Cавол: Ҳозирги кунда кўп қаватли уй ва ҳовлиларга тегишли пиёдалар йўлакларини темир панжаралар қуриб, мевали дарахтлар экиб ёки гулзорлар қилиб йўлакларни тўсиб қўйиш, қурилиш молларини ҳафталаб кўчаларда қолдириш, умумий фойдаланадиган жойларни автотураргоҳ қилиб олиш холатлари кузатилмоқда. Бу ишлар оқибатида пиёдалар, хусусан мактаб ўқувчилари автомобил йўлидан юришга мажбур бўлмоқдалар, гоҳида автоҳалокатлар ҳам учраб турибди. Динимизда кўчаларни, аҳоли фойдаланадиган жойларни ўз манфаати учун тўсиб олиш мумкинми?

Жавоб: Бисмиллаҳир роҳманир роҳийм.

Аҳоли фойдаланадиган жойлар, автомобил йўллари ҳамда пиёда йўлаклари барча баробар фойдаланадиган жойлар ҳисобланади. Ҳеч кимнинг уни эгаллаб олишга ҳаққи йўқ.

Ҳузайфа ибн Усайд розияллоҳу анҳудан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг: “Ким мусулмонларга уларнинг йўлларида озор берса у одамга, уларнинг лаънати вожиб бўлиб қолади” (яъни уларни лаънатига ҳақли бўлиб қолади) деганлари ривоят қилинади (Имом Табароний ривояти).

“Баҳрур роиқ” китобида: “Бирор киши омма йўлига ҳожатхона қурса, ё сув тарновини чиқариб қўйса, ёки минора ё дўкон қурса кўчадан фойдаланувчи ҳар бир киши уни бузиб ташлашни талаб қилиш ҳаққига эга бўлади. Шамсул аимма айтадилар: Оммани йўлига ўз фойдаси учун бирор нарса қуриш, йўлдан фойдаланувчиларга зарар қилса, дуруст эмас. Бироқ йўл кенг бўлиб, ҳеч кимга зарар қилмаса, фойдаланувчилардан қаршилик ҳам бўлмаса, бу дурустдир,” дейилади.

Ҳадиси шарифларда, мусулмонларнинг йўлларидан озорни олиб ташлаш, йўловчиларга кенг шароит яратиш савобли ишлардан экани таъкидланади.

 Абу Барза Асламий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: Мен: “Ё Расулаллоҳ! Мени бирон ишга буюринг, шуни қилиб юрай”, дедим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Йўлдан озорни четлатинг, шу сиз учун садақа бўлади”, дедилар (Имом Бухорий “Ал-адабул-муфрад”да ривоят қилганлар).

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Йўл устидаги мусулмонларга озор берадиган бир дарахт (бута)ни кесиб ташлагани сабабли жаннатда кезиб юрган бир кишини кўрдим, деб айтдилар” (Имом Муслим ривояти).

Юқорида ўтган иборалардан қуйидаги хулосалар келиб чиқади:

Аҳоли фойдаланадиган жойларни, пиёдалар йўлакларини темир панжаралар билан беркитиб қўйиш, мевали дарахтлар экиб ёки гулзор қилиб тўсиб қўйиш ҳолатлари, автомобил йўлларида қурилиш молларини ҳафталаб қолдириш, йўловчиларга ва маҳалла аҳолисига зарар берса дуруст эмас.

Ҳеч кимга зарар бермайдиган ва бирон шахс эътироз билдирмаган ҳолатларда вақтинчалик фойдаланиб туриш мақсадида бу ишларни қилиш жоиз ҳисобланади. Лекин масъул томонлар ёки шу йўлдан фойдаланиш ҳаққига эга ҳар қандай шахснинг талаби билан бу нарсалар бартараф қилиниши лозим. Валлоҳу аълам.

 Ўзбекистон мусулмонлари идораси Фатво маркази

Унутмангки, Аллоҳ таоло Ўзига юзланишингиз учун сизни турли мусибатлар билан синайди. Баъзан Аллоҳдан имтиҳонлардан муваффақиятли ўтишни ёки солиҳа жуфт ҳалол ё яна бошқа нарсаларни сўраб ой ва йиллар давомида дуо қиласиз. Аммо дуоингиз ижобат бўлмаётганидан ташвишга туша бошлайсиз.

“Нега Аллоҳ дуоларимни қабул қилмаяпти?” деган саволлар ҳаёлингизда тинмай айланади. Аммо Аллоҳ сизга қанча неъматларини тайёрлаб қўйганини билмайсиз! Сиз банда эканингизни эътироф этиб, ноумид бўлмай Аллоҳдан қанча кўп сўрасангиз, қалбингиз шунча юмшайди. Тобора Аллоҳга муҳтож эканингизни тушунасиз. Аслида, ҳар бир олган ва чиқарган нафасимиз Аллоҳнинг бизга берган чексиз неъматидир.

Аллоҳнинг юборган синовлари сабабли банда ожизлигини англаш билан бирга, Аллоҳдан бошқа ҳеч ким унга ёрдам бермаслигини тушуниб етади. Бу банданинг иймонини янада мустаҳкамлайди.

Агар Сиздан “Аллоҳга энг яқин бўлган вақтиниз қачон бўлган?” деб сўрасалар сиз “Оила қурганимда”, “фарзандли бўлганимда” ёки “янги ишга кирганимда” деб айтмайсиз. Балки ҳаётингизнинг энг қийин лаҳзаларини, қийинчиликка дуч келганингизда вазиятдан қандай чиқишни билмай қолганингизни, фарзандингиз касал бўлганда, онангиздан айрилганингизда Аллоҳга янада яқин бўлганингизни эслайсиз.

Сиз ҳаётингизнинг ана шундай энг мушкул вазиятларида Аллоҳга ҳар қачонгидан ҳам кўра кўпроқ ёлвориб дуо қилгансиз.

Нега? Чунки фақат Аллоҳ сизни бу қийинчиликлардан қутқариши мумкинлигини билгансиз. Аллоҳдан бошқа ҳеч ким ёрдам бера олмаслигини англаб етгансиз.

Ҳа, айрим бандалар турли синов-мусибатлар сабабли Аллоҳга юзланади, Роббига қайтади.

Яна баъзи бандаларнинг эса Аллоҳ таолога қайтишига гуноҳ амаллар сабаб бўлади. Бу ҳақда Ибн Атоуллоҳ Сакандарий раҳматуллоҳи алайҳи бундай дейдилар: “Гоҳида У Зот сенга тоат эшигини очади ва қабул эшигини очмайди. Гоҳида сенга гуноҳни тақдир қилади ва у (У Зотга) етишишга сабаб бўлади”.

Уламолардан бири айтади: “Банда гуноҳ сабабли жаннатга кириши ва савоб иш туфайли жаҳаннамга тушиши мумкин”, деди.

Одамлар таажжубланиб: “Қандай қилиб бундай бўлиши мумкин?” деб сўрашди.

Олим уларга: “Банда баъзан гуноҳга қўл уради, кейин ўзига келиб, қилган гуноҳига қаттиқ афсусланади, тинмай афсус-надомат чекади. Охир оқибат унда ўзини паст олиш, синиқлик ва надомат пайдо бўлади. Аввалгидан кўра тоат-ибодатга кўпроқ уринади, ихлос қилади. Натижада бу гуноҳи унинг жаннат сари ҳаракат қилишига сабаб бўлади.

Яна бошқа банда бир яхшилик қилиб, кибрга, ужбга, мақтанишга, одамлардан мақтов эшитишга берилади. Айнан шу ҳол унинг ҳалокатига, дўзахга сари етаклайди”.

Даврон НУРМУҲАММАД

Cавол: Комага тушиб қолган инсондан сунъий ҳаёт бериб турадиган мосламани қачон узишга шаръан рухсат этилади?

Жавоб: Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.

Бу саволга жавоб бироз тафсилотга эга. Халқаро Ислом Фиқҳи Академияси ҳижрий 1407 йил, 8-13 сафар/милодий 1986 йил, 11-16 октябр кунлари бўлиб ўтган учинчи мажлисида инсон жисмидан ҳаётни тутиб турувчи жиҳозларни олиш ҳақидаги масалани кўриб чиқиб, бу масала бўйича мутахассисларнинг баёнотларини диққат билан ўрганиб чиққан ва муноқаша ва фикр алмашувлардан кейин бир овоздан қуйидаги қарорларни қабул қилинган: “Қуйидаги икки аломатдан бири аниқ бўлса, шаръий жиҳатдан бемор ўлган деб эътиборга олинади ва унга вафотга оид ҳукмлар жорий бўлади:

1. Беморнинг юраги ва нафаси батамом тўхтаса ва шифокорлар юрак уриш ва нафас олиши қайта ишга тушмайди деб қатъий таъкидлашса.
2. Бемор миясининг барча вазифаларининг фаолияти бутунлай тўхтаса ва мутахассис шифокорлар унинг мия фаолияти қайта ишга тушмаслигини қатъий таъкидлашса ва миянинг емирилиши бошланган бўлса. Мана шу ҳолатда беморга уланган ҳаётни тутиб турувчи жиҳозни олишга рухсат берилади. Бунда гарчи юрак каби айрим аъзолар жиҳоз ёрдамида ишлаб турган бўлса ҳам ҳукм шундай”.

Шуни ҳам қўшимча қилиш керакки, мия фаолияти тўлиқ тўхтагани билан, агар жиҳозни олгандан кейин юрак ва нафас олиш табиий равишда амалга ошаётган бўлса, мазкур одам ўлганга ҳукм қилинмайди. Валлоҳу аълам.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Фатво маркази

Ислом дини – илм дини. У ҳар қандай инсонни ўзига зарур илмни билишга буюради. У инсонни ўзи бўлиб турган ўриндаги илмни билишга ундайди ва баъзи ўринда шарт қилади. Мусулмон киши ибодатга тегишли билимлардан ташқари ўзи касб қилган иши ёки ўрганмоқчи бўлган соҳасининг илмини билиши керак.

Бугунги кунда ёшлар орасида чет тилини ўрганишга қизиқиш катта. Ёшлар у тилни ўрганиб четга чиқишни мақсад қилиб, шунга ҳаракат қилишмоқда. Одатда кўпчилик ривожланган давлатга чиқиш орзу қилади ва у давлатнинг тилини ўрганади.

Ҳозирги кунда ривожланган давлатларнинг кўпида инглиз тили мулоқот тили ҳисобланади ва уларнинг аксари ислом динига эътиқод қилмайди. Хўш мусулмон киши ғайридинларни тили ўрганмаслиги керакми?! Нима учун? Ғайридин бўлгани учунми?!… Исломда бундай ишдан қайтариқ йўқ, аксинча, исломда динни ёйиш, уни бошқа халқларга етказиш учун уларни тилларини ўрганишга тарғиб қилинган. Тарихда бунга мисоллар кўп.

Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам мусулмонларни турли тилларни ўрганишга тарғиб қилдилар. Чунки, бундан кўзланган мақсад ўзга халқлар билан мулоқот қилиб уларни исломга даъват қилиш ва ёмонликларидан сақланиш эди. Шу сабабли, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам яҳудийлардан келган мактубларни ўқиб бериш, улар нимани назарда тутганини Пайғамбаримизга тушунтириб бериш ва уларга жавоб ёзиш учун Зайд ибн Собит розияллоҳу анҳуга уларни тилини ўрганишга буюрдилар.

Ҳижрий тўртинчи йилда Зайд ибн Собит розияллоҳу анҳу Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам буюрганларидек яҳудийларнинг тилини ўрганди. Тил ўрганиш 4 услубда бўлади. Ёзув ўша услубларнинг бири.

Хорижа ибн Зайд ибн Собит розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Зайд ибн Собит Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам менга яҳудийларнинг ёзувини ўрганишимни буюрдилар ва менга Расулуллоҳ Аллоҳга қасамки, мен ёзувларимни ҳеч бир яҳудийга (ўзгартирмаслигига) ишонмайман деб айтдилар, сўнг, мен у ёзувни ўргандим. Уни ўзлаштириб олишимга бор-йўғи ярим ой керак бўлди, Пайғамбаримиз (яҳудийлар) хат ёзганларида у зотга хат ёзардим, агар у зотга ёзилса ўқиб (тушунтириб) берардим”, – деди.  (Абу Довуд ривояти)

Зайд розияллоҳу анҳу яҳудийларнинг тилини ярим ойда ўргангани, ақл-заковати ва ёдлаш қобилиятининг жуда кучли эканини билдиради. Чунки у зот Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг замонларида Қуръонни тўлиқ ёд олган саҳобалардан бири ва у зот алайҳиссаломнинг энг машҳур ваҳий котибларидан бўлган. Абу Бакр розияллоҳу анҳу даврида Қуръонни тўплам ҳолида жамлаганлардан бири ва Усмон розияллоҳу анҳу даврида Қуръонни бир хил қироат билан Мусҳаф қилиб кўчирган котиблардан бўлган.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Зайд розияллоҳу анҳуга яҳудийларнинг тили ва ёзувини ўрганишга буюрганлари ислом мусулмонларни бошқаларнинг тили ва ёзувини ўрганишга тарғиб қилишга далолат қилади. Агар керак бўлса, бу билан бирга исломга хизмат қилишга ва муаммоларига ечим бўладиган бўлса уларнинг  илмларидан хабардор бўлишга ва тажрибаларидан фойдаланишга ундайди. Бу исломда таржимоннинг вазифаси қанчалик муҳимлигини кўрсатиб турибди, чунки у давлат сирлари ва ёзишмаларига эга бўлган шахсдир, кирувчи ва чиқувчи хатлардан ҳар ким ҳам хабардор бўлиши тўғри эмас. Чунки у давлат сирларини ошкор бўлишига ва унинг ҳалокатига сабаб бўлиши мумкин. Шунинг учун Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Зайд ибн Собит розияллоҳу анҳуга яҳудийларнинг тилини ўрганишни буюрдилар.

Маълумки, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам Зайддан араб тилини ўзлаштириб, Қуръони Каримнинг бир қанчасини (баъзи ривоятларда 17 та сурани) ёд олганидан кейин яҳудийлар тилини ўрганишни сўраганлар.

Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Зайдга яҳудийлар тилини ўрганиш ҳақидаги амрларининг афзалликларидан бири ҳар бир соҳа вакили ўзи бўлган ўринда  исломга даъват қилишликка масъул ҳисобланади.

Тил ўрганиш орқали у тил эгаларининг илм ва тажрибаларидан фойдаланиш мумкин. Бу орқали инсон ўзи яшаб турган заминнинг ривожланишига ҳисса қўшиши мумкин. Шубҳа йўқки, инсонлар билан ўзи билган тилда мулоқот қилиш, айниқса,  турли тилларда сўзлашувчи кўп сонли жамиятларни сўзлашишда ҳар бир жамиятнинг ўз тилида мурожаат қилиш зарурий ва тўғри йўл ҳисобланади. Исломга эътиқод қилмайдиган ва араб тилини билмайдиган кимсаларни исломга чорлаш уларнинг тилида бўлиши керак. Улар Қуръони Карим тилини ва маъноларини билмайдилар. Энди уларни қандай куфрдан иймонга, зулматдан нурга олиб чиқилади, бундай ғоя исломнинг хусусиятлари эмасми?!..

Зайд ибн Собит воқеасидан билинадики, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг тарбияда муносиб бир шахсни ўз ўрнида муҳим вазифага танлаганлар. Бундан хулоса олишимиз даркор.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг саҳобаларининг ҳаёт йўлларини ўрганиб фикр юритган киши ҳар бир одамнинг салоҳияти ва унга яраша қобилияти бўлишини билади. Ўзидан бошқа бажара олмайдиган роли бўлишини яққол кўради. Муъоз ибн Жабал розияллоҳу анҳу нима ҳалол ва нима ҳаромлигини ажратишда умматнинг энг билимдони эди. Лекин  бу унинг ҳалол ва ҳаромни ажратишда умматнинг энг билимдони бўлгани учунгина уларнинг энг яхшиси дегани эмас., балки бу афзаллик алоҳида мезон. Ибн Аббос розияллоҳу анҳу Қуръонни тафсир қилгани учун афзал. Амр ибн Салама розияллоҳу анҳу ёш бўлса-да, намозда ўз қавмига имомлик қилар эди. Чунки у намозни тўлиқ ўзлаштиргани ва Қуръони Каримнинг кўп оятларини ёд олгани билан афзал. Абдуллоҳ ибн Амр ибн Ос розияллоҳу анҳу суннатни ёзиш ва уни таҳрирлашга бўлган қаттиқ қизиқиши билан ажралиб турарди. Зайд ибн Собит разияллоҳу анҳу эса, Пайғамбаримизнинг ваҳий котибларидан эди.

Бу ёш саҳобалар жамоасига назар ташлаган киши уларнинг азми-қарори кучлилигидан ва ҳимматининг олийлигидан лол қолади.  Дарҳақиқат, уларнинг ҳар бири исломга манфаат келтириш учун бор имкон ва тоқатини аямади.

Юқоридагилардан биз Қуръони Каримни дастуруламал қилиб олишимиз, Пайғамбаримиз Муҳаммад Мустафо соллаллоҳу алайҳи васалламдан ва у зотнинг асъҳобларидан ўрнак олиб, ҳаётимизнинг ҳар бир соҳасида татбиқ қилишимиз даркор.

 Дилфуза Тўлаганова,

Тошкент Ислом институти толибаси.