www.muslimuz
МУБОРАК АШУРО ОЙИНИНГ МУБОРАК ФАЗИЛАТЛАРИ
Ҳозирги ойларимизни номлари тақвимларда «муҳаррам» деб ёзилсада, бизни доно халқимиз неча асрлардан бери бу ойларни «ашуро» (араб т. «ўн кунлик») ойи деб улуғлаб келган. Шунинг учун ҳам шундай улуғ, муқаддас, фазилатли ойларнинг ҳурмат-шарофатларидан, муқаддас пок Ислом динимизга бўлган беқиёс меҳри юзасидан, пайғамбарларимизга бўлган камоли эҳтиромидан ва чексиз ҳурматидан ота-бобокалонларимиз ўзларининг шакардан ширин фарзандларини «Ашурали», «Ашурбек», «Ашургул», «Ашурахон», «Ашурмат», «Муҳаррам», «Муҳаррамбек», «Муҳаррамхон» каби исмлар билан номлаб келган. Сабаби – бу ойда инсоният тарихидаги кўп пайғамбарларнинг ҳаётларида оламшумул воқеалар содир бўлган.
Энг қизиқарли жойи ва энг таажжубланарли жойи шундаки, ҳар бир пайғамбарларнинг яшаб ўтган даврлари ораларида неча минг йиллар бўлиб ўтган бўлсада, ҳар бирларининг ҳаётларидаги бўлган оламшумул воқеалар айнан ашуро ойининг айнан 10 кунида рўй берган! (Бу йил 29 августга тўғри келади). Жумладан, Одам алайҳиссалом ва Момоҳавонинг 40 йил давомида қилган тавбалари айнан шу кунда қабул бўлди, Нуҳ алайҳиссаломнинг тўфондан қутулишлари, Иброҳим алайҳиссаломнинг улоқтирилган оловдан омон қолганлари, Ёқуб алайҳиссаломнинг ўғиллари билан топишишлари, Юнус алайҳиссаломнинг балиқ қорнидан чиқишлари, Айюб алайҳиссаломнинг хасталикдан шифо топишлари, Мусо алайҳиссаломнинг ашаддий душманлари Фиръавннинг ғарқ бўлиши Ашуро кунида, яъни муҳаррам ойининг 10 кунида юз берди.
Муҳаррам ойининг ўнинчи куни Ашуро куни, бу ойнинг тўққизинчи ва ўнинчи кунларини боғлаган кеча Ашуро кечаси бўлиб, муборак фурсатлардир. Ҳадиси шарифларда ушбу муборак кун Ашуро кунининг фазилатлари тўғрисида қуйидаги битиклар ёзилган:
– "Ашуро куни зарра қадар садақа берган кишига Аллоҳ таоло Ухуд тоғича савоб беради";
– "Ашуро кунининг рўзаси ўтган бир йиллик гуноҳларга каффоратдир";
– "Ким муҳаррам ойининг ўнинчи кунида рўза тутса, Аллоҳ таоло унга ўн мингта фариштанинг савобини беради. Ким муҳаррам ойининг ўнинчи кунида рўза тутса, унга ўн мингта ҳожи ва умра қилган кишининг ҳамда ўнг минг шаҳиднинг савоби берилади";
– "Ким муҳаррам ойида рўза тутса, бир кун рўзаси учун ўттиз кун рўзани савоби берилади";
– "Ким Ашуро кунида битта етимнинг бошини силаса, Аллоҳ таоло ҳар бир соч толаси баробарида унинг даражасини кўтаради" (бугунги кунларда моддий таъминот ҳам беқиёс катта аҳамиятга эга);
– "Ким Ашуро кечаси битта мўминга ифтор қилиб берса, гўё Муҳаммаднинг барча умматларига ифторлик қилиб берган ва уларнинг қоринларини тўйғазганлик савобига эришади" (бугунги кунларда ота-онамизга, ўз хонадонимизда ўз оиламизга қилсак, балки ундан ҳам беҳисоб кўпроқ савоб бўлади);
– "Ким Ашуро кунида ўз аҳли оиласига қўпроқ нафақа қилса (яъни, рўзғорини бут қилиб берса), Аллоҳ таоло йил давомида ўнинг ризқига кенгчилик беради".
Бу хусусда Суфён ибн Уяйна раҳматуллоҳи алайҳ: “Бу ҳадисни олтмиш йил тажриба қилдим ва фақатгина яхшилик кўрдим”, деганлар.
Энди бир фикр юритайлик… Шундай улуғ пайғамбарларни бошларидаги катта ташвишларидан, чеккан азобларидан, оғир қийинчиликларидан, турли машаққатларидан қутулишларини Аллоҳ таоло нега ойларни подшоси бўлган, ойларнинг султони бўлган Рўза ойида эмас, нега бутун дунёдан мусулмонлар бир жойга – Маккаи мукаррама, Мадинаи мунаввара, Каъбатуллохга – йиғиладиган Хаж ойида эмас, нега Ер юзидаги мусулмонларнинг байрамлари бўлган Рамазон хайитида эмас, нега Ислом динининг катта хайит куни бўлган Қурбон хайитида эмас? Ваҳолангки, бир йилда 365 кун бор! Улар яшаб ўтган даврлари ораларида неча минг йиллар бўлиб ўтган бўлсада, балки айнан шу ойда ва энг таажжубланарлиси, айнан шу кунда ихтиёр этган?
Демак, бу ойнинг ўзгача хислатлари бор экан! Демак, бу ойда Ер юзига Аллоҳ таоло ўзгача илохий назари билан, ўзгача раҳмат назари билан қарайдиган ой экан! Демак, бу ойда бандаларига Худои таоло томонидан инсонни ақли ожизлик қиладиган кўп яхшиликлар, беқиёс неъматлар, улуғ хислатлар, файзу барака ёғиладиган ой экан! Шунинг учун ҳам буюк зотларни – катта пайғамбарларни ташвишдан хотиржамликка, азобдан роҳатга, қийинчиликдан енгилликка, машаққатдан фароғатга чиқишларини Аллоҳ таоло айнан шу ойда ихтиёр этган!
Ҳозирги ойларимиз шундай улуғ фазилатли ойлар экан! Мазкур буюк, муҳим ва оламшумул воқеалар Худои таолонинг инояти ила айнан шу ойда содир этилганлиги бежиз эмас! Банданинг Яратгандан ялиниб сўраётганлари ижобат бўладиган ойлар экан! Худога айтаётган илтижолари мустажоб бўладиган ойлар экан! Парвардигорга ёлвораётган нолалари қабул бўладиган ойлар экан! Аллоҳ таолога кечаю-кундузлари турли хил ўринларда қилаётган дуолари мақбул бўладиган ойлар экан!
Улуғларимизни доно, пурҳикматли сўзлари бор: «Ўзлигини англаб етган, қалбига қулоқ солган ҳар бир инсон ўзига, мен бу фоний дунёда нима иш қилдим, яна қандай ишлар қилишга вақтим ва қурбим етади, деган саволни бериши керак. Ана шу савол инсон қалбини тозартиради, уни босавоб, эзгу ишларга чорлайди».
Келинг, муҳтарам азизлар, бундай улуғ ойларни, фазилатли кунларни бизлар ҳам ғанимат билиб, юртимиз, эл-халқимиз, маҳалламиз, оиламиз, қариндошларимиз, қўшниларимиз, дўстларимиз, яқинларимиз хақларига Яратгандан яхши тилаклар сўрайлик…
Илоҳо жаннатмакон юртимизни тинчлиги, муқаддас Ватанимизни равнақи, доно халқимизни саломатлиги ва фаровонлиги учун муҳтарам Юртбошимиз раҳбарликлари остида ҳукуматимиз томонидан оқилона олиб борилаётган хайрли, савобли ишларни амалга ошириш мақсадида вилоятларимиз раҳбарлари ҳамда шаҳар ва туман раҳбарларининг бошчиликларидаги меҳнаткаш халқимиз олиб бораётган барча хайрли, яхши, савобли ишларда Аллоҳ таоло Ўзи мададкор бўлсин!
Юртимизни тинч, осмонимизни мусаффо қилсин! Турмушимиз обод, хирмонларимиз мўл, оилаларимиз мустаҳкам, болаларимиз ҳар томонлама соғлом, маънавиятимиз юксак бўлсин!
Меҳрибон Парвардигоримиз доно халқимизни турли хил ўринларда ҳар хил шаклларда қилаётган яхши, хайрли, чиройли, савобли ишларини Ўз даргоҳи илоҳийсида қабул айласин! Илоҳо халқимизга тинчлик-хотиржамлик, сиҳат-саломатлик, оилаларимизга файзу илоҳий, бахт-саодат, тўкин-сочин дастурхонлар насиб қилсин! Илоҳо деҳқончиликларимизга ва касб-корларимизга хайр-баракалар бериб, ишларимизда кўпдан-кўп омадлар ва беҳисоб хурсандчиликлар ато этиб, икки дунёда ҳам азизу мукаррам айласин!
Онлайн тажвид дарси бошланди
Тошкент ислом институти «Таҳфизул Қуръон» кафедраси мудири, тажвид устози ва ижоза соҳиби – Жаҳонгир қори Неъматов дарсни олиб бормоқда.
Онлайн-тажвид дарсларини ижтимоий тармоқларимиз орқали тўғридан-тўғри кузатинг ва бевосита иштирокчисига айланинг!
Youtube: https://youtu.be/DgXjNVHMOYA
ITV.UZ: https://itv.uz/#!/muslim
Facebook: https://www.facebook.com/muslimuzportal
? Ўз қироатларини текширмоқчи бўлганлар жонли эфир вақтида 97-760-70-49 рақамли телефонга қўнғироқ қилишлари мумкин
Ўзбекистон мусулмонлари идораси Матбуот хизмати
2. БАҚАРА СУРАСИ, 94–96 ОЯТЛАР
قُلۡ إِن كَانَتۡ لَكُمُ ٱلدَّارُ ٱلۡأٓخِرَةُ عِندَ ٱللَّهِ خَالِصَةٗ مِّن دُونِ ٱلنَّاسِ فَتَمَنَّوُاْ ٱلۡمَوۡتَ إِن كُنتُمۡ صَٰدِقِينَ٩٤
94. Айтинг: "Аллоҳ ҳузуридаги охират диёри бошқалар қолиб ёлғиз сизларники саналса, ростгўй бўлсангизлар, ўзингизга тезроқ ўлим тиланглар".
Ўзи йўқлигида бузоққа сиғиниб, Аллоҳга ширк келтирган нодон қавмга Мусо алайҳиссалом бундай деди: "Эй қавмим, сизлар бузоққа сиғиниш билан ўзларингизга зулм қилдинглар, бу мушриклик албатта жазосиз қолмаслиги керак. Энди бир-бирларингизни ўлдириш билан Яратувчингизга тавба қилинглар. Парвардигор наздида бундай ўлим ўзларингизга яхшироқдир". Бу гапдан кейин бузоққа сиғинмаганлар қўлларига қурол олиб, мушрикларни тиғдан ўтказа бошлади. Бир кечанинг ўзида шу тариқа етмиш минг киши ҳалок бўлди, баъзи ривоятларда эса уч минг киши қатл этилгани айтилади.
وَلَن يَتَمَنَّوۡهُ أَبَدَۢا بِمَا قَدَّمَتۡ أَيۡدِيهِمۡۚ وَٱللَّهُ عَلِيمُۢ بِٱلظَّٰلِمِينَ٩٥
95. Улар қилмишлари сабабли ҳаргиз-ҳаргиз ўлимни орзу қила олишмайди. Аллоҳ золимларни яхши билувчидир!
Бани Исроилнинг мушриклари гуноҳ ишлар қилишдан уялишмаса-да, ўлимдан ниҳоятда қўрқишар эди. Яҳудийлар мақтаниб: "Жаннатга бизлардан бошқа ҳеч ким кирмайди ва бизга азоб ҳам йўқ", дейишар эди. Парвардигор: "Агар ростдан ҳам жаннатий бўлсанглар, нечун ўлимдан қўрқасизлар?" деб марҳамат қилмоқда. Ажал етиб келса, Аллоҳ бир инсоннинг жонини олишни ирода қилса, у банда қаерда ва қай ҳолатда бўлишидан қатъи назар, ўлим фариштаси бир зумда унинг жонини қабз қилади. Бу борада Жалолиддин Румийнинг "Маснавий"ида ибратли бир ривоят бор: "Бир куни Сулаймон алайҳиссалом дўстлари билан ўтирган эди. Шу пайт ўлим фариштаси Азроил алайҳиссалом кириб, ўтирганлардан бирига диққат билан қаради. У одам ҳазрати Азроилнинг бундай қарашидан жуда қўрқиб кетди. Сўнгра Сулаймон алайҳиссаломга: "Эй Пайғамбарим, менга ёрдам қилинг, ҳозиргина Азроил алайҳиссалом менга жуда қаттиқ тикилиб қаради, жонимни олса керак?" деди. "Хўш, нима қилай, мендан нима истайсан?" деб сўради ундан ҳазрати Сулаймон. "Шамолга буюринг, мени бир зумда Ҳиндистонга элтиб ташласин. Шояд, шунда Азроил панжасидан қутулиб қолсам..." Сулаймон алайҳиссалом унинг истагини бажо келтирди. Шамолга буюриб, уни Ҳиндистонга жўнатди. Эртасига яна Азроил алайҳиссалом кўришиш учун Ҳазрати Сулаймоннинг олдиларига келди. Суҳбат асносида Сулаймон алайҳиссалом ундан: "Кечаги одамга бунчалар тикилиб қолганингиз сабаби нима эди?" деб сўради. Шунда Азроил алайҳиссалом бундай деди: "Аллоҳ таоло менга у одамнинг жонини Ҳиндистонда олишни буюрган эди. Унинг олдингизда ўтирганини кўриб, жуда ҳайрон бўлдим. Аллоҳ амрини янглиш англадиммикин, дея ҳайратландим. Шу боис, унга диққат билан тикилган эдим... Буйруқни тўғри англаган эканман. Орадан бироз ўтгач, Ҳиндистонга бордим. Уни ўша юртдан топиб, жонини олдим".
وَلَتَجِدَنَّهُمۡ أَحۡرَصَ ٱلنَّاسِ عَلَىٰ حَيَوٰةٖ وَمِنَ ٱلَّذِينَ أَشۡرَكُواْۚ يَوَدُّ أَحَدُهُمۡ لَوۡ يُعَمَّرُ أَلۡفَ سَنَةٖ وَمَا هُوَ بِمُزَحۡزِحِهِۦ مِنَ ٱلۡعَذَابِ أَن يُعَمَّرَۗ وَٱللَّهُ بَصِيرُۢ بِمَا يَعۡمَلُونَ٩٦
96. (Эй Муҳаммад), уларнинг ҳаётга мушриклардан ҳам кўпроқ ҳирс қўйганини биласиз. Уларнинг ҳар бири минг йил умр кўришни хоҳлайди, ҳолбуки узоқ умр ҳам уларни Аллоҳнинг азобидан қутқаролмайди. Аллоҳ уларнинг ҳар бир кирдикорини кўриб туради.
Яҳудийлар бутун тарихлари давомида узоқ яшашга иштиёқманд бўлишган, ўлимни ниҳоятда ёмон кўришган. Аммо уларга бу ҳаётларининг покиза, инсофли бўлиши ёхуд фожирларча ўтишининг мутлақо аҳамияти йўқ. Нима қилиб бўлсаям, қандай ҳаёт кечиришсаям, гуноҳларга тўла бўлса ҳам, узоқ яшашса бўлди. "Яҳудий қомуси"нинг 308-бетида ёзилишича, "Яҳудийлар мамлакатда ҳам, хорижда ҳам умрбоқийликда ажралиб туришади, улар узоқ умр кўриш бўйича ҳатто насроний аҳолини ҳам ортда қолдиришган".
Аллоҳ таоло Пайғамбари Муҳаммад алайҳиссаломга хитоб қиляптики, умматингизга айтинг, дунё ҳаётига алданиб, охиратни эсдан чиқаришмасин, чукни бу дунёда қанча кўп яшашса ҳам у фонийдир, абадий ҳаёт бўлмиш охират дунёси эса орзуманд бўлишга арзийди. «Дунёни ямадик йиртиб олиб динимиздан, дин ҳам кетди, дунё ҳам кетди қўлимиздан», дея фиғон чекди улуғ шайх Иброҳим Адҳам. Яна бир тасаввуф шайхи ва улуғ олим Ҳасан Басрий: «Дунё кезиб охиратини топганни кўрмадик, лекин охиратини қидириб, дунёсини топганларни кўрдик. Аллоҳга онт ичиб айтаманки, пул азиз қилган ҳар инсонни Аллоҳ хор айлагай», дейди афсусланиб. Шу зотнинг айтишича, «Одамзот уч нарсага афсусланиб бу дунёдан кўчади: тўплаган моли ва бойлиги билан тўймайди, орзуларига эришолмайди, охират учун ҳозирлигини қилолмайди».
Олий диний таълим муассасаларида қабул имтиҳонларини ўтказиш кунлари белгиланди
Пандемия шароитида мамлакатимизда коронавирус инфекцияси тарқалишини олдини олиш мақсадида Ўзбекистон Республикаси Президенти томонидан 2020-2021 ўқув йили учун қабул имтиҳонларини очиқ майдонларда ўтказиш бўйича кўрсатма берилди.
Шундан келиб чиққан ҳолда Ўзбекистон мусулмонлари идораси тасарруфидаги олий таълим муассасаларида қабул имтиҳонларини карантин талабларига қатъий амал қилиш, ижтимоий масофани сақлаш, абитуриентларнинг узоқ вақт бир жойда ўтириб қолишига йўл қўймаслик мақсадида қатор чора-тадбирлар амалга оширилмоқда.
Жумладан, қабул имтиҳонлари учта фандан иккита фанга ўтказилди, ижодий имтиҳонлар қисқартирилди. Қабул имтиҳонларини карантин талабларидан келиб чиққан ҳолда очиқ майдонларда ўтказиш белгиланди.
Ҳадис илми мактаби бўйича:
- 2020 йил 3 сентябрь “Ҳадис ва мусталаҳ ал-ҳадис” (ижодий имтиҳон).
Имтиҳон ўтказиш жойи – Тошкент ислом институти биноси айвон қисми.
- 2020 йил 4 сентябрь “Ўзбекистон тарихи” (тест синови).
Имтиҳон ўтказиш жойи – Тошкент ислом институти биноси ҳовлиси.
Имом Бухорий номидаги Тошкент ислом институти бўйича:
- 2020 йил 7 сентябрь “Фиқҳ ва ақоид”, “Ўзбекистон тарихи” фанлари (тест синови).
Имтиҳон ўтказиш жойи – Ҳазрати Имом мажмуаси очиқ майдон қисми.
Мир Араб олий мадрасаси бўйича:
- 2020 йил 10 сентябрь “Фиқҳ ва ақоид”, “Ўзбекистон тарихи” фанлари (тест синови).
Имтиҳон ўтказиш жойи – Мир Араб олий мадрасаси биноси очиқ айвон қисми.
Абитуриентлар карантин талабларидан келиб чиққан ҳолда қуйидаги тартибда қабул имтиҳонларига киритилади:
- дизенфекция тоннелидан ўтказилади;
- тана ҳарорати масофадан ўлчаш қурилмаси орқали ўлчанади;
- тиббий ниқоб, қўлқоп ва кепка билан таъминланади.
Абитуриентларни тест синовлари ўтказиладиган жойга киритиш эрталаб соат 6:00 дан 6:30 гача давом этади, 6:30 дан 7:00 гача саволлар китобчалари ва жавоблар варақасини тарқатиш, жавоблар варақасини тўлдириш тартиби тушунтирилади.
Тест синовлари эрталаб 7:00 дан 9:20 гача давом этади, тест синовлари бошлангандан кейин келган абитуриент имтиҳонларга киритилмайди.
Абитуриентлар қабул имтиҳонларига шахсини тасдиқловчи паспорти ва имтиҳонга кириш рухсатномаси билан келиши шарт. Мазкур ҳужжатлардан бири бўлмаган тақдирда абитуриент имтиҳонларга қўйилмайди.
Имтиҳонга кириш рухсатномаси qabul.muslim.uz портали орқали абитуриент томонидан чиқариб олинади.
Эслатиб ўтамиз, қабул имтиҳонлари ўтказиладиган жойларда абитуриенталарнинг ота-оналари ва яқинлари учун алоҳида жойлар тайёрланмайди.
Ўзбекистон мусулмонлари идораси
Таълим ва илмий-тадқиқот бўлими
Мўмин қарағайга ўхшаган бўлмайди
Биз яшаётган дунё ҳаёти битмас-туганмас имтиҳонлардан иборат. Ундаги синовларнинг ниҳояси йўқ, бирининг ортидан тўхтамай иккинчиси, учинчиси..... етиб келади. Зеро, бу дунё – Аллоҳ таолонинг вақтинчалик, жуда оз муддатга берган синов майдонидир, холос.
Аллоҳ таоло ҳар бир бандани абадий дунё учун синайди. Мўмин банда абадий дунёси – жаннатдаги маскани обод бўлишлиги учун яшайди. Роббисининг ҳузурига борганида пушаймон бўлиб қолишдан, азобига дучор бўлишдан қўрқади. Аллоҳ таоло бу ҳақда бундай огоҳлантиради: “Сизларни бироз хавф-хатар, очлик (азоби) билан, молу жон ва мевалар (ҳосили)ни камайтириш йўли билан синагаймиз” (Бақара сураси, 155-оят).
Яхшилик ҳам, ёмонлик ҳам Аллоҳдан эканига имон келтирган банда ҳаётда дуч келадиган ҳар бир ҳолатда фақат Роббисига юзланади, ёлғиз Ундангина умидвор бўлиб, Унинг розилигини топишга уринади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: "Аллоҳ кимга яхшиликни ирода қилса, унга мусибат беради", деганлар.
Шу боис, Аллоҳ таолонинг энг маҳбуб бандалари Пайғамбарлар алайҳимуссалом ҳаммадан кўра кўпроқ азият, озор чекишган. Бу ҳақда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Инсонлар ичида мусибати энг оғири пайғамбарлардир. Сўнгра уларга эргашган солиҳлар, ундан сўнг ўшаларга эргашган солиҳларга бўлади”, деганлар.
Юнус алайҳиссалом мусибатга учраганларида: «Лаа илааҳа иллаа анта, субҳаанака, инниq кунту миназ золимийн» (Анбиё сураси, 87-оят) деб Аллоҳ таолога илтижо қилдилар. Аллоҳ таоло дуоларини қабул этди: «Биз унинг дуосини ижобат қилдик ва ғам-ғуссадан нажот бердик» (Анбиё сураси, 88-оят).
Айюб алайҳиссаломга мусибат етганда: «(Эй, Раббим!) Менга мусибат етди. Ўзинг раҳмлиларнинг раҳмлироғидирсан» (Анбиё сураси, 83-оят), деб Роббул аъламийнга юзландилар. Аллоҳ таоло илтижоларини қабул этди: «Биз унинг дуосини ижобат қилдик ва унга етган зарарни кетказдик» (Анбиё сураси, 84-оят).
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қийинчилик вақтида «Ҳасбуналлоҳ ва ниъмал-вакил!» (Оли Имрон сураси, 173-оят) деб Аллоҳга суяндилар. Аллоҳ таоло: «Улар Аллоҳнинг неъмати ва фазли ила қайтдилар, уларга асло зарар етмади» деб марҳамат қилди (Оли Имрон сураси, 174-оят).
Демак, ҳар бир банда синовга дучор бўлар экан. Банданинг синовга мубтало бўлиши унга Аллоҳ ғазаб қилганини англатмайди. Акс ҳолда, пайғамбарлар мусибатга учрамаган бўлишарди.
Шундай экан, мўмин банда Аллоҳ таолонинг синовига учраганида ёлғиз Роббисига юзланиб, Унгагина илтижо қилиши лозим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: "Мўмин худди навниҳол ўсимликка ўхшайди. Барги шамол эсган томонга қайрилаверади, (шамол) тинса, тикланиб қолади. Худди шунингдек, мўмин ҳам бало-мусибатга қайишади. Кофир эса худди қарағайга ўхшайди, то Аллоҳ уни Ўзи хоҳлаган пайтда синдиргунича ғўдайиб, типпа тик тураверади", дедилар (“Олтин силсила” китобидан Саҳиҳул Бухорий).
Аллоҳ таоло Ўз фазли ва раҳмати ила барча мўмин-мусулмонларга офият ато этсин. Ўзининг розилигини топадиган амалларда бардавом қилсин!
Даврон НУРМУҲАММАД
Видеолавҳалар
