Имом Бухорий номидаги Тошкент ислом институти талабалар ўртасида хатоба фанидан “Энг намунали хутба” бўйича мусобақа бўлиб ўтди.

Тадбирни Диний фанлар кафедраси мудири С.Примов очиб бериб, иштирокчиларга омад ва муваффақият тилади ҳамда талабалар хатоба илмларини пухта ўзлаштириши нақадар муҳим эканини таъкидлади.

Хатиб ваъз услубларини янада мукаммалроқ қилиб замон билан тенгма-тенг одимлаши лозим. Хатиб маълумотни халққа етказиши ваъзнинг битта мавзуси бўлиши билан бирга, ваъз ушбу мавзуга хизмат қилиши керак. Жума хутбаси тезисида эшитувчиларнинг ижтимоий ҳолати ва аҳволини эътиборга олиб, битта мавзуни танлаш, мавзуга доир ҳадис ва фақиҳларнинг сўзлари, шеърлардан, ривоятлардан далиллар келтириши зарур.

Хатоба – исломда, асосан яхшилик ва эзгуликка чақирувчидир. Исломдаги илк воизлардан бири Ҳасан Басрий раҳматуллоҳ алайҳ бўлган. Тажовузкорликка чақириб, ёмонликни ташвиқот қилиш ваъз ҳисобланмайди.

Демак, “Хатоба” фанининг мақсади инсонларга дунё ва охират саодатларига етишиш йўлларига далолат қилишликдир.

Шу ўринда эслатиб ўтиш керакки, хатиблик дейилганда фақат маълум бир кишилар, масжид имом-хатиблари тушунилмаслиги керак. Балки ҳар бир мўмин мусулмон зиммасида ўз атрофидагиларга, ёр-дўст, маҳалла кўйга эътиборли бўлишидир. Лоақал, ўз оиласига бўлса-да панд-насиҳатда бўлиши керак.

Мусобақа юртимизда урф бўлган ва таниқли имомларимиз ўқийдиган хутбалар асосида бўлиб ўтди. Иштирокчилар ўзлари ёдлаган хутбаларни устозлар эътиборига ҳавола этдилар.

Мусобақада барча курс талабаларидан 18 нафар иштирокчи қатнашиб, улар ийд, жума ва никоҳ хутбаларини ўқидилар.

Талабаларнинг чиқишларини қуйидаги ҳакамлар ҳайъати баҳолаб борди:

Диний фанлар кафедраси ўқитувчиси С.Рустамов – ҳакамлар ҳайъати раиси;

Диний фанлар кафедраси ўқитувчиси Ф.Жўраев – ҳайъат аъзоси;

Таҳфизул-Қуръон кафедраси ўқитувчиси Ж.Неъматов – ҳайъат аъзоси.

Мусобақа натижаларига кўра:

2-курс талабаси Сайдалиев Муҳаммад Ҳожи Мирзо 96 балл билан биринчи ўринни,

4-курс талабаси Муҳибуллаев Саидмуҳаммад 94 балл билан иккинчи ўринни,

2-курс талабаси Нуриддинов Йўлдош 93 балл билан учинчи ўринни эгаллади.

Мусобақа сўнгида институт ректори У.Ғафуров ташкил этилган мусобақа борасидаги ўзининг фикрларини билдириб, келгусида ташкил қилинажак мусобақалар бундан-да кўтаринки кайфиятда ўтишини тилаб қолди.

Барча иштирокчилар институт раҳбариятининг эсдалик совғалар билан, ғолиблар эса мукофот билан тақдирландилар.

Хулоса ўрнида шуни айтиш лозимки, ҳар бир имом тўғри ва чиройли хутба ўқиши билан зиммасидаги вазифаларни адо этар экан дунёси ҳам, охирати ҳам обод бўлади. Мазкур сифатга эга бўлган инсонлардан ташкил топган жамият обод бўлиб боради.

 

Ф.ҲАМИДОВ,

Диний фанлар кафедраси ўқитувчиси

Ўзига хос хулқлар ва ҳиссиётлар билан зийнатланиб яратилган инсон зоти ҳаёти давомида турли ҳолатларга дуч келади. Инсон табиатида  ҳалимлик, босиқлик, камтарлик, сабрлилик, ҳаё, андиша каби  яхши хулқлар қаторида ғазаб, аразлашиш, гина-кудрат каби иллатлар ҳам мавжуд.

Бу иллатлар кўпинча инсонни ноқулай аҳволга солиб қўяди. Хусусан, аразлашиш – инсон ҳаётида кўп учрайдиган иллатлардан. Баъзан шайтоннинг гапига кириб, баъзан нафсимизга эргашиб ёки бошқа сабабларга кўра яқин инсонлар билан низолашиб қоламиз...

Хўш, инсон бу иллатларга қарши курашиш учун қаердан маънавий озиқ олиши ва қандай намуна асосида ўз хулқини шакллантириши мумкин? Шубҳасиз, бу масалада муқаддас динимиз кўрсатмаларига мурожаат қиламиз.

Ҳишом ибн Омир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам:  “Мусулмон мусулмон билан уч кундан ортиқ гаплашмай юриши ҳалол эмас. Шу иккаласи аразлашган ҳолатларида ҳақ йўлдан четлашган бўлади. Улардан қайси бири аввал яхшилик, меҳр-шафқат қилиш томонига ўтса, гуноҳига каффорат бўлади. Улар шундай гаплашмай юрган ҳолича дунёдан ўтсалар, иккаласи ҳам жаннатга абадий кирмайди. Агар улардан қайси бири салом берса, иккинчиси жавоб қайтармаса, салом берганига фаришта ва жавоб қайтармаганига эса, шайтон жавоб қайтаради", деганлар.

Абу Дардо розияллоҳу анҳу: "Сизларга садақа ва рўзадан ҳам хайрлироқ бир нарсани айтайми? Бир-бирига адовати қаттиқ бўлган ёки аразлашган икки кишини яраштирмоқдир", дедилар. (Ал-адаб ал-муфрад)

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Душанба ва пайшанба кунлари жаннат эшиклари очилади. Аллоҳга ширк келтирмаган ҳар бир банда мағфират қилинади. Илло, биродари билан адовати бўлган кишиникидан бошқа. Шунда: “Бу иккови ярашгунча кутиб туринглар. Бу иккови ярашгунча кутиб туринглар” деб айтилади”, дедилар (Муслим ривояти).

Юқоридаги ҳадислардан маълум бўладики, мусулмон киши уч кундан ортиқ гаплашмай юриши мумкин эмас. Аразлашиб, бир-бирини хафа қилиб юрган кишини Аллоҳ таоло яхши кўрмас экан. Ҳар биримиз бу ҳадислардаги насиҳатларни сидқидилдан қабул қилиб, пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва салламга муносиб уммат бўлайлик.

Қўни-қўшнилар, қариндош-уруғлар орасида аразлашган кишилар бўлса, уларни яхшиликка буюриб, яраштириб қўяйлик, бирор дўстимиз билан орамизда араз ёки гина бўлса биринчи бўлиб салом бериб, чиройли муомала қилиб, ўзимизнинг юксак маънавиятли, маданиятли мусулмон эканимизни исбот қилайлик!

Холмурод РАҲИМОВ,

Хожа   Бухорий    ўрта   махсус ислом билим юрти тарбиячиси

Абу Абдуллоҳ Салмон ал-Форсий (? - 658) – саҳоба; Расулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи васалламнинг асҳобларидан. Асли исфаҳонлик. Ёшлигидан фитратида Ҳаққа интилиш бўлгани туфайли ҳақ динни қидириб сафарга чиққан. Мажусий динидаги отасидан қочган. Дастлаб насроний динига кирган, Пайғамбар алайҳиссаломнинг хабарини эшитганидан сўнг у зотнинг ҳузурларига келиб ислом динини қабул қилган. Ироқ ҳокими бўлган кезларда ҳам бўйра тўқиб сотиб, ўз меҳнати эвазига тирикчилик ўтказган; маошини муҳтожларга садақа этган. Расули Акрам (сав)дан кўплаб ҳадислар ривоят қилган.

Салмон ФОРСИЙ

Қўлга киритган ҳурлигим татимаётган, шу қадар фараҳбахш туйғудан сармаст бўла олмаётган эдим. Чунки ҳали мен каби мингларча мазлумлар энг оғир шароитларда ҳаёт кечириб, золимларнинг зулми остида эзилаётган эди. Бу ҳолни фиръавинлар зулмига учраган Мусонинг асҳобига менгзаш мумкин эди.  

Эй азиз! Ичимдаги бу зимистон дунё қачон ёришади? Инсонлар фақат қора танли бўлгани учун, фақир ҳолда туғилгани учун саройларда қул сифатида сотилаётир? Мен Салмон ҳеч қачон бундай адолатсиз дунёда ўзимни озод инсондек ҳис эта олмайман. Келиб чиқишим ва танимнинг ранги уларники каби бўлмаса ҳам ҳар доим мазлумларга ўзимни яқин ҳис этаман. Зеро, мен ўзимни аслзода билан ёнма-ён келганимда душман,  йўқсил билан дучма-дуч келганда бир дўст каби ҳис этаман. Шу боис ўзимни танитганимда ҳуррият оташи бир куни баданимни куйдиришини сўзлар, ўзимни ҳақиқат истаган бир қул ўлароқ таъриф этар эдим. Бу ҳисларим мени янги бир изланишга етаклади.  Негаки, бунчалар чиркин дунёда юз бераётган ноҳақликларга асло томошабин бўлиб тура олмас эдим.

Менга ўхшаган қуллар ҳар куни ҳисобсиз, савол-сўроқсиз, сабабсиз, улкан ибодатхоналар, обидаларда, саройлар қурилишида оғир тошлари остида эзилиб, қонлар ичида жон бермоқда. Қоринни туйдириш илинжида қиролларнинг, императорларнинг хизматига кирмоқ ва уларга итоат этмоқ қандай бўлади-да, инонганим элчининг, сиғинганим тангрининг менинг тақдиримга бахш этгани бир ҳақиқат қандай? Йўқ! Бу кўргуликларим ва барча биродарларим торган азоблар (Тангрилар) бизга бахш этган тақдир бўлиши мумкин эмас. Булар тўйиш нималигини билмайдиган бойларнинг чегарасиз истакларини таъмин этмоқ учун ўйлаб топган уйдирмаларидир. Ҳеч бир тангри ўзи яратган ва тақдирини белгилаган бандасини бу қадар шафқатсиз ҳаёт ичида синамайди. Ёки мен ишонган тангри ўз оташи билан фақат бойларни азиз биладими? Мабодо, олови ўчиб қолса, ўзига бир фойда келтира оладими? Буни ўзи ҳам билмайди! Ахир мен дунёга ҳурлигимни йўқотиб, қуллик кишанлари остида, оғир тошлар яра-чақа қилиб юборган мажруҳ бир танани кўтариб юрмоқ учун келмадим-ку!

Чўллардан ошдим, саройлардан қутулдим, қуллик, ҳорғинлик, азият, шувиллаган қамчилар зарби, оёққа урилган занжирлар, ваҳшиёна бақиришлар, кўз ёшлари, бераҳмлик... булар менинг озодлигимга дахл қила олмайди. Эркинлигим узоқ диёрларда, отини ўзим ҳам билмайдиган бир маконда. Қайда бўлсам ҳам худди туғилган вақтимдаги каби ҳурлигимни яна топаман. Ичимдаги озодлик учқунлари ёлқинланиб, катта бир вулқон ҳолига келмоғи учун бир оташ истадим. Довуллари қайнаган бу озодлик орзуси танамда кундан кунга ёлқинланиб бораётган эди. Кўзларимни очганим заҳоти узун бир йўл кўрар эдим. Валлоҳи, тоғли, дарали, бепоён ва узундан узун йўл. Бу йўлни очмоққа зўр эҳтиёжим бор эди. Аммо дардларимни, изтиробларимни, хаёлларимни баҳам кўрадиган асомдан бошқа кимсам йўқ эди.

Келдим ва уни топдим гўёки. Бу диёрлар менга етиша олмаган озодлигимни кўрсатгандек бўлди. Бир донишманд танишимдан (поп)  илм, ҳикоя, кичик тадқиқотлар, тарихни, ўқиш-ёзишни ўргандим. У: “Озодлик қўлдан кетиб, яна қул бўлиб қолишинг мумкин, бироқ билимни ҳеч ким сендан тортиб ола олмайди”, дерди. У икки тангрига сиғинмас, “Ё пулга ё Аллоҳга сиғинасан”, деган Исо алайҳиссаломнинг изидан борар эди. Унга ва Исога инондим ва итоат этдим. Ҳар бир инсоннинг тангриси бўлган буюк Мавлога қуллик идроким ила боғландим. Бу боғланиш менга йўқотган ҳурлигимни қабул этмаганим ибодатхоналардан, аслзодалардан тортиб олиб берган эди. Мен кимсасиз бир мусофир эдим ёки бир қул, аммо унинг дини буларнинг ҳеч бирини сабаб қилиб мени қуйида кўрсатмади.

Қўлга киритган ҳурлигим татимаётган, шу қадар фараҳбахш туйғудан сармаст бўла олмаётган эдим. Чунки ҳали мен каби мингларча мазлумлар энг оғир шароитларда ҳаёт кечириб, золимларнинг зулми остида эзилаётган эди. Бу ҳолни фиръавинлар зулмига учраган Мусонинг асҳобига менгзаш мумкин эди. Аммо мазлумлар ҳаққини ҳимоя қилиш учун ҳеч бир инсон ҳаракат қилмаётган эди. Аксинча, мен янги мансуб бўлган дин одамлари ўз динларига оид бўлмаганлар (атроф ўлкалар) билан ғавғога киришган эди. Муттасил фатҳ ҳаракатлари ва урушлар давом этарди. Инсонлар янада ваҳшийлашган ва Исонинг насиҳатларини унутар ҳолга келган эди.  

Ҳар ишга қодир бўлган тангрининг бизларга бахш этган тақдири фақат аччиқ азоблардан иборат бўлмоқда эди. Менга ҳуррият йўлини кўрсатган руҳоний ҳаётдан кўз юмган ва кучли изтироб ила мени ёлғиз ташлаб кетган эди. Унинг ўлими озодлигимнинг ниҳояси бўлди. Ожиз таним яна қул ўлароқ хизмат қилишга маҳкум этилди.

Руҳонийнинг ўлимидан сўнг бир мусофирнинг эмин-эркин юриши  аслзодаларнинг кўзига миллий қадриятларга ва насронийликка зид ҳаракат ўлароқ қабул этилди. Такрор қул бўлишим, оғир тошларни ташишим, қамчилар зарбини тортишим, азиятлар остида қолишим аён бўлиб қолди. Руҳимдаги ҳуррият оташидан унган новдаларни золимлар бурда-бурда қилди. Ҳамма нарсадан умидимни уздим. Чўл энди менга Эрондан Кисронинг қочганим каби узун кўринмас, бу ерларда бир вақтлардаги умидларимни ҳам кўрмас эдим. 

Муҳташам саройлар, ибодатхоналар, ҳавога бўй чўзган обидалар яна менинг устимдан, тўккан терларим ҳисобидан юксалаётган эди. Аммо поп менга ўргатган ўқиш ва ёзиш менга бирмунча енгиллик туғдирар эди. Поп менга: “Бу ҳудудларда араб бир пайғамбар келади, унинг динига кир ва унинг дининг ворисларидан бўл”, деган эди. Исми Мустафо эмиш.  У – Аллоҳ тарафидан ер юзига туширилган бир нур, ҳақиқатни билдирадиган, ботилни тақиқлайдиган, одобсизликка бўйин эгмасликни ўргатадиган йўлбошчидир. Ким бу пайғамбар? Нима учун поп менга ўзи ишонган Исони ва Тангрини қўйиб, бошқаси кўрсатган бир динга киришимни истаётир?..

Сўрадим, изладим ва тингладим. У Маккадаги Ҳошим ўғиллари қабиласига мансуб Муҳаммад ибн Абдуллоҳ эмиш. У ҳали туғилмасиданоқ отасидан айрилган экан ва кичик ёшида онасининг ҳам ҳасартида қолибди. Шу кунларда Мадинага кўчиш учун тайёргарлик кўраётгани ҳақида эшитдим. Ҳар ким унинг ёлғондан қочиб ҳақиқатга, ботилдан қочиб ваҳдатга, зулмга тўсиқ бўлиб адолатни таъмин этмоққа жаҳд этган бир инсон эканини сўзлаётган эди. Бу ердаги қуллигимдан қочиб зудлик билан Муҳаммадни топмоқни истар эдим. Мўътабар элчининг бу йўлида унга йўлдошлик қилиб зулм сари кетган ҳар бир йўлга ғов бўлмоқни орзу этдим.

Қочдим ва Маккага келдим. Бу ерда ҳар киши у ҳақида сўзларди; бири унинг ҳеч қўрқмасдан бойлар ва мулк соҳибларини Аллоҳ йўлида таҳдид этганини, яна бири унинг оддий бир чўпон бўлганини ва оч кўринмаслик учун қорнига тош боғлаб юришини гапирар эди. Қулоқларимга ишонмадим. Ахир Мусо ҳам, Иброҳим ҳам чўпонлар орасидан танланган бир огоҳлантирувчи, ваҳдатни кўрсатувчи элчи эди. Каъбада доимий йиғилишларнинг бўлиб ўтаётгани, унинг ваъзларининг фақир ва мискинларни кучли исённинг эшигига келтириб қўйганини кўрсатар эди, Маккада унинг йўлларига минг турли тўсиқлар қўйилган бўлса-да, бу ерда жуда катта ўзгаришлар бўлиши сезилиб қолган эди. Мушриклар уни ёлғончи, сохтакор, оталарининг омонат қолдириб кетган муқаддас диннинг ашаддий душмани деб ҳисобламоқда эди. У эса тўхтамасдан ваъз этар, инсонларга йиллар давомида йўқотган ҳақиқатларини баён этмоқда эди.

Кеча танҳо эди. Зим-зиё қоронғуликда фақат чўл ҳашаротлари чиқарган овоздан бошқа ҳеч нарса йўқ эди. Каъбада мушриклар яна тўпланиб олиб у Расулни ғийбат қилаётган эди. Баҳслашув турли фикрлар билан кучайиб бораётган чоқда У пайдо бўлди ва мен уни илк даъфа кўрдим. Гапларини бошлаганда яна бир марта қулоқларимга ишонмадим. “Инсонларни эзмоқ учун қўлланаётган бу тангриларингиз нега сиздан бошқа қулларига ёрдамини қизғанмоқда. Бу тангрилар нега гуноҳсиз бўлган гўдакларнинг ўлимларини истамоқда. Муқаддас ҳисоблаганингиз ойларда йиғилган молларни тангрингиз учун харжлайсизми, йўқса, ўз манфаатларингиз учунми? Ўзи бу бутлар сиздан мулк истайдиган қадар ожизми? Ўзингиз йўниб ясаган бу ҳайкалчалардан нималарни умид қилмоқдасиз? Молу мулк Аллоҳ йўлида сарфлангунга қадар инсоннинг ичини ёқадиган бир қур олов бўлиб тураверади!” Кўзларимга ишона олмаётган эдим. Сўзларига ҳайрат этишними, хитобатини, гўзаллигиними?.. нима қилишни билмай анграйиб қолган эдим. У қўрқмасдан ёлғиз ҳолида ўзининг жонига қасд қилиш режасини тузаётган золимлар тўдасига кириб уларга тўғри йўлни кўрсатаётган эди.  

Пайғамбар бу сўзларни айтганидан сўнг мушриклар устига юраверди. Оломон уни аёвсизларча ура бошлади. У эса адл туриб сўзларини ҳеч эътироз билдира олмайдиган тарзда давом эттирар эди. Югуриб бориб ғавғога қўшилиб кетдим, Зулмга қарши менинг илк мужодалам ана шу эди. Мушриклар менинг ўртага кирганимни кўрганидан сўнг бизни Каъбадан суриб чиқарди. Ушбу буюк танишув ўша кеча бошланди. Йиллар давомида излаганим ҳақиқат, эркинлик, ҳуррият оташи илк марта тўғри узанга тушди. Унинг юзи қонаган эди, гўзаллигининг тимсоли бўлган кўзларини юзимга тикди:

– Ассалому алайкум!

– Ваалайкум ассалом, ё Расулуллоҳ! 

Ҳар иш шундай бошланди ва ҳар иш шундай ниҳоясига етди. 

Робия ЖЎРАҚУЛОВА тайёрлади.

Пайғамбар саллоллоҳу алайҳи васаллам бир ҳадиси шарифда: “Аллоҳнинг бир тоифа фаришталари борки, улар кўчаларни кезиб зикр этаётганларни излайди.  Аллоҳни зикр этаётган жамоатни учратганда бир-бирларига:

“Бу ёққа келинглар, излаганларимиз бу ерда экан”, дея овоз берадилар ва зокирларни кўкка қадар қанотлари остига олади. Кўк юзига чиққанларида Аллоҳ таоло – ҳар нарсани билгани ҳолда – улардан:

– Қулларим нима деяпти? – деб сўрайди.

Фаришталар:

– Сени тасбиҳ ва такбир этаётир. Сенга ҳамд айтиб, таъзим бажо этмоқда, – дейди.

Аллоҳ таоло:

– Улар мени кўрдиларми? – деб сўрайди.

Фаришталар:

– Йўқ, Сени кўрмадилар, – дея жавоб беради.

Аллоҳ таоло:

– Мени кўрганларида нима қилган бўлар эди? – деб сўрайди.

Фаришталар:

– Агар Сени кўрганларида янада кўп ибодат этар, янада кўп таъзим этар ва янада кўп тасбиҳ этардилар, – дейди.

Буюк Роббимиз улардан:

– Қулларим нима истаётир? – деб сўрайди.

Фаришталар:

– Сендан жаннат истаётир? – деб жавоб беради.

Аллоҳ таоло:

– Улар жаннатни кўрдиларми? – деб сўрайди.

Фаришталар:

– Йўқ, улар жаннатни кўрмадилар, – деб жавоб беради. 

Аллоҳ таоло:

– Агар жаннатни кўрсалар нима қилган бўлар эди? – деб сўрайди.

Фаришталар:

– Агар у ерни кўрсалар жаннатга бўлган иштиёқи янада кучаяр, у ерни истаб ҳеч тоқати қолмас, ибодатларини янада кучайтирар эди, – дейди.

Аллоҳ таоло:

– Нимадан қўрқиб менга сиғинаётирлар? – деди.

Фаришталар:

– Жаҳаннамдан Сенга сиғинаётир, – дея жавоб беради.

Аллоҳ таоло:

– Улар жаҳаннамни кўрдиларми? – деб сўрайди.

Фаришталар:

– Йўқ, кўрмадилар, – деб жавоб беради.

Аллоҳ фаришталардан:

– Улар жаҳаннамни кўрганларида нима қилган бўлар эди? – деб сўрайди.

Фаришталар:

– Агар жаҳаннамни кўрганларида янада қаттиқ қўрқиб, ундан Сенга шиддатла қочар эди, – дея жавоб беради.

Бу жавобни эшитган Аллоҳ таоло:

– Шоҳид бўлингки, уларни афу этдим, – дейди.

Шунда фаришталардан бири:

– Уларнинг орасида бир киши борки, у аслида улардан эмас, бир ғаразли нияти учун уларнинг орасига суқилиб олган, – дейди.

Аллоҳ таоло у фариштага:

– Улар шундай бир жамоатки, уларнинг дўстлари ўзларига хиёнат этмас, – дейди” (Бухорий, Муслим ривояти).

“Мерос” илми деб ҳар бир вориснинг тарикадан оладиган мерос улушини белгилаб берувчи ҳисоб-китоб ва фиқҳий масалалардан иборат қоидалар тўпламига айтилади. Мерос илми “Фароиз илми” деб ҳам аталади. Аллоҳ таоло мерос ҳукмларини баён қилиб: “Бу тақсим Аллоҳ таолодан фарз килингандир”, деб марҳамат қилгани сабабли бу илм фароиз илми деб номланади. فريضة сўзининг кўплиги فرائض бўлиб, луғатда бир нечта маъноларда ишлатилади. Шаръий истилоҳда эса, мерос оладиган ва олмайдиган кишилар, шунингдек, мерос олувчиларнинг мерос миқдорини билдирувчи илмни фароиз деб аталади.

Мерос илми Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам даврларида алоҳида илм бўлмасдан, асосан, тафсир, ҳадис ва Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам баён қилиб берган фиқҳий масалалар ичидаги бир қисм ҳисобланган. Кейинчалик саҳобаи киромлар орасидан айримлари бу илм соҳасида устозлик даражасига етиб, моҳир фароиз билимдонларига айланганлар. Чаҳорёрлар ва Зайд ибн Собит бу илмнинг устозлари ҳисобланадилар.

Мерос илми ҳақида илк китоб таълиф этилиши тобеинлар даврига тўғри келиб, биринчи бўлиб Абу Бакр Айюб ибн Абу Тамима Сижистоний (131 ҳижрий йилда вафот қилган) «Фароиз Айюб ал-Басрий» номли китобини таълиф қилган. Аксар уламо “бу асар фароиз ҳақида ёзилган илк китоб” деб эътироф этган. Айюб Сижистонийдан сўнг китоб таълиф этиш анча ривожланган ва мерос илми ҳақида жуда кўп асарлар яратилган.

Мерос ва унга доир ҳукмларни Аллоҳ таолонинг ўзи Қуръони каримда мукаммал ва муфассал тарзда баён қилиб берган. Ҳар бир ворис улуши, даражаси, шунингдек, меросга оид бошқа ҳукмлар мерос оятларида аниқ-равшан, шарҳу тафсилоти билан зикр қилинган. Меросга бу даражада аҳамият берилишининг яна бир сабаби, мерос мол-мулкка эга бўлишнинг энг асосий сабабларидан бири ҳисобланади.

Тошкент ислом институтида Диний фанлар кафедраси катта ўқитувчиси Саиджамол Масайитов 4-Б гуруҳга фароиз фанидан “Бобо ва ака-сингилларнинг мерослари” мавзуида очиқ дарс ўтди.

Очиқ дарсга Тошкент ислом университети Исломшунослик илмий-тадқиқот маркази ходими Б.Аҳмедов, “Кўкалдош” ўрта махсус ислом билим юрти мударриси Ж.Холмўминов, Тошкент ислом институтининг ўқув ва илмий ишлар бўйича проректори И.Аҳроров, Диний фанлар кафедраси мудири С.Примов, кафедра ўқитувчилари – А.Саидаҳмедов, Я.Раззоқов, П.Каттаев, Ф.Жўраев, Ф.Ҳомидов, Тиллар кафедраси мудири Ф.Маманосиров, Ўқув-услубий бўлим бошлиғи Ё.Бухорбоев, қатнашиб таҳлил қилишди.

Саиджамол Масайитов домла очиқ дарсни талабалар давомати ва бир қатор ташкилий ишларни амалга ошириш билан бошлади. Сўнг ўтилган мавзу юзасидан тарқатма материаллар асосида савол-жавоб қилинди. Талабалар мавзуни пухта ўзлаштиргани уларнинг жавобларидан яққол сезилиб турди. Шундан сўнг янги мавзу асосида талабаларга зарур маълумотлар берилди.

Ўқитувчи очиқ дарсда янги педагогик усуллардан фойдаланиб, слайдлар, тарқатма материаллар орқали мавзуни баён қилиб берди, дарсни самарали ташкил қила олди ва қўйилган мақсадга эришди.

Қосим АБДУЛЛО,

Диний фанлар кафедраси кабинет мудири