www.muslimuz
Мазҳаблар мусулмонларни бўлиб ташламаган!
Сохта салафийлар “Тўрт мазҳаб имомлари шариат масалаларида мусулмонлар ўртасини бўлиб ташлаганлар”, дея даъво қилишади. Чиндан ҳам шундайми?
Тўрт мазҳаб имомлари ва фақиҳларининг ихтилофи шариатнинг фуруъий масалаларида бўлган, холос. Аммо ақида ва усулуд динда эса уларнинг ўртасида ҳеч қандай зиддият йўқ. Фуруъий масалалардаги айрим кичик баҳслар саҳобалар замонидан бери мавжуд.
Мисол учун, Ибн Аббос розийаллоҳу анҳумо “авл”1 – илми фароизга тегишли масала ҳақида Умар розийаллоҳу анҳуга хилоф қилган. Умар розийаллоҳу анҳу фикрига эса жумҳур саҳобалар бир овоздан қўшилишган. Бу ҳақда Ибн Аббос розийаллоҳу анҳумо бирор нарса демаган. Лекин ижмо, кейин Умар ва саҳобалар розийаллоҳу анҳумнинг “авл” ҳақидаги фикрларини ҳақ деб топган.
Саҳобалар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг Меърож кечасида Раббиларини кўрганлари ҳақида ҳам ихтилоф қилишган. Ибн Аббос, Абу Ҳурайра ва улардан бошқа саҳобалар: “Албатта, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ўз Раббиларини кўрганлар”, деган. Ойша, Абдуллоҳ ибн Масъуд розийаллоҳу анҳумо: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам Раббиларини кўрмаганлар, балки Жаброил алайҳиссаломни кўрганлар”, дейишган.
Тобеинлар замонида фуруъ2 масалаларида мужтаҳидларнинг ихтилофлари ҳам кўзга ташланади. Ҳар бир Ислом ўлкасининг ўз мужтаҳидлари бўлган. Масалан, Ироқ ва Ҳижознинг ушбу мужтаҳидлари машҳур бўлишган: Урва ибн Зубайр, Солим ибн Абдуллоҳ ибн Умар, Алқама ибн Мусаййиб, Нофеъ, Сулаймон ибн Ясор ва бошқалар. Шунингдек, бошқа исломий ўлкаларнинг мужтаҳидлари ҳам илмда донг таратишган.
Табаа тобеинлар ва мужтаҳид имомлар замонида ижтиҳодий фуруъ масалаларида ихтилоф давом этди. Ушбу замонларнинг яхшилиги ҳақида эса Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам гувоҳлик берганлар.
Мужтаҳидларнинг фуруъ масалаларидаги ихтилофлари мусулмонларни бўлиб, уларни фирқа-фирқа қилиб ташламаган. Асҳоби ҳаволар3 эса – муътазилалар ва хаворижлар4 Ислом умматини пароканда қиладиган фирқалардан ҳисобланади.
Фуруъ масалаларида фақиҳларнинг ихтилофларидан зарар кўрилмаган. Бу ихтилофлар мусулмонларни ажратиб ташлашга олиб бориши мутлақо мумкин эмас.
“Бир масалада ижтиҳодлар кўп бўлишининг сабаби нима? Ахир, Қуръон ҳам, араб тили ҳам бир-ку! Фақиҳлар фуруъ масалаларидаги ихтилофни қўйиб, барча ижтиҳодларини битта қилишса бўлмасмиди?” деган савол туғилиши табиий.
Мен бу саволга бундай жавоб бераман: “Бу мушкул ишдир. Чунки Китоб ва суннатнинг насс5-далиллари таркиблар ҳамда хилма-хил услубларга эга, арабий лафзлардан ташкил топган бўлса-да, лекин улар бир-бирига зид эмас. Булар ўз атрофидаги фикрларнинг саноғида ва улардан олинадиган ҳукмларнинг навларида бир хил.
Имом Шотибий бу масалаларни жамлаган. Ибн Саййид уни “Мужтаҳидлар ўртасида хилофга олиб борадиган сабаблар” деб сарлавҳа қўйиб, қуйидагича баён этган:
- Лафзларда бўладиган муштараклик бу лафзларнинг таъвилларга эҳтимолидир. Бу уч қисмга бўлинади:
а) ёлғиз бир лафзнинг ўрнидаги муштараклик бўлиб, “қуруъ” сўзи кабидир. Бу сўз ҳайзга далолат қилганидек, покликка ҳам далилдир.
б) сўзнинг тусланишидаги муштараклик. Аллоҳ таолонинг: وَلَا يُضَارَّ كَاتِبٌ وَلَا شَهِيدٌ
“Котиб ҳам, гувоҳ ҳам зарарланмайди” (Бақара сураси, 282-) оятида “Ва ла юзоорра” сўзи котиб ёки гувоҳ томонидан ўз ишида зиёда ва камчилик билан зарар келиши жоиз эмас, деган маънога эҳтимол қилинади. Шунингдек, у котиб ёки гувоҳга ўз мажбуриятларини бажараётган пайтда зарар бериш жоиз эмас, деган маънога ҳам эҳтимол қилади.
в) таркиб жиҳатидан муштараклик. Аллоҳ таолонинг: إِلَيْهِ يَصْعَدُ الْكَلِمُ الطَّيِّبُ وَالْعَمَلُ الصَّالِحُ يَرْفَعُهُ
“Хуш сўз Унга юксалур ва яхши амални ҳам (Аллоҳ Ўз даргоҳига) кўтарур” (Фотир сураси, 10-) оятида “ҳо” лафзи яхши амалга қайтиши эҳтимол қилинади. Шунингдек, хуш сўзга ҳам.
- Лафзни ҳақиқий ва мажозий маъноларга буриш. Бу ҳам уч қисм:
а) ёлғиз лафзга қайтувчи нарса. Набий соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ушбу сўзларига ўхшаш: “Раббимиз дунё осмонига тушади”. “Тушади” деган лафз ҳақиқатан тушишга ва мажозий тушишга эҳтимол қилинади. Лекин Аллоҳнинг комиллиги ва улуғлигига муносиб бўлган нарса уни ўз ҳақиқатидан буриб юборади. Аҳли сунна вал жамоа наздида эса унинг мажозга ҳамл қилиниши вожиб бўлади. Аммо мужассималар6 эса уни аслича қолдиришган.
б) лафзнинг аҳволига қайтадиган нарса. Аллоҳ таолонинг қуйидаги сўзига ўхшаш:
بَلْ مَكْرُ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ
“Балки кеча ва кундузнинг макри” (Сабаъ сураси, 33-) оятида макр кофирлардан бўлганига эҳтимол қилинади. Бу эса ҳақиқатдир. Макр кеча ва кундуздан бўлганига ҳам эҳтимол қилинади, бу эса мажозийдир.
в) таркиб жиҳатига қайтадиган нарса имконсиз нарсани мумкин бўлган нарса шаклида келтириш, буйруқ феълини хабар суратида келтириш, мадҳни айблов сийғаси билан келтириш ва ҳоказо.
- Далилни ҳукм билан мустақил бўлиш ва бўлмаслик ўртасида айлантириш. Лайс ибн Саъднинг Абу Ҳанифа, Ибн Абу Лайло ва Шибрима билан байъ ва шарт масаласида келтирган ҳадисига ўхшаш. Шу ўринда Лайс ибн Саъд байъ ва шартдан қайтарилган ҳадисни мустақил қилди, бу ўринда бошқалар мустақил қилишмади.
Далилни умумий ва хос маъноларга буриш. Аллоҳ таолонинг:
لَا إِكْرَاهَ فِي الدِّينِ
“Динга мажбурлаб киритиш йўқ” (Бақара сураси, 256-) ояти одамларнинг ҳаммасини Ислом динини қабул қилишларига зўрлашни бекор қиладиган умумий ҳолатми? Ёки аҳли китобларнинг жизяни7 қабул қилишлари билан уларга умумий айтганми? Ёхуд оят улар туфайли нозил бўлган кишиларга тегишлими?
- Ровийларнинг ва ҳадисни ривоят қилиш йўлларининг саноғидаги ихтилоф. Гоҳида ривоят мужтаҳидга саҳиҳ йўл орқали етиб келса, бошқаси уни саҳиҳ деб топмайди. Гоҳо эса уларнинг баъзисига бир лафз билан етиб келса, бошқасига бошқа лафз орқали етиб келади. Чунки ҳадислар улуғлигига кўра маъно билан ҳам ривоят қилинади.
- Ижтиҳод ва қиёс8нинг жиҳатлари. Яъни, қиёснинг йўлларидаги ва шартларидаги ихтилофлар. Ижтиҳоднинг василаларидаги, иллатидаги ва зобиталаридаги ихтилофлар.
- Китоб ва суннатда насхнинг8борлиги. Шу ўринда жумҳур уламолар насхнинг мавжудлигини айтишса, бошқалари уни инкор этадилар. Унинг борлигини айтгувчилар эса носих-мансух оят ва ҳадислар тўғрисида ихтилоф этишади. Чунки Набий соллаллоҳу алайҳи ва салламдан бу ҳақда чегараланган баён келмаган. Саҳобалардан эса жуда кам нарса келган.
- Далилларнинг мубоҳликни ва ундан бошқасини эҳтимол қиладиган бир қанча йўлларга биноан келиши.
Бу ҳадисларнинг барчаси ҳам саҳиҳ бўлиб, уларнинг баъзиларини мужтаҳидлар ҳужжат қилиб олишган бўлса, баъзиларини эса йўқ.
Мухтасар айтганда, сохта салафийлар айтаётганидек, аҳли сунна вал жамоа мазҳаблари мусулмонларни бўлиб ташламаган, балки мужтаҳидларни бирор фуруъий масалада далил-ҳужжатлар асосида баҳслашиб, ҳақиқатни онгли равишда англаб етишга чорлаган. Зотан, адолатли ва асосли баҳс тараққиётга хизмат қилади.
Доктор Абдулқодир Исо Диябнинг
“Ал-Мийзан ал-одил литамйизал ҳаққи
минал ботил” китобидан
Тошкент шаҳар
“Ал-Бадр” жоме
масжиди имом ноиби
Муродуллоҳ МАЖИДОВ
таржимаси
Юртимизга БМТнинг Дин ва эътиқод эркинлиги масаласи бўйича махсус маърузачиси келади
Ўзбекистоннинг АҚШдаги элчиси Жавлон Ваҳобов БМТнинг Дин ва эътиқод эркинлиги масаласи бўйича махсус маърузачиси Аҳмад Шаҳид билан музокаралар ўтказди, деб хабар бермоқда «Дунё» АА.
Махсус маърузачи янги таҳрирдаги «Виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар тўғрисида»ги қонуннинг қабул қилинишини қутлар экан, мазкур ҳужжат диний эркинликни таъминлаш бўйича қонунчилик тизимига кўплаб ижобий ўзгаришлар олиб келганини таъкидлади.
Суҳбат чоғида ушбу қонуннинг қабул қилиниши барча динлар ва эътиқодлар учун инклюзив маконни қўллаб-қувватлаш имконини берувчи самарали ҳуқуқ-тартиботни таъминлашга қаратилган ўзаро ҳамкорликнинг янги босқичини бошлаб бергани қайд этилди.
Аҳмад Шаҳид Ўзбекистон ҳукуматининг унинг офиси ва бошқа халқаро тузилмалар ҳамда экспертлар ҳамжамияти билан ҳамкорлигининг изчиллигига юқори баҳо бериб, мамлакатимиз билан ўрнатилган конструктив мулоқотни давом эттиришга тайёрлигини тасдиқлади.
Шу нуқтаи назардан, Аҳмад Шаҳид жорий йил сентябрь ойида Ўзбекистонга сафар қилиб, Нью-Йорк шаҳри университети (CUNY-RBI) ҳузуридаги Ральф Банч номидаги халқаро тадқиқотлар институти ва Эссекс университети ҳуқуқшунослик мактаби (Essex-HRC) ёрдамида техник кўмак дастурини ишга туширишга тайёрлигини маълум қилди.
Сафар дастурида тегишли давлат идоралари, фуқаролик жамияти ва диний ташкилотлар вакиллари учун қатор семинар ва тренинглар ўтказиш кўзда тутилган. Шунингдек, БМТ доирасида қўлланилаётган инсон ҳуқуқлари кўрсаткичларига асосланган миллий мониторинг ва баҳолаш тизимини ишлаб чиқишда маслаҳат ёрдами кўрсатилади.
БМТ махсус маърузачиси «Декларациялар мулоқоти» халқаро форумини ўтказиш режасини олқишлаб, мазкур анжуман якунлари бўйича «Бухоро декларацияси» қабул қилиниши алоҳида аҳамият касб этишини таъкидлади. У Ўзбекистон тарихан диний ва конфессионал хилма-хилликнинг бой меросига эга маърифатли ислом маркази бўлиб келган, деб фикр билдирди.
Аҳмад Шаҳид «Бухоро декларация»си лойиҳасини ишлаб чиқишда зарур маслаҳат ёрдами кўрсатишини, шунингдек, декабрь ойида ушбу халқаро конференция ишида иштирок этиш учун Ўзбекистонга яна бир бор сафар қилишини тасдиқлади.
Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати
Мавзу: Ислом — тинчлик ва эзгулик дини (2-қисм).
Тошкент шаҳар "Убай ибн Каъб" масжиди имом-хатиби Абдуҳаким домла Матқуловнинг Қарши шаҳридаги марказий “Кўк гумбаз” жоме масжидига ташрифлари.
Ўксик кўнгиллар шод этилди
Уламоларимиз Қашқадарё вилоятига ташрифлари давомида Шаҳрисабз туманидаги “Шаматон”, “Тутзор”, Шаҳрисабз шаҳридаги “Хўжамурод Бахши”, Китоб туманидаги “Яккатут” ҳамда Яккабоғ туманидаги “Кенгазар”, “Оқтош”, “Ибн Сино” маҳаллалар аҳолиси билан учрашдилар, эҳтиёжманд оилалар хонадонига ташриф буюриб, уларнинг ҳолидан хабар олдилар. Илиқ сўз ва насиҳат, моддий ёрдам ва ҳадялар билан ўксик кўнгилларни шод этдилар.
Жумладан, Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси ўринбосари Иброҳимжон домла Иномов, Тошкент шаҳар Юнусобод тумани бош имом-хатиби Раҳматуллоҳ домла Сайфуддинов, Ўзбекистон мусулмонлари идораси бўлим бошлиғи Эрдон домла Эсонов, Тошкент шаҳар “Бурхониддин Марғилоний” масжиди имом-хатиби Абдулҳамид домла Турсунов маҳаллаларда яшовчи кам таъминланган, ижтимоий ҳимояга муҳтож, беморлиги бор юртдошларимиз ҳолидан хабар олиб, уларнинг кўнглини яхши сўз ва “Вақф” фонди моддий ёрдам ҳадялари билан кўтариб, уларни ўйлантираётган масалалар бўйича маслаҳат ва тавсияларини бериб, уларнинг ҳақига хайрли дуолар қилдилар.
Қашқадарё вилоят вакиллиги
матбуот хизмати
Шайх Алижон қори: "Имом Жазарий ҳавас қилган юрт фарзандисиз"
Бугун юртимиздаги бир гуруҳ таниқли уламоларнинг Қашқадарё вилоятига ташрифининг иккинчи куни бошланди.
Ушбу учрашувлар доирасида қироат илми устози, 10 та қироат соҳиби, серғайрат олим, мударрис Шайх Aлижон қори Файзуллоҳ Махдум ўғли Қарши шаҳридаги "Кўк гумбаз" жоме масжидига ташриф буюрдилар.
Дастлаб устоз Алижон қори шамолдек тез юрадиган Афросиёб поездида Қарши шаҳрига келгунча ўй-ҳаёлларидан ўтган кечинмалари билан ўртоқлашдилар. Аллоҳ таоло мусулмонлардан қилганига, шу юрт фарзанди этганидан ниҳоятда бахтиёр эканликларини алоҳида таъкидлаб ўтдилар.
Шундай сўнг, сўзларининг муқаддимасида масжид аҳлининг Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг суннатларига ҳарисликларидан мамнун эканликларини билдириб, уларга ташаккурлар айтдилар. Зеро, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳ васаллам: "Одамларга ташаккур айтмаган киши Аллоҳга шукр қилмайди", деганлар.
Шайх Aлижон қори Файзуллоҳ Махдум ўғли Аллоҳ таолонинг юртимизга берган неъматларининг ҳисоби йўқ эканини таъкидлаб, бунинг учун ҳар куни шукрона қилишимиз шартлигини айтдилар. Шунингдек, Аллоҳ таолонинг аъзоларимизни соғлом қилгани, эшитиш, кўриш, нафас олиш каби неъматларини беминнат бериб қўйганини унутмасликка чақирдилар. Устоз Алижон қори ҳақиқат қиёсда билинади деган қоидага асосан, қўшни мамлакатлардаги нотинч вазиятлар, ҳар кунги ўқ овозларини мисол қилиб келтирдилар.
Шайх Aлижон қори Файзуллоҳ Махдум ўғли Аллоҳ таоло юртимиздаги барча мўмин-мусулмонларни Ўз паноҳида асрашини, уларни ҳамиша яхшиликларда бардавом этишини сўраб дуои хайрлар қилдилар.