Куфа фиқҳ мактабига Абу Ҳанифа (раҳматуллоҳи алайҳ) асос солган бўлсалар, унинг тараққий этишида шогирдлари Имом Муҳаммад ибн Ҳасан Шайбонийнинг (раҳматуллоҳи алайҳ) ҳиссаси катта. Олимнинг тўлиқ исми Абу Абдуллоҳ Муҳаммад ибн Ҳасан бўлиб, “Шайбоний” унга берилган нисбадир. Отаси асли Дамашқ яқинидаги Ғута қишлоғидан бўлган. Имом Муҳаммад Ироқдаги Восит қишлоғида 749 (123 ҳ.) йили туғилиб, Куфа ва Боғдод шаҳарларида вояга етган. Ўн саккиз ёшгача устози Абу Ҳанифа (раҳматуллоҳи алайҳ) ҳузурларида таълим олган.

Абдулкарим Зайдон Шайбоний: “Абу Ҳанифа фиқҳ йўналишида асар битмади, унинг сўзлари бизгача Абу Юсуф ва Муҳаммад ибн Ҳасанлар (раҳимаҳумаллоҳ) орқали етиб келди”, деб ёзади. Ҳақиқатда, Абу Ҳанифа (раҳимаҳуллоҳ) мактабининг услуби ижтиҳод руҳини тарбиялайдиган, ўқувчиларда эркин фикрни шакллантирадиган ҳалқа бўлган.
Шунингдек, бўлғуси олимга Мисвор ибн Кидом, Молик ибн Миғвол, Умар ибн Зар Ҳамадоний, Суфён Саврий, Абдураҳмон Авзоъий (раҳматуллоҳи алайҳим) устозлик қилишган. Мадинада Имом Моликдан (раҳимаҳуллоҳ) уч йил таҳсил олиб, сўнгра Боғдодга қайтиб, фаолиятини давом эттирган. Имом Шофиъий (раҳимаҳуллоҳ) билан кўп масалаларда мунозара қилишган. У зот Имом Муҳаммадни устозим деб ҳурмат билан тилга олган.
Имом Муҳаммаднинг барча китоблари бизгача етиб келган. Дасуқий айтишича, у фиқҳни илмий услубда китоб шаклига келтирган биринчи олим эди. Олимлар Имом Муҳаммад асарларини икки гуруҳга бўлишади: биринчи гуруҳга “Мабсут”, “Зиёдот”, “Жомеи кабир”, “Жомеи сағир”, “Сияри кабир”, “Сияри сағир” китоблари киритилиб, уларнинг ҳаммаси “Зоҳир ривоя” деб номланган. Китобларнинг бундай аталиши уларда келтирилган далилларни ишончли кишилар ривоят қилишгани туфайлидир. Иккинчи турга “Кайниёт”, “Ҳоруниёт”, “Журжониёт”, “Руқиёт” ва “Китоби зиёдот”лар киради. Улар «Ғайри “Зоҳир ривоя” китоблари» деб номланган.

Мазкур асарлар йиллар давомида мазҳаб фақиҳлари учун ишончли манба бўлиб келган. Имом Абу Фазл ибн Муҳаммад Марвазий “Зоҳир ривоя” китобларига “Куфий” деб ном берганлар.
Олимлардан Абу Сулаймон Жузжоний, Абу Ҳафс Бухорий, Мусо ибн Носир Розий, Муҳаммад ибн Симоъ, Муалло ибн Мансур, Иброҳим ибн Рустам, Ҳишом ибн Убайдуллоҳ, Исо ибн Ибон, Муҳаммад ибн Муқотил, Шаддод ибн Ҳукайм ва бошқалар Имом Муҳаммаднинг шогирдларидир. У зот илмга рағбати кучли бўлганидан баъзан уй аҳлига ҳам: “Мендан кундалик эҳтиёжингизни сўраб, фикримни чалғитманглар, ҳожатингиз бўлса, вакилим орқали ҳал қилинглар”, дер экан. Имом Шофиъий (раҳматуллоҳи алайҳ): “Ихтилофли масалаларда Муҳаммад ибн Ҳасандан бошқа қониқтириб жавоб берадиганини учратмадим, ҳалол ва ҳаром, носих ва мансух масалаларида ундан билимдонроғини кўрмадим”, деб ёзади.

Суфиев Жаъфархон

Тўрақўрғон тумани

"Исхоқхон тўра" жоме масжиди

имом ноиби

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Матбуот хизмати

Латвияда рус тилида нашр этиладиган «Freecity» журналида «Туризм Ўзбекистон иқтисодиётининг ҳаракатлантирувчи кучларидан бирига айланмоқда» сарлавҳали мақола босилиб чиқди, деб хабар бермоқда «Дунё» АА мухбири.
Унда Ўзбекистон ўз иқтисодиётида туризмга алоҳида ўрин ажратаётгани қайд этилган. «Сайёҳлик бу йил пандемиядан тикланмоқда, дейилади мақолада. – 2022 йил сентябрь ойига келиб Ўзбекистонга келган хорижлик сайёҳлар сони 2021 йилга нисбатан уч баравар кўпайди. Йил бошидан буён сайёҳлик экспорти ҳажми 926 миллион долларни ташкил этди. Хорижий сайёҳларнинг қолиш муддати ўртача 4-5 кунга, харажатлари эса 305 долларгача ошди. Маҳаллий сайёҳлар сони ҳам ўтган йилга нисбатан 3,5 баробарга ортиб, 7,5 миллион кишига етди».
Мақолада Ўзбекистон Президенти ташаббуси билан Самарқандда «Буюк ипак йўли» халқаро сайёҳлик маркази ташкил этилгани маълум қилинган. Ушбу кўп функцияли марказ 8 та замонавий меҳмонхона, конгресс-холл, «Боқий шаҳар» мажмуаси, амфитеатр ва бошқа кўплаб иншоотларни ўз ичига олади.
Материалда кайд этилганидек, Ўзбекистон туризмининг яна бир истиқболли йўналиши бу зиёрат туризмидир. Ўзбекистонда 1,2 мингдан ортиқ зиёратгоҳ бор. Агар бу имкониятдан тўлиқ фойдаланилса йилига камида 1 миллион сайёҳни жалб қилиш мумкин.
«Умуман олганда, келгуси йили 7 миллион хорижий ва 12 миллион маҳаллий сайёҳни жалб қилиш, сайёҳлик хизматлари экспортини 2 миллиард долларга етказиш учун барча имкониятлар мавжуд», деб ёзади «Freecity».

Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот маркази

2023 йил 4 январь куни Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси, муфтий Нуриддин домла ҳазратлари раислигида Тошкент шаҳрида фаолият юритаётган имом-хатибларнинг йиғилиши бўлиб ўтди.

Танқидий руҳда ўтган йиғилишда йўл қўйилган хатолар, фуқаролар мурожаатини тинглашдаги камчиликлар, аҳоли билан ишлашдаги муаммолар ва мўмин-мусулмонлар эҳтиёжларини таъминлашдаги оқсоқликлар таҳлил қилинди.

Шунингдек, пойтахтдаги бир нечта туман бош имом-хатиби ва марказий масжид имом-хатиби вазифалари вакант бўлиб тургани оқибатида келиб тушаётган шикоятларга ҳам мажлисда урғу қаратилди.

Йиғилишда ташкилий масала кўрилди. Унга кўра, Раҳматуллоҳ домла Сайфуддинов ўз аризасига биноан Тошкент шаҳар бош имом-хатиби вазифасидан озод этилиб, “Абу Сахий” жоме масжиди имом-хатиби Абдуқаҳҳор домла Юнусов шаҳар бош имом-хатиби вазифасини бажарувчиси этиб тайинланди.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Матбуот хизмати

Мусулмонлар орасида турли ихтилофларни қўзғаётган бемазҳабларнинг фаолиятлари ҳам ўзига хос. Одатда, ихтилофни қўзиган шахс одамларга кўринмайди. Балки ўз одамини юбориб, «фалончига мана бу саволни бер, у ундай деса, сен бундай дегин» қабилида гап ўргатади. Ҳалиги одам унинг айтганини қилиб, мусулмонлар ичида ихтилоф қўзғайди. Бу ҳолат бир эмас, бир неча кишидан, бир неча марта такрорлангандан кейин, ихтилоф тарқалиб, ўз кучини кўрсата бошлайди. Баъзи одамлар, биз нотўғри иш қилаётган эканмиз деб, ихтилофчига ергашади. Бошқалари шубҳага тушади. Учинчиси: «Шу пайтгача қилган ибодатимиз нима бўлди?» дейди ва ҳоказо. Охири, одамлар орасида катта нохушлик содир бўлади.

Бу пайтда ихтилофчиларнинг «мулла»си ўзининг югурдакларига яна бошқа бир ихтилофни ўргатиб, уларни кишилар ичига юборишга тайёрлаётган бўлади. Югурдаклар эса, ўзларига айтилган, ихтилоф қўзғаш учун тўқилган сафсатани тўтиқушдек такрорлашга ошиқаётган бўладилар. Аммо аста-секин уларнинг сирлари фош бўлиб, башаралари кўпчилик ичида намоён бўлмоқда.

Муҳтарам имом домлаларимиздан бирлари масжидда намозхонларга бир масалани баён қилибди. У кишининг олдига бир одам келиб: «Сиз хато қилдингиз, аслида бундай бўлади», дебди. Домла: «Бу гапни қаердан олдингиз?» деса, «китобда бор», дебди. Имом домла: «Ўша китобни олиб келинг, ўқиб кўрайлик», дебди. Ҳалиги одам китобни олиб келиб, мазкур масала ёзилган жойини қўли билан кўрсатибди. Домла ўқиб кўрсалар, «Бу масалада мана бу гапни айтганлар ҳам бор», деб ихтилофчининг гапи ёзилган ва давомида: «Аммо бу гапнинг тўғриси бундай», деб домланинг гапи ёзилган экан. Домла: «Мана, мен айтган гап тўғри экан-ку», деб кўрсатсалар, ихтилофчи: «Мен ўқишни билмайман», дер эмиш. Араб тилини билмайдиган одам ўша тилдаги китобни кўтариб олиб, олим одам билан тортишгани келибди!

Кейинчалик, маълум бўлишича, ихтилофчиларнинг «мулла»ларига ҳам кўрсатмалар чет элдаги хўжайинларидан келар экан. Бошқача қилиб айтадиган бўлсак, дунё мусулмонлари орасида ихтилоф қўзғаш ишлари халқаро марказдан бошқариб борилмоқда. Эндиликда ихтилофчи бемазҳабларнинг «мулла»ларига марказдан факс, электрон почтада ёки интернет орқали кўрсатмалар келмоқда. Улар мазкур кўрсатмаларни таржима қилиб, югурдакларни кўтариб олиб, мўмин-мусулмонлар ичида ихтилоф уруғини сочмоқдалар. Ушбу сатрларда зикр қилинаётган ихтилофлар нафақат Ўзбекистон, Ўрта Осиё ёки МДҲ давлатларида, балки бутун дунёда мусулмонларнинг бошини қотирмоқда. Биз «ихтилофчилар» ва «Бемазҳаблар» деб атаётган мухолифларимиз кимлар?

© Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф роҳимаҳуллоҳ. “Ихтилофлар сабаблар ечимлар" китобидан