Ҳадис шарҳи

Абдуллоҳ ибн Аббосдан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам марҳамат қиладилар: “Албатта, сурмаларингизнинг яхшиси исмиддир. Кўзни равшан қилиб, киприкларни ўстиради” (Сунан эгалари ва Имом Аҳмад ривоят қилган).

Абдуллоҳ Ибн Умардан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Ўзингизга исмидни лозим тутинг. Зеро, у кўзни равшан қилади ва киприкларни ўстиради”, деб марҳамат қилдилар. Жобир ибн Абдуллоҳнинг ривоятида “Ухлаш олдидан...”, деган зиёдаси бор (Иккисини Имом Термизий ва Имом Ибн Можа ривоят қилган).

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Ким сурма қўйса, тоқ қўйсин. Ким шундай қилса, яхши қилган бўлади, ким қилмаса, ҳараж йўқ”, дедилар (Имом Абу Довуд ривояти).

Анас ибн Моликдан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам сурмани тоқ қўярдилар” (Имом Баззор ривояти).

Абдуллоҳ ибн Аббосдан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Исмид билан сурма қўйинглар. Албатта, у кўзни равшан қилади ва киприкларни ўстиради”, дедилар.

У айтади: “Набий соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг бир сурмадонлари бўлиб, ундан ҳар кеча буниси (ўнг кўзлари)га учта, буниси (чап кўзлари)га учта сурма қўярдилар”» (Имом Термизий ривояти).

Исмид сурманинг энг яхши наъви бўлиб, ранги қизилликка мойил бир тошдир. Ҳижоз ўлкаларида бўлади. Унинг энг сифатлиси Асбаҳондан келтирилади. Сурма кўзни муҳофаза қилади, кўздаги хираликни аритиб, чиркинларни чиқариб ташлайди, қувватлантиради, кўриш қобилиятини оширади, киприкларни ўстиради. Бу хусусият, айниқса, исмидда кўпроқ бўлиб, кекса ёшдаги кишилар учун фойдалироқдир.

Юқоридаги ҳадислардан Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам шахсий гигенага аъло даражада эътибор қилганларини кўришимиз мумкин. У зот муборак кўзларининг парвариши учун сурмадан фойдаланганлар. Унинг фойдалари ҳақида айтиб, умматларига ҳам тавсия қилганлар.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг сурма қўйишларини диққат билан ўрганадиган бўлсак, у зот сурмани кечаси, ухлашдан олдин қўйганлари ва уни ўнг кўзларига учта, чап кўзларига учта (ёки ўнг кўзларига иккита, чап кўзларига иккита ва яна биттани икки кўзларига ёки ўнг кўзларига учта, чап кўзларига иккита) қилиб тоқ қўйганлари маълум бўлади. Умматларига ҳам уни кечаси қўйишни ва тоқ қилишни буюрганлар.

Сурманинг кечаси қўйилишида фойдалар кўп. Кўзлар юмилган ҳолда сурмадан узоқ вақт – тонггача озиқланади ва сурмадан кўзланган мақсад юзага чиқади. Кундузи эса бундай натижага эришиб бўлмайди.

Ҳанбалийлар, баъзи шофеъийлар ва аҳли ҳадислар Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам феълларининг зоҳирига эътиборан эркаклар учун сурма қўйиш (зарурат бўлиш-бўлмаслигидан қатъи назар) мустаҳаб деган йўлни тутганлар.

Ҳанафийлар эса, модомики, у билан зийнат кўзланмас экан, эркакларнинг ҳам сурма қўйиши жоиз, дейдилар. Ҳанафийларнинг баъзилари ман қилинган ҳолатдан такаббурлик учун зийнатланиш назарда тутилган, жамол ва виқор учун зийнатланиш эмас, деб изоҳлашган.

Имом Моликдан ҳам икки қавл бўлиб, бирида жоиз деган бўлса, иккинчисида аёлларга ўхшаб қолиши эътиборидан макруҳ деган.

Демак, эркаклар учун сурмадан даъво сифатида, кўзнинг парвариши учун фойдаланиш билиттифоқ жоиз. Зийнат учун бўлса, ҳанафийлар ва моликийлар наздида макруҳдир.

Агар собит бўлган ҳадислар тааммул қилиб кўрилса, Набий соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг сурмани зийнат учун эмас, балки кўз ва киприклар парвариши учун қўйганлари аён бўлади. Сурмани кечаси, ухлашдан олдин қўйганлари ҳам бу ишнинг зийнат учун бўлмаганини таъкидлайди.

Қолаверса, уни зийнат учун қўйиш кераклиги борасида фиқҳ жиҳатидан буйруқ собит бўлмаган. Шунинг учун у одатий ишлардан деб эътибор қилинади. У замон, макон ва аҳволларнинг ўзгаришига қараб ҳукми ўзгариб турадиган ташаббуҳ (эркакнинг аёлга ўхшаб қолиши ва аксинча) қоидасига ҳам алоқадордир. Шунга кўра, сурма қўйишнинг ҳукми аслида мубоҳ экани келиб чиқади.

Сурмадан зийнатланиш мақсадида фойдаланиш фақат аёллар учун мустаҳабдир. Чунки улар эрларига чиройли суратда кўринишлари лозим. Аммо эридан бошқаси учун зийнатланиши жоиз эмас.

Эркакларнинг сурмадан зийнат мақсадида фойдаланишлари эса, агар ўша жамиятда бу иш одат тарзига айланган бўлса, у ҳолда зарари йўқ. Қадимда араблар чўлнинг жазирама иссиғида кўзнинг хиралашиб, шикастланмаслиги учун сурмадан фойдаланишган ва уни кундузи ҳам қўйиб юришган. Шу боис уларда эркакларнинг ҳам сурмадан фойдаланишлари оддий ҳол бўлган. Аммо бошқа халқларда, масалан, бизнинг минтақаларда бу ҳолат ўзини аёлларга ўхшатиш қабилидаги хатти-ҳаракат деб баҳоланади.

“Фатавои ҳиндийя”да: “Машойихлар иттифоқига кўра, эркакларнинг исмид (сурмаси)дан фойдаланишларида зарар йўқ. Зийнат учун қора сурма қўйиш билиттифоқ макруҳдир”, дейилган.

Эркакларнинг сурмадан зийнат учун фойдаланишлари суннат эмаслигига Имом Молик раҳимаҳуллоҳ замонларида мадиналиклар ўртасида бу иш жорий бўлмагани ҳам далолат қилади. У зот айтади: “Эркакларнинг кечаси ҳам, кундузи ҳам сурма қўйишларини кариҳ (ёмон) кўраман. Фақат унга эҳтиёжи борларгина бундан мустасно. Зеро, заруратсиз сурма қўйганларни кўрмадим” (“Ал-фажрус сатиъ”).

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳадисларини салафи солиҳларнинг манҳажлари билан тушуниш мана шундай бўлади. Зотан, саҳобалар ва тобеинларнинг суннатларга ва уларни ривоят қилишга ҳарис бўлишларига қарамай, саодат асрининг ўзидаёқ мазкур ишнинг тарк қилиниши эркакларнинг сурма билан зийнатланишлари мустаҳаб эмаслигига далил бўлади.

Эркаклар учун сурма қўйиш тартиби: кечаси ухлашдан олдин қўйиб, эрталаб ювиб ташланади.

Таъкидлаш лозимки, сурма саломат кўзлар учун фойдали бўлади, яъни унинг саломатлигини сақлаб туриш учун хизмат қилади. Касали бор кўзлар учун сурма зарар бўлиши мумкин. Шифокор билан билан маслаҳатлашиш керак.

Манбалар асосида

Азизбек ХОЛНАЗАРОВ

тайёрлади

“...Кишилар бордирки, уларни на тижорат ва на савдо (ишлари) Аллоҳнинг зикридан, намозни баркамол адо этишдан ва закот беришдан чалғита олмас. Улар диллар ва кўзлар изтиробга тушиб қоладиган кун (қиёмат)дан қўрқурлар” (Нур сураси, 37-оят).

Бойлик ва камбағаллик дунё дарсхонасида бўладиган имтиҳонларнинг энг қийини. Айниқса, бойлик эгаси бўлиш қаттиқ синов. Зеро пулни мақсадли ишлата олиш ҳам маънавий юксалган инсоннинг қўлидан келади. Кўп инсонлар бойлигимни ундоқ ишлатдим, бундоқ сарфладим дейишади. Аслида эса бойлик уларнинг асл қимматли нарсаларини – вақтларини, соғликларини “олиб қўяди”.

Бугун моддий бойлик жамиятнинг ҳар бир аъзосига таъсир ўтказмоқда. Аслида шу сабабли ҳам инсон пулнинг, бойликнинг маҳкуми эмас, соҳиби бўлиши лозим. Бу мартабага ҳам ҳар нарсанинг энг чиройли даъвосини топгувчи зот Аллоҳнинг амрига бўйин эгиш орқали эришиш мумкин.

Бунинг энг гўзал намунасини пайғамбарлар, авлиёлар, асҳоби киромлар ҳаётидан топамиз. Улар молу дунёни Аллоҳ розилигини топиш йўлидаги бир восита сифатида кўрардилар. Сулаймон алайҳиссаломдан бойроқ бир инсон дунёга келмаган. Фақат у зот ҳеч бир замон қалбига дунё молига муҳаббатни киргизмади.

Бунинг акси бўлган ҳоллар – қалбни дунё ҳирсининг забт этиши инсоннинг оқибатини йўққа чиқаради.

Мўмин банда дунё билан машғул бўлиши эмас, уни Аллоҳга бандалик қилишда парда қилиши керак. Бу йўлдаги хато эса, бир восита бўлиши лозим бўлган дунёни ҳаётнинг асосий ғояси ҳолига келтириб олишидир.

Динимизда инсоннинг бой бўлишига асло таъқиқи йўқ. Зеро, Исломда иймонининг дунёдаги беш асосидаги ҳаж ва закот арконлари ҳам айнан бой инсонларга тааллуқли. Яна бу барча бандаларга ҳалол йўл билан бойлик орттиришга бир рағбатдир.

Мўминнинг мол-дунёдан зуҳд қилиши, унинг энг гўзал хулқидан дарак. Унга хирс қўймаслиги эса ҳар кишининг  муҳим вазифасидир.

Атира РАҲМОНОВА,

Марҳамат тумани

Бир олим зот бор эди. Ўзи мадрасада талабаларга дарс берар, билимини бошқаларга улашарди. Айни замонда унинг одамлари турли ўлкаларда карвонда мол олиб бориб, тижорат қилишарди. У зотнинг тирикчилиги асли тижорат ортидан эди. Бир куни толиби илмларга маъруза ўқиркан, унинг бир ходими мадрасага кирди ва бундай деди:

– Ҳожам, хабар келди. Карвонингизга қароқчилар ҳужум қилибди, мол-мулкингиз талон-тарож бўлибди...

Олим зот бир муддат сукут сақлагач, юзига табассум югурибди...

Орадан бир неча кун ўтиб, дарс чоғи яна бояги ходим шошганича кириб келибди, хожасига хушхабар етказибди:

– Хожам, аввал келган хабар нотўғри экан, қароқчилар ҳужумига учраган карвон бошқа экан. Сизнинг карвонингиз ҳам омон, молингиз ҳам...

Олим зот бир дақиқалик сукутдан сўнг яна табассум қилибди.

Қувончили онда ҳам, қайғули дамда ҳам устозларининг ўзини бир хил тутиши, табассум қилиб қўйиши талабаларнинг диққатини тортибди. Шунда олим зотга савол беришибди:

– Устоз, маъзур тутинг... бироқ ҳолингиз ҳикматини билмоқчимиз. Аввал сизга қайғули хабар келтирдирлар. Мол-мулкингиздан ажралганингизни айтишди. Сиз кулиб қўйдингиз. Энди эса шодлансангиз арзийдиган муждани айтишди. Бироқ сиз яна аввалгидек ним табассум қиляпсиз. Бунинг ҳикматини бизларга англатсангиз?

Шунда олим зот бундай жавоб қайтарди:

– Карвонингиз ҳужумга учради, мол-мулкинингих талон-тарож қилинди, деган хабарни олганимда, қалбимнинг овозига қулоқ тутдим. Келиб кетадиган дунё молини деб, хафа бўляпманми, деб сўрадим ўзимдан. Ахир дунёнинг моли дунёда қолади. Қарасам, қалбимда зарра қадар хафагарчилик йўқ. Ҳурсанд бўлиб, шукр қилдим, мамнун бўлдим.

Кейин қароқчилар ҳужумига урчаган карвон меники эмаслиги, молим омон эканлиги хабарини олганимда яна қалбимга боқдим. Шунда қабрда менга ҳамроҳлик қила олмайдиган мол дунёга эгалигим учун мамнунманми, дея ўзимни тафтиш қилдим. Қалбимда қувон ва севинч йўқлигини кўриб, шукр қилдим, яна жилмайдим.

Жалолиддин Румий хазратлари жуда чиройли гап айтганлар: Дунё ҳаёти худди тушга ўхшайди. Дунёда бойликка эришиш, тушда хазина топишдек гап... Дунё молини дея инсонлар ўзларини ҳар чўққа урадилар. Аммо дуёнинг моли улардан кейин ҳам дунёда қолади...”

Нигора МИРЗАЕВА тайёрлади.