Бағрикенглик анъаналари қанчалик қадимий илдизларга эга бўлса, тоқатсизлик ва муросасизлик билан боғлиқ қарашлар ва ҳаракатларнинг илдизлари ҳам шунчалик қадимийдир. Мутаассиблик (фанатизм – французча «ибодат») унинг кенг тарқалган кўринишларидан биридир.

Машҳур тилшунос Ибн Манзур: “Таассуб” сўзи “асабият”дан олинган. “Асабият” бошқаларни ўзининг ота томонидан қариндошларига ёрдам беришга чақириш маъносини англатади. Бир гуруҳга нисбатан таассуб қилиш дегани ўша гуруҳ ёрдами учун жамланиш маъносини англатади, деб ёзади.

Луғат китобларида эса “мутаассиблик” қаттиққўллик, бир фикрда қаттиқ туриб олиш маъноларига ҳам далолат қилиши айтиб ўтилган. Истилоҳда эса, доим ўзини сўзсиз ҳақ деб билиб, фикрида қаттиқ туриб олиш, бошқа­ларни эса ноҳақ деб қараш таассубдир. Бу туйғу мутаассиб кишида ўзгани таҳқирлайдиган, унинг инсоний ҳақ-ҳуқуқларини эътироф этмайдиган муайян хатти-ҳаракатлар кўринишида акс этади. Бориб-бориб бу унинг та­биатига сингади.

Қисқача айтганда, мутаассиблик, гарчи далил кўриниб турган бўлса ҳам, бир томонга мойиллик туфайли ҳақни рад этишдир. Мутаассиблик ва фанатизм тушунчалари бир-бирига маънодош бўлиб, уларнинг акси бағрикенгликдир.

Мутаассибликнинг бир қанча турлари бор:

– диний мутаассиблик;

– ирқий мутаассиблик;

– қабилавий мутаассиблик;

– табақавий ёки ижтимоий мутаас­сиблик;

– фикрий мутаассиблик ва ҳоказо[1].

Мутаассиблик кенг маънода муайян ғояларнинг тўғри эканига қаттиқ ишониш, уларга муккасидан берилганликни, “ўзгалар” ва “ўзгача” қараш ва ғояларга муросасиз муносабатни ифодаловчи қарашлар ва хатти-ҳаракатларни англатади. Унинг хусусий кўринишларидан бири бўлган диний мутаасиблик эса ўз ақидасининг шак-шубҳасиз тўғрилигига ишониб, бошқа фирқа ва мазҳабларни бутунлай рад этган ҳолда уларни тан олмасликни билдиради.

Айни пайтда, диндаги муайян қоидаларни, ўринли ёки ўринсизлигидан қатъи назар, кўр-кўрона қўллаш ва мутлақлаштиришга интилиш, ўз ғояларини тарғиб этиш ва унда ифодаланган мақсадларга эришишда тушунтириш ва ишонтиришдан кўра муросасизлик, куч ишлатиш ва зўравонликка таяниш ҳам унга хос хусусиятлардан ҳисобланади. Мутаассиблик барча даврларда турли дин, мазҳаб ва йўналишлар орасида кескинлик, низо ва тўқнашувлар келиб чиқишига сабабчи бўлган[2].

Бугунги кунда ислом байроғи остида фаолият олиб бораётган, мутаассиб гуруҳларнинг аксарияти куч ишлатиш усулларини қўллаган ҳолда қонуний ҳокимиятга қарши кураш олиб бормокдалар. Диний таълимни ташкил этиш, турли жамоат ташкилотлари, мактаб, университетлар фаолиятида иштирок этиш, турли ижтимоий лойиҳаларни амалга ошириш, оммавий ахборот воситалари орқали тарғибот-ташвиқот ишларини олиб бориш ва шу йўл билан ҳокимиятга эришишга ҳаракат килишни даъво килаётган гуруҳлар ҳам охир-оқибатда жангариларни тайёрлайдиган инкубаторга айланиб колаётгани мутаассибликнинг зўравонликка асосланганини англашга ёрдам беради.

Мутаассиблик инсоннинг илмсизлиги ва жоҳиллигининг ҳосиласи, унинг ўзига хос шаклидир. Онги заҳарланган ва мутаассибга айланган кишилар ўзлари қилаётган ишларни тўғри деб ҳисоблаган ҳолда, ҳар кандай номакбул ишлардан ҳам бош тортмайдилар. Ваҳоланки, уларни бу йўлга бошлаган «раҳнамоларнинг» асл мақсади моҳиятан ғайриинсоний характерга эга.

Ҳар қандай жамият учун, қандай шаклда чиқишидан қатъи назар, мутаассибликнинг таҳдиди ақидапарастликка асосланган ғояларни ёйиш орқали давлатга, унинг раҳбарларига бўлган ишончни йўққа чиқаришга уринишда намоён бўлишини алоҳида қайд этиш лозим. Бунда диний асосда қарама-қаршиликни ва унинг оқибати сифатида ижтимоий парокандаликни юзага келтириш ғараз максадларга эришишнинг асосий шарти деб каралади.

Диний мутаассиблик икки кўринишда намоён бўлади. Биринчиси, бошқа динларга нисбатан мутаассиблик. Иккинчиси, динда мутаассибона ҳаракат қилишдир.

Аллоҳ таоло Қуръони каримда шундай марҳамат қилади: “Динга зўрлаб киритиш йўқ. Зеро, тўғри йўл залолатдан ажраб бўлди” (Бақара сураси: 256-оят). Уламолар бу оятни диний мутаассибликдан қайтарувчи далил сифатида келтирадилар.

Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам мусулмонларни бошқа дин вакилларига нисбатан бағрикенг бўлиш, уларнинг эътиқодини ҳурмат қилиш, ҳақларига риоя этишга буюрганлар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким аҳли зиммага бирор заҳмат етказса, қиёмат куни мени ўзининг душмани сифатида кўради», деганлар[3].

Диний мутаассиблик давлатлараро муносабатларда чигалликлар, ўзаро тушунмовчиликларни келтириб чиқаришга замин яратиши билан ҳам хавфлидир. Кўп конфессиялилик шароитида ақидапарастлик ғоялари ривожи ва унга асосланган ҳаракатларнинг кучайиши цивилизациялараро қарама-қаршиликни кучайтиришга йўл очиши мумкинлигини ҳам алоҳида қайд этиш лозим.

Бобобек Абдураҳимов,

Самарканд шаҳар Қорабой Оқсоқол жоме масжиди имом-хатиби

3 декабрь – “Халқаро ногиронлар куни” муносабати билан Ўзбекистон мусулмонлари идораси таассаруфидаги олий ва ўрта махсус таълим муассасаларида бир қанча тадбирлар ва хайрия ишлари ташкил этилди.

Хусусан, Тошкент ислом институтида мазкур сана муносабати билан тадбир ўтказилди. Унда талабалар орасида жисмонан ногиронлиги бўлган йигитларга эҳтиёжи учун зарур бўлган маҳсулотлар тақдим этилди.

Шунингдек, Тошкент ислом институти раҳбарияти узоқ йиллардан буён Олий маъҳадда меҳнат қилиб келаётган фидойи ходим Баҳодир Нурмуҳаммедов хонадонига ташриф буюриб, ҳолидан хабар олдилар.

Бундай хайрли тадбирлар институт талаба қизлари ўртасида ҳам ташкил этилди. Улар пойтахтимиздаги 1-сонли “Мурувват” интернат уйига ташриф буюриб, ўз ҳисобларидан болажонларга кийим-кечак ва керакли маҳсулотлар харид қилиб уларга совға қилдилар. Ташриф давомида талабалар ногирон болаларга ўз меҳрларини аямаётган шифокор ва ходимларга ташаккур билдириб, Аллоҳ таолодан уларга ажру-савоблар сўраб дуо қилди.
Мана шундай савобли амаллар Бухоро вилояти "Жўйбори Калон" аёл-қизлар ўрта махсус ислом таълим муассасаси талабалари томонидан ҳам ташкил этилди. Улар Жўйбор маҳалласидаги ногирон болалари бор оилалар ҳолидан хабар олиб, хайрия ишларини амалга оширдилар.

“Хадичаи кубро” аёл-қизлар ўрта махсус ислом таълим муассасаси талабалари ҳам пойтахтимиздаги 1-сонли “Мурувват” интернат уйида бўлиб, болажонларни турли совғалар билан хурсанд қилдилар.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати

“Жумадан жумагача” рукни орқали muslim.uz сайтида эълон қилинган энг муҳим хабарларнинг қисқача шарҳи билан танишиш мумкин.

Фитналар содир бўлганида мусулмон киши шариатнинг бунга муносабатини билмоғи керак бўлади. Бунинг учун эса аҳли сунна уламоларидан сўраши ва уларнинг кўрсатмасига кўра ҳаракат қилмоғи лозим бўлади. Чунки Аллоҳ таоло “Агар билмасангиз зикр аҳлидан сўранглар”, деган. Бошқа бир оятда эса “Эй иймон келтирганлар! Аллоҳга итоат қилинг, Пайғамбарга ва ўзингиздан бўлган иш бошиларга итоат қилинг. Бирор нарса ҳақида тортишиб қосангиз, агар Аллоҳ ва охират кунига иймон келтирган бўлсангиз, уни Аллоҳга ва Пайғамбарга қайтаринг. Ана шундай қилиш хайрли ва оқибати яхшидир”, дейилган.

Ибн Аббос бу оятнинг тафсирида “ўзларингиздан бўлган ишбошилардан” мурод дин ва фиқҳ аҳли деганлар.  Қолаверса, эсдан чиқармаслигимиз керакки, аҳли сунна вал жамоа уламолари Пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг меросхўрларидир. Фитналар пайтида қандай йўл тутишимизни улардан сўрашлик бизларга вожиб бўлади.

Имом Термизий Абу Дардо розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Олимлар пайғамбарларнинг меросхўрларидир. Албатта, Пайғамбарлар динорни ҳам дирҳамни ҳам мерос қолдирмаганлар. Улар илмни мерос қолдирганлар…”, дейилган.

Уламолар Аллоҳнинг шариатининг ёрдамчилари, инсонларга ҳақни ботилдан, ҳидоятни залолатдан ажратиб баён қилиб берувчилардир. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам “Инсонлардан шундайлари борки, улар яхшиликлар учун калит, ёмонликлар учун қулфдир”, деганлар.

Фитналар эшигини ёпадиган ҳам, улардан чиқиш калити ҳам уламолардир. Шунинг учун аҳли сунна вал жамоа уламолари атрофида йиғилиш ва улар билан бирлашиш лозим бўлади. Мусулмонлар жамоаси билан бирга бўлгандагина фитналар зарар қилмаслиги мумкин. Чунки бўри ҳам подадан айрилган қўйга ҳужум қилганидек, шайтон ҳам мусулмонлар жамоасидан ажралган кишиларни фитналар домига тортиб боради.

Башир ибн Амрдан ривоят қилинади: “Ибн Масъуд чиқаётган пайтида биз тайёрланиб турдик. У Қодисия йўлида келиб тушди. Бир боғга кириб, қазойи ҳожат чиқарди. Сўнгра таҳорат олди. Сўнгра чиқди. Унинг соқолларидан сув томиб турарди. Биз унга: “Бизга насиҳат қилинг. Инсонлар фитнага тушганлар. Сиз билан яна учрашамизми, йўқми билмаймиз”, дедик.

Шунда у: “Аллоҳга тақво қилинглар. Яхши одам хотиржам бўлгунча ёки фожирдан қутилгунча сабр қилинглар. Жамоатни лозим тутинглар. Албатта, Аллоҳ таоло Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг умматини залолатда жамламайди”, дедилар. Жамоат билан бирга бўлиш раҳмат бўлса, ундан ажралиш азобдир. Жамоат билан бўлган киши фитналардан узоқ бўлади ва нажотга эришади. Жамотдан ажралган киши эса фитналарга тушади ва азобга дучор бўлади. Жамоат бу фақат  кўпчилик дегани эмас, балки аҳли сунна вал жамоа йўлидан юрган кишилар жамоатдир.

Шунинг учун Ибн Масъуд розияллоҳу анҳу “Агар фақиҳ тоғни устида бўлса эди, у жамоат бўларди”, деган эдилар.

Ҳузайфа розияллоҳу анҳу айтадилар: “Инсонлар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан яхшиликлар ҳақида сўрардилар. Мен эса унга тушиб қолишимдан қўрқиб ёмонликлар ҳақида сўрардим. Мен “Ё Расулуллоҳ! Биз жоҳилият ва ёмонликларда эдик. Аллоҳ таоло бизга мана бу яхшиликни келтирди. Бу яхшиликдан кейин ёмонлик бўладими?” деб сўрадим. “Ҳа. Фақат унда дахон бўлади” дедилар. “Унинг дахони нима?” дедим. У зот: “Бир қавмлар бўлади, улар менинг йўлимдан бошқа йўлда бўладилар. Уларни танийсан ва инкор қиласан” дедилар. Мен “Мана шу яхшиликлардан кейин яна ёмонликлар бўладими?” дедим. “Ҳа. Жаҳаннам эшигига чақирувчилар бўлади. Ким уларга ижобат қилса, унга (жаҳаннамга) тушадилар” дедилар у зот. Мен: “Ё Расулуллоҳ! Бизга уларни сифатлаб беринг” , дедим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Уларнинг терилари худди бизнинг териларимиздек, бизнинг тилларимиз билан гаплашадилар”, дедилар. “Ўша нарсалар менга етиб қолса, менга нимани буюрасиз”, дедим. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Мусулмонлар жамоаси ва уларнинг имомларини лозим тут”, дедилар.

ТИИ Модуль таълим шакли битирувчиси,

Хоразм вилояти, Шовот тумани Юсуф Ҳамадоний

жоме масжиди имом-хатиби Шермуҳаммад Болтаев