Диний ташкилот – диний эҳтиёжларни биргаликда қондириш ёки қондиришга кўмаклашиш мақсадида тузиладиган ва диний маросимларни адо этиш асосида иш кўрадиган ихтиёрий, тенг ҳуқуқли ва ўз-ўзини бошқарувчи уюшма. Айни вақтда диний ташкилотлар фуқароларнинг виждон эркинлигини кафолатловчи тузилмалардан ҳисобланади.

Диний ташкилотларнинг таълимоти, тарихий анъаналари, диний уюшмалар тузилишида тутган ўрни ва роли турли-туман бўлиши мумкин. Фуқаронинг Диний ташкилотга аъзолиги унинг ҳуқуқий мақомини, жумладан бошқа шахслар билан тенглигини чеклаб кўя олмайди. Диний ташкилотларнинг энг муҳим белгиси – уларнинг ўз-ўзини бошқаришидир, яъни, улар маъмурий жиҳатдан давлат идораларидан ажратилган. Диний ташкилотларнинг фаолияти қонунларга зид келмаса, давлат уларнинг ички ақидавий ишларига аралашмайди. Улар ўз устав ва низомларига мувофиқ ташкил топиш ва иш юритиш, ходимларни танлаш, тайинлаш ва алмаштириш ҳуқуқига эгадирлар.

Диний ташкилотларнинг уставлари уларнинг тузилиши, диний таълим ва фаолиятнинг бошқа масалаларини белгилаб беради. Баъзи диний ташкилотлар иерархия тизимида ташкил топган. Масалан, Ўзбекистон мусулмонлари идораси, Рус православ черковининг Тошкент ва Ўрта Осиё Епархияси, масжидлар, черковлар, ўқув юртлари, маҳаллий ташкилотлар ва ўз бошқарув органларига эга. Ўзбекистан Республикасининг "Виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар тўғрисида"ги (2021 йил янги таҳрирда қабул қилинган) қонунида таъкидланганидек, Ўзбекистан Республикаси фуқароларининг динга эътиқод қилиш, ибодат, расм-русум ва маросимларни биргаликда адо этиш мақсадида тузилган кўнгилли бирлашмалари – диний жамиятлар, диний ўқув юртлари, масжидлар, черковлар, синагогалар, монастирлар ва бошқалар Диний ташкилотлар деб эътироф этилади.

Тегишли устав асосида фаолият юритувчи республика диний уюшмалари Ўзбекистан Республикасининг Адлия вазирлиги томонидан рўйхатга олинади. Вилоят, туман ва шаҳар, шаҳарча ва қишлоқ ҳудудида бўлган Диний ташкилотлар тегишли вилоятлар, шунингдек, Тошкент шаҳар ҳокимлиги адлия бошқармалари томонидан рўйхатга олинади. Диний ташкилот рўйхатга олингандан сўнг у юридик шахсга айланади. Диний ташкилот юридик шахс сифатида қонунларга ва ўз низомига мувофиқ ҳолда ҳуқуқлардан фойдаланади ҳамда мажбуриятларни ўтайди. Диний ташкилот раҳбарининг ташкилот уставини рўйхатдан ўтказишдан бўйин товлаши қонун ҳужжатларига мувофиқ жавобгарликка олиб келади. Рўйхатдан ўтмаган Диний ташкилотларнинг фаолият кўрсатишига йўл қўйган мансабдор шахслар қонун ҳужжатларига мувофиқ жавобгар бўладилар.

Диний ташкилотлар фаолияти икки ҳолда: улар ўз низомларига мувофиқ тугатилганда ва "Виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар тўгисидаги” Қонуни ёки бошқа қонун ҳужжатларига риоя қилинмаганда тўхтатилади. Диний ташкилот фаолиятини тўхтатиш ҳақидаги қарор Ўзбекистан Республикаси Адлия вазирлиги, Қорақалпоғистон Республикаси Адлия вазирлиги, вилоятлар ва Тошкент шаҳар ҳокимлигининг адлия бошқармалари томонидан қабул қилинади.

Диний ташкилотлар қабул қилинган қарор устидан судга шикоят қилиш ҳуқуқига эга, шикоят фуқаролик ишларини юритувчи суд томонидан кўриб чиқилади. Диний ташкилотлар тасарруфида бинолар (масжидлар, черковлар, синагогалар, кирхалар, монастирлар, ибодатхоналар ва бошқа иншоотлар), корхоналари (босмахоналар, фермалар, бадиий-тикув цехлари ва ҳаказолар), ижтимоий ва хайрия объектлари (етимхоналар, қариялар уйлари ва ҳаказолар), диний анжомлар (диний китоблар, иконалар, шамлар ва ҳаказолар), улар фаолиятини таъминлаш учун зарур транспорт воситалари, пул ва бошқа мулклар бўлиши мумкин. Диний ташкилотларнинг мулкий ҳуқуқи қонун томонидан ҳимоя қилинади.

Ҳабибуллоҳ Саидов, Термиз шаҳар “Ҳаким Термизий” жоме масжиди имом ноиби

19 январь куни мамлакатимизнинг Мисрдаги элчихонаси томонидан Миср Халқаро ҳамкорлик вазирлиги билан биргаликда Ўзбекистон Ислом цивилизацияси маркази ҳамда Миср китоблар ва миллий архивлар уйи Бош ҳайъати ўртасида ҳамкорлик тўғрисида англашув меморандуми лойиҳасини мутахассислар даражасида муҳокама этиш мақсадида онлайн музокаралар ташкил этди, деб хабар бермоқда “Дунё” АА мухбири.
Мулоқот давомида томонлар Ўзбекистонда сақланаётган қўлёзмаларни тиклаш, уларни рақамлаштириш (электрон нусха олиш) ва архивлаштиришда Миср тажрибасидан фойдаланиш, соҳада ўзаро ҳамкорлик алоқаларини янада кенгайтириш ва ривожлантириш масалаларини муҳокама қилди.
Икки томонлама ҳамкорлик тўғрисидаги меморандумни Ўзбекистон ва Миср ўртасида иқтисодий ва илмий-техникавий ҳамкорлик бўйича ҳукуматлараро комиссиянинг навбатдаги йиғилиши давомида имзолаш тўғрисида келишиб олинди.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати

“Жумадан жумагача” рукни орқали muslim.uz сайтида эълон қилинган энг муҳим хабарларнинг қисқача шарҳи билан танишиш мумкин.

Яқинда мамлакатимизнинг Куала-Лумпурдаги элчихонаси кўмагида Ўзбекистон ва Бруней транспорт вазирликлари ҳамда «Uzbekistan Airports» АЖ, «Marokanda Air» ва «Royal Brunei Airlines» авиакомпаниялари раҳбарлари ўртасида онлайн учрашув бўлиб ўтди, деб хабар бермоқда «Дунё» АА мухбири.
1974 йилда ташкил этилган «Royal Brunei Airlines» Бруней Султонлигининг давлатга қарашли миллий авиакомпанияси ҳисобланади. Бугунги кунда компания Жануби-Шарқий Осиё, Яқин Шарқ, Европа, Австралия ва Океаниянинг 20 йўналиши бўйлаб мунтазам парвозларни амалга оширмоқда.
Музокаралар чоғида «Uzbekistan Airports» АЖ фаолияти, хорижий авиакомпанияларга бошқа давлатлардан йўловчи ва юк қатновларини ташкил этишда мавжуд имтиёз ва преференциялар, шунингдек, Самарқанд халқаро аэропортида жорий этилган «Очиқ осмон» режими ҳақида батафсил маълумотлар тақдим этилди.
Ҳамкорликни йўлга қўйиш масалалари, хусусан, «Royal Brunei Airlines» авиакомпаниясининг Ўзбекистонга тўғридан-тўғри ҳаво қатнавларини амалга ошириш истиқболлари муҳокама қилинди.
«Royal Brunei Airlines» авиакомпанияси вице-президенти Илясь Рори Тео мамлакатимиз аэропортларини модернизация қилиш, сайёҳлар учун қулай шарт-шароитлар яратиш бўйича республикада кўрилаётган чора-тадбирларни юқори баҳолаб, ўзбекистонлик ҳамкорлар билан алоқаларни йўлга қўйишдан манфаатдор эканини таъкидлади.
Биринчи қадам сифатида Ўзбекистон ва Малайзия ҳукуматлари ўртасида ҳаво қатнови тўғрисидаги битимни ишлаб чиқиш ва имзолаш орқали ҳамкорликнинг ҳуқуқий асосларини яратиш таклиф этилди. Икки давлат бозорларини ўзаро ўрганиш мақсадида республика авиакомпаниялари билан код-шер ёки интерлайн келишув асосида ўзаро ҳамкорлик қилиш имконияти қайд этилди.
Бруней Транспорт ва ахборот коммуникациялари вазирлигининг Авиацияни ривожлантириш департаменти бошлиғи Лайлатул Зурайда ҳам икки давлат авиация маъмурияти ва аэропортларининг салоҳиятини мустаҳкамлаш, шунингдек, зиёрат туризми, хусусан «Умра +» дастури доирасида ҳамкорликни йўлга қўйишни таклиф қилди.
Учрашув якунлари бўйича ҳамкорлик истиқболларини батафсил муҳокама қилиш, аэропортлар ҳамда сайёҳлик объектлари инфратузилмаси билан танишиш учун Бруней Транспорт ва инфокоммуникация вазирлиги ҳамда «Royal Brunei Airlines» авиакомпанияси вакилларининг Ўзбекистонга сафарини ташкил этиш бўйича келишувга эришилди.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси матубот хизмати

Мусулмонларнинг тўртинчи халифаси Али ибн Абу Толиб розияллоҳу анҳу даври Аллоҳ таоло ислом миллатини турли ихтилоф ҳамда қийинчиликлар билан синашни ихтиёр этган паллага тўғри келди. Али розияллоҳу анҳу халифалик мансабида тўрт йилу етти ой давомида турдилар. Али розияллоҳу анҳу ҳижратнинг 40 йилида рамазон ойининг 16 куни эрталабки намозга масжиднинг эшигидан кираётган вақтларида Абдураҳмон ибн Малжам у кишининг қорниларига заҳарли қилич билан уради. Али розияллоҳу анҳу ўғилларига васият қилиб кейин вафот этадилар.

Шу даврда мусулмонларнинг орасида биринчи маротаба фирқа ва тоифаларга бўлиниш пайдо бўла бошлади. Бекордан бекор мусулмонлар бир бирларининг қонларини тўкиб, ўзаро адоватларини кучайтиришди. Мана шундай қон тўкишларнинг боши Жамал воқеасидан бошланган эди. Бу воқеада мусулмонлар орасида, яъни Али розияллоҳу анҳунинг тарафдорлари билан уммул мўъминин Оиша онамиз тарафдорлари орасида қаттиқ жанг бўлиб мусулмонларнинг қонлари тўкилади. Бу воқеа чиройли сулҳ тузишлик билан якунланади. Кейин Сиффин воқеаси бўлиб ўтади.

Али розияллоҳу анҳу Жамал воқеасидан ҳануз тиниб-тинчимай туриб яна янгидан Муовия ибн Абу Суфён розияллоҳу анҳу Шом қўшини билан Али розияллоҳу анҳуга қарши курашга отлантираётгани хабари келиб қолди.

Али розияллоҳу анҳу ҳам 37 ҳижрий йилнинг 25 шаввол ойида тўқсон минг аскар билан биргаликда Сиффин деган жойга қараб юрдилар. Муовия розияллоҳу анҳу ҳам саксон беш минг аскар билан Фурот дарёсининг соҳилига келиб тушдилар.

Муҳаррам ойининг охирги кунига қадар икки ўртада тинчлик шартнома тузилди. Бироқ, икки тоифа ўртасида уруш алангасини бутунлай тўхтатишликка муваффақ бўлолмадилар. Сафар ойи кириб, ўртадаги шартнома битиши билан икки орада уруш бошланиб кетди.

Муовия розияллоҳу анҳу аскарлари чекинишга тушай деб қолгандилар. Бироқ шу пайтда Амр ибн Ос розияллоҳу анҳу қўлларида Қуръонни кўтариб, Қуръон ҳукмига итоат этишга ҳар икки тарафни чақирган бўлдилар. Буни кўриб Али розияллоҳу анҳунинг аскарлари ўртасида ихтилоф пайдо бўлди. Ироқликлар «Аллоҳнинг китобига жавоб беришимиз керак», дедилар.

Хаворижлар ҳижрий 38, милодий 658 йилда Ҳазрати Али розияллоҳу анҳунинг аскарлари ичидан «хаворижлар» номли алоҳида гуруҳ ажралиб чиқди. Аслида «хавориж» сўзи «хуруж», яъни «қарши чиқиш» сўзидан олинган бўлиб, улар ҳазрати Али ибн Абу Толиб розияллоҳу анҳуга қарши чиққанликлари учун шу ном билан аталган эдилар. Улар «Али ибн Абу Толиб розияллоҳу анҳу ҳакамлик ишини қабул қилгани учун «кофир бўлди», деб фатво чиқардилар».  Уларга ҳазрати Алининг ҳакамликни қабул қилганлари ёқмаган эди. Аслида хаворижларнинг ўзлари ҳазрати Али розияллоҳу анҳуни ҳакамликни қабул қилишга мажбурлашган эди, энди эса Муовияга қарши урушга қайтишни талаб қила бошладилар. Ҳазрати Али розияллоҳу анҳу уларнинг талабини қабул қилмадилар.

Хорижийларнинг фикрича, эътиқод амалий фаолият билан мустаҳкамланиши лозим. Гуноҳкор кишиларни жазолаш масалаларида хорижийлар муржиъийларга қарама-қарши турган.

Хорижийлар диндор кишининг ислом арконларига содиқлигини амалга оширган ишларига қараб баҳолаш керак деб ҳисоблаб, уларнинг талқинидаги ислом қоидаларига риоя қилмаган ҳар қандай ҳукмдорга бўйсунмаслик, уни ағдариб ташлаш зарурлиги ҳақидаги ғояни илгари суришган. Бундай қарашлар ўз навбатида ҳокимият учун курашнинг зўравонликка асосланган усуллари келиб чиқиши ва минглаб кишиларнинг ҳалок бўлишига олиб келган.

Умавий ва аббосий халифалар VII-IX асрларда хорижийларга қарши кескин кураш олиб борди. Бунинг натижасида хорижийлар қириб ташланди, улардан омон қолганлари Шимолий Африкада ўз давлатини ташкил этди. Хорижийлар халифаликдаги кўпгина қўзғолонларда қатнашган. Улар ўз қарашлари ва фаолиятига қўшилмаганларни кофирга чиқариш, уларга қарши «жиҳод» олиб бориш ҳақидаги ғояларни ишлаб чиқиб, террор услубини қўллаш орқали хукмдорларни жисмонан йўқ қилиш амалиётини бошлаб берганлар.

Каъбул Ахбордан ривоят килинади: «Шаҳид учун иккита нур, хорижийларни ўлдирган кишиларга ўнта нур бор. Жаҳаннамнинг эшиги еттита бўлиб, уларнинг биттасидан фақат ҳарурийлар киради. Улар бир вақтлар Довуд алайҳиссаломга ҳам қарши уруш олиб борган».

Бани Саводдан ривоят килинади: «Али ибн Абу Толиб розияллоҳу анҳунинг шундай деганини эшитдим: «Аллоҳ таоло мени ёмон кўрган қавмни ёмонлик билан дўзахга киргизади».

“Бир куни xорижийлар бир насронийни ушлаб олиб, унга яxшиликни ва ўзининг пайғамбари Ийсо алайҳиссаломни буйруқларига риоя этишни тавсия қиладилар. Шу пайт уларнинг олдидан Абдуллоҳ ибн Ҳаббоб ўтиб қоладилар. У зот бўйниларига Қуръон осиб олгандилар. Шунда улар: “Сенинг бўйнингдаги китоб бизларга сени ўлдиришни буюради,” – дейишди. Улар Абдуллоҳ ибн Ҳаббобдан Абу Бакр розияллоҳу анҳу ва Умар розияллоҳу анҳу ҳақида сўрадилар. Шунда Абдуллоҳ уларни мақтаб гапирдилар. Улар: “Сен Али розияллоҳу анҳуни “Таҳким” воқеасидан олдинги ҳолати ва Усмон розияллоҳу анҳуни xалифалик йилларидан дастлабки олти йилдаги холати ҳақида нима дейсан”- дейишди. У эса уларни яxшилик билан тилга олди. Улар Абдуллоҳдан “Таҳким” воқеаси ҳақида сўрадилар. У: “Мен Али розияллоҳу анҳуни сизлардан кўра Аллохнинг китобини билувчироқ ва сизлардан кўра ўз динини сақловчироқ деб биламан, деди. Ана шу сўзларни айтганидан кейин улар Абдуллоҳни дарё қирғоғига яқинроқ жойда сўйдилар. Шундан сўнг улар халиги насронийдан xурмо сотиб олиш учун у билан савдолашдилар. Насроний xурмони уларга текинга берди. Лекин улар буни қабул қилмай, фақат пул эвазигагина олишларини айтдилар. У эса: “Сизларга хайронман, Абдуллоҳдек одамни ўлдирасизлар, аммо xурмони текинга олмайсизлар”,- деди.

Ушбу қиссадан xорижийларни нақадар жоҳил эканлигини билиб оламиз. Чунки улар насронийнинг xурмосини  пул бермасдан тортиб олишни гуноҳ санадилар. Унданда мудхиш гуноҳ бўлган мусулмоннинг қонини тўкишни эса мубоҳ деб билдилар. Xорижийлар тариxда ислом динига энг кўп зарар етказган оқимдир. Улар дастлабки пайдо бўлган оқим сифатида, ўзидан кейинги диний-экстремистик оқимларни вужудга келишига замин хозирлади.

Xорижийлар  Қуръондаги  ояти  карималарни  зоҳирий  маъносига  қараб ҳукм чиқарадилар. Улар бир қанча оятларни далил қилиб, катта гуноҳларни содир қилганлар кофир бўлади деган ҳукмни чиқарганлар. Аслида эса, улар ўзларига далил сифатида ушлаб олган ояти карималарда Макка мушриклари ҳақида ва уларнинг Ислом динини инкор этиб содир этган манфур ишлари боис кофир бўлганликлари хақида гап боради. У оятлардаги зикр қилинган кофирлардан мурод мусулмонлар эмас, балки Макка мушрикларидир. Xорижийлар нодонликлари туфайли ана ўша оятлардан кўзланган маънони нотўғри тушунганлар. Ана шу нодонликлари  хамда динда ҳаддан ташқари ғулувга кетишлари уларни кўпдан-кўп  xунрезликларни содир этишларига ва бунинг ортидан мусулмонлар жафо кўришига сабаб бўлди.

ТИИ Модуль таълим шакли битирувчиси,

Самарқанд шаҳар Қорабой Оқсоқол жоме масжиди

имом-хатиби Бобобек Абдураҳимов