“Албатта, мен Раббим ва Раббингиз бўлмиш Аллоҳга таваккал қилдим. Ҳар бир ўрмалайдиган нарсанинг пешонаси Унинг чангалидадир. Албатта, Раббим тўғри йўлдадир” (Ҳуд сураси 56-оят).

Ҳуд алайҳиссалом қавмини кўп маротаба ҳақ йўлга чақирса-да, юз ўгиравердилар.  Ушбу ояти карима у зот алайҳиссалом айтган сўзларидан бир парчадир. Мушриклар Набийларига имон келтириш ўрнига: “Сени олиҳаларимиз ёмонлик билан урибди” дейишди ва  даъватидан тўхтатишга уринишди. Ҳуд алайҳиссалом: “Бас, ҳаммангиз менга қарши ҳийла қилаверинглар, менга муҳлат берманглар. Албатта, мен Роббим ва Роббингиз бўлмиш Аллоҳга таваккал қилдим” (Ҳуд сураси, 55–56-оятлар), деб уларга қарши турди.

Абу Жаъфар бундай дейди: «Оятнинг маъноси қуйидагича: “Менга ёмонлигингиз тегмаслиги учун ўзим ва сизнинг Раббингиз, Подшоҳингиз, барча махлуқотларни кузатиб турувчи Аллоҳга таваккул қилдим. Чунки ер юзида ҳар бир ўрмалайдиган жонзотнинг хожаси Аллоҳдир. Барча Унга  бўйсунувчи ва муҳтож”. Шунинг учун: “Албатта, мен Раббим ва Раббингиз бўлмиш Аллоҳга таваккал қилдим”. Фақат Унгагина суяндим. Ундан ўзга таваккал қилинадиган зот йўқ.

“Ҳар бир ўрмалайдиган нарсанинг пешонаси Унинг чангалидадир”. Яъни: “Парвардигорнинг рухсатисиз ҳеч бир жонзот ҳаракат ҳам қилолмайди, ҳаракатдан ҳам тўхтолмайди. Аллоҳ истаса вафот эттиради, истаса ҳаёт беради. Шундай экан, барчангиз менга нисбатан бирон ёмонликни режалаштирсангиз ҳам уни амалга оширолмайсиз. Агар Аллоҳ насиб этса, изн берсагина қодир бўлишингиз мумкин. Бу иш эса Парвордигор ҳузуридан ҳикмат билан амалга ошади. Шу боис мен сиздан эмас, ўша қудратли, ғолиб ва қаҳрли Аллоҳдан қўрқаман ва Унгагина суянаман”.

Оятдаги “Дааббатун” сўзи ҳар қандай ўрмаловчи, яъни ҳаракатланувчи жонзотга нисбатан ишлатилади. “Пешонаси” деб таржима қилган сўзим пешонанинг тепасидаги сочга ишорадир.

 “Нима учун Аллоҳ таоло “пешонаси Унинг чангалидадир”, деб  бошқа аъзоларни эмас айнан пешона ёки пешона сочни айтмоқда?”деган ҳақли савол туғилади. Бунга жавоб бериш учун айрим мисолларни келтириб ўтамиз:

Араблар ушбу иборани ҳор бўлиш ва бўйсуниш маъноларида қўллайди. Масалан: “Фалончининг пешона сочи фалончининг қўлида”, деб: “Фалончи фалончига мутеъ, уни хоҳлаганча ишлатади”, дейишни назарда тутишади.

Яна ўша даврларда одамлар кимнидир асир олишса, кейин озод қилишни истаганларида пешона сочини қирқиб олишарди. Пайти келиб миннат қилиш, имкони бўлганида ҳамманинг олдида мақтаниш учун бу ишни қилишарди. Демак, Парвардигор уларга ўзлари тушунадиган тилда хитоб  қилди.

Ҳаким Термизий “Наводирул усул” китобида айтади: «Аллоҳ таолонинг: “Ҳар бир ўрмалайдиган нарсанинг пешонаси Унинг чангалидадир”, ояти бизнингча шундай тафсир қилинади: “Парвардигор бандалари амалларини белгилаб, ўлчаб қўйди. Сўнгра амалларига назар ташлади. Ундан сўнг халқини яратди.

Аллоҳ таоло бандаларни яратишидан олдин амалларига назар ташлаган эди. Яратганидан кейин ушбу назари нурини пешоналарига қўйди. Ана ўша нур пешоналаридан тутиб туради ва ўзларига тақдир қилинган амаллари томон йўллайди. Парвардигор бандалари тақдирларини осмонлару ерни яратишдан эллик минг йил аввал битди”». 

Амр ибн Ос розияллоҳу анҳу айтади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг “Аллоҳ таоло бандалари тақдирини осмонлару ерни яратишдан эллик минг йил аввал яратган”, деганларини эшитганман».

Шу сабаб ҳам пайғамбарлар алайҳимуссалом кучли бўлишган ва “Улул азм” (Азму матонат соҳиблари)га айланганлар. Чунки улар пешонадаги нурнинг ҳикматини тушиниб етишганди. Барча халойиқнинг ушбу нур кетидан кетаётганига ишончлари комил эди. Бу нарсани кўпроқ англаган кишининг матонати ҳам шунчалик кучли бўлган. Шу сабаб ҳам Ҳуд алайҳиссалом аввалги оятда: “Бас ҳаммангиз менга қарши ҳийла қилаверинглар, менга муҳлат берманглар. Албатта, мен Раббим ва Раббингиз бўлмиш Аллоҳга таваккал қилдим” (Ҳуд сураси, 55–56-оят), деб матонат билан айта олди. Буюк Раббисига таваккул қилди.

Валид ибн Муслим Сафвон ибн Амрдан, у киши Айфаъ ибн Абдул Килоъийлдан ушбу оят тафсири ҳақида шундай келтиради: “Ҳар бир ўрмалайдиган нарсанинг пешонаси Унинг чангалидадир”. Аллоҳ таоло мўъминни ҳам кофирни ҳам пешона сочидан тутади.  Мўминни пешона сочидан тутганида, уни ота ўз фарзандига кўрсатадиган шафқатдан ҳам ортиқ шафқат билан қўяди. Кофир пешона сочидан тутилиб, унга мана бундай дейилади: “Эй инсон! Нима сени Карамли роббинг ҳақида ғурурга кетказди” (Инфитор сураси, 6-оят).

“Албатта, Роббим тўғри йўлдадир”. Раббим мени юборган ва мен чақираётган йўл ҳақдир. “Раббим тўғри йўлдадир” оятининг маъноси бундай ҳам бўлиши мумкин: Аллоҳ таолонинг ишлари ғоятда мустаҳкам, Унинг сўзи ҳақ, ваъдаси ҳақ. Парвардигорга боғланган барча ишларда мустақимлик, тўғрилик бор.

Мен Роббимнинг йўлига юрганман ва Унинг ёрдами ила мақсадга етишимда шубҳа йўқ. Сиздан заррача қўрқмаслигимнинг боиси ҳам шунда.

Аллоҳ таоло барча мавжудотлар устидан ғолиб, тизгинлари Унинг чангалида бўлса-да, бандаларга зулм қилмайди. Уларга фақат яхшилик ва адолат қилади. Яхшиликнинг мукофотини беради, ёмонликни авф этади ёки ўзига яраша жазо тайинлайди.

“Қуртубий”, “Табарий”, “Ибн Касир”, “Вайзовий”, “Фатҳул Қодийр”,

“Азвоул баён фий ийзоҳил Қуръан бил Қуръан” асарлари асосида

Тошкент ислом институти ўқитувчиси

Сурайё ИБРОҲИМОВА тайёрлади.

Сарлавҳани ўқиб, никоҳ ҳам ибодат бўлиши мумкинми, дейишга шошилманг. Биз ибодат деганда фақат намоз ўқишни, рўза тутишни, ҳаж қилишни тушуниб қолганмиз. Аслида, ибодатнинг қамрови кенг. Холис Аллоҳ учун қилинган ҳар бир амал ибодатдир.

Оила қадр-қиммат, меҳр-оқибат, яхшилик, эзгулик, инсоф-диёнат, тўғрилик ўргатиладиган, минг йиллик урф-одатларимиз илдиз отадиган ажойиб гўшадир. Оилада болалар тарбияланади, диний қадриятлар улуғланади. Бир сўз билан айтганда, бу маскан инсон камолотида муҳим ўрин тутади.

Муқаддас динимиз таълимоти биз мўмин-мусулмонларга соғлом эътиқодни, ибодатларни адо этиш тартибини ўргатиш билан бирга, муомалот маслаларида ҳам ўзининг илоҳий кўратмаларини берган.

Аллоҳ таоло пайғамбарлар орқали оила масаласига алоҳида аҳамият бериб, унинг мустаҳкам бўлиши, ундан кўзланган мақсад юзага чиқиши учун ҳар қайси даврга мувофиқ низом ва қонунларни жорий қилган. Оила қуриш Исломдан аввал ҳам бўлган, лекин оилада эрнинг ва аёлнинг ҳуқуқлари ва масъулиятлари тўлиқ кўрсатиб берилмаган. Ислом келгач, бу масала ҳам ҳал этилди.

Аллоҳ таоло барча мавжудотларни жуфт-жуфт қилиб яратди. Бу ҳақда Рум сурасида марҳамат қилади:

وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِتَسْكُنُوا إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَرَحْمَةً

 إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ

“Унинг аломатларидан (яна бири) – сизлар (нафсни қондириш жиҳатидан) таскин топишингиз учун ўзларингиздан жуфтлар яратгани ва ўртангизда иноқлик ва меҳрибонлик пайдо қилганидир. Албатта, бунда тафаккур қиладиган кишилар учун аломатлар бордир” (21-оят).

Жамиятнинг шоҳасари бўлган оила қуришга тайёрланиш, никоҳ қуриб, умматнинг сафини кенгайтириш йўлида елиб-югуриш ҳам ибодатдир. Намозимиз мукаммал бўлиши учун, аввало, таҳоратни тўлиқ қилиш керак. Рўзамиз тўкис бўлиши учун нафсимизни тийганимиз каби никоҳимиз барқарор бўлиши учун оила илмини билишимиз керак.

Одам вафот этса, ҳамма иши тўхтайди. Илло, никоҳ жаннатда ҳам давом этади. “Одамзодга никоҳ ва имондан бошқа ҳатто жаннатда ҳам давом этадиган ибодат йўқ. Оила шундай саодатбахш бир боғки, у ҳатто жаннатда ҳам давом этади. Ҳар қандай шартнома маълум муддатдан сўнг кучини йўқотади, аммо бир-бирларидан рози бўлган умр йўлдошларнинг биргаликдаги ҳаёти ўлим билан ҳам тугамайди”, дейилади “Дуррул мухтор” китобининг “Никоҳ” фаслида.

Шундай экан, оилага, турмуш қуриш масаласига панжа орасидан қарамаслик керак. Бу масалага беэътибор бўлган жамият таназзулга маҳкум эканини статистик маълумотлар ҳам тасдиқлайди.

Дунё миқёсида Бельгия 70 фоиз ажрим билан оилаларнинг барбод бўлиши бўйича биринчи ўринда, Чили 3 фоиз ажрим билан охирги ўринда турибди. Юртимизда ҳам оилавий ажримлар кўпаяётганини кишини ташвишга солади.

Ота-оналар фарзандини ёш, одоб-ахлоқ жиҳатидан оила қуришга тайёр эканига қаноат ҳосил қилишлари, сўнг никоҳдан ўтказишлари шарт. Умр савдоси бўлган никоҳ масаласи доимо кенг мушоҳада ҳамда кенгаш билан амалга оширилгани маъқул. Зеро, ҳадиси шарифда: “Қизларни турмушга бериш борасида оналари билан маслаҳатлашинглар”, дейилган.

Эрта никоҳ ҳам қатъий қораланади. Қизларнинг жуда ёш турмушга чиқишлари ҳақида ҳанафий мазҳаби фақиҳларидан Ибн Шубурма ва Баттийлар мутлақо салбий фикр билдиришган. Ислом шариатида хотин-қизларни ҳам илм-маърифатли, ҳаётида зарур бўладиган маълумотларга эга бўлишларига ун­довчи ҳадислар кўп. Хусусан, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Илм талаб қилиш барча мусулмон эркак ва аёлга фарз”, дея марҳамат қилганлар.

Балоғат ёши – бу камолот ёши эмас. Бунинг устига ҳозирги давр талаби ҳам бутунлай ўзгача. Ёшлар мажбурий ўрта таълим босқичларини босиб ўтишлари шарт. Зеро, динимиз таълимотига кўра, илм олиш, маърифатли бўлиш, ҳаёт учун зарур кўникмаларни ўрганиш ҳар бир аёлга фарздир. Булардан олдин турмушга чиққан қизнинг ўқишлари сустлашгани, оила юмушларида қийналгани, эпсиз уй бекаси ҳамда бўлажак фарзандларнинг тарбияси ишончсиз қўлларда қолганининг гувоҳи бўлинади. Илмли, касб-ҳунарли аёлгина фарзандини яхши инсон қилиб тарбиялай олади.

Хуллас, никоҳ ва оила қуриш жуда катта масъулият ва ибодатдир. Бежиз Мирзо Кенжабек:

Агар жуфти ҳалол бирла кўнгилхушлик этар бўлсанг,

Фалак шоҳид, малак ҳозир, бу суҳбат ҳам ибодатдир.

Бу Исломдир, бутун умринг ибодат ҳолига келгай,

Ва огоҳлик билан ўтган шу фурсат ҳам ибодатдир, демаган.

Абдуқаҳҳор домла ЮНУСОВ,

Тошкент шаҳар бош имом-хатиби