Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.

Фақир банданинг Аллоҳ таолога илтижо қилиб: «Эй Роббим, фарзандларим кўплигини Ўзинг биласан. Қийналиб қолдим, ризқимизни етказ» дейиши ажабланарли эмас. Бундан ҳам ҳайратга соладигани бой одамнинг Аллоҳ таолога илтижо қилиб, У Зотга қуллигини ва муҳаббатини изҳор қилишидир.
Энг олий мисол Аллоҳникидир.

Ҳадиси қудсийда Аллоҳ таоло: «Эй одам боласи, сен Менга дуо қилдинг ва Мендан умид қилдинг. Мен эса сени гуноҳингга аҳамият бермасдан кечириб юбордим. Эй одам боласи, агар гуноҳларинг осмон булутича бўлса ҳам, Менга истиғфор айтсанг, гуноҳингни кечирдим. Эй одам боласи, агар Менга ер тўлалигича хатолар билан келиб, сўнгра Менга бирор нарсани ширк келтирмасдан йўлиқсанг, ернинг тўлалигича мағфират билан бораман», деб айтади

Катта гуноҳлардан бири бу: «Гуноҳим Аллоҳнинг афвидан каттароқдир» деб ўйлаш ва гапиришдир. Чунки, Аллоҳнинг афв-мағфирати буюкдир ва кенгдир. Роббимиз Роҳман, Роҳийм бўлган Зотдир. У Зот Қуръони Каримда:

«…Роббингиз Ўз зиммасига раҳматни ёзди…» (Анъом сураси, 54-оят)
деб марҳамат қилган.

Роббимиз бизни Ўз динига ҳидоят қилиб, Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламни бизга улуғ Пайғамбар қилиб юбориши Унинг бизга кўрсатган улуғ марҳаматларидандир.
Муҳаббат изҳори биринчи ким томонидан бўлади, банда томониданми ёки Роббул оламийн томониданми?
Аллоҳнинг бизга бўлган муҳаббати аввал бошланади ва у муҳаббат бизникидан устундир. 
Чунки, У Зот бизни йўқдан бор қилиб яратди, бу эса Роббимизнинг бизга бўлган муҳаббатининг белгисидир.
Аллоҳ таоло Қуръони Каримда шундай марҳамат қилган:

«У сизларни бундан олдин ва бу(Қуръон)да «мусулмонлар» деб номлади. Токи Расул сизларга гувоҳ бўлсин, сизлар эса одамларга гувоҳ бўлинглар». (Ҳаж сураси, 78-оят).

Бу Роббимизнинг бизга бўлган муҳаббатининг белгисидир.

У Зот Қуръони Каримда яна шундай марҳамат қилган:

«…Ва сизга бу динда ҳеч қандай танглик қилмади...» (Ҳаж сураси, 78-оят).

Бу ҳам Роббимизнинг бизга муҳаббати белгисидир.

Икки ишдан бирини танлашда агар гуноҳ бўлмаса, енгилроғини танлайдиган Пайғамбарни юбориши ҳам Роббимизнинг бизга бўлган муҳаббатининг белгисидир.

Қуръонни Ўзи сақлашини ваъда қилиши, динимизни мукаммал қилиб, неъматини тўкис қилиб, биз учун Исломнинг дин бўлишига рози бўлиши ҳам Роббимизнинг бизга бўлган муҳаббатининг белгисидир. 

У Зот булар ҳақида шундай марҳамат қилган:

 «Албатта, Зикрни Биз нозил қилдик ва албатта, Биз унга муҳофазачимиз» (Ҳижр сураси, 9-оят).

«…Бу кун сизга динингизни мукаммал қилиб бердим. Сизга неъматимни тўкис қилдим. Ва сизга Исломни дин деб рози бўлдим...» (Моида сураси, 3-оят).

Буларнинг барчаси Роббимизнинг бизга бўлган муҳаббати изҳоридир.

Хўш, энди биз банда бўлиб, Роббимизга бўлган муҳаббатимизни қандай изҳор қила олдик?!
Бир аъробий саждага бош қўйиб: «Эй Роббим, мен ўзимни қандай осий ва ожизлигимни биламан ва шу билан бирга Сенинг нақадар марҳаматли, нақадар кечирувчи Зотлигингни ҳам биламан. Мен тўхтовсиз гуноҳлар қилувчи қулман, Сен эса тўхтовсиз гуноҳларни кечирувчи Роббимсан. Менга фазлингдан ато қилгин, менга адлинг ила муомала қилмагин! Сен меҳрибонларнинг энг меҳрибони бўлган Зотсан» дея дуо қилди.

Аъробийнинг Робби таолога муҳаббатини қандай изҳор қилишини кўринг.

Ҳар бир ота-онанинг фарзандига меҳрибонлиги, раҳм-шафқати қай даражада эканлиги ҳеч биримизга сир эмас. Энди оламлар Роббининг бандаларига меҳрибонлиги ҳақида нима деб ўйлайсиз?!

Ҳар куни Ер Аллоҳ таолога нидо қилиб: «Эй Роббим, менга Одам болаларини ютиб юборишимга рухсат бер, чунки, улар Сен берган ризқни еб, Сенга шукр қилмадилар» дейди. 

Денгизлар айтади: «Эй Роббим, менга Одам болаларини ғарқ қилиб юборишимга рухсат бер, чунки, улар Сен берган ризқни еб, Сенга шукр қилмадилар». 

Тоғлар айтади: «Эй Роббим, менга рухсат бер, Одам болалари устига қулаб тушай, чунки, улар Сен берган ризқни еб, Сенга шукр қилмадилар».

Осмонлар: «Эй Роббим, менга рухсат бер, Одам болаларининг устига парчаларим тушиб, уларни босиб қолсин, чунки, улар Сен берган ризқни еб, Сенга шукр қилмадилар» деб айтади.

Аллоҳ таоло махлуқларига қараб: «Эй Мен яратган махлуқлар, уларни (Одам болаларини) сизлар яратганмисизлар?» деди.

Махлуқлар: «Йўқ, эй Роббимиз» дейишди.

Шунда Аллоҳ таоло: «Агар уларни (Одам болаларини) яратганингизда уларга раҳм қилган бўлар эдингиз. Бандаларимни Ўзимга қўйиб беринглар. Агар улар менга тавба қилсалар, Мен уларни яхши кўраман. Агар тавба қилмасалар, уларга тавба қилиш йўлини кўрсатаман. Мен уларга онанинг ўз фарзандига меҳрибонлигидан-да, меҳрибонроқман. Агар Менинг ҳузуримга бандаларим тавба қилган ҳолда келсалар, Мен узоқдан уларни «Марҳабо, эй тавба қилувчилар!» деб кутиб оламан. Агар Мендан юз ўгириб, гуноҳ сари кетсалар, яқиндан уларга: «Қаерга кетяпсизлар? Мендан бошқа Робб топдингларми ёки Мендан кўра раҳмлироқ, меҳрибонроқ зот топдингларми?» деб айтаман» дея марҳамат қилди.

Мана бу Роббимизнинг биз бандаларига бўлган муҳаббатидир.

Аллоҳ таоло бандаларини яхши кўрувчи Зотдир. У Ғофур, Вадуддир. У фақатгина Ғофур эмас, балки У Вадуд ҳамдир, яъни бандаларининг гуноҳини кечириб, уларни яхши ҳам кўради.

Буни қуйидаги оятдан билиб олишимиз мумкин:

«Магар ким тавба қилса, иймон келтириб, солиҳ амал қилса, бас, Аллоҳ ана ўшаларнинг ёмонликларини яхшиликларга алмаштирур. Аллоҳ ўта мағфиратлидир, ўта раҳмлидир» (Фурқон сураси, 70-оят).

Аллоҳ таоло тавба қилувчиларни яхши кўради.

Аллоҳ таоло биз бандаларидан нимани хоҳлайди? Уни Бир ва Бор деб, чин ихлосу муҳаббат билан ибодат қилишимизни, чин иймонли бўлишимизни ва Ўзининг шариати бўйича ҳукм қилишимизни истайди.

Агар биз динимизга гўзал амал қилсак, салафи солиҳларимиз каби азиз бўламиз.

Шарқшунослардан бири Андалусия ҳақида шундай деган: «Сизлар Аллоҳнинг ҳукмларини татбиқ қилувчи ўринбосарлар бўлган пайтингизда бу ерларда ҳукмронлик қилдингиз. Унинг шариатига амал қилишда сусткашликка йўл қўйганингизда бу ерлардан кетдингиз».

Аллоҳ таоло барчамизни динимизга ихлос билан тўла амал қилувчи бандаларидан қилсин! У Зот барчамизни Ўзининг ҳидоятидан айирмасин, гуноҳларимизни мағфират айлаб, хотимамизни чиройли қилсин!

Доктор Умар Абдулкафийнинг видеосуҳбатларидан
Нозимжон Ҳошимжон таржимаси

Сизлар хоҳлаганча илм ўрганаверинглар. Аллоҳга қасамки, амал қилмагунингизча Аллоҳ сизларга унинг учун ажр бермайди. Аҳмоқлар ҳиммати ривоят қилиш, уламолар ҳиммати риоя қилишдир.

* * *

Олимларнинг жазоси қалбларининг ўлганидир. Қалбнинг ўлиши эса илми ва амаллари бўла туриб, дунёга ҳарис бўлиб юрганидир.

* * *

Илм талаб қилинглар, фақат илмни ҳилм (мулойимлик) ва виқор билан яширинглар.

* * *

Олимларнинг илмини, файласуфлар назариясини тўплаб, амалда нодонлар даражасида иш кўрувчилардан бўлма!

* * *

Олимлар қаламларининг сиёҳи шаҳидлар қони билан ўлчанади. Олимлар қаламларининг сиёҳи шаҳидлар қонидан оғир келади.

* * *

Олимлар бўлмаганида инсонлар чорва моллари каби бўлиб қолардилар.

Олимлар юлдузларга ўхшайди. Агар кўриниб турса, одамлар улар билан йўл топишади. Агар кўздан йўқолиб, зулматда қолсалар, қаёққа юришни билмай ҳайрон қолишади.

* * *

Аллоҳга қасамки, қай бир банда дўзахга аниқ ишонса, унга кенг дунё тор бўлиб қолади. Мунофиқ эса дўзах гарчи мана шу деворнинг ортида турган бўлса ҳам, унга тушмагунича шубҳа қилаверади.

* * *

Эй Одам боласи, сенинг саҳифанг очилди, икки ҳурматли фаришта сенга вакил қилинди. Биттаси ўнг тарафингда туриб яхшиликларингни ёзади, иккинчиси чап томонингда ёмонликларингни битади. Нимани хоҳласанг, қилавер. Вафот этганингда саҳифанг беркитилади ва қабрингда бўйнингга осиб қўйилади. Қиёмат куни шундай ҳолда қабрингдан чиқасан.

Нигора МИРЗАЕВА тайёрлади.

Бугун жамиятимизда учраётган ўз жонига қасд қилиш кўпинча васвасага берилишдан келиб чиқмоқда. Бу иллатнинг олдини олиш учун ўлим ҳақидаги ёндашувимизни тўғрилаб олишимиз даркор.

Ўлим бу ҳар бир инсоннинг ҳаётдаги охирги нафаси, ҳисоб қилинадиган вақт, қабр, жаннат боғларидан бир боғ ёки дўзах чоҳларидан бир чоҳ бўлишини исботлайдиган ҳолатдир. Унинг ҳақиқий маъносини тушуниб, ҳис этган бобо, бувиларимиз бўлар-бўлмасга бу сўзни айтишдан ўзларини сақлаганлар. Шунинг учун ҳам халқимиз вафот этган кишига нисбатан тўғридан-тўғри “ўлим” сўзини қўлламайди. Балки “Фалон киши дунёдан ўтибди”, “Бўлмай қолибди”, “Омонатни топширибди” каби ибораларни ишлатиш урфга айланган.

Бугун эса бу сўзга нисбатан енгил муносабатда бўлиш бу иллатнинг авж олишига асосий сабабдир. Айримлар ўзаро ҳазиллашиб ҳам ўлим сўзини айтмоқда. Ҳатто айрим оналар фарзандларига нисбатан қўрқмасдан “ўлим” сўзини ишлатиб, қарғайдилар ёки дакки беради.

Жиддий сабаблардан яна бири меҳр-шафқат етишмаслигидир. Доимо бир-бирлари билан чиқиша олмайдиган, арзимас сабаб билан уриш-жанжаллар бўлаверадиган оилаларда ўсаётган фарзандларнинг қалби дунёни оиласи тимсолида тасаввур этади. Бора-бора ўлим оддий нарса, ҳаёт қийинчиликларидан қутулиш йўли бўлиб туюлади унга.

Афсус, бунинг исботини кўриб, гувоҳи бўлиб турибмиз. Ҳали онги мукаммал шаклланиб улгурмаган айрим мактаб ёшидаги болаларда ҳам ўз жонига қасд қилиш ҳолатининг содир бўлишини ушбу сабаблардан деб айтиш мумкин.

Бу офатдан сақланиш учун Қуръони каримда бундай марҳамат қилинади: “Тақво қилганларга шайтондан (бирор) мусибат етса, (дарҳол Аллоҳни) эслайдилар. Бас, ўшанда улар (ҳақни) кўрувчидирлар. Уларнинг дўстлари йўлдан уришда уларга ёрдам берадилар. (Бу ишда) сустлик қилмайдилар” (Аъроф сураси, 201–202-оятлар).

Муқаддас динимиз таълимотида инсон ҳаёти дахлсизлиги, унинг қадр-қимматини асраш каби муҳим жиҳатларга алоҳида эътибор қаратилган. Мисол учун, ҳадиси шарифларда инсон ўзини ўлдириши у ёқда турсин, ҳатто ўлимни хаёлга келтиришдан ҳам қайтарилган. Жумладан, Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Сизлардан ҳеч бирингиз (ўзига етган зиён сабабли) ўлимни орзу қилмасин...” дедилар (Имом Бухорий ривояти).

Бу ҳаёт имтиҳон майдонидир. Аллоҳ таоло бу ҳақда Қуръони каримнинг кўплаб оятларида хабар берган. Жумладан, Балад сурасида бундай дейди: “Ҳақиқатан, инсонни (дин ва дунё ишларида меҳнат ва) машаққатда (бўлиш учун) яратдик” (4-оят).

Дарҳақиқат, синовларда чиниққан инсонгина ҳақиқий саодатга эриша олади. Акс ҳолда, инсон бир мартагина бериладиган ҳаёт имкониятини қўлдан бой бериб, инсоний қадр-қиммати ва иймонини шайтоннинг васвасасига алданиб поймол қилиши ҳеч гап эмас.

Инсон ҳаётининг барча жабҳаларида турли-туман синовларга, қарама-қаршиликларга тўқнаш келмасдан муваффақиятга эриша олмайди. Ҳаётда учрайдиган синовларнинг қаршисида тун қанчалик қоронғи ёки узун бўлмасин, албатта, файзли тонг отишини кутгандек дадил тура олиш чин инсоний фазилатдир. .

Мусулмон киши бошига тушадиган яхшилик ва ёмонлик Аллоҳ таоло томонидан эканига иймон келтиради. Бусиз унинг иймони мукаммал бўлмайди. Иймоннинг мазкур шарти нафақат тилимизда, балки амалимизда ҳам ўз татбиқини топиши лозим. Агар мана шу тушунча мустаҳкам ўрин олса, дунё ҳаётида бошимизга тушадиган ҳар қандай қийинчиликлар қаршисида шошиб қолмайсиз.

Ўткир УМИРҚУЛОВ,
Ўзбекистон халқаро ислом
академияси магистранти

Марҳум қолдирган мол унинг дафнига сарфланиб, қарз ва васиятлари ўталганидан сўнг, қолгани Қуръони карим, суннат ва умматнинг ижмосига биноан меросхўрларга қуйидаги тартибда тақсимланади:

1. Фарз эгалари. Меросга энг биринчи ҳақдор кишилар “фарз эгалари”, дейилади. Маййитдан қолган молнинг уларга қанча тегиши аниқ белгилаб қўйилган.

2. Асабаларга. Асабалар фарз эгалари бўлмаганда, тариканинг барчасини, фарз эгалари бўлганда, улардан ортганини оладиган ворислардир.

3. Вало эгаси. Яъни марҳумни қулликдан озод қилган шахс. Ҳадисда: “Вало (озод бўлганнинг мавлога тегадиган мероси) озод қилувчига тегади”, дейилган.

4. Завул-арҳом. Марҳумнинг қизининг фарзандлари, онасининг отаси, амма, тоға, холалар “завул-арҳом” дейилади.

5. Мавлал-мувалот. Насаби номаълум киши насаби маълум киши билан биродарлашиб: “Ўлсам, меросхўрим бўласан, жиноят қилсам, хунини тўлайсан”, дейди ва насаби маълум киши қабул қилдим деса, ўртада биродарлик собит бўлади.

6. Марҳум: “Менинг насабимдан”, деб иқрор бўлган шахс. Марҳум тириклигида ҳеч ким насл-насабини билмайдиган кишини “менинг акам” ёки “укам” деб бу иқроридан ўлгунича қайтмаса ва насаби номаълум шахс эса унинг гапини тасдиқ ҳам, инкор ҳам қилмаса, меросхўр бўлади. Яъни юқоридаги меросхўрлардан ҳеч ким бўлмаса, марҳумнинг моли мана шу кишига берилади.

7. Маййит ҳамма молини васият қилган киши. Маълумки, васият ҳамма молнинг учдан бирдан ортмаслиги керак. Агар кимгадир молининг ҳаммасини васият қилган бўлса ва шу ергача саналган меросхўрлар синфидан ҳеч ким бўлмаса, у ҳолда қолган мерос ўша кишига берилади.

8. Байтул-мол. Марҳумнинг бирорта меросхўри бўлмаса, унинг моли умуммусулмонлар манфаати учун у ерга берилади.

Тартиб бўйича аввал келганларидан ҳеч нарса қолмаса, кейингилари ҳеч нарса олмайдилар.

Аллоҳ таоло марҳамат қилади: “Ота-оналар ва қариндошлар қолдирган нарсада эркакларнинг насибаси бор. Ота-оналар ва қариндошлар қолдирган нарсада аёлларнинг ҳам насибаси бор. У оз бўлсин, кўп бўлсин – фарз қилинган насибадир” (Нисо сураси, 7-оят).

Эркак меросхўрлар: 1. Ўғил. 2. Ўғилнинг ўғли (қанча пастласа ҳам, яъни ўғил ўғлининг ўғли ва ҳ.). 3. Ота. 4. Отанинг отаси (қанча юқориласа ҳам, ота отасининг отаси ва ҳ.). 5. Туғишган ака-ука. 6. Ота бир ака-ука. 7. Она бир ака-ука 8. Туғишган ака-уканинг ўғли. 9. Ота бир ака-уканинг ўғли. 10. Туғишган амаки. 11. Ота бир амаки. 12. Туғишган амакининг ўғли. 13. Ота бир амакининг ўғли. 14. Эр. 15. Қулни озод қилган хожа.

Аёл меросхўрлар: 1. Қиз. 2. Ўғилнинг қизи (қанча пастласа ҳам, яъни, ўғил ўғлининг қизи ва ҳ.). 3. Она. 4. Онанинг онаси (қанча юқориласа ҳам, яъни она онасининг онаси ва ҳ.). 5. Отанинг онаси (қанча юқориласа ҳам, яъни ота, отасининг онаси ва ҳ.). 6. Туғишган опа-сингил. 7. Ота бир опа-сингил. 8. Она бир опа-сингил. 9. Хотин. 10. Қулни озод қилган аёл бека.

Саиджамол МАСАЙИТОВ,
Фатво маркази бош мутахассиси