muslim.uz
Ирода синаладиган кунлар
«Эй имон келтирганлар, тақволи бўлишларинг учун сизлардан олдинги (уммат)ларга фарз қилингани каби сизларга ҳам саноқли кунларда рўза тутиш фарз қилинди. Бас, сизлардан ким бемор ёки сафарда бўлса, саноғи бошқа кунлардандир. Мадори етмайдиганлар бир мискин кимсанинг (бир кунлик) таоми миқдорида фидя (эваз) тўлашлари лозим. Ким ихтиёрий равишда кўпроқ яхшиликлар қилса (лозим бўлганидан ортиқ фидя берса), ўзига яхши. Агар билсаларинг, рўза тутишларинг (фидя бериб, тутмаганларингдан) яхшироқдир» (Бақара, 183-184).
Ҳаётнинг лаззатини, ироданинг қийматини англаб етишга хизмат қиладиган Рамазон рўзаси илоҳий амрлар ичида нафсга энг оғир келадиган амалдир.
Рамазон арабча «ар-рамад» сўзидан олинган, қуёш ҳароратининг жуда исиб, кўтарилганини англатади. Ойнинг «Рамазон» дейилишига сабаб, бу ойда тавба, солиҳ амал қилганларнинг гуноҳлари куйдирилади, йўқ қилиб юборилади.
Ўзбек тилида рўза маъносини англатадиган арабча «савм», «сиям» сўзи луғатда нафс истакларидан ўзини тийишни билдиради. Атама ўлароқ эса, ният қилиб, нафснинг энг катта истаклари бўлган ейишичиш ва жинсий алоқадан кун бўйи тийилишдир.
Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам Мадинага ҳижрат қилганларидан сўнг ойда уч кун ва ашуро кунида нафл рўза тутардилар. Ҳижратдан бир йил ўтиб, қибла ўзгарганидан кейин шаъбон ойида Рамазон рўзаси фарз қилинди.
Аллоҳ таоло Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламдан олдин ўтган пайғамбарларнинг умматларига ҳам рўзани фарз қилган. Масалан, Одам алайҳиссаломга бийз кунлари (ойнинг 13-14-15 кунлари), Мусо алайҳиссаломнинг қавмига ашуро кунлари, насороларга ҳам рамазон ойида рўза тутиш буюрилган.
Рўза шаҳватни кесади, нафснинг ҳою ҳавасларини мағлуб қилади, турли ёмонликлардан, туғёнга кетишдан сақлайди.
Рўзанинг бадан саломатлигига фойдалари бугун барчага яхши маълум. Аммо бу фойдалар рўзанинг фарз бўлиши сабаби ва ҳикмати ҳисобланмайди. Рўза фарз бўлишининг асл ҳикмати Аллоҳ таолонинг амрига бўйинсуниб, бандаликнинг завқини тотиш, руҳни риё асоратларидан поклаб, қувват ва ихлосни ошириш, нафсни енгиб, комилликка эришишдир.
«...саноқли кунларда». Яъни, сизга фарз қилинган рўза йилнинг саноқли кунларида – ўн икки ойдан фақат бир ойдадир ҳамда сизнинг саломатлигингизга зиён келтирмайдиган, тоқатингизни тоқ қилмайдиган шаклда, узрли бўлсангиз, маъзур кўрилиб, енгиллик беришни кўзда тутилган ҳолатда буюрилгандир.
«Бас, сизлардан ким бемор ёки сафарда бўлса, саноғи бошқа кунлардандир». Агар рўза тутиш сиҳатингизга жиддий зарар етказадиган даражада бемор ёки сафарда бўлсангиз, рўза тутмасликка рухсат берилади. Соғайгач ёки сафардан қайтганингиздан кейин, неча кун рўза тутолмаган бўлсангиз, шунча кун тутиб, зиммангиздаги фарз қазосини адо этасиз.
«Мадори етмайдиганлар бир мискин кимсанинг (бир кунлик) таоми миқдорида фидя (эваз) тўлашлари лозим». Бу борада Ибн Абу Лайлодан қуйидагилар ривоят қилинади: «Рамазон рўзаси фарз қилинган дастлабки пайтда одамлар ҳали унга кўникмаган эдилар. Уларга кун бўйи оч юриш жуда оғир келарди. Шунинг учун рўза тутолмаганлар ояти кариманинг: «Мадори етмайдиганлар...» ҳукмига асосланиб, бир камбағални тўйдириш билан ўзларини фарзни адо этган ҳисоблаганлар. «Сизлардан ҳар ким у ойга шоҳид бўлса, рўза тутсин» мазмунли ояти карима тушгач, рўза тутмай, фидя беришга рухсат фақат беморлар ва мусофирларгагина тегишли бўлиб қолди. Қолган барчамиз рўза тутишга буюрилдик».
«Мадори етмайдиганлар» қаторига жуда ҳам қартайиб, очликка тоқати етмайдиган қариялар ҳам киришига муфассирлар иттифоқ қилишган.
«Ким ихтиёрий равишда кўпроқ яхшиликлар қилса (лозим бўлганидан ортиқ фидя берса), ўзига яхши». Яъни, ким буюрилганидан ортиқроқ фидя берса, ўзи учун янада яхшидир.
«Агар билсаларинг, рўза тутишларинг (фидя бериб, тутмаганларингдан) яхшироқдир». Фидя берганидан ёки қазони тутганидан кўра, қийин бўлса ҳам, вақтида рўза тутганларинг ўзларинг учун афзалдир. Агар рўзанинг фазилатини билганларингда, албатта, рўза тутмаслик жоиз бўлган ҳолатларда ҳам рўза тутган бўлардиларинг.
Қуртубий ва Ҳамдий тафсирлари асосида
Нўъмон АБДУЛМАЖИД
тайёрлади.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг суннатлари (13-қисм): Шамол бўлганда
Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) кучли шамол бўлганда: “Аллоҳумма инни асалука хойраҳа ва хойра ма фийҳа ва хойра ма урсилат биҳи ва аъузу бика мин шарриҳа, ва шарри ма фийҳа ва шарри ма урсилат биҳи”
(Аллоҳ сендан бу шамолнинг ва шамолдаги яхшиликни ва у билан юборган нарсаларнинг яхшилигини сўрайман ва шамолнинг ва шамолдаги ёмонликдан ва у билан бирга юборган нарсаларингни ёмонлигидан паноҳ сўрайман), деб дуо қилар эдилар (Имом Муслим ривояти).
Балоси ўзига, савоби сизга
Бошқаларни масхара қилиш, уларни ўзидан паст санаш, уларнинг шаънини писанд қилмаслик, кибрланиш натижасидир. Масалан, ўғил фарзанди борнинг ўғли йўқ кишини камситиши ёки башанг кийинган кимсанинг оддий кийинган кишининг устидан кулиши ва ҳоказо...
Қуръони каримда бундай дейилган:
“Эй мўминлар! (Сизлардан) бирор миллат (бошқа) бир миллатни масхара қилмасин! Эҳтимолки, (масхара қилинган миллат) улардан яхшироқ бўлса. Яна (сизлардан) аёллар ҳам (бошқа) аёлларни (масхара қилмасин)! Эҳтимол, (масхара қилинган аёллар) улардан яхшироқ бўлса. Ўзларингизни (бир-бирларингизни) мазах қилмангиз ва бир-бирларингизни лақаблар билан атамангиз! Имондан кейин фосиқлик номи нақадар ёмондир! Кимки тавба қилмаса, бас, айнан ўшалар (гуноҳ ишлар билан ўзларига нисбатан) зулм қилувчилардир” (Ҳужурот, 11).
Ойша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади: “Мусибатга учраган бир киши бир гуруҳ аёллар олдидан ўтди. Аёллар уни масхара қилиб, кулишди. Ўша аёлларнинг баъзилари ана шу мусибатга мубтало бўлди” (Имом Бухорий ривояти).
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Мусулмоннинг бошқа бир мусулмон жонига, молига тажовуз қилиши ва обрўйини тўкиши ҳаромдир. Тақво мана бу ерда бўлади” деб қалбларига ишора қилдилар. Шунингдек, инсон бу иллатга бошқаларнинг айбини қидириш орқали ҳам дучор бўлиб қолади.
Абу Журай Ҳажмий айтади: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларига келиб: “Ё Расулуллоҳ, менга васият қилинг”, дедим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам марҳамат қилдилар: “Бир киши сенинг айбингни билиб олиб, юзингга солса, сен унинг айбини билсанг ҳам, юзига солмагин. Қўявер, балоси ўзига, савоби сенгадир” (Имом Бухорий ривояти).
Азизхўжа ИНОЯТОВ,
"Чор Бакр" жоме масжиди имом-хатиби
"Мир Араб" олий мадрасаси ўқув ишлари бўйича проректори
Саҳобалар номи билан аталган жойлар
Диёримизда кўп жойларнинг саҳобалар номи билан аталиши рамзийдир. Аммо уларнинг барчаси тарихий ёдгорлик сифатида қадрланади.
ҲАЗРАТИ АЛИ ИБН АБУ ТОЛИБ
Мамлакатимизда “Шоҳимардон”, “Шери Худо”, “Ҳайдар”, “Муртазо” номлари билан шарафланган Ҳазрат Али ибн Абу Толиб каррамаллоҳу важҳаҳуга нисбат берилган жойлар учрайди. Шулардан биттаси Фарғона вилоятидаги Шоҳимардондадир. Яна бир шу номдаги зиёратгоҳ Навоий вилояти Нурота туманидаги Ғозғон, Жиззах вилоятидаги Туркман қишлоғида ҳам бор.
“Шоҳимардон” форсча «мардлар шоҳи» деган маънони беради. Бу ном Ҳазрат Али каррамаллоҳу важҳаҳунинг мардлиги ва шижоати шарафига берилган.
Ўлкамизда Ҳазрат Али номи билан аталган жойлар ҳақида тарихий манба йўқ. Оғзаки ҳикоятларгина учрайди. Ғозғондаги мақбара соф мармардан тикланган. 1904-1908 йиллари Бухоро амири Саид Олимхоннинг онаси Муҳаррамбону тубдан таъмирлатиб, ёнига масжид ҳам қурдирган.
Аслида Ҳазрат Али каррамаллоҳу важҳаҳу милодий 661 йилнинг 19 январида вафот этган. Қабри Куфа яқинида бўлган, кейинчалик Нажафга кўчирилган.
АБДУРРАҲМОН ИБН АВФ
Абдурраҳмон ибн Авфнинг асли исми Абдуамр бўлиб, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам бу исмни “Абдурраҳмон”га алмаштирганлар.
Самарқанд шаҳрида, Каттақўрғон туманида, Навоий вилоятининг Нурота туманидаги Катта Эж қишлоғида бу зотга нисбат берилган жойлар бор.
Аслида унинг қабри Мадинадаги «Жаннатул Бақиъ» қабристонида.
Абу Тоҳирхожанинг «Самария» китобида: «Абдурраҳмон ибн Авф деб шуҳрат қозонган шайх мозори Самарқандда, арк дарвозасига туташ жойда», ҳазрат шайх Нуриддин Басир ва ҳазрат Али Паздавий қабри яқинида экани қайд этилади. Айни ўринда муаллиф «Тарихи Мадина» китобида келтирилган «Абдурраҳмон ибн Авф мозори Мадинада» деган маълумотни ҳам эслатиб ўтади.
Абдурраҳмон ибн Авф жаннат башорати берилган ўн саҳобанинг тўққизинчисидир. Абу Бакр Сиддиқдан розияллоҳу анҳудан икки кун кейин Ислом динини қабул қилган.
Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг севимли ва содиқ саҳобийларидан бўлган. Тарих китобларида Абдурраҳмон ибн Авф розияллоҳу анҳунинг машҳур олим бўлгани, ҳазрат Умар розияллоҳу анҳу унинг илмига кўп суянгани айтилади.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Абдурраҳмон ибн Авф осмонда ҳам, ерда ҳам аминдир», деб марҳамат қилганлар.
БУРАЙДА ИБН ХАСИЙБ
Бурайда розияллоҳу анҳу улуғ саҳобалардан бўлиб, Аслам ибн Ақсо қабиласининг шайхидир. Пайғамбаримиз Муҳаммад мустафо соллаллоҳу алайҳи васалламга яқин кишилардан эди. У зот алайҳиссалом билан бирга кўплаб муҳорабаларда қатнашган.
Мадина ва Басрада яшагани маълум. Кейинчалик ҳадис таълими устози сифатида Марвга (Туркманистон) келган.
Тасаввуфшунос олим Садриддин Салим гувоҳлик беришича, Бухорода у зот номи билан боғлиқ қадамжо бор. Асл қабри Марвда.
Бурайда розияллоҳу анҳу ҳақида Имом Бухорийнинг «Ал-жоми ас-саҳиҳ» тўпламида, Нажмиддин Насафийнинг «Ал-қанд фий зикри уламои Самарқанд», Ислом энциклопедияси ва Садриддин Салим Бухорийнинг «Икки юз етмиш етти пир» китобида маълумотлар бор.
Суюндиқ МУСТАФОЕВ
тайёрлади
Шеърият гулшани
ЎТИНЧИ
Ўтинчи арқонга боғлайди ўтин,
Кўтармоқчи бўлар, кучанар бекор.
Арқонини ечиб, яна олиб тин
Ўтин йиғар, дилга у итоаткор.
Ўтинини боғлаб, кўтаролмас боз,
Абас уринади, ўтирар ерга.
Эси жойида-ку, дам олиб бир оз,
Яна ўтин йиғиб ботади терга.
У ҳамон ғўддайиб тушмайди отдан,
Нега бундай қилар? Қоласан ҳайрон.
Узоқ кузатаман орқаваротдан,
Раҳминг келар, кўнглинг бўлади вайрон.
– Бу бизнинг ҳаётга шама, – дер шу чоғ
Бир тақводор синчков ташларкан нигоҳ.
– Аллоҳдан қўрқмасдан юриб соппа-соғ
Гуноҳлар устига қўшамиз гуноҳ.
ТЎРТЛИКЛАР
Дарахт унсиз йиғлар, қомати чўккан,
Атрофга меҳрини тўккани-тўккан.
Кун тиғида лаби буришган япроқ
Ялтироқ рангларни сўрайди кўкдан.
* * *
Кўнглимдан ўтказиб мен кўнгил сўрай,
Кўнглим топиб, оппоқ фикрга ўрай.
Барча кўрган ҳар бир нарсага боқиб,
Ҳеч ким кўролмаган қиррасин кўрай.
* * *
Мўмин, йўқдир сенинг заринг ё зўринг,
Ишқ гўзаллик бўлди, муҳаббат – ҳусн.
Ўзингга эл дардин мудом эп кўргин,
Бош осмонда, қўлинг кўксингда бўлсин.
ОНАМНИНГ ЎГИТИ
Отага ўқрайиб қараб бўлмайди,
Қўй, койисин, онанг унга бош эгсин.
Қўрқмагин, бу билан онанг ўлмайди,
Сенинг учун бошим ёстиққа тегсин.
Ота айтганидан қолма эрта-кеч,
Болам, у аҳли дил, болам, овла дил...
Отага таъна тош отилмайди ҳеч,
Отанинг хатоси этилмас таҳлил.
Назарига тушгин, қутул фарз-қарздан,
Мен ожиза, уни Худо қўллайди.
Этагидан маҳкам ушлаган фарзанд
Кўрасан, кўп яхши одам бўлади.
Хоҳласанг ҳам, хоҳламасанг ҳам
Меҳнат қилиб одам ҳеч ўлмас,
Ўз ишидан гоҳ кўнгли тўлмас.
Барча иш сен айтгандай бўлмас,
Хоҳласанг ҳам, хоҳламасанг ҳам.
Соф туйғулар қалбинг этмас тарк,
Илк севгига бўласан эрмак...
Умид омон қолиши керак
Хоҳласанг ҳам, хоҳламасанг ҳам.
Меҳнатли дам завқли, серҳузур,
Ҳар жабҳада ғолиб, қандинг ур.
Ўтар шошиб бўйсунмас умр,
Хоҳласанг ҳам, хоҳламасанг ҳам.
Дунёнг билан ғўдайма бекор,
Хокисор сақла номус, ор.
Дунё қўли етмас жойлар бор,
Хоҳласанг ҳам, хоҳламасанг ҳам.
Мўмин АВАЗ
Сирдарё
Мақолалар
