Aқл қўйдир, нафс бўри, иймон эса чўпон. Aгар иймон кучли бўлмаса, нафс ақлни ейди.

Завқ ва орзулар зинапояга ўхшайди. Зиналар ўтириб, дам олишга мослашмаган. Умрни шу зиналарда беҳуда ўтказмаслик учун ғофилликдан тез уйғонган ва ҳаётнинг моҳиятини тўғри англаб етган одам нақадар бахтли!

Жалолиддин Румий

***

Кимки бир кўнгли бузуғнинг хотирин шод айлагай,
Онча борким, Каъба вайрон бўлса, обод айлагай.

Алишер Навоий

***

Модомики, доноларча жавоб беришларини хоҳлар экансан – доноларча савол бер.

Гёте

***

Пайғамбаримиз Муҳаммад Мустафо алайҳиссаломнинг тутган йўлларини маҳкам тутдим, бахту саодатим ҳам, нажотим ҳам шу йўлдир!

Ҳақиқат ва адолат билан тўғри сиёсат юргизмаган ҳар бир раҳбар ва бошлиқ қаттиқ азоб-уқубат ва балога гирифтор бўлур.

Маҳмуд аз-Замахшарий

***

Ҳиссиёт руҳиятга энг қаттиқ таъсир этувчи омил ва уни ҳаракатга солишда ақлдан кўра кучлироқдир.

Инсон токи ўзини майда гап, ўчакиш, жанжал, шикоят, норозилик, оҳу воҳлардан озод қилолмас экан, у ифлос ва пастлик табиатидан халос бўлолмайди.

Абу Али ибн Сино

Ҳамма дунёни ўзгартиришга ҳаракат қилади, лекин ҳеч ким ўзини ўзгартириш ҳақида ўйламайди.

Лев Толстой

Манбалар асосида Саидаброр Умаров тайёрлади

Оламларга Раҳмат Пайғамбар қилиб, Аллоҳ таоло томонидан юборилган, залолатдан ҳидоятни фарқини бизларга билдирган, ваҳий қилинган Қуръони каримдан таълим берган, шафоатидан барча мўмину мўминалар умидвор бўлган ё Расулаллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам, ич-ичимдан, юрагимнинг туб-тубидан сизга бўлган муҳаббатим сабаб бу муҳаббатни қалбимга солган Аллоҳ таолога ҳамд айтиб, ё Расулаллоҳ, сизни соғиндим!

Аллоҳ таоло берган синовли мусибат кунларда ўзимга сабр сўраб, Аллоҳнинг раҳматидан умидвор бўлдим. Шоядки мусибатлар сабабидан Аллоҳ таоло мени гуноҳларимни мағфират қилса, ёинки даражотларимни кўпайтирса!

Дардларимни ота-онамга айтолмайман. Дардлаша олмайман. Улар бу дунёдан рихлат қилишган. Мен уларни фақат дуо билан ёдга оламан холос. Уларнинг ҳоллари Аллоҳ таолодан ўзгага аён эмас. Агар тирик бўлишса, дардларимни эшитар, юпанч берар эдилар. Афсус, буни энди иложи йўқ.

Мусибат ва сирларингни бир сирдошга айтасан, у сенга ачинади, юпатгандай бўлади. Лекин бундан не фойда? Ўз сиринг ичингда турганида сир, минг яқин бўлган дўстингга айтганингда эса у сир бўлмай қолади, очилиб фош бўлади. Шунинг учун Қуръон тиловат қилиб, ўзимга юпанч оламан.

Сиз билан худди мени кўриб турганингиздек тасаввур қилиб, сизга салавот, салом айтиб, дардларимни сизга тўкаман. Ё Расулаллоҳ. Шунда яна сизни соғинаман. Гар кўрмасам-да, ўзингиз айтганингиздек, салому салавотларимни эшитиб, алик оляпсиз-ку, деб яна сизни соғинавераман.

Мўминлар доимо синовда, умр ўткинчи. Дунё ғилдираги айланаверади. Умримиз тобора охират сари яқинлашяпти. Аллоҳ таолодан қолган умримни имонда, Исломда, соғ-саломатликда ўтишини сўраб, дуо қиламан. Соғинган кишимни, сизни ё Расулаллоҳ, Қиёматда кўришни, шафоатингизга муяссар бўлишни Яратгандан сўраб, дуо қиламан. То Қиёматда сизнинг шафоатингизни олмагунимча сизни соғинавераман, ё Расулаллоҳ, соғинавераман.

Соллаллоҳу алайҳи ва саллам. Аллоҳумма солли ва саллим ва барик алайҳ.

Ё Рабби! Сендан сўраганим:

Қалбимдан фақат Ўзингга бўлган муҳаббатимни зиёда қил!

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламга бўлган муҳаббатимни зиёда қил!

Соғинчимга иложни фақатгина Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламни кўрганимдагина қонишини, Сизга бўлган соғинчим шундай ҳолатдагина босилишини Аллоҳ таолодан сўрайман.

Инсоннинг бошига мусибат, ташвишлар, ҳаёт қийинчиликлари, яқинлардан айрилиш, кўнглига ёлғизлик заҳқумлари чўкканида фақатгина унга юпанч, ёлғиз паноҳ, ёлғиз таскинлик бўлади. Мана шу таскинлик ва юпанчни Аллоҳ таоло Каломини ўқиб, тиловат қилганимда топдим. Шу Каломни бизларга сиз етказгансиз, ё Расулаллоҳ! Шунинг учун сизни соғинавераман. Қиёматда сиз билан учрашиши насиб қилсин.

Ё Расулаллоҳ, Сизни соғиндим...

Умму Муслима

Ислом цивилизацияси марказининг қурилиши қандай босқичда? Бу марказ юртимиз, халқимиз учун қанчалик аҳамиятли? Марказ бунёд этилгач, Эски шаҳар қай даражада ўзгаради?

بسم الله الرحمن الرحيم

اَلْحَمْدُ للهِ الَّذِي تَكَرَّمَ عَلَى الْعَالَمِيْنَ بِدِيْنِ الْإِسْلاَمْ، وَجَعَلَ السَّمَاحَةَ فِيْهِ مَنْهَجًا لِلْأَنَامْ، وَالصَّلاَةُ وَالسَّلاَمَ عَلَى سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ الَّذِي بَيَّنَ الْأَحْكَامْ وَعَلَى آلِهِ وَصَحْبِهِ أجْمَعِينَ، أَمَّا بَعْدُ

ИСЛОМДА ДИНИЙ БАҒРИКЕНГЛИК ВА ҲАМЖИҲАТЛИК МАСАЛАСИ   

Муҳтарам жамоат! Инсоният тарихига назар ташласак, қайси жамиятларда аҳиллик, биродарлик, ўзаро ҳамжиҳатлик жорий бўлса, тараққиёт, равнақ ва эл осойишталиги-ю халқ фаровонлиги ҳукм сурган. Аксинча, қай бир жамиятда муросасизлик, ўзаро хусумат кучайса, бундай жамиятларда уруш ва можаролар авж олган, юрт вайрон, эл пароканда бўлган.

Шукрлар бўлсинки, халқимизнинг қон-қонига миллатлараро тотувлик ва диний бағрикенглик сингиб, айни пайтда юртимизда 130 дан зиёд турли миллат ва элатларга мансуб кишилар ўзаро ҳурмат, дўстлик ва ҳамжиҳатликда тинч-тотув яшаб келмоқдалар.

Маълумки, Исломда  миллат ажратиш йўқ. Кишиларни миллатига қараб ажратиш жоҳиллик ва илмсизлик ҳисобланади. Чунки саҳобаи киромларнинг ҳам ораларида турли миллатга мансуб зотлар бор эдилар. Масалан, машҳур саҳобаи киромлардан Салмони Форсий разияллоҳу анҳу форс, Билол Ҳабаший разияллоҳу анҳу ҳабаш миллатига мансуб бўлганлар. Суҳайб Румий разияллоҳу анҳу эса, румлик бўлганлар.

Исломда барча миллат ва элатларнинг тенг ҳуқуқлилиги, мукаррамлик фақат тақвода экани ҳақида Қуръони каримда шундай марҳамат қилинади:

يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَأُنْثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ

إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ

   (سُورَةُ الحُجُرَاتِ/13)

яъни: “Эй инсонлар! Дарҳақиқат, Биз сизларни бир эркак (Одам) ва бир аёл (Ҳавво)дан яратдик ҳамда бир-бирларингиз билан танишишингиз учун сизларни (турли-туман) халқлар ва қабила (элат)лар қилиб қўйдик. Албатта, Аллоҳ наздида (энг азизу) мукаррамроғингиз тақводорроғингиздир. Албатта, Аллоҳ билувчи ва хабардор зотдир” (Ҳужурот сураси, 13-оят).

Демак, биз қайси миллат ва элат вакили бўлишимиздан қатъий назар бир ота-онанинг фарзандлари эканмиз. Мана шу нарсани эсимиздан чиқармаслигимиз лозим.

Суюкли Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам бағрикенгликда ҳам барчага намуна бўлганлар. Қуйида У зотнинг муборак тарихларидан бағрикенгликларига оид баъзи маълумотларни келтирамиз:

• Имом Бухорий ва Имом Муслим келтирган ривоятга кўра, бир яҳудий аёл Расулуллоҳга заҳар солинган қўй гўшти берди. Аёл бу ишини тан олиб, қилмишига иқрор бўлганидан кейин Расуллуллоҳ алайҳиссалом қасос олишга қодир бўла туриб уни кечириб юбордилар. Чунки У зот алайҳиссалом ўзлари учун ўч олмасдилар.
• Уҳуд кунида олд тишлари синиб, юзлари қонга беланди, бу ҳолат саҳобаи киромларга жуда оғир ботди. Ҳатто айримлари: “Уларни дуоибад қилсангиз-чи?” дейишгача бордилар. Шунда У зот:

"إِنَّ اللهَ لَمْ يَبْعَثْنِي طَعَّانًا وَلاَ لَعَّانًا، وَلَكِنْ بَعَثَنِي دَاعِيًا وَرَحْمَةً اَللَّهُمَّ اهْدِ قَوْمِي فَإِنَّهُمْ لاَ يَعْلَمُونَ"

(رواه الإمامُ البيهقي)

яъни: “Мен лаънатловчи қилиб эмас, даъват этувчи ва раҳмат қилиб юборилганман. Ё Аллоҳ! Уларни тўғри йўлга бошла, албатта улар билмайдилар”, –  дедилар (Имом Байҳақий ривоятлари).

Бағрикенгликни қаранкки, шунча озор берган одамлар ҳаққига дуои хайр қиляптилар. Ваҳоланки, дуолари ижобат эди. Нимани сўрасалар Аллоҳ берадиган Зот эдилар.

• Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи ва салламнинг олдиларидан жаноза ўтиб қолди. Шунда У зот ўринларидан турдилар. Атрофдагилар бу яҳудий кишининг жанозаси деб айтишди. Шунда Расулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи ва саллам:

"أَليسَتْ نَفْسًا"  (رواهُ الإمامُ مسلمٌ  عَن سهل بن حنيف وقيس بن سعد رَضِيَ اللهُ عنهُما).

яъни:  “У инсон эмасми?!” дедилар (Имом Муслим ривоятлари).

    Демак, биз инсонлик ҳурмати сабабли барча билан яхши муносабатда бўлишимиз керак бўлади.

• Расулуллоҳ вафотларидан олдин бир ғайридиндан буғдойни қарзга олиб, гаровга совутларини берганлар. Аслида Расулулллоҳ алайҳиссалом саҳобаи киромлардан ҳам буғдойни сўрасалар бўлар эди. Улар бир пасда муҳайё қилишар эди. Чунки саҳобаи киромлар “Жонимиз фидо, Эй Расулуллоҳ!” – деб турар эдилар. Расулуллоҳнинг мана шу муомалаларини ўзи ҳам биз умматларга катта дарс бўлган. Бир жамиятда, бир маҳаллада нафас олиб турганимиздан кейин, ўзга дин вакиллари билан яхши муомала ва муносабатда бўлишимизга ишора қилганлар.

Демак, биз суюкли Пайғамбаримизга ҳар қадамда эргашишга ҳаракат қилар эканмиз, бағрикенгликда ҳам У зоти шарифдан ўрнак ва андоза олишимиз даркор. Шундай экан, мўмин-мусулмонлар нафақат бир-бирларига балки, ўзга дин вакиларига ҳам яхши муомала ва муносабатда бўлиб, Ислом динини гўзаллигини намоён қилишлари керак.

Тарихдан маълумки, машҳур тобиъинлардан Умар ибн Абдулазиз раҳматуллоҳи алайҳ адолатда “Иккинчи Умар” деган унвонга сазовор бўлганлар. Бу кишини адолатларини васфлашга тил ожизлик қилади. Бунга тарих гувоҳ. Умар ибн Абдулазиз раҳбарлик давларида Сурия пойтахти Дамашқда бир масжид кенгайтириладиган бўлди. Умар ибн Абдулазиздан олдинги халифа масжидни кенгайтириш учун масжид олдидаги насронийлар ибодатхонасининг бир қисмини қўшиб олиш ҳақида қарор қабул қилган экан. Шу қарорга мувофиқ мусулмонлар насронийлар ибодатхонасини бузиб, масжидга қўшмоқчи бўлди. Шунда, насронийлар томонидан Умар ибн Абдулазизга “Бизни ибодатхонамизнинг бир қисмини бузиб, масжидга қўшиб олишмоқчи, деган маънода шикоят хати келди. Шунда Умар ибн Абдулазиз: “Масжидга қўшиш учун қанча жой бузилган бўлса, шуни қайтариб бериб, бузилган жойни қайта қуриб қўйилсин”, деган маънода жавоб хати ёздилар. Дамашқнинг баъзи уламоларига бу ёқмади. Уларниг вакиллари бу қарордан қайтишни илтимос қилиб келишди. Шунда Умар ибн Абдулазиз: “Яхши келдингиз. Мен қарорда бир нарсани ёзишни унутибман. Шуни ёзишимга туртки бўлдингиз, унутган нарсам: қайтариб берадиган куннинг санасини ёзмапман”, – деб, қарорни янгилаб ва мустаҳкамроқ қилиб юбордилар.

Демак, динимиз кўрсатмаларига кўра, бошқа дин вакилларининг ибодатхоналарига тажовуз қилиш йўқ.

Азизлар! Бағрикенглик ва ўзгалар билан яхши муомала ва муносабатда бўлишнинг ҳикмати шуки, халқни бирлиги, ўзаро тинч-тотув, иттифоқ бўлиб яшаш, зиддият ва ихтилофдан қочишдир. Мана шунда, жуда кўп ютуқ ва турли соҳаларда катта марраларга эришилади. 

Исломда бағрикенг бўлишни бир қанча кўринишлари мавжуд бўлиб, қуйида улардан баъзилари баён қилинади:

1. Ислом динимиз олди-сотти ва қарз талаб қилишда ҳам бағрикенг бўлишга чорлайди. Бу ҳақда Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам шундай деганлар:

"رَحِمَ اللَّهُ رَجُلاً سَمْحًا، إِذا بَاعَ، وإِذا اشْتَرَى، وَإِذا اقْتَضَى"

(رواهُ الإمامُ البخاريُّ عن جابرٍ بن عَبْدِ اللهِ رَضِي اللهُ عنه)

яъни: “Сотганда ҳам, олганда ҳам, қарзни талаб қилганда ҳам бағрикенг бўлган кишини Аллоҳ таоло раҳм қилсин!” (Имом Бухорий ривоятлари).

2. Ислом динимиз қийналган кимсадаги ҳақни кечишда бағрикенг бўлишга тарғиб қилади. Бу ҳақда Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам шундай марҳамат қилганлар:

"مَنْ سَرَّهُ أَنْ يُنْجِيَهُ اللَّهُ مِنْ كُرَبِ يَوْمِ الْقِيَامَةِ فَلْيُنَفِّسْ عَنْ مُعْسِرٍ أَوْ يَضَعْ عَنْهُ"

(رواهُ الإمامُ مسلمٌ  عَن عَبدِ اللهِ بنِ أبي قَتَادَةَ رَضِيَ اللهُ عنهُ)

яъни: “Аллоҳ таоло Қиёмат кунидаги машаққатлардан қутқариши  кимни хурсанд қилса, камбағал бўлиб қолган қарздордан қарзининг барчасини ёки бир қисмини кечсин!” (Имом Муслим ривоятлари). 

3. Ислом динимиз ҳатто ёмонлик қилган қариндошга ҳам яхшилик қилишга ва силаи раҳмни узаман деган билан силаи раҳмни боғлаш йўлида бағрикенг бўлишга чақиради. Бу ҳақда шундай ривоят келган:

أَنَّ رَجُلًا قَالَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّ لِي قَرَابَةً أَصِلـُهُمْ وَيَقْطَعُونِي، وَأُحْسِنُ إِلَيْهِمْ وَيُسِيئونَ إِلَىَّ، وَأَحْلُمُ عَنْهُمْ وَيَجْهَلُونَ عَلَىَّ. فَقَالَ:"لَئِنْ كُنْتَ كَمَا قُلْتَ، فَكَأَنَّمَا تُسِفـُّهُمُ الْمَلَّ، وَلاَ يَزَالُ مَعَكَ مِنَ اللَّهِ ظَهِيرٌ عَلَيْهِمْ مَا دُمْتَ عَلَى ذَلِكَ

  (رواهُ الإمامُ مسلمٌ  عَنْ أبي هريرةَ رضِي اللهُ عنه)

яъни: “Бир киши: “Эй Аллоҳнинг Расули! Менинг қариндошларим бор. Мен уларга силаи раҳм қиламан, улар уни узадилар. Мен уларга яхшилик қиламан, улар менга ёмонлик қиладилар. Мен уларга ҳалимлик қиламан, улар менга жоҳиллик қиладилар”, – деди. Шунда Расулуллоҳ алайҳиссалом: “Агар сиз ўзингиз айтганингиздек бўлсангиз, худди уларга иссиқ кулни едираётгандексиз (яъни, яхшилигингизни муқобилига ёмонлик қилишлари билан катта гуноҳ қилаётган бўладилар). Модомики, шу ҳолда бардавом бўлар экансиз, Аллоҳ томонидан сиз билан бирга уларнинг қаршисига бир ёрдамчи бўлади”, – дедилар” (Имом Муслим ривоятлари). 

Бу ҳадиси шарифда қариндошлар ёмонлик қилсалар ҳам, уларга яхшилик қилишда бардавом бўлишга қаттиқ тарғиб бор.

Хулоса шуки, Ислом бу – бағрикенглик дини. Нафақат мусулмонлар ўзаро, балки ўзга дин вакиллари билан ҳам чиройли муносабатда бўлишга чақиради. Мана шуни биз ўзгаларга кўрсатиб, динимиз нақадар гўзал эканини яна бир бор намоён қилайлик! Афсуски, шуни кўрсата олмаяпмиз. Баъзида бошқа дин вакиллари биз мусулмонларни ҳатти-ҳаракатларимизни кўриб, ҳайрон бўлиб, булар қанақа одамлар экан деб қолишига сабабчи бўляпмиз.

Муҳтарам азизлар! Маълумки, инсон умри тугагач унинг дунёдаги сўнги манзилгоҳи қабр ҳисобланади. Ҳозирда масжидиларимизга туташ қабристонларда жума намозига келиш ёки жума намозини адо этиш асносида қабрларни устидан босиб ўтиш ҳолатлари ҳам кузатилмоқда экан. Бу ачинарли ҳолатдир. Шариатимизда вафот этган кишининг ҳурмати, худди тирик инсоннинг ҳурмати каби қаралади. Шунинг учун мўмин-мусулмон киши қабрларни устини босмасдан, белгиланган йўлакларда юриши лозим. Қабрни устини босиб юриш гуноҳ ҳисобланиб, шариатимизда бундан қайтарилгандир. Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам: “Бирор чўғ ёки қилич устида юришим ёҳуд ковушимни кийиб турган ҳолатимда ямашим мен учун бирор қабрни устида юрганимдан яхшироқдир”, деганлар (Имом Ибн Можа ривоятлари).

 Аллоҳ таоло азиз ва мустақил юртимизда яшаётган барча миллат ва элатларни, тинч-тотув, ўзаро ҳурмат ва эътиборда истиқомат қилишларида мададкор бўлиб, она-Ватанимизни турли бало ва офатлардан ҳифзу ҳимоясида сақласин! Омин! 

Ҳурматли имом-домла! Келаси жума маърузаси “Ҳадислардан ҳукм олишга кимлар ҳақли” ҳақида бўлади, иншааллоҳ. 

Ижтиҳод луғатда бирор иш-ҳаракатни бажаришда бор куч-ғайратни сарф қилишга айтилади. У фақат куч талаб қилинадиган ишлардагина ишлатилади. Масалан, тошни кўтаришга ижтиҳод қилдим (урундим), дейиш мумкин. Аммо, қум заррасини кўтаришга ижтиҳод қилдим (урундим), дейиш тўғри бўлмайди.

Шариат уламолари ижтиҳод сўзини асосан ҳужжат саналмиш Қуръон ва суннатдан шаръий ҳукмлар истинбот қилиб олишда бор илмини сафарбар қилиш маъносида ишлатадилар. Бу сафарбарлик қуйидагича кўринишларда бўлади:

• Ҳужжатнинг зоҳирий далолатига қараб ҳукм чиқариш. Бундай тартибда ҳукм чиқаришда ўша ҳужжат чиқарилаётган ҳукмга бевосита алоқадор бўлиши шарт қилинади. Бунга эса (яъни, ҳукм чиқаришга) ҳужжатнинг ом, хос, мутлақ, муқайяд, носих, мансух ва шунга ўхшаш жиҳатлари ўрганиб чиқилгандан кейингина киришилади.
• Ҳужжатнинг ақлий далолатига қараб ҳукм чиқариш. Бундай тартибда ҳукм чиқаришда чиқарилаётган ҳукмга тегишли аниқ сабаб (иллат) бўлиши лозим. Яъни, ҳукми баён қилинмоқчи бўлган воқеа-ҳодиса ҳужжатга ҳам, иллатга ҳам мантиқан тегишли бўлсин. Бу эса, қиёс демакдир.
• Воқеликни Қуръон ва суннатдан олинган умумий қоидаларга солиштириш орқали ҳукм чиқариш. Бу қоидалар жумласига истиҳсон, масолиҳул мурсала, саддуззароиъ ва бошқалар киради.

Ислом шариатининг асоси Қуръон ва ҳадис бўлишига қарамай, Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васалламга зарур ўринларда ижтиҳод қилишга ҳам рухсат берилганлиги ҳақида ҳеч қандай шак йўқ. У киши ўзлари ҳам ижтиҳод қилганлар, саҳобаларга ижтиҳод қилишликка изн берганлар ва уларнинг кўплаб ижтиҳодларини тасдиқлаганлар. Мисол учун ишончли ҳадисларда айтган қуйидаги сўзларини келтириш мумкин: “Агар мен умматимга машаққат қилиб қўймасам эдим, уларга ҳар бир намоздан олдин мисвок тутишликка буюрган бўлар эдим”. Аёлларидан бирига шундай деганлар: “Агар сенинг қавминг куфр ботқоғидан яқингинада чиққан бўлмаганда эди, мен Каъбани Иброҳим алайҳиссаломнинг пойдевори устига янгидан бино қилган бўлар эдим”.

Буларнинг барчаси, Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васалламнинг уммат манфаати учун бир ишни бошқа ишдан яхшироқ деб ихтиёр қилганликларига далилдир. Агар у кишининг ижтиҳод қилишлари жоиз бўлмаганда эди, у зотдан бундай кўпгина ўринларда ижтиҳод қилиш содир бўлмас эди.

Масалан, У зот алайҳиссалом ўз раъларига биноан ўзлари учун баъзи нарсани ҳаром қилганлар. Шундан сўнг Аллоҳ таоло у кишини бундан қайтариб:

يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ لِمَ تُحَرِّمُ مَا أَحَلَّ اللَّهُ لَكَ تَبْتَغِي مَرْضَاةَ أَزْوَاجِكَ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ قَدْ فَرَضَ اللَّهُ لَكُمْ تَحِلَّةَ أَيْمَانِكُمْ وَاللَّهُ مَوْلَاكُمْ وَهُوَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ

яъни: “Эй, Пайғамбар! Нега хотинларингизнинг розилигини истаб, Аллоҳ Сиз учун ҳалол қилган нарсани (асални) ҳаром қилиб олурсиз! Аллоҳ мағфиратли ва раҳмлидир. Дарвоқе, Аллоҳ сизлар учун (маълум миқдорда каффорат – жарима тўлаб) қасамларингизни ҳалоллаб олишни фарз қилган. Аллоҳ хожаларингиздир. У (барча нарсани) Билувчи ва (етук) Ҳикматли (зот)дир”, деган (Таҳрим сураси, 1-2-оят).    Бу ҳақда тафсир китобларида кенг ёритилган.

Қуръннинг гувоҳлик беришича Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам саҳобалардан Бадр жангида асир тушганлар устида қандай ҳукм чиқариш ҳақида маслаҳат сўрайдилар. Абу Бакр Сиддиқ разияллоҳу анҳу асирларни озод қилиб юбориб, эвазига товон олиш маслаҳатини берадилар. Умар разияллоҳу анҳу эса, асирларни ўлдиришни маслаҳат берадилар. Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам Абу Бакр разияллоҳунинг фикрини қабул қиладилар. Аммо, Аллоҳ таоло қуйидаги оятни нозил қилиб, Умар разияллоҳу анҳунинг фикри тўғри эканлигига ишора қилади:

مَا كَانَ لِنَبِيٍّ أَنْ يَكُونَ لَهُ أَسْرَى حَتَّى يُثْخِنَ فِي الْأَرْضِ تُرِيدُونَ عَرَضَ الدُّنْيَا وَاللَّهُ يُرِيدُ الْآَخِرَةَ وَاللَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ

яъни: “Бирор Пайғамбар учун, то ерда (душманларга) зарба бермагунича, асирларга эга бўлиш мумкин эмас. (Сиз – мўминлар) дунё матоҳини истайсиз. Аллоҳ эса, (сизлар учун) охиратни раво кўради. Аллоҳ қудратли ва ҳикматли зотдир” (Анфол сураси, 67-оят).

         Шунингдек, Бадр жанги кунида, жанг бошланишидан олдинроқ ҳам бир ижтиҳод қилдилар. У зот саҳобалари билан жанг қилиш учун бир жойни белгилаб, ўша ерга тушдилар. Саҳобалардан Ҳаббоб ибн Мунзир Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васалламга: Бу жойни сизга Аллоҳ тайин қилиб бердими, ундан бошқа жойга кўчиш мумкин эмасми. Ёки бу ерни ўзингиз душманга ҳийла ишлатиш учун танладингизми? – деб сўрайди. Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам: “Йўқ, Аллоҳ эмас, ўзим душманга ҳийла ишлатиш учун бу ерни танладим”, дедилар. Шунда Ҳаббоб Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васалламга бошқа ерни кўрсатиб, ўша ерда туриш ғалаба қозонишга яна ҳам қулайроқ бўлишини маслаҳат берди. Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам унинг маслаҳатига қулоқ солдилар ва у кўрсатга ерга кўчиб ўтишди, натижада ғалаба қозонишди.

         Бундан ташқари Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам турли баҳоналар қилиб Табук жангида қатнашмасликка рухсат сўрашган мунофиқлик кишиларга рухсат беришда ҳам ижтиҳод қилганлар. Бу ҳақда ушбу оят нозил қилинган:

عَفَا اللَّهُ عَنْكَ لِمَ أَذِنْتَ لَهُمْ حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَكَ الَّذِينَ صَدَقُوا وَتَعْلَمَ الْكَاذِبِينَ

яъни: “Аллоҳ Сизни афв этди. (Лекин) Сизга ростгўйлар аниқланиб, ёлғончиларни билмагунингизгача, нега уларга (жангдан қолишга) рухсат бердингиз?” (Тавба сураси, 43-оят).

         Шунингдек, Хайбар жанги кунида ҳам ижтиҳод қилдилар. Саҳобалар қозонлар осиб, тагига олов ёқиб туришганини кўрган Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам улардан: “Нима учун олов ёқдинглар?” – деб сўрадилар. Улар: Хонаки эшак гўштини пиширмоқ учун, деб жавоб беришди. Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ҳаммасини тўкиб, қозонларни синдириб ташланглар”, дедилар. Шунда бир саҳобий туриб, ичидагини тўкиб, қозонларни яхшилаб ювсак бўлмайдими? – деб сўради. Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ўшандай қилақолинглар”, деб жавоб бердилар. Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам бошида уларга қаттиқлик қилиб, ҳаромдан ман қилиш мақсадида ҳатто идишни ҳам синдириб ташлашга буюрдилар. Сўнгра, саҳобалар томонидан У кишининг буйруқларига итоат этилганини кўрганларидан кейин ҳамда идишларни синдириб ташлаш уларга моддий зарар етказиши мумкинлигини ҳис қилганларидан сўнг,  уларни ювиб, яна фойдаланаверишга рухсат бердилар.

         Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам дарҳақиқат, ўз ижтиҳодларида қиёсга ҳам мурожаат қилганликларига қуйидаги мисоллар далилдир;

         1 – Бир аёл келиб у зотга: Эй Расулуллоҳ, менинг онам вафот этганлар, лекин ҳаётлик вақтларида рўза тутишга назр қилиб, уни адо эта олмаганлар. Уларнинг ўрнига мен рўза тутиб берсам бўладими? – деб сўради. Шунда Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам: “Агар онангнинг зиммасида бировдан қарзи бўлганда ва сен уни адо этганингда, онагнинг зиммасидан соқит бўлармиди?” – деб сўрадилар. Аёл: Ҳа, деб жавоб берди. Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам: “Аллоҳнинг ҳаққи адо этилишликка яна ҳам ҳақлироқдир”, дедилар.

2 - Бир киши ўзининг хотини туққан қора рангли болани ўзиники эканлигини тан олмади. Шунда Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам ундан: “Сенинг қизил туянг ҳечам қора рангли бўталоқ туққанми?” – деб сўрадилар. У: Ҳа, деди. “У қаёқдан қора бола туғади, деб ўйлайсан”, дедилар. У: Эҳтимол, унинг аждодларида қора рангли туя бўлгандир, деди. Шунда Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Эҳтимол, бунинг ҳам наслида қора рангли кишилар бўлгандир, шунинг учун у қонига тортган”,  дедилар. Булардан ташқари бошқа кўплаб мисоллар ҳам мавжуд.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси

раисининг биринчи ўринбосари

Ҳомиджон Ишматбеков

https://t.me/tuhur