам сенга ҳаққингни тўла қилиб берсин”, деди. Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Албатта сизларнинг яхшиларингиз ҳақни гўзал ўтагувчиларингиздир”, дедилар.
Имом Термизий (3314) келтирган ҳадисда: Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади: “Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам:
عَنْ عَائِشَةَ رضي الله عنها قَالَتْ : قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ : "خَيْرُكُمْ خَيْرُكُمْ لِأَهْلِهِ وَأَنَا خَيْرُكُمْ لِأَهْلِي".
“Сизларнинг энг яхшиларингиз аҳли аёли, оиласига яхшилик қилганларингиз ва мен ўз оиламга яхшилик қилгувчироқдирман”.
Имом Термизий (3318) келтирган ҳадисда: Суҳайб ибн Синон Румий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам
عَنْ صهيب بن سنان الرومي رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ كَانَ يَقُولُ : " إِنَّ خِيَارَكُمْ مَنْ أَطْعَمَ الطَّعَامَ وَرَدَّ السَّلامَ "
“Сизларнинг яхшиларингиз (одамларга) таом берадиган ва саломга алик оладиганларингиздир”.
Имом Термизий (2263) келтирган ҳадисда: Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ، أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم وَقَفَ عَلَى أُنَاسٍ جُلُوسٍ فَقَالَ " أَلاَ أُخْبِرُكُمْ بِخَيْرِكُمْ مِنْ شَرِّكُمْ " . قَالَ فَسَكَتُوا فَقَالَ ذَلِكَ ثَلاَثَ مَرَّاتٍ فَقَالَ رَجُلٌ بَلَى يَا رَسُولَ اللَّهِ أَخْبِرْنَا بِخَيْرِنَا مِنْ شَرِّنَا . قَالَ " خَيْرُكُمْ مَنْ يُرْجَى خَيْرُهُ وَيُؤْمَنُ شَرُّهُ وَشَرُّكُمْ مَنْ لاَ يُرْجَى خَيْرُهُ وَلاَ يُؤْمَنُ شَرُّهُ " .
“Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам инсонлар тўпланиб турган жойда тўхтаб: “Сизларнинг ёмонларингиздан яхшиларингизнинг (фарқини) хабарини берайми?” дедилар. Шунда бир киши: “Ҳа, эй Аллоҳнинг Расули”, деди. У Зот шундай дедилар: “Сизларнинг яхшиларингиз яхшилигидан умид қилинувчи ва ёмонлигидан омонда бўлинувчи кишидир. Ёмонларингиз эса, яхшилигидан умид қилинмайдиган ва ёмонлигидан омонда бўлинмайдиган кишидир”.
Имом Абу Яъло келтирган ҳадисда: Жобир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам:
عَنْ جَابِرٍ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: " وَخَيْرُ النَّاسِ أَنْفَعُهُمْ لِلنَّاسِ".
“Инсонларнинг энг яхшиси одамларга кўп фойда келтирадиганидир”, деганлар.
Имом Довуд келтирган ҳадисда: Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
عَنْ عبدالله بن عباس يَقولُ النَّبيُّ صلَّى اللهُ عليه وسلَّم: "خِيارُكم أليَنُكم مَناكِبَ في الصَّلاةِ"
“Сизларнинг энг яхшиларингиз намозда елкалари мулойимларингиздир”,
Имом Суютий келтирган ҳадисда: Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
عَنْ أَنَسٍ ، عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ : " خَيْرُكُمْ مَنْ لَمْ يَتْرُكْ آخِرَتَهُ لِدُنْيَاهُ ، وَلا دُنْيَاهُ لآخِرَتِهِ ، وَلَمْ يَكُنْ كَلا عَلَى النَّاسِ "
“Сизларни яхшиларингиз охирати деб дунёсини, дунёси деб охиратини тарк қилмаган ҳамда одамларга боқиманда бўлиб қолманглар (яъни, уларга зинҳор оғирлигингиз тушмасин)”.
Имом ибн Можа келтирган ҳадисда: Асмо бинти Язид розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам
عَنْ أَسْمَاءَ بِنْتِ يَزِيدَ أَنَّ النَّبِيَّ -صلى الله عليه وسلم- قَالَ « أَلاَ أُخْبِرُكُمْ بِخِيَارِكُمْ ».قَالُوا بَلَى يَا رَسُولَ اللَّهِ. قَالَ « الَّذِينَ إِذَا رُؤُوا ذُكِرَ اللَّهُ تَعَالَى ».
“Сизларнинг яхшиларингизни хабарини берайми?” деб сўраганларида: “Албатта, Эй Аллоҳнинг Расули”, дедилар. “Кўрганда Аллоҳни зикри ёдга тушадиган бандалардир”.
Имом Термизий келтирган ҳадисда: Абдураҳмон ибн Аби Бакра розийаллоҳу анҳу ривоят қилади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламдан бир киши келиб сўрабди:
عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي بَكْرَةَ ، عَنْ أَبِيهِ ، أَنَّ رَجُلا ، قَالَ : يَا رَسُولَ اللَّهِ ، " أَيُّ النَّاسِ خَيْرٌ ؟ ، قَالَ : مَنْ طَالَ عُمُرُهُ وَحَسُنَ عَمَلُهُ ، قَالَ : أَيُّ النَّاسِ شَرٌّ ؟ ، قَالَ : مَنْ طَالَ عُمُرُهُ وَسَاءَ عَمَلُهُ".
“Ё Расулаллоҳ, қайси инсон яхши?” Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Умри узун бўлиб, яхши амаллари кўп бўлса”. Яна сўрабди: “Қайси киши энг ёмон?” “Умри узун бўлиб, ёмон ишлари кўп бўлса”, жавоб берибдилар.
Ибн Можа келтирган ҳадисда: Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Пайғамбар саллоллоҳу алайҳи васаллам
عبد الله بن عمرو -رضي الله عنهما- أنَّ النَّبي صلى الله عليه وسلم قَالَ: ((خير النَّاس ذو القلب المخْمُوم واللِّسان الصَّادق، قيل: ما القلب المخْمُوم؟ قال: هو التَّقِيُّ النَّقِيُّ الذي لَا إثم فيه، ولَا بَغْي ولَا حسد، قيل: فمن على أَثَــرِه؟ قال: الذي يَشْنَأُ الدُّنيا ويحبُّ الآخرة قيل: فمن على أَثَرِهِ؟ قال: مؤمن في خُلُق حسن)).
“Инсонларнинг яхшиси қалби тоза, тили ростгўй бўлган кишидир”. - Қалби тозалиги қандай, деб сўралди. - Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам жавоб бердилар: “У (инсон шундайки), жуда ҳам тақволи, қалби мусаффо, унинг қалбида ҳеч қандай гуноҳ, ҳеч қандай зулм, ҳеч қандай ҳасад йўқдир”. - Яна сўрашди: ундан кейинги даражада ким? - Жавоб бердилар: “Дунёни ёмон кўрадиган, охиратни севадиган киши”. - Ундан кейин ким? - “Гўзал хулқ билан сифатланган мўминдир”.
Имом Термизий келтирган ҳадисда: Абдуллоҳ ибн Амр ибн Ос розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَمْرٍو، قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم " خَيْرُ الأَصْحَابِ عِنْدَ اللَّهِ خَيْرُهُمْ لِصَاحِبِهِ وَخَيْرُ الْجِيرَانِ عِنْدَ اللَّهِ خَيْرُهُمْ لِجَارِهِ " .
“Аллоҳнинг наздида дўстларнинг энг яхшиси ўз дўстига энг яхши бўлганидир ва Аллоҳнинг наздида қўшниларнинг энг яхшиси қўшнисига энг яхши бўлганидир”, дедилар.
Имом Термизий келтирган ҳадисда: Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
عن ابن عباس رضي الله عنهما أن رسول الله صلى الله عليه وسلم قال: (خيرُ الناس في الفتن رجلٌ آخذٌ بعِنان فرسِه خلف أعداء الله يخيفهم ويخيفونه، أو رجل معتزلٌ في بادية يؤدي حق الله الذي عليه)،
“Сизларнинг яхшиларингиз фитна пайтида Аллоҳ душманларини қўрқитиб ёки улардан қўрқиб уларнинг ортидан отининг юганини ушлаган одам ёки чўлда ажралиб чиқиб Аллоҳ унинг зиммасига юклаган ҳақни адо қилувчи кишидир”.
Имом Муслим келтирган ҳадисда: Авф ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
عَنْ عَوْفِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: «خِيَارُ أَئِمَّتِكُمُ الَّذِينَ تُحِبُّونَهُمْ وَيُحِبُّونَكُمْ، وَتُصَلُّونَ عَلَيْهِمْ وَيُصَلُّونَ عَلَيْكُمْ، وَشِرَارُ أَئِمَّتِكُمُ الَّذِينَ تُبْغِضُونَهُمْ وَيُبْغِضُونَكُمْ، وَتَلْعَنُونَهُمْ وَيَلْعَنُونَكُمْ» قَالَ: قُلْنَا يَا رَسُولَ اللهِ، أَفَلاَ نُنَابِذُهُمْ؟ قَالَ: «لاَ، مَا أَقَامُوا فِيْكُمُ الصَّلاَةَ، لاَ، مَا أَقَامُوا فِيكُمُ الصَّلاَةَ».
“Сизларнинг яхши ҳокимларингиз шундай кишиларки, сизлар уларни яхши кўрасизлар. Улар ҳам сизларни яхши кўришади. Сизлар улар ҳаққига дуо қиласизлар. Улар ҳам сизларнинг ҳаққингизга дуо қилишади. Ёмон ҳокимларингиз шундай кишиларки, сизлар уларни ёмон кўрасизлар. Улар ҳам сизларни ёмон кўришади. Сизлар уларни лаънатлайсизлар. Улар ҳам сизларни лаънатлашади”, деганларида, биз: “Эй Аллоҳнинг Расули, ундоқ бўлса, улар билан уришайликми?” деганимизда, у зот: “Модомики орангизда намоз ўқишар экан, уришманглар. Модомики орангизда намоз ўқишар экан, уришманглар”, деб айтганларини эшитдим.
Имом Термизий келтирган ҳадисда: Абдуллоҳ ибн Амр ибн Ос розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَمْرٍو، قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم " خَيْرُ الأَصْحَابِ عِنْدَ اللَّهِ خَيْرُهُمْ لِصَاحِبِهِ وَخَيْرُ الْجِيرَانِ عِنْدَ اللَّهِ خَيْرُهُمْ لِجَارِهِ "
“Аллоҳнинг наздида дўстларнинг энг яхшиси ўз дўстига энг яхши бўлганидир ва Аллоҳнинг наздида қўшниларнинг энг яхшиси қўшнисига энг яхши бўлганидир”, дедилар.
Аллоҳ таоло барчамизнинг табиатларимизни ушбу ҳадисларга мувофиқ қилиб, инсонларнинг яхшиси айласин!
Жамол домла Мавлонов
“Калон” жоме масжидининг
имом-хатиби
