Маълумки аждодларимиз эътиқод қилиб келаётган диний ва маънавий меросни асраб-авайлаш- мустаҳкам эътиқод ва иродалиликдан далолат беради. Бугунги кунда ҳаётимизда учраб тураётган  турли оқим-ҳаракатларга кўра айрим кишилар у диндан  бу динга ва бошқасига ўтиб юриши аслида эътиқодсизлик эмас, балки эътиқодининг сустлиги, илмсизлик, ғоявий бўшлиқ хамда  иродасизликдир.   

Илк ақидапараст оқимлар яъни “Хавориж” фирқаси ўз фаолиятини бошлаган даврнинг ўзидаёқ, Ҳазрати Али розияллоҳу анҳу бошлиқ мусулмонлар томонидан уларга қарши ғоявий ва ҳарбий кураш олиб борилган. Ҳазрати Али розияллоҳу анҳу харвориж фирқаси вакиллари билан ақидавий масалаларда соатлаб суҳбатлашган. Аҳли сунна вал жамоанинг тутган йўлининг ҳақлигини ва “Хавориж” фирқасининг ноҳақлигини ақлий ва нақлий далиллар билан исботлаб берган. Натижада кўплаб адашганларнинг ҳидоят топишига эришилган. “Мотуридия” таълимоти асосчиси Абу мансур Мотуридий раҳматуллоҳи алайҳи, мазҳаббошимиз Абу Ҳанифа раҳматуллоҳи алайҳи ўзларининг асарларида адашган диний оқимларнинг сохта даъволарига асосли раддиялар берганлар. Адашган оқимларга қарши ғоявий кураш бошқа мазҳаббошилар, буюк имомлар ва олимлар томонидан ҳар доим узлуксиз равишда олиб борилган ва бу ғоявий кураш ўз самарасини бериб, кўплаб инсонларнинг адашишининг олди олинган. Ҳозирги вақтда ҳам бу каби ғоявий курашни ва огоҳликни бир бир лаҳза қўлдан бой беришимиз мумкин эмас.

Адашган диний оқимларга қарши курашнинг барча даврларда олиб борилганининг аҳамиятли томони шундаки, бу оқимлар турли даврда турли сабабларга кўра келиб чиққан. Ва албатта, бу оқимларнинг даъват, чорловлари ҳамиша инсониятни ҳалокатга етаклаб, залолат сари етаклаган.

Диний оқимларнинг шаклланишида баъзан диний саводсизлик замин яратган бўлса, баъзи ҳолларда иқтисодий мақсадлар ётган. Баъзан ижтимоий сабаб оқимлар шаклланган бўлса, баъзида бошқа дин вакилларининг таъсири остида диний оқимлар шаклланган.

Айни пайтда шуни англашимиз лозимки, диний оқимлар деганда биз фақат Ислом динини ниқоб қилиб фаолият олиб бораётган экстремистик ва террористик оқимларни эмас, бошқа динлардан ажралиб чиққан ва фаол миссионерлик фаолияти билан шуғулланаётган секталарни ҳам тушунамиз. Чунки ушбу секталарнинг ҳам чорловлари инсоният бошига катта кулфатлар солмоқда. Яъни, оилада ота онага қарши чиқиш, уларга итоатсизлик, ҳатто ўз ота онасининг жонига қасд қилиш, бор будини сотиб оқим ривожи учун сарф қилиш, сиёсий тузумга қарши чиқиш, ўз яқинлари ва ватанидан воз кечиш, бошқалар фикрини умуман қабул қилмаслик ва бошқа ҳолатлар экстремистик ва террористик оқимлар таъсирига тушганлар билан бир қаторда миссионер секта тарафдорларида ҳам кўринади.

Агар биз диний оқимлар ҳақида мукаммал тушунча ҳосил қилмасак, уларга қарши курашни бир лаҳза тўхтатиб, огоҳликни қўлдан берсак, нималарни ва кимларни йўқотишимизни тасаввур қила олмаймиз.

И.Жуманиязов

Урганч туман “Қорри бобо”  масжиди имом-хатиби

بسم الله الرحمن الرحيم

الحَمْدُ للهِ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ رَحْمَةً لِلْعَالَمِينَ وَجَعَلَهُ أُسْوَةً حَسَنَةً لِلْمُؤْمِنِيْنَ، وَالصَّلاَةُ وَالسَّلاَمُ عَلَى نَبِيِّنَا الرَّؤُوفِ بِالْمُؤْمِنِيْنَ، وَعَلَى آلِهِ وَصَحْبِهِ وَمَنْ تَبِعَهُمْ بِإِحْسَانٍ إِلَى يَوْمِ الدِّيْنِ

МАВЛИДУН НАБИЙ МУБОРАК!

Муҳтарам жамоат! Аллоҳ таолонинг ҳабиби, сарвари коинот, оламларга раҳмат қилиб юборилган суюкли Пайғамбаримиз Муҳаммад Мустафо саллаллоҳу алайҳи васалламнинг таваллуд ойлари барчамизга муборак бўлсин! Маълумки, Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам милодий 571 йили Рабиул аввал ойининг 12 куни Маккаи Мукаррамада Қурайш қабиласида таваллуд топганлар. Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам – пайғамбар ва расулларнинг охиргиси, Ҳавзи кавсар соҳиби, умматлари жаннат аҳлининг учдан бир қисмини ташкил қиладиган Зотдирлар. Ҳатто пайғамбарлар ҳам У Зотга уммат бўлишни орзу қилганлар.

Дарҳақиқат, Муҳаммад саллаллоҳу алайҳи васаллам – пайғамбарларнинг энг улуғи ва хотималовчиси, бутун оламга раҳмат қилиб юборган элчи, инсоният фахри, одамларнин энг яхшиси, энг яхши хулқлиси ва комилидирлар. Аллоҳ таоло Ўз Расулига хитоб қилиб, уни бутун оламга раҳмат элчиси эканини тасдиқлаб, Қуръони каримда бундай деган:

وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا رَحْمَةً لِلْعَالَمِينَ

яъни: “(Эй, Муҳаммад!) Биз Сизни (бутун) оламларга айни раҳмат қилиб юборганмиз” (Анбиё сураси 107-оят).

Оятдаги “раҳмат” жуда кенг маънони англатади. Уларни билиш учун Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васалламнинг одоб-ахлоқлари, сийрат ва шамоиллари, шариатларининг бағрикенглиги, ғайридинларга ҳам зулмни раво кўрмаслиги, меҳр-оқибат, эзгулик каби фазилатлар манбаи эканидан хабардор бўлиш зарур.

(Имом-хатиблар мавъизанинг мана шу ўрнида ўз сўзи, аниқ мисоллар, ривоятлар билан Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳаётлари ва ахлоқлари ҳақида гапириб берадилар...).

Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васалламнинг мартабалари сабабли ўтган барча пайғамбар ва расуллар Қиёмат куни Пайғамбаримиз алайҳиссаломнинг байроқлари остида бўладилар. Бу ҳақда ҳадиси шарифда шундай дейилган:

أَنَا سَيِّدُ وَلَدِ آدَمَ يَوْمَ القِيَامَةِ وَلَا فَخْرَ، وَبِيَدِي لِوَاءُ الحَمْدِ وَلَا فَخْرَ، وَمَا مِنْ نَبِيٍّ يَوْمَئِذٍ آدَمُ فَمَنْ سِوَاهُ إِلَّا تَحْتَ لِوَائِي

(رواه الإمام أحمد والإمام الترمذي عن أبي سَعِيدٍ رضي الله عنه)

яъни: “Қиёмат куни мен – Одам фарзандининг саййидиман ва фахрланиш эмас-ку, қўлимда ҳамд байроғи бўладир. Ўша кунда ҳеч бир набий йўқки, Одам(алайҳиссалом) ҳам, бошқа ҳам менинг байроғим остида бўлади” (Имом Термизий ва Имом Аҳмад ривоятлари).

Биринчи  бўлиб қабрдан чиқадиган ва биринчи бўлиб шафоат қилишни бошлайдиган Зот ҳам жаноб Пайғамбаримиз алайҳиссалом бўладилар. Бу ҳақда шундай деганлар:

أَنَا سَيِّدُ وَلَدِ آدَمَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ، وَأَوَّلُ مَنْ يَنْشَقُّ عَنْهُ الْقَبْرُ، وَأَوَّلُ شَافِعٍ وَأَوَّلُ مُشَفَّعٍ

(رواه الإمامُ مسلمٌ عن أبي هُرَيْرَةَ رضي الله عنه)

яъни: “Қиёмат куни мен – Одам фарзандининг саййидиман. Қабрдан биринчи чиқадиган шахсман. Биринчи шафоат қилувчиман. Биринчи шафоати қабул қилинувчиман” (Имом Муслим ривоятлари).

Ҳурматли азизлар! Аллоҳ таолога беадад ва беҳисоб ҳамду санолар бўлсинки, сизу бизни мана шундай улуғ Зотнинг уммати қилди.

Саҳобаи киромлар Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васалламнинг юксак мартабалари ва улуғликларини яхши билганликлари учун ҳам У Зотга муносиб муомала ва муносабатда бўлиб, қаттиқ муҳаббат қўйганлар.

Тарихдан маълумки, Макка мушриклари элчиси Урва ибн Масъуд ас-Сақафий Ҳудайбия сулҳи куни саҳобаларнинг Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васалламга бўлган муносабатларини, У Зотни қандай ҳурмат-эҳтиром қилишларини диққат билан кузатгач ва қавмига қайтиб боргач шундай деди:

وَاللهِ لَقَدْ وَفَدْتُ عَلَى الْمُلُوكِ عَلَى قَيْصَرَ وَكِسْرَى وَالنَّجَاشِي فَوَاللهِ مَا رَأَيْتُ مَلِكًا يُعَظِّمُهُ أَصْحَابُهُ مَا يُعَظِّمُ أَصْحَابُ مُحَمَّدٍ مُحَمَّدًا،... وَإِذَا أَمَرَهُمْ أَمْرًا اِبْتَدَرُوا أمْرَهُ، وَإِذَا تَوَضَّأَ كَادُوا يَقْتَتِلُونَ عَلَى وَضُوئِهِ، وَإِذَا تَكَلَّمَ خَفِضُوا أَصْوَاتَهُمْ عَنْهُ، وَمَا يُحِدُّونَ النَّظَرَ إِلَيْهِ تَعْظِيْمًا لَهُ

 яъни: “(Эй қавмим), қасамки, мен кўп подшоҳлар, жумладан, Қайсар, Кисро ва Нажоший ҳузурида бўлганман. Аллоҳга қасамки, бирон-бир подшоҳнинг аёнлари Муҳаммаднинг асҳоби Уни улуғлаганидек улуғлаганини кўрмаганман... Агар бир ишга буюрса, уни адо этишга шошилишади. У гапирса, овозларини чиқармай, жим қулоқ солишади. Уни ҳурмат қилганларидан юзига тик боқишмайди” (Шу мазмундаги ҳадисни Имом Бухорий ривоят қилганлар).

Бир киши Набий саллаллоҳу алайҳи васаламнинг ҳузурларига келиб: “Қиёмат қачон бўлади?” – деб сўради. Шунда Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васалам унга:

"مَاذَا أَعْدَدْتَ لَهَا؟" قَالَ: لاَ شَيْءَ، إِلاَّ أَنِّي أُحِبُّ اللهَ وَرَسُولَهُ صَلَّى اللهُ عليه وَسَلَّمَ، فَقَالَ: "أَنْتَ مَعَ مَنْ أَحْبَبْتَ

(رواه الإمامُ البخاري والإمامُ مسلمٌ عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ اللهُ عنه)

яъни:  “Қиёмат учун нима тайёрлагансиз ўзи?” – дедилар. У “Ҳеч нарса. Лекин мен Аллоҳ ва Унинг Расулини яхши кўраман”, – деди. Шунда Набий саллаллоҳу алайҳи васаллам: “Сиз ўзингиз яхши кўрганлар билан бирга бўласиз!”, – дедилар (Имом Бухорий ва Имом Муслим ривоятлари).

Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаламнинг ходимларидан бўлмиш Савбон  разияллоҳу анҳу бир куни Пайғамбаримиз алайҳиссаломнинг ҳузурларига ранги ўзгарган, хафа ҳолида келди. Шунда Расулуллоҳ унга: “Сизга нима бўлди?” – дедилар. Савбон  разияллоҳу анҳу: “Ё Расулуллоҳ, менда ҳеч қандай беморлик ва оғриқ йўқ, лекин бироз Сизни кўрмасам соғиниб, оғир аҳволга тушаман. Ё Расулуллоҳ! Кейин Сизни жаннатдаги мақомингизни ўйладим. Сиз пайғамбарлар билан энг олий мартабада турасиз. Мен жаннатга кирган тақдиримда ҳам паст мартабада бўламан. Мабодо жаннатга кира олмасам, Сизни абадул-абад кўра олмайман. Шундан ғамгинман, ё Расулуллоҳ!” – деди. Шунда Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам бирор нарса демай, жим қолдилар. Бир оздан сўнг қуйидаги ояти карима нозил бўлди:

وَمَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَالرَّسُولَ فَأُولَئِكَ مَعَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مِنَ النَّبِيِّينَ وَالصِّدِّيقِينَ وَالشُّهَدَاءِ وَالصَّالِحِينَ

وَحَسُنَ أُولَئِكَ رَفِيقًا. ذَلِكَ الْفَضْلُ مِنَ اللَّهِ وَكَفَى بِاللَّهِ عَلِيمًا 

яъни: “Кимда-ким Аллоҳ ва Пайғамбарга итоат этса, айнан ўшалар Аллоҳнинг инъомига эришган зотлар, яъни пайғамбарлар, сиддиқлар, шаҳидлар ва солиҳ кишилар билан биргадирлар. Улар ҳамроҳ сифатида нақадар гўзалдир! Бу Аллоҳдан (бўлган) фазлдир. Аллоҳ етарли (даражада) билимдондир” (Нисо сураси 69-70 оятлар).

Оятдаги “Аллоҳ ва Пайғамбарга итоат этса” дегани – динимиз кўрсатмаларига амал қилса, деганидир. Демак, шариатда буюрилган амалларни бажариб, қайтариқлардан қайтиш – Аллоҳ ва Пайғамбарга итоат қилиш ҳисобланади. Бундай кишига Қиёмат куни пайғамбарлар, сиддиқлар, шаҳидлар ва солиҳ қишилар билан бирга бўлишдек мартаба ато этилади.

Қайси бир мусулмон Пайғамбаримиз  саллаллоҳу алайҳи васаламни чин дилдан яхши кўрса, албатта жаннатда У Зот билан ҳамроҳ бўлиш бахтига муяссар бўлади. Уламоларимиз кишининг Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васалламга бўлган муҳаббати қанчалик чин эканлигига бир нечта амаллар далолат қилади, деганлар. Қуйида улардан энг зарурларини келтирамиз:

1. Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васалламга кўп салавот ва саломлар йўллаш.

Пайғамбаримиз алайҳиссаломга салавот айтишни Аллоҳ таоло Қуръони каримда биз умматларга буюриб, шундай деган:

إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِيمًا

яъни: “Албатта, Аллоҳ ва Унинг фаришталари Пайғамбарга салавот айтурлар. Эй, мўминлар! (Сизлар ҳам) унга салавот ва салом айтингиз!” (Аҳзоб сураси 56-оят).

“Умматим!” деб яшаган суюкли Пайғамбаримиз  алайҳиссаломга Аллоҳ таоло ва фаришталар   салавот айтиб турганда, биз айтмасак, умматлик вазифамизни гўзал ҳолатда адо қилган бўлмаймиз. Қолаверса, салавот айтиш жуда савобли амал ҳисобланиб, ҳадисларда ҳам унга тарғиботлар бисёрдир. Жумладан, ҳадиси шарифда салавотнинг фазилати ҳақида шундай дейилган:

مَنْ صَلَّى عَلَيَّ صَلَاةً وَاحِدَةً صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ عَشْرَ صَلَوَاتٍ وَحُطَّتْ عَنْهُ عَشْرُ خَطِيئَاتٍ وَرُفِعَتْ لَهُ عَشْرُ دَرَجَاتٍ

 (رواه الإمامُ أحمدُ والإمامُ النسائي عن أنسٍ رَضِيَ الله عنه)

яъни: “Ким менга бир марта салавот айтса, Аллоҳ унга ўн марта раҳмат йўллайди. Унинг ўнта гуноҳи ўчирилади. Ўн даража мартабаси кўтарилади” (Имом Аҳмад ва Имом Насоий ривоятлари). Яна бир ҳадиси шарифда шундай марҳамат қилинган:

مَنْ صَلَّى عَلَيَّ حِيْنَ يُصْبِحُ عَشْرًا، وَحِيْنَ يُمْسِيْ عَشْرًا، أَدْرَكَتْهُ شَفَاعَتِي يَوْمَ الْقِيَامَةِ

(رواه الإمامُ الطبراني عن أبي الدرداء رَضِيَ الله عنه)

яъни:  “Ким менга эрталаб ўн марта, кечқурун ўн марта салавот айтса, Қиёмат куни мен уни шафоат қиламан” (Имом Табароний ривоятлари).

Демак, Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаламга бўлган муҳаббатларимизни исботлаб, доимо имкон қадар салавот айтиб юришга одатланишимиз мақсадга мувофиқдир. Ҳеч бўлмаганда энг қисқа салавотларни турган ва юрганимизда айтишимиз керак. Энг қисқа салавотлар:

 اَللَّهُمَّ صَلِّى وَسَلِّمْ عَلَى نَبِيِّنَا مُحَمَّد      صَلَّى اللهُ عَلَيْكَ يَا رَسُولَ اللهِ       صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمْ

2. Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васалламнинг тарихларини ўрганиб, суннатларига амал қилиш.

Ҳар биримиз Пайғамбаримиз алайҳиссаломнинг сийратлари ва ҳаётларини янада кенгроқ ўрганиб, барча иш ва амалимизда У Зотга эргашиш, У Зотнинг хулқларига мувофиқ ҳаёт кечиришимиз керак. Чунки, қанча Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васалламнинг сийратларини ўргансак, ўз-ўзидан У Зотга бўлган муҳаббатимиз яна ҳам ортади. Шу билан бирга шариатимизнинг баъзи ҳукмларини янада яхшироқ англаймиз.

(Имом-хатиблар мавъизанинг мана шу ўрнида ўз сўзи, аниқ мисоллар, ривоятлар билан Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳаётлари ва ахлоқлари ҳақида гапириб берадилар...).

Шундай экан, бу улуғ ойни ғанимат билиб, ота-оналар фарзандлари билан китобхонликларни ташкил қилсалар, айни муддао ва муҳаббатнинг бир нишонаси бўлади. Беадад шукрлар бўлсинки, ҳозирги кунда китоб дўконларида юртимиз уламолари томонидан ёзилган Пайғамбаримиз алайҳиссаломнинг тарихларига доир, ўзбек тилидаги адабиётлар етарлича мавжуд. Фақат ундан фойдаланишимиз керак, холос.

Маълумки, бу улуғ ойда юртимизда мавлуд маросимлари ўтказилади.  Мусулмон оммаси тақрибан минг йиллардан буён бу хайрли маросимни ўтказиб келмоқдалар. Мавлуд маросимида Қуръон тиловат қилиниб, саловотлар айтилади. Пайғамбаримизнинг ота-боболари, насл-насаблари, туғилишлари, хулқ-атворлари ва ҳаётлари ҳақида назм ва қасидалар ўқилади. Бу эзгу иш – Пайғамбаримиз алайҳиссаломнинг сийратларини ўрганишга яна бир туртки бўлади.

Мавлуд маросимини ўтказиш фазилатлари ва асослари ҳақида бир қанча далиллар мавжуд бўлиб, улардан фақат биттасини эътиборингизга ҳавола қиламиз:

“Мажмуатул фатово” китобида Абдулҳай  Лакнавий ҳазратлари  мавлид ўқишга далил келтириб шундай деганлар: “Пайғамбаримиз даврларида яшаб ижод қилган шоир Ҳассон разияллоҳу анҳуга Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам Ўзларининг мадҳлари битилган байтларини ўқитганлари мавлид ўқишга далил бўлади. Чунки, унинг қасидаларида Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васалламнинг сифатлари, мўъжизалари, насл-насаблари, туғилишлари борасида сўз юритилган эди. Шу ерда таъкидлаш лозимки, буюк саҳоба ва шоир Ҳассон разияллоҳу анҳу Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам вафотларидан кейин ҳам одамлар тўпланган жойларда, хусусан, масжидда Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам қурдирган минбарда туриб, ўз қасидаларини одамларга ўқиб берганлар. Бу борада саҳиҳ ҳадис тўпламларидаги далиллар етарлидир. Мавлид ўқишнинг мустаҳаб ва мандуб амал эканига Ҳазрати Билол разияллоҳу анҳунинг ўша даврда кўчаларда ва бозорларда одамларни тўплаб, Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васалламни зикр қилиб, айтиб бериб юрганларини ҳам далил сифатида келтириш  ҳам мумкин”.

Одатда инсонлар ўз миллати, юрти инсонлари учун кўп яхши ишлар қилган, одамларга фақат фойда келтириб, жамият равнақига ҳисса қўшган давлат арбоблари, юрт қаҳрамонлари, саркардаларнинг туғилган кунларини нишонлашни одат қилиб оладилар. Бунда ўша инсоннинг шу юрт тақдирига битилганидан қувониш, у сабаб юз берган яхшиликларни эслаш, қадрига етиш каби мақсадлар кўзланади.

Энди бир ўйлаб кўрайлик, бутун оламларга раҳмат ўлароқ юборилган, арабу ажам, руму форснинг ҳидоятига сабаб бўлган, Аллоҳ таоло бутун инсониятни жаҳолатдан қутқарилишига восита қилган Зот – Пайғамбар, Ислоҳотчи, Раҳбар, Тақводорлар имоми, Меҳрибон эр, Раҳимдил ота, Буюк муаллим, Инсоният тарбиячиси, Юксак хулқлар ва камтарлик тимсоли бўлган, Аллоҳ таолонинг Ўзи “буюк хулқ узрадирсиз!” деб мақтаган Зотнинг туғилган кунидан шодланиш, бу кунни салавоту салом билан ўтказиш, ўз Шафоатчиси, Пайғамбари, Йўлбошчиси бўлган Энг комил инсонни мўминларга танитиш, Аллоҳ унда жамлаган гўзал сифат ва хулқларини эслатиб, уларни мазкур хулқлар билан зийнатланишга чақириш –наҳотки  жиноят, ножоиз ва мўминни адаштирадиган амал бўлса?!

Қайси соғлом ақл, Расулуллоҳга муҳаббатни даъво қиладиган қайси қалб буни ҳазм қила олади?! Ахир хориждаги бир ҳовуч эсипастларнинг алжирашига учиб, мавлид ҳақида бу каби пуч даъволарни кўтариб юрган кишилар шу ишлари билан шайтонни қувонтирмаяптиларми?! Бутун уммат минг йиллар давомида гўзал суратда қилиб келган мандуб амални “ҳаром” деб эълон қилиб, мусулмонларнинг ўртасидаги ихтилоф, жанжал ва дилхираликлардан бошқа нимага эришдилар?!

Энг ачинарлиси шундаки, мавлидни бидъат, мазҳабни залолат деб айюҳаннос соладиган ўша жоҳиллар мусулмонлар орасига кириб, ўзини-ўзи портлатишни “шаҳидлик” деб талқин этадилар. Куни кеча тинч бўлиб турган юртга қўлда қурол билан кириб бориб, ҳўлу қуруқни баробар ёқаётган, болаларни етим, аёлларни бева қилаётганларни “мужоҳид” ва шу жирканч иши асносида хор-зор бўлиб, ўлим топганларни эса “шаҳид” деб жар солмоқдалар. Булар динимизни дўстларими ё душманларими?

Бу каби нодон кимсалар бу билан нафақат ўзларини, балки кўплаб айбсиз кишиларнинг ҳалок бўлишига сабаб бўлмоқдалар. Ҳолбуки, ноҳақ одам ўлдириш ёки ўзини-ўзи ўлдириш Ислом шариатида қаттиқ қораланган ва энг катта гуноҳ деб саналган. Зеро Аллоҳ таоло Қуръони каримда шундай деган:

وَلَا تَقْتُلُوا أَنْفُسَكُمْ إِنَّ اللَّهَ كَانَ بِكُمْ رَحِيمًا

яъни: “(Эй, имон келтирганлар!) ўзларингизни ўлдирмангиз! Албатта, Аллоҳ сизларга раҳм-шафқатлидир” (Нисо сураси 29-оят).

Демак, бу иддаолар осийликдан бошқа нарса эмас!

Шундай экан, азизлар, мўмин-мусулмонларнинг бошида қанчадан-қанча муаммо, алам ва қийинчиликлар кўланка бўлиб турган бир вақтда фаолияти фақатгина мусулмонларни аҳли бидъатга чиқариш, Пайғамбарга муҳаббатни шариатга зид деб сифатлашдан нарига ўтмайдиган нусхаларнинг гапларига учиб тубан кетишдан ўзимизни сақлайлик! 

Аллоҳ таоло барчаларимизнинг қалбимизга Расулининг муҳаббатини жо қилсин! Қиёматда Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васалламнинг “ҳамд” байроқлари остида туриш ва У Зотнинг муборак шафоатларига эришиш ҳамда жаннатда Расулига қўшни бўлиш бахтини насиб этсин! Омин!

Муҳтарам имом домла! Рабиъул аввал ойи кириб келганлиги муносабати билан имкониятингизга қараб, мана шу ойнинг бирор жумасида Имом Барзанжийнинг “Мавлидун Набий” китобидан ўқиб беришингиз мақсадга мувофиқ бўлади.

Муҳтарам имом-домла! Келгуси жума маърузаси “ИСЛОМДА АЁЛЛАРГА МУНОСАБАТ” мавзусида бўлади.

Уммавийлар халифалиги давридаги энг йирик саркардалардан бири Ториқ ибн Зиёд эди. Бу инсоннинг таваллуд санаси турлича келтирилади. Баъзи манбаларда 50-ҳижрий, милодий 670 сана дейилса, баъзиларида эса 57-ҳижрий, милодий 679 санада туғилгани келтирилади.

Валид ибн Абдулмалик халифалиги пайтида Шимолий Африкага Мусо ибн Нусайрни волий қилиб тайинлайди. Ториқ ибн Зиёд эса шу Мусонинг саркардаларидан бўлиб, унинг буйруғи билан Пиреней ярим оролидаги Андалусияни фатҳ қилишга юборилади.

711 йилда Ториқ ибн Зиёд раҳимаҳуллоҳ бошчилигидаги қўшин Ўрта Ер денгизини Атлантика уммони билан боғлайдиган Гибралтар бўғозини кечиб ўтиб, аввал Андалусияни, кейин 718 йилгача ҳозирги кунда Испания, Португалия, Андорра ва Гибралтар жойлашган Пиреней яриморолини тўла фатҳ этади.

Баъзи тарихий асарларда ушбу фатҳ асносида кеманинг ёқиб юбориш масаласи ҳам келтирилади. Ториқ ибн Зиёд қўшин билан бўғозни кечиб ўтиб, нариги қирғоққа етиб боришгач, ҳеч ким ортга қочмасин деган мақсадда ўзларининг кемасини ёқиб юборгани зикр қилинади.

Хусусан, машҳур географ олим Абу Абдуллоҳ Муҳаммад ибн Муҳаммад Идрисий қаламига мансуб “Нузҳатул муштоқ фий ихтироқил офоқ” китобида ушбу ҳодиса келтирган. Бу асар ўн иккинчи асрда ўзига хос дунёнинг жуғрофик қомуси ҳисобланган. Унда айтилишича, Ториқ ибн Зиёд раҳимаҳуллоҳ кемани ёқиб юборгач, қўшинга қуйидагича хитоб қилган:

“Эй инсонлар, қочадиган жой қани? Ортингизда денгиз, олдингизда эса душман. Сизларда фақат садоқат ва сабр бор. Сизлар ҳозир бу оролда етимлардан ҳам заифроқ ҳолдасиз. Душманингиз сизларни қўшин, қурол-аслаҳа ва кўп таомлар билан кутиб олди. Сизларда эса қиличлар бор, аммо таом йўқ. Сизлар таомга, фақат душман қўлидан тортиб олсангизгина эга бўласиз.

Агар сизлардаги етишмовчилик кунлари чўзиладиган бўлса ва бу орада бирор ишни амалга оширолмайдиган бўлсангиз, ҳайбатингиз, қувватингиз кетиб қолади. Натижада душман сизга журъат қила бошлайди. Шунинг учун бу золим ҳукмдорни йўқ қилиш орқали ўзингизни ҳимоя қилинглар. У ҳукмдор сизларнинг олдингизга ўзининг шаҳрини ташлади. Имкониятдан фойдаланинг. Мен сизларга ўзим қилмайдиган ишни айтмаяпман ва мен сизларни жонлар арзонга баҳоланадиган жойга ҳам олиб келмадим. Айтган гапларимни ўзим бошлаб бераман.

Билиб қўйинглар, агар бу ердаги машаққатларга бироз сабр қилсангиз, абадий лаззатга эришасизлар. Мўминларнинг амири Валид ибн Абдулмалик қаҳрамонлар орасидан сизларни танлаб олди. Унинг мақсади Аллоҳнинг калимасини олий қилиш, бу оролда Аллоҳнинг динини ёйиш орқали савобга эришишдир.

Билиб қўйинглар, сизларни чақираётган нарсамга биринчи бўлиб ўзим лаббай дейман. Икки қўшин учрашганда, иншаа Аллоҳ, ўзимни қавмнинг каттаси Родерикка ташлаб ҳужум қиламан. Сизлар ҳам мен билан бирга ҳужум қилинглар! Агар уни ўлдириб, кейин ўзим ҳам ўлсам, уни ўлдириш ишидан сизларни қутқарган бўламан. Бордию уни ўлдиришдан олдин ўзим вафот этсам, менинг қасдимни сизлар амалга оширинглар! Унга ҳужум қилиб, ўлдиринглар! Уни ўлдирсангиз, бу оролни эгаллаш ғамидан қутуласиз. Чунки, уни ўлдирганингиздан сўнг бу ердаги қавм бўйсунадилар”.

Ториқ ибн Зиёд ўз хутбасида мана бу оятни ҳам зикр қилиб ўтган: 

إِنَّ اللّهَ اشْتَرَى مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَنفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُم بِأَنَّ لَهُمُ الجَنَّةَ يُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللّهِ فَيَقْتُلُونَ وَيُقْتَلُونَ وَعْداً عَلَيْهِ حَقّاً فِي التَّوْرَاةِ وَالإِنجِيلِ وَالْقُرْآنِ وَمَنْ أَوْفَى بِعَهْدِهِ مِنَ اللّهِ فَاسْتَبْشِرُواْ بِبَيْعِكُمُ الَّذِي بَايَعْتُم بِهِ وَذَلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ

“Албатта, Аллоҳ мўминлардан уларнинг жонлари ва молларини жаннат эвазига сотиб олди. Улар Аллоҳнинг йўлида жанг қиладилар, ўлдирадилар ва ўлдириладилар. Бу Тавротда, Инжилда ва Қуръонда Унинг зиммасидаги ҳақ ваъдадир. Аллоҳдан ҳам аҳдига вафодорроқ ким бор? Ким Аллоҳга берган аҳдига вафо қилса, бас, қилган савдоларингиздан шод бўлаверинг. Ана шунинг ўзи улкан ютуқдир”. (Ушбу савдо алоқасида Аллоҳ таоло харидору, мўмин инсон сотувчи. Мўмин-мусулмон бўлиш билан инсон ўз жони ва молини Аллоҳга сотади. Аллоҳ таоло эса мўмин мусулмон бандасига жонингни ва молингни Менинг йўлимга тиксанг, Мен бунинг эвазига жаннатни бераман, деб сотиб олади. «Албатта, Аллоҳ мўминлардан уларнинг жонлари ва молларини жаннат звазига сотиб олди», дегани шу маънони англатади. «Сотиб олди», яъни, савдо тугади. Шунинг учун ҳеч бир мўмин-мусулмон шахс савдони бузмасликка, Аллоҳга сотган жони ва молини беришга доим тайёр турмоғи лозим.) (Тавба сураси, 111-оят).

Ушбу фатҳ сабабли Пиреней ярим ороли мусумлонлар қўлига ўтиб, 8 аср давомида, аниқроғи 1492 йилгача у ерда халифалик ҳукм сурди.

Шу ўринда “Гибралтар” сўзи ҳақида тўхталиб ўтсак. Бу сўз аслида «Жабалут Ториқ» (Ториқ тоғи) бўлган. Қирғоқда жойлашган, баландлиги 426 метрли қоя «Ториқ тоғи» деб юритилади.

Кейинчалик «Жабалут Ториқ» жумласи бузилиб, Гибралтар кўринишини олган. Шунингдек, Ториқ ибн Зиёд раҳимаҳуллоҳ кечиб ўтган бўғозга ҳам Гибралтар номи берилган.

Бугунги кунда Гибралтар Британияга қарашли штат бўлиб, унинг 5 фунтлик банкнотида фотиҳ, саркарда Ториқ ибн Зиёднинг қилич кўтариб тургани тасвирланган. 

Ҳа, Ториқ ибн Зиёд раҳимаҳуллоҳ Андалусияда мусулмонларнинг 8 асрлик ҳукмронлиги бошланишига, баъзи жуғрофик жойлар унинг номи билан аталишига сабаб бўлди.

Аллоҳ таоло Исломни бутун дунёга тарқатиш йўлида жонини фидо қилганлар қаторида Ториқ ибн Зиёдни ҳам раҳматига олсин!

Интернет маълумотлари асосида Нозимжон Ҳошимжон тайёрлади

Инсон дунёда яшар экан, ўз ҳаётини гўзал ўтказишга ҳаракат қилади. Турмушнинг фаровон бўлиши, жамиятнинг тараққий этиши эса фақат илм-фан билан бўлади. Қаерда илм-фан ривож топса, ўша ерда тарққиёт бор. Илм-фаннинг ривожи эса илм эгалари – олимлар билан бўлади.

Дунёдаги ҳар бир соҳанинг, ҳар бир ишнинг ўз илми мажуд. Киши ўз ишининг билимдони бўлиши учун ўша соҳанинг илмини эгаллаши шарт. Илмсиз инсон мевасиз дарахт кабидир. Пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам илмни иймоннинг мевасига қиёслаб шундай марҳамат қилганлар: “Имон яланғоч бир нарса бўлса, унинг либоси тақво, зийнати ҳаё, меваси эса илмдир”.

Ривоят қилишларича, Абдуллоҳ ибн Муборак илм олиш йўлидаги ҳаракатларининг дастлабки пайтлари ҳадис ва фиқҳ илмлари бўйича атоқли олим Ҳаммод ибн Зайднинг ҳузурига келади. Суҳбатлашиб ўтириб, атоқли олим йигитнинг илми ва иқтидори, истеъдодининг ноёблигидан ҳайратланиб сўради:

— Сиз қайси юртдан бўласиз?

• Хуросонданман, устоз, — деб жавоб берди Абдуллоҳ.
• Ҳаммод ибн Зайднинг Хуросонда шогирдлари кўп эди, қолаверса, у кўпгина хуросонлик олимларни ҳам танирди. Шунинг учун дўстларию шогирдларидан янги хабар эшитаманми, деган ниятда:

—Хуросоннинг қаеридансиз, эй йигит? — деб сўради.

—Марвданман, - деди Абдуллоҳ.

Буни эшитиб Ҳаммод ибн Зайд бир қўзғалиб олди. Зеро, Марв — машҳур олиму уламолар, илм соҳибларининг юрти-да.

—Табаррук тупроқдан экансиз. Марв — дунё шаҳарлари орасида “шоҳи жаҳон” деб ном олган. Бу шаҳарда Абдуллоҳ ибн Муборак исмли ёш уламо етишиб чиққанини яқинда гап қилишган эди. Ғоят иқтидорли, илмли эмиш. Сиз шу йигитни билурмисиз?

—Ҳа, билурман, — деди Абдуллоҳ бироз ажабланиб.

Ҳаммод ибн Зайд ҳаяжонланиб кетди. Ахир, марвлик машҳур ёш уламо ҳақида сўнгги янгиликларни шаҳар аҳлига етказишнинг имкони пайдо бўляпти-да...

— Хўш, айтинг-чи, йигит, ҳозир Абдуллоҳ ибн Муборак нима иш қиляпти? – деб сўради Ҳаммод ибн Зайд.

— Абдуллоҳми? У ҳозир сиз билан гаплашиб ўтирибди, - деб жавоб берди Абдуллоҳ ибн Муборак.

Бу гапни эшитган Ҳаммод ибн Зайд ўрнидан туриб, келган меҳмон билан қайтадан қучоқлашиб кўришди, ҳол-аҳвол сўрашди. Икки ўртада ғоят самимий муносабат қарор топди.

Қиссадан ҳисса шуки, инсоннинг қадри, даражаси баланд бўлиши унинг илмий салоҳияти ва маънавий олами гўзал бўлишига боғлиқ экан. Ватандошимиз машҳур фақиҳ олим Абу Лайс Самарқандий раҳматуллоҳи алайҳ айтадилар: “Таълим олувчи муҳтож бўладиган нарсанинг энг аввали-олган илмидан фойдаланиши ва ўзидан у таълим олаётган кишига фойдали бўлиши учун ниятини тўғрилаб олишдир. Агар ниятини тўғри қилмоқчи бўлса, у тўрт нарсани қасд қилиши лозим. Зеро, Пайғамбаримиз Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам марҳамат қиладиларки: “Амаллар ниятга қараб мақбул бўлади”.

1. Илм олиш билан билимсизлик ва жоҳилликдан халос бўлишни ният қилиш. Аллоҳ таоло “Зумар” сурасининг 9-оятида айтади: “...Биладиганлар билан билмайдиганлар тенг бўлурми?!..”
2. Ҳосил қилган илми билан халққа, ўзи яшаб турган жамиятга наф келтиришни ният қилиш. Зеро, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Инсонларнинг энг яхшиси инсонларга фойдаси кўпроқ тегадиганидир”, деб марҳамат қилганлар.
3. Таълим олиш билан илму фанни камолотга, тараққиётга етказишни ният қилиш, чунки инсонлар илм ҳосил қилишга бепарво бўлсалар, уларнинг ўртасидан илм кўтарилиб зое бўлади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам бу хусусда: “Илм ўрталарингиздан кўтарилиб, зое бўлишидан олдин илмни ўрганинглар”, деб марҳамат қилганлар.
4. Таълим олиш билан бирга ҳосил қилган илмга амал қилишни ният қилиш, аксини эмас. Бамисоли илмсиз амал бекор бўлганидек, амалсиз сабабни талаб қилиш беҳуда ишдир. Илм амал учун сабабдир. Амалсиз илм уволдир, илмсиз амал залолатдир. Таълим – тарбия олувчи ҳар бир толиб ўз ҳаракатида Аллоҳ таолонинг розилигини, охират савобини талаб қилиши, дунё орзу-ҳавасини истамаслиги лозим. Бу ҳақда Аллоҳ таоло айтади: “Кимки, охират экинини (савобини) истар экан, Биз унга экини (ҳосили)ни зиёда қилурмиз. Кимки дунё экинини истар экан, Биз унга ўшандан берурмиз ва унинг учун охиратда насиба (савоб) бўлмас”.

Ҳабибимиз Расулуллоҳ соллоалоҳу алайҳи ва саллам ҳадисларидан бирида шундай марҳамат қиладилар: Ё олим бўл, ё илм ўрганувчи, ё тингловчи, ё илмни севувчи! Бешинчиси бўлма — маҳв бўлурсан!.. Демак, илмдан юз ўгирувчи кимсаларнинг дунёда келажаги, охиратда заҳираси қашшоқ бўлиши мумкин. Ҳазрат Алишер Навоий “Арбаин” асарида “Илмда бахиллик йўқ” ҳадиси шарифини шундай ифодалайди:

Эй хирадманд олимеки, санга

Илмдин рўзий айлади сонеъ.

Киши ўрганса қилмағил маҳрум,

Ёки нафъ олса бўлмағил монеъ.

Дарҳақиқат, илм маъданида чегара бўлмаганидек, олим саховатида ҳам ҳудуд бўлмаслиги лозим. Чунки илму ҳикмат инсонга Жаноби Ҳақ томонидан туҳфа қилинган неъматдир. Пайғамбаримиз Саллоллоҳу алайҳи васаллам “Аллоҳ, агар хоҳласа, бандасининг зеҳнини илм билан тўлдиради”, деганлар.

Аллоҳ таоло ёшларимизни одобли, илмли ва саодатли бўлиши насиб айласин.

Манблар асосида Кўкалдош ўрта махсус ислом билим юрти 3-курс талабаси Икромов Шерислом тайёрлади.

Барчамизга маълумки, одоб-ахлоқ масаласи ҳаётимизда жуда ҳам муҳим аҳамиятга  эгадир. Шунга кўра Ислом шариъатимизда одоб ахлоқ масаласига катта эътибор берилган. Кўплаб оят ва ҳадисларда инсонларни чиройли хулқли бўлишга тарғиб қилинган. Бу борада пайғамбаримиз алайҳиссалом барчамизга ўрнак бўлганлар. Аллоҳ таоло ўз пайғамбарини мақтаб шундай деган:

وَإِنَّكَ لَعَلى خُلُقٍ عَظِيمٍ

“Албатта, Сиз буюк хулқ узрадирсиз”! (Қалам, 4-оят)

У зот гўзал хулқ соҳиби бўлганлар. У зотнинг хулқлари ҳақида ҳадиси шарифда шундай дейилган:

عَنْ سَعْدِ بْنِ هِشَامٍ، قَالَ: سَأَلْتُ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا، فَقُلْتُ: أَخْبِرِينِي عَنْ خُلُقِ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، فَقَالَتْ: "كَانَ خُلُقُهُ الْقُرْآنَ

رَوَاهُ أَحْمَدُ

Саъд ибн Ҳишомдан ривоят қилинади: У киши айтди: “Мен Оиша розияллоҳу анҳодан шундай деб сўрадим: “Менга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг хулқлари ҳақида хабар беринг”.

Оиша: “У зотнинг хулқлари Қуръон эди”, деб айтди””. Аҳмад ривоят қилган.

Яъни, Муҳаммад алайҳиссалом Қуръондаги олий хулқлар билан хулқланганлар. Қуръондаги барча яхши хулқларни ўзларида жо қилганлар. Яна бир ҳадисда шундай дейилган:

عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ:  إِنَّمَا بُعِثْتُ لأُتَمِّمَ مَكَارِمَ الأَخْلاَقِ 

.رَوَاهُ الْبَيْهَقِيُّ

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: У киши айтди: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Мен яхши хулқларни мукаммал қилиш учун юборилганман”, дедилар”. Байҳақий ривоят қилган.

У зотнинг ўзлари гўзал хулқ, юксак одоблар билан сифатланган бўлишлари билан бирга умматларини ҳам шу каби чиройли хулқли бўлишга тарғиб қилганлар ва гўзал хулқнинг фазилатларини баён қилганлар. Бу ҳақида ҳадисда шундай дейилган:

عَنْ عَائِشَةَ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُا، قَالَتْ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ:  إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَيُدْرِكُ بِحُسْنِ خُلُقِهِ دَرَجَةَ الصَّائِمِ الْقَائِمِ 

. رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ

Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади: У айтди: “Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг: “Албатта, мўъмин чиройли хулқи билан рўзадор, тунларда қоим бўлувчи даражасига етади”, деяётганларини эшитдим”. Абу Довуд ривоят қилган.

Яна бир ҳадисда шундай дейилган:

عَنْ أَبِى الدَّرْدَاءِ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُ، عَنِ النَّبِىِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: قَالَ:  مَا مِنْ شَىْءٍ أَثْقَلُ فِى الْمِيزَانِ مِنْ حُسْنِ الْخُلُقِ

. رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ

Абуд Дардо розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ҳусни хулқдан кўра тарозида оғирроқ нарса йўқдир”, дедилар. Абу Довуд ривоят қилган.

Бошқа бир ҳадисда шундай дейилган:

عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُ ، قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: أَكْمَلُ النَّاسِ إِيمَانًا أَحْسَنُهُمْ خُلُقًا

رَوَاهُ أَحْمَدُ

Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Инсонларнинг иймон жиҳатидан комилроғи хулқ жиҳатидан яхшироғидир...”, дедилар. Аҳмад ривоят қилган.

Шунингдек, ҳусни хулқ борасида улуғ зотлардан ҳам ажойиб фикрлар баён қилинган:

Ибн Аббос розияллоҳу анҳуга: “Ҳурматли бўлиш нима?”-деб савол қилинди. У киши: إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ “Аллоҳнинг ҳузурида энг ҳурматлигингиз энг тақводорингиздир”,(Ҳужурот, 13-оят) деди. У кишига: “Ҳасаб нима?” – деб айтилди. У киши: “Хулқи энг чиройли бўлганингиз ҳасаб борасида энг афзалингиздир”, деб жавоб берди. У киши: “Ҳар бир бинонинг пойдевори бўлгани каби, исломнинг пойдевори гўзал хулқдир”, деб айтди.

Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу шундай деди: “Инсон агар обид бўлмаса ҳам ҳусни хулқ билан жанатдаги олий даражаларга етади. Ёмон хулқ сабабли гарчи обид бўлса ҳам жаҳаннамнинг энг пастига тушиши мумкин”.

Ҳасан Басрий роҳимаҳуллоҳ айтади: “Кимнинг хулқи ёмон бўлса, ўзини азоблабди”.

Жунайд роҳимаҳуллоҳ айтади: “Гарчи инсоннинг илми ва амали оз бўлса ҳам, тўртта нарса уни юқори даражаларга кўтаради: Ҳилм, тавозеъли бўлиш, сахийлик ва ҳусни хулқдир. Ҳусни хулқ иймоннинг комиллигидир”.

Яҳё ибн Муъоз роҳматуллоҳи алайҳ шундай деган: “Ёмон хулқ ёмон хусусият  бўлиб, у билан кўп яхшиликлар ҳам манфаат бермайди. Яхши хулқ эса, яхши хусусият бўлиб, у билан кўп ёмонликлар зарар бера олмайди”.

Муҳаммад Зеҳний роҳимаҳуллоҳ: “Фазилатга насаб билан эмас, балки одоб билан эришилади”, деб айтган.

Хулоса қилиб айтадиган бўлсак, шариъатимизда гўзал ахлоқли бўлишга тарғиб қилинган бўлиб, ҳар бир инсон хулқ атворини чиройли қилишга ҳаракат қилиши лозим. Зеро, инсон чиройли хулқи сабабли дунё ва охиратда юқори даражаларга етади. Бунинг учун аввало шариъатимизни яхши ўрганишимиз ва унга амал қилишимиз керак бўлади. Аллоҳ барчамизга гўзал хулқ соҳиби бўлишимизни насиб қилсин. 

“Кўкалдош” ўрта махсус ислом билим юрти мударриси

Мадаминов Шокиржон манбаалар асосида тайёрлади