muslim.uz

Четверг, 16 Июль 2020 00:00

Булғорда Нақшбандия тариқати ва етти пир ҳақида монография нашр этилди

Булғор ислом академияси (Россия) Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Абу Райҳон Беруний номидаги Шарқшунослик институти билан ҳамкорликда Комилжон Раҳимовнинг «Хўжагон Нақшбандия тариқати ва етти пир» номли монографияси рус тилида нашр қилди, деб хабар бермоқда «Дунё» АА мухбири Ўзбекистон Фанлар академияси манбасига асосланиб.
Комилжон Раҳимов – тасаввуф илми бўйича етук мутахассис, олим ҳисобланади. Олим мазкур тадқиқотда тариқат асосчиси Хўжагон-Нақшбандийнинг ҳаёти ва фаолияти, Абдухолиқ Ғиждувонийдан Баҳоуддин Нақшбандгача бўлган дастлабки етти пир ҳаёти ва фаолияти ҳақида батафсил тўхталган. Шунингдек, тариқатнинг пайдо бўлиши ва тарқалиш тарихи, унинг ғоявий ва илмий асослари ҳақида аниқ, илмий асосланган тадқиқот натижаларини тақдим этган.
Тадқиқотчи, тариқатлар пайдо бўлишидан олдин, VIII – XI асрлардаги Марказий Осиё тасаввуф тарихи тўғрисида маълумот берган. Бу билан, Марказий Осиёда Хўжагон-Нақшабандия тариқатининг пайдо бўлиши тасодифий эмаслигини ва унинг тарихий асослари мавжудлигини исботлаб беради.
Фалсафа доктори Комилжон Раҳимовнинг ушбу монографияси маънавий-маърифий мерос борасида изланишнинг тарихий тажрибасини рўёбга чиқаришда, МДҲ мамлакатлари халқлари исломий меросининг кўп асрлик анъаналарини тиклаш ва ривожлантиришга ижобий ҳисса қўшиши билан аҳамиятлидир.
Монография Марказий Осиё тасаввуфи Хўжагон-Нақшбандияга қадар бўлган даврда, Хўжагон-Нақшбандия тариқати (олтин силсила, Хўжагон-Нақшбандия тариқатининг пайдо бўлиши ва тарқалиши), етти пир (Хожа Абдулхолиқ Ғиждувоний, Хожа Ориф Ревгарий, Хожа Маҳмуд Анжирфағнавий, Хожа Али Ромитаний, Хожа Муҳаммад Бобойи Самосий, Саййид Амир Кулол, Хожа Баҳоуддин Нақшбанд) бобларидан иборат.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати

Бўлим Дунё янгиликлари

Четверг, 16 Июль 2020 00:00

Пандемия даврида буюк табиб меросини ўрганяпмизми ёхуд болалар учун Ибн Сино қолдирган маслаҳат...

Устозларимизнинг «Худо бизга алломалардан берган. Қаранг, Ал-Бухорий вафот этган 870 йилда яна бир аллома Имом Мотуридий таваллуд топган. Алгебра, бу - алжабр дегани, Хоразмий, Медицина, бу - мадади Сино, Ибн Сино бобомиз» деган фикрлари ҳали ҳам қулоғимиз остида жаранглайди.

Дунё табобатида елка суягининг чиқишини оддий босиш билан даволаш усули ҳозиргача «Авиценна усули» эканлиги, умуртқани ёғоч мослама ёрдамида тузатиш усулини Ибн Синодан сўнг XV асрга келиб француз табиби Кало қайта кашф этганлиги, табобат тарихида илк бора вабо билан ўлатни фарқлаб, уларни алоҳида (карантин) даволашни бошлаган, сариқ касаллиги, мохов, қизамиқ, сувчечак, куйдирги, зотилжам, менингит, захм, ошқозон яраси каби касаллик белгилари ва кечиш жараёнини тўғри тасвирлаган буюк табиб ҳаёти ва бой меросини ўрганяпмизми?” деган масъулият ҳамон долзарб. Айниқса, ҳозирги COVID-19 ҳолатида...

ЕТУК ТАБИБ ҲАҚИДА

Мовароуннаҳрда туғилиб, Марказий Осиё халқлари маданиятини дунё маданияти тамаддунига айлантирган буюк мутафаккирлардан бири - Абу Али ибн Сино бўлиб, у Европада «Авиценна» номи билан машҳурдир. Ибн Сино (асл исми Ҳусайн, отасининг исми Абдуллоҳ) Бухоронинг Афшона қишлоғида, 980 йилнинг сафар ойида, амалдор оиласида туғилади. 986 йилда Ибн Сино оиласи Бухорога кўчиб келади ва шу вақтдан бошлаб ёш Ҳусайн бошланғич маълумот олишга, илм-фанни ўрганишга киришади. Табибнинг ёшлиги, йигитлик чоғлари Сомонийлар ҳукмронлигининг сўнгги йиллари, Нуҳ II ибн Мансур Сомоний ҳукмронлиги даврига (976-997) тўғри келади.

Ибн Сино 10 ёшидаёқ Қуръонни ёд олиб, 13 ёшларидан бошланғич математика, мантиқ, фиқҳ, фалсафа илмлари билан шуғуллана бошлайди. Ибн Сино ёш бўлишига қарамай, Абу Абдуллоҳ Нотилий раҳбарлигида фалсафа, Ҳасан ибн Нуҳ ал-Қумрийдан тиббиёт илмини ҳар томонлама ўрганади, аста-секин табиблик билан ҳам шуғулланади. У ўзидан аввал ўтган Шарқ мутафаккирларининг асарларини чуқур ўрганиш билан бирга, қадимги юнон табиий-илмий, фалсафий меросини, хусусан Аристотел, Евклид, Птолемей, Гален, Гиппократ, Пифагор, Порфирийларнинг асарларини ҳам қунт билан ўрганди. 16-17 ёшидаёқ Ибн Сино машҳур табиб — ҳаким бўлиб танилади.

САРГАРДОНЛИК ВА ИЖОД

Тарихдан маълум, 999 йилда Бухоро Қорахонийлар томонидан забт этилгач, Ибн Сино Бухородан чиқиб кетади ва маданият марказларидан бири ҳисобланган Хоразмга боради, у ерда Хоразм ҳокими Али ибн Маъмун саройидаги олимларни бирлаштирган ўз замонасининг академиясига қабул қилинади. У ерда Беруний, Ибн Мискавайҳ, Абу Саҳл Масиҳий, Абулхайр Ҳаммор, Абу Наср ибн Ироқ каби етук олимлар билан яқиндан танишади. Маҳмуд Ғазнавийнинг таъқибидан қочиб, Хоразмни ташлаб кетишга ва Хуросон, Эроннинг турли шаҳарларида сарсон-саргардонликда юришга мажбур бўлди. Журжон шаҳрига келган Ибн Сино ҳоким Қобус ибн Вашмгир саройида машҳур табиб сифатида яшади, бўлажак шогирди Жузжоний билан танишади. Ҳамадондаги вазирлик чоғида ҳоким билан келиша олмай, 4 ой мобайнида қамоқда сақланади.

Буюк табиб 1023 йилда Исфаҳонга қочади ва бутун умрини илмий ижодга бағишлаб «Китоб ал-қонун фит-тибб», «Китоб ун-нажот», «Китоб ул-инсоф» каби геометрия, астрономия, ўсимлик, ҳайвонот олами, мантиққа оид рисолалар яратади. Унинг «Ҳайй ибн Яқзон» фалсафий қиссаси эса сўнгги йилларда ёзилган. У Исфаҳонда расадхона қуриш билан машғул бўлади. Ота юртдан узоқда Исфахон, Рай, Ҳамадон шаҳарларида сарсонликда юрган буюк табиб 1037 йил 18 июнда Исфаҳон шаҳрида 57 ёшида қулунж касаллигидан вафот этади.

АЛЛОМА МEРОСИ

Табибнинг ҳаёт йўли шогирди Жузжоний томонидан қолдирилган манбалардан маълум. Ибн Сино таржимайи ҳолида Форобийнинг «Метафизика мақсадлари», «Фусус ул-ҳикам» каби муҳим рисолаларини қунт билан ўрганганлиги, улардан кенг фойдаланганлигини таъкидлаб ўтади.

Буюк ватандошимиз асарлари 450 дан ортиқ бўлиб, таассуфки, бизгача фақат 160 га яқин асари етиб келган холос. Кўп асарлари турли фалокат ва сарой фитналари оқибатида йўқолган. Ибн Сино асарларининг асосий қисми ўша давр илмий тили ҳисобланган араб тили, баъзилари эса форс тилида ёзилган. Унинг бизгача, маълум бўлган катта асари «Китоб уш-шифо» (Шифо китоби) 22 жилддан иборат бўлиб, унда мантиқ, физика, математика, метафизикага доир масалалар ёритилган. Афсуски, 20 жилддан иборат бўлган «Китоб ул-инсоф» (Инсоф китоби) Исфаҳондаги ёнғин сабаб бизгача етиб келмаган. Олимнинг «Китоб ун-нажот» (Нажот китоби), «Китоб лисон ул-араб» (Араб тили китоби), «Донишнома» форс тилида ёзилган бўлиб рус тилига таржима этилган. Бу китобларни ўзбек тилига тўлалигича таржима қилиш эса, бугун елкамиздаги улкан маънавий қарз.

Буюк табиб табобат масалаларини оммабоп ҳолда назм билан изоҳловчи «Уржуза» номли тиббий асар яратди. Булардан ташқари, кимё, минералогия, астрономия, математика, ўсимлик дунёси, геологик жараёнларни ўрганиш соҳасида ҳам у янги-янги фикрларни олға сура олди. Ибн Синонинг “Китоб ал-қонун фит-тибб («Тиб қонунлари»), «Китоб ул-қуланж» («Ичак санчиқлари»), «Китоб ун-набз» («Томир кўриш ҳақида китоб»), Фуж ул-тиббия жориа фи мажлисиҳ” («Тиб ҳақида ҳикматли сўзлар»), «Тадбир ул-манзил» («Турар жойнинг тузилиши»), «Фил-ҳиндубо» («Сачратқи ўсимлиги ҳақида»), «Рисола фи-дастур ит-тиббий» («Тиббий кўрсатмалар ҳақида») каби асарлари мавжуд.

«ТИБ ҚОНУНЛАРИ» КИТОБИ

Биринчи китоб ўз-ўзидан медицина оламига кириш қисми бўлиб, унда тиббиётнинг назарий асослари, касалликнинг келиб чиқиш сабаблари, белгилари, киши анатомияси ҳақида кишини таажжубда қолдирувчи қисқача очерк ва бугунги гигиена ҳақида гап боради.

Иккинчи китобда 800 га яқин дорининг хусусиятлари, уларни тайёрлаш ва истеъмол қилиш усуллари баён этилган. Ибн Сино биринчи бўлиб симоб, унинг бирикмаларини дори қилиб ишлатишни тавсия этади, шаробни қувватга киритувчи, жароҳатларни тозаловчи дори сифатида ишлатади.

Учинчи китобда бош мия, нерв, кўз, қулоқ, бурун, томоқ, қорин, тиш, юрак, жигар, буйрак касалликлари батафсил таҳлил қилинади. Ҳатто айрим органлар, ҳатто соч, тирноқ касалликларини даволаш усуллари баён этилади.

Тўртинчи китоб организмнинг умумий касалликларига бағишланган. Унда иситмалар, ўсмалар, уларнинг сабаби, хирургик касалликлар (суяк синиши, чиқиши, жароҳатланиш) ва уларни даволаш усуллари, ҳар хил дорилардан заҳарланиш ва бунда кўриладиган чоралар, чечак, қизамиқ, мохов, тоун, вабо ва бошқа юқумли касалликлар ҳақида маълумот берилади.

Бешинчи китобда мураккаб дориларнинг организмга таъсири, уларни тайёрлаш, истеъмол қилиш усуллари баён қилинган. Қисқаси, бу китоб доришунослик илми - фармакологияга бағишланган.

«Тиб қонунлари» қарийб 1000 йил мобайнида ҳакимлар учун асосий қўлланма бўлиб келди. Ўрта асрларда бу китоб Шарқдагина эмас, балки Ғарб талабалари учун ҳам тиббиётдаги ягона ишончли манба бўлиб хизмат қилди.

БОЛАНГИЗ ТАЪТИЛДА ДОИРА ЧАЛСИН!

Абу Али Ибн Сино бемор болани даволамоқчи бўлибди. Аммо бола вафот этибди. Боланинг танасини очиб кўрган табибнинг кўзи боланинг юрагини қоплаган пардага тушибди. Айнан шу парда юракни уришдан тўхтатиб қўйган экан. Бу ҳолдан афсусланган Ибн Сино шундай деган экан: «Агарда шу болага уриб чалинадиган мусиқа асбоби (доира) ёки танбур чалишни ўргатганимда, бу ҳолат умуман вужудга келмаган, бола ўлмаган бўларди».

Ёзги таътилда, айниқса карантин пайтида фарзандларимизнинг бўш вақтларини мазмунли ўтказишлари учун бу табиб бобомиздан беминнат маслаҳат. Бу нафақат фарзандларимиз, балки доира ёки танбур садосини эшитган барча қулоқлар учун шифо. Бу XXI асрда яшаётган биз авлодларга Ибн Синонинг мурожаати аслида.

Жонибек Шуҳратов,

«Тафаккур» ёшлар тарғибот

маркази раҳбари

Бўлим Мақолалар

Среда, 15 Июль 2020 00:00

Оқкўнгил эр, унинг хотини ва бир кўза сув ҳақида (Аудио)

ЎМИ матбуот хизмати

Бўлим Аудио

Среда, 15 Июль 2020 00:00

Ҳудҳуд Қуръони каримда зикр этилган қуш

"Ҳудҳуднинг ажойиб хусусиятлари"

Ҳудҳуд ўз жуфтига вафодор қуш. Ҳаётида фақат бир марта оила қуради. Жуфти вафот этган тақдирда ҳам ундан кейин бошқа оила қилмайди. У ўз жуфтини тумшуғида унга дарахтнинг япроғи ёки бирорта ҳашорат ёҳуд қурт тақдим этиш орқали танлайди. Бошидаги чиройли тожисини ёйган ҳолатда жуфтининг розилигини олиш учун маҳр сифатида унга таом тортиқ қилади. Агар жуфти тумшуғи билан таомни еса, демак бу розилик аломати. Сўнгра жуфтини унинг учун қурган инига олиб боради. Кўпинча ин дарахтнинг ковагида бўлади. Агар ин жуфтига ёқса жуфтлик ҳаёти бошланади. Жуфти бештадан еттитагача тухум қўяди. Полапонлар тухумдан чиққач, иккиси навбат билан болаларини таомлантиради.

Ҳудҳуд ўз жуфтига вафоли қуш саналади. Агар озуқа ёки сув бор жойни топса, қичқириб жуфтини чақиради. Таомни фақат жуфти келгандагина у билан баҳам кўради. Агар жуфтини йўқотиб қўйса, қичқириб уни топгунича ахтаради. Агар жуфти вафот этса, вақти-вақти билан уни қумсаб, бирга парвоз қилиб юрган жойларига бориб қичқиради.

Ҳудҳуднинг танасининг олтидан бирига тенг келадиган тумшуғи бўлиб, у ердаги ҳашарот ва қуртларни осонлик билан топади. Ҳудҳуднинг бошқа қушларда мавжуд бўлмаган сезиш қобилияти мавжуд бўлиб, у ер ости сувларини сезади. Сулаймон пайғамбар ер ости сувларини излаб топишда ҳудҳуднинг ушбу сезиш қобилиятидан фойдаланар эди. Сув бор ерга ишора қилса Сулаймон а.с. жинларга ўша ерни қазишга фармон берар ва сувни топишар эди. Шунинг учун унинг замонавий исми - сув инженеридир.

Ҳудҳуд минглаб километрга етадиган масофани чарчоқсиз, чанқамай ва очиқмай учиб ўта олади. Бир давлатдан иккинчи давлатга тўхтовсиз учиб ўтишга қодир. Қуръони каримда унинг Фаластиндан Ямандаги Сабо ўлкасига сафар қилгани зикр этилган. Мен сенга Сабо ўлкасидан аниқ хабар келтирдим, деб Сулаймон пайғамбар билан бўлган қиссада кўплаб воқеалар келтирилади.

Ҳудҳуд азон айтилаётган, намоз ўқилаётган ва Қуръони карим тиловат қилинаётган вақтда қичқирмай тинч туради. Пайғамбаримиз Муҳаммад с.а.в. Аллоҳдан бошқага маълум бўлмаган яна кўплаб сир асрорлари борлиги учун ҳудҳудни ўлдиришни ҳаром қилганлар.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси

раисининг биринчи ўринбосари

Ҳомиджон Ишматбеков

Бўлим Мақолалар

Среда, 15 Июль 2020 00:00

“Тирик етим” нима дегани?

Фарзанд ота-она учун берилган неъматлар ичида энг ширини ҳисобланади. Уламолар: “фарзанд ота-она учун берилган иккинчи имконият, ўзи эриша олмаган мақсадларини фарзандлари орқали амалга ошириши мумкин” дейдилар.

Аммо, сўнги пайтларда кўп бор эшитаётганимиз “тирик етим” деган ибора кишини чуқур ўйга толдиради.

Тирик етим – аксар ҳолларда отаси ташлаб кетган (ажрашган в.ҳ.к.) яни отасиз ўсаётган, бази ҳолларда эса онасиз ўсаётган болаларга нисбатан ишлатилади.

Ер юзида отасиз ўсаётган болаларнинг аниқ рақамини топиш жуда мушкул. Кембриж университети олимлари ўтказган тадқиқотлар натижаси эса кўпчиликни ранжитиши аниқ.

Тадқиқотчиларнинг таъкидлашларича: биргина Эстонияда 40.000 нафар бола отасиз ўсмоқда. Унча катта бўлмаган бир мамлакат миқёсида шунча бўлса, дунё бўйича бу кўрсаткични тасаввур қилиш мумкин.

Европа Иттифоқи, Литва, Испания, Хорватия, Исландия ва Россияда ёлғиз оналар кўпайиб бормоқда.
Ҳар йили бир ярим миллионга яқин бола ота-онасининг ажралишувини бошдан кечиради.
Ажралишдан сўнг болаларнинг 98 % и онаси билан (бази мусулмон давлатларида отаси билан) қолади.
Ажралган аёлларнинг деярли ярми фарзандининг отаси билан кўришишига тўсқинлик қилади.
Кўп ҳолларда оталарнинг фарзандига бўлган ҳақ-ҳуқуқлари бузилмоқда.

Ғарблик олимларнинг таъкидлашича Европада отасиз ўсган болалар орасида:

Ўз жонига қасд қилиш 5 баробар;
Уйдан қочиб кетиш 35 марта;
Мактабни тугатмай, ташлаб кетиш ҳоллари 9 маротаба;
Гиёҳвандлик, кашандалик ва ичкиликка ружу қўйиш эҳтимоли 10 баробар юқори бўлар экан.

Бу кўрсатгич бизнинг мамлакатимизда қай ҳолатда эканлигини аниқ айта олмаймиз. Бироқ, юртимизда ҳам “тирик етимлар” сони анчагинани ташкил этади.

Шукрки, давлатимиз томонидан ажримлар ва фарзандларни боқувчисиз (кўп ҳолларда оталар фарзанди учун алимент тўлаш ёки моддий таъминлашдан бўйин товлашади) қолдиришга қарши қатъий қонуний чоралар кўрилмоқда. Аммо, масаланинг иккинчи томони ҳам бор.

Фарзанд уй ҳайвони эмаски фақатгина қорнини тўйдириб қўйиш кифоя қилса. Уни руҳий, ахлоқий ва маънавий томондан ҳам озиқлантириш шарт. Хўш, ҳавойи нафси туфайли фарзандларни келажагини ўйламай, норасидаларини онасига қўшиб кўчага улоқтираётган, ташлаб кетаётган оталар қилмишининг бадали оғир бўлишини, катта гуноҳга қўл ураётганлигини билишармикан...?

Ота жавобгар. Оилани моддий ва маънавий таъминлаш отанинг зиммасидаги бурчдир. Бу бурчни Аллоҳ таолонинг Ўзи эркакларга юклаган. Бу ҳақда Қуръони каримда шундай марҳамат қилинади:

“Уларни маъруф ила едириб, кийинтириш туғдирганнинг зиммасидадир”. (Бақара сураси, 233 оят)

Бу ишни яхшилаб адо қилиш керак, номига эмас.

Бошқа бир оятда эса Аллоҳ таоло оила раҳбарлари бўлган эркакларга буюради:

“Эй иймон келтирганлар! Ўзингизни ва аҳлу аёлингизни ёқилғиси одамлару тошдан бўлган оловдан сақланг” (Таҳрим сураси, 6 оят).

Уламолар мазкур оятнинг тафсирида мусулмон эркак аёлини яхшиликка буюриб, ёмонликдан қайтариб, фарзандларини иймонли, маърифатли, хулқи гўзал ва одамларга манфаати тегадиган Аллоҳга итоатли инсон қилиб тарбиялаши лозимлигини таъкидлашган.

Демак, ҳурматли оталар фарзандни туғдиргач, уни ҳар томонлама таъминлаб, унинг қорнини тўйдириш билан бирга, одобини ҳам гўзал қилиб тарбиялашингиз лозим.

Унутманг! Сиз ташлаб кетган (кетаётган) фарзанд сизга омонат қилиб берилган. Уни бир умр кўнгли ярим, тирик етим, жиззаки, нафратга тўла инсон бўлиб ўсишига сабабчи АЙБДОР бўлиб қолманг.

Саидаброр УМАР тайёрлади

Бўлим Мақолалар