Мустақил юртимизда ибодатлар эмин-эркинликда қилинаётган бир вақтда, Исломнинг бешинчи аркони бўлган Ҳаж амалини бажариш учун кетаётган юртдошларимизнинг сафи йилдан-йилга ортиб бормоқда. Аллоҳ ризолиги йўлида қилинаётган ҳар бир ибодатни Ўзи даргоҳида қабул қилсин.

Кейинги вақтларда Ҳажга бориб келувчилар орасида “Ҳаж оши” бериш,  эҳсон қилиш, аёллар орасида ҳаждагилар билан биргаликда “гап”да йиғилиш каби ҳолатлар одат тусига кириб бормоқда.

Бир онахон билан гаплашганимда, у киши ҳажга бирга борган аёлларнинг бир-бирлари билан “гап” ўйнаши ҳақида гапириб қолдилар.  Бу йиғилишлар эҳсондан ҳам кўпроқ кимўзарга, риёга, манманликка ўхшаб кетишини айтдилар.

Столга энг охирги русумдаги биллур идишлар, турли-туман таомлар, Эрондан келтирилган мевалар қўйилган. Кейинги “гап”ни қиладиганлар эса албатта, бунданда ўтказиб қилишга ҳаракат қилишлари турган гап. Шароити кўтарса, хўп, шароити кўтармаганлар учун кўнгил синиши юз бериши  ачинарли ҳолдир.

Келин ҳаждагилар билан учрашишга кетаётган қайнонасига: “Ойижон, ҳамма аёллар “гап”га келишганида тилла асбобларини тақиб келишган эди, нега сиз бор бўлса ҳам, тақмайсиз. Хоҳласангиз, ўзимникини бераман” деди меҳрибонлик қилиб. Қайнонасининг жавоби уни лол қолдирди: “Болам, орамизда тилла асбоби йўқ аёллар ҳам бор. Аёл кишимизда, барибир, зебу-зийнатни яхши кўрамиз. Тиллаларга бурканиб борсам, қайсидир бир аёлнинг кўнглини ўксишига сабаб бўлишдан қўрқаман”.

Ҳажга кетаётган аёллар: “Эҳсон қилиш керакми?” деб, сўраб қолишади. Шариатда бирор ибодатдан кейин эҳсон қилинсин деган кўрсатма йўқ. Ваҳоланки, бу оддий бандалик вазифасини бажариш, холос. Унинг ўрнига ҳаж давомида бирор амални тўкис адо эта олмаган бўлсам, шоядки каффорот бўлса, деб, қарз ҳавола қилмасдан эҳтиёжидан ортиқ маблағни кам таъминланган оилаларга, боқувчисини йўқотган инсонларга бериш яхши амаллардандир.

Бир илмли кишидан “Ҳажи қабул бўлганини қандай билиш мумкин?” деб сўрашибди. У киши: “Ҳажга борган одам ҳаждан келгандан кейин, яхшиликка томон тубдан ўзгариши ва гуноҳлардан ўзини тийиши ҳажи қабул бўлишига яхши гумондир”, деб жавоб берган экан.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси мутахассиси

Мунира Абубакирова

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Одамларга бир замон келадики, унда киши молни нимадан – ҳалолданми ё ҳаромдан олганига парво ҳам қилмайди», дедилар» (Имом Бухорий ва Насоий ривояти).

 Бу ҳадиси шариф ҳам Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг катта мўъжизаларидан биридир. Ушбу ҳадиси шариф Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг муборак оғизларидан чиққан пайтда кўпчилик мусулмонлар молни ҳалол-ҳаромига қарамай олиш деган нарсани умуман хаёлларига ҳам келтира олишмас эди. Чунки мусулмонман, деган одам фақат ҳалол нарсани олиши, ҳаромдан ҳазар қилиши керак. Бу нарса асри саодатдаги мусулмонларнинг фикри-зикри, бутун вужудига сингиб кетган эди.

Аммо асрлар ўтиб, кишилар Исломдан, иймондан узоқлаша боргач охир-оқибат ҳалол билан ҳаромни фарқ қилмайдиган ҳолатга етишди. Кишилар ҳалолни қўйиб ҳаромга ўзини урадиган бўлишди. Мол-дунё тўплаш йўлида ҳар қандай ҳаромдан, жирканчликдан, пасткашликдан тап торт¬майдиган бўлишди. Ҳаттоки, ҳалол бўлишга уринган кишини девоналикда, ақлсизликда айблайдиган даражага етишди. Шундай қилиб, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ушбу ҳадисда айтган гаплари юзага чиқди.

Аслида эса инсонни ҳайвондан ажратиб турадиган нарсалардан бири ҳам ҳалол-ҳаромни фарқлашдир. Дуч келган нарсани суруштирмай ўзиники ҳисоблаб, ундан фойдаланишга ўтиш ҳайвонга хосдир. Инсон эса бу нарса ҳалолми, ҳаромми, яъни, фойдалими, фойдасизми, ўзиникими, ўзганикими, буни сўраб- суриштиради. Мусулмон киши эса ҳар бир нарса шариат рухсат берган тарзда бўлиши кераклигини тўлиқ тушунган ва масъулиятни сезган ҳолда, ҳар бир ҳаром нарса катта гуноҳ бўлишига эътиқод қилиб яшайди.

Ислом ақидаси бўйича шариатда ҳаром ҳисобланган нарсани ҳалол санаш кофирликдир. Ҳаромни ҳаром билиб туриб, ундан ҳазар қилмаслик эса, гуноҳи азимдир. Шунинг учун мусулмон киши нима ҳалол, нима ҳаром эканини яхшилаб билиб олиши ва ҳалол касбни ихтиёр қилиши керак.

Мусулмон кишига бирор таом тақдим қилинса, ҳадя берилса ёки у бирор нарсани сотиб олмоқчи бўлса, у нарсанинг ҳалол ёки ҳаромлигини сўраб-суриштириб олсин. Чунки бундоқ нарсалар вазиятга қараб гоҳида вожиб, гоҳида ҳаром, гоҳида мандуб ва гоҳида макруҳ бўлади, дейишади уламоларимиз.

1. Молнинг эгаси ҳаромхўрлиги билан машҳур бўлса ёки молининг кўпи ҳаромлиги маълум бўлса, сўраб-суриштириб, ҳаромхўрнинг ҳалол моли ва кўп ҳаром аралашган молнинг ҳалол қисмидан муомала қилиш вожиб бўлади.
2. Ҳаромхўрлиги маълум бўлмаган, ўзида ҳаромхўрлик белгиси, аломати ҳам бўлмаган кишининг молини сўраб-суриштириб, тафтиш қилиш эса, беайб мусулмон кишидан ҳаромхўрликда шубҳаланиш бўлгани учун ҳаром саналади.
3. Мол эгасининг ҳаромхўрлиги маълум бўлмаса, аммо унда ҳаромхўрликнинг аломатлари кўринса, у билан муомала қилиш жоиз, аммо тарк этган афзал.

Демак, сўраб-суриштириш шубҳага боғлиқ. Бир одам ҳаром мол топиш гуноҳ эканини англаб етди. Қўлида ҳаром аралашган мол бор, бу ҳолда нима қилади? Уламоларимиз бундай ҳолда қуйидагиларни маслаҳат берадилар:

«Агар ҳаром молнинг жинси ва миқдори аниқ бўлса, ўша аниқ жинс ва миқдорни чиқаради. Агар аниқ бўлмаса, ғолиб чамасига кўра ажратса ҳам бўлади. Аммо кўнгли равшан бўладиган даражада ишонч билан чиқарса, яна ҳам яхши.

Кейин ўша молнинг эгасини ёки унинг меросхўрини топиб қайтариб беради. Агар у молнинг муайян эгаси бўлмаса ёки топилмаса, садақа қилади ёки мусулмонлар оммасига фойда келтирадиган нарсаларга ишлатилади».

Ҳаромдан ҳазар қилиш мусулмонларнинг асосий фазилатларидан бири бўлганидек, шубҳали нарсалардан ҳазар қилиш ҳам салафи солиҳларимизнинг одатлари бўлган. Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу шубҳали нарсадан бир луқма еб қўйиб, кейин уни қусиб юборганлари маълум ва машҳур.

Ривоятларда зикр қилинишича, Бишрул Хофий раҳматуллоҳи алайҳга оналари бир дона хурмо берганида еб туриб, кўчага чиқиб қайтиб қусиб юборган эканлар. Чунки ўша хурмо шубҳали бўлган. Онани хафа қилмаслик учун ейилган, сўнг тақво юзасидан қусилган.

Иббон ибн Абу Аффош розияллоҳу анҳудан ривоят қилинишича, Анас розияллоҳу анҳу қуйидагиларни айтганлар: «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга: Эй Аллоҳнинг Расули, «мени дуоси қабул бўладиганлардан қилиб қўйинг, дедим. У зот: «Эй Анас, касбингни пок қилгин, дуоинг қабул бўлур. Чунки бир одам оғзига бир луқма ҳаромни солса, қирқ кунгача дуоси ижобат бўлмайди», дедилар» (Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насоий ривояти).

Анас розияллоҳу анҳу доимо Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг хизматларини ихлос билан қилиб юрганларидан баъзи вақтларда ушбу ривоятдагига ўхшаш нарсаларни у зотдан сўрашга журъат қилганлар. Албатта, у кишининг бу сафарги сўровлари катта саволлардан эди: «Эй Аллоҳнинг Расули, мени дуоси  қабул бўладиганлардан қилиб қўйинг». Ҳар банда учун дуоси қабул бўладиганлардан бўлиш улкан бахт. У ҳар бир мўмин-мусулмон банданинг энг улкан орзуларидан бири.

Албатта, бундоқ вақтда, одатда, Пайғамбар алайҳиссаломнинг Аллоҳ таолога дуо қилиб, Анас розияллоҳу анҳунинг дуоларини қабул қилинадиган этиб қўйишини сўрашлари хаёлга келади. Эҳтимол, Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу ҳам худди шу нарсани ирода қилган бўлсалар керак. Аммо Пайғамбаримиз алайҳиссалом фақат Анас розияллоҳу анҳунинг ўзига етадиган эмас, Қиёмат кунигача бутун Ислом умматига етадиган жавоб бердилар: «Эй Анас, касбингни пок қилгин, дуоинг қабул бўлур. Чунки бир одам оғзига бир луқма ҳаромни солса, қирқ кунгача дуоси ижобат бўлмайди», дедилар».

Охирги замон Пайғамбари, Роббил оламийннинг ҳабиби Муҳаммад Амин соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ушбу жавоблари умумий қоида бўлиб қолди. Қайси замон, қайси маконда бўлишидан қатъи назар, ҳар бир мўмин-мусулмон дуоим қабул бўлсин деса, ҳалол касб қилсин, ейдиган луқмасини ҳалол қилсин. Ана ўшандагина дуоси қабул бўлади.

Пайғамбаримиз алайҳиссаломнинг ушбу жавобларидаги: «Чунки бир одам оғзига бир луқма ҳаромни солса, қирқ кунгача дуоси ижобат бўлмайди» деган жумлага алоҳида эътибор берайлик. Бундан жуда оз миқдордаги ҳаром нарса инсонга илашса ҳам унинг дуоси қабул бўлмаслиги келиб чиқади.

Бир луқма таом оз нарса, инсоннинг бир марта овқатланиши давомида ҳам бир луқма ҳеч нарсани ташкил қилмайди. Лекин сиз билан бизнинг назаримизда арзимаган бўлиб кўринган ўша бир луқма уни еган одамнинг дуосини қирқ кунгача қабул бўлмайдиган этиб қўяр экан. Эҳтимол, тановул қилинган ҳар бир таомнинг асари инсон жисмида қирқ кунгача турса керак.

Энди инсоф билан ўйлаб кўрайлик. Ҳаммамизнинг қилаётган касбимиз, топаётган молу мулкимизнинг бари ҳалолми? Ҳаммамизнинг тановул қилаётган ҳар бир луқмамиз ҳалолми?

Энди нима учун дуолар қабул бўлмаётганини, нима учун ишлар юришмаётганини тушуниб етган бўлсак керак?! Ушбу улуғ ҳадиси шарифга амал қилиб, касбимизни пок қилишимиз, бир луқма ҳам ҳаромни оғзимизга олмаслигимиз лозим. Икки дунёнинг бахт-саодати шундадир.

       Хадичаи Кубро аёл-қизлар ўрта махсус ислом билим юрти ўқув ишлари бўйича мудира ўринбосари в.б Вахидова Муаттар

Ислом оламининг мўтабар уламоларидан бири, замондош сиймолардан  муфтий Муҳаммад Рафиъ Усмоний ҳазратлари ҳаж ибодати ҳақидаги асарларида қуйидагиларни ёзадилар:

Ҳажнинг қабул бўлиши ва унинг аломатлари

Биринчи аломат:

Ҳажнинг қабул бўлишининг бир аломати ҳадисларда келганки, жамаротдаги шайтонга отиладиган тошлар ҳақида Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам марҳамат қилганлар: “Кимнинг тошлари (шайтонга) отилса, унинг ҳажи қабул бўлади” (маъно таржима).

Тушиб кетган тошлар ҳажи қабул бўлмаган кимсаларнинг тошларидир. Шунинг учун, уламои киромлар ўша ерда тушиб ётган тошлар ердан олиб отилмасин деган масалани ёзганлар. Чунки, у тошлар ҳажи қабул бўлмаган кимсаларнинг тошларидир.

Қуръони каримда байтуллоҳ ҳақида шундай дейилган:

فِيهِ آيَاتٌ بَيِّنَاتٌ

Яъни: “Унда очиқ-ойдин аломатлар бор”. (Оли Имрон сураси, 97-оят)

Ушбу очиқ-ойдин аломатлардан бири ҳам, ҳажи қабул бўладиган кимсаларнинг шайтонга отиладиган тошларидир.

Иккинчи аломат:

Биз улуғларимиздан эшитган ҳаж қабул бўлишининг иккинчи аломати шуки, ҳаждан қайтиб келгандан кейин банданинг амалларида яхшиланиш пайдо бўлиши, олдин фарзлар ва вожибларга қанчалик эътибор бўлган бўлса, энди ундан ҳам кўпроқ эътибор бўлиши, олдин гуноҳлардан сақланишга қанчалик ҳаракат қилинган бўлса, энди янада кўпроқ ҳаракат бўлишидир. Агар бирор кимсада бу нарса пайдо бўлса, у ҳолда бу "мақбул ҳаж"га эришганлигининг белгисидир.

Учинчи аломат:

Биз улуғларимиздан эшитган яна бир бошқа аломат шуки, қайта-қайта у ерга боришга завқ кучайиб боришидир. Шунинг учун биз амалларимизни таҳлил қилиб олишимиз лозимдир. Ҳаждан кейин бизнинг амалларимизда ўзгариш бўлдими? Ҳаждан олдин бўлган фарзлар ва вожибларга эътибор янада яхшиландими ёки йўқ? Ҳаждан олдин гуноҳлардан сақланишга бўлган ҳаракатимиз янада зиёда бўлдими ёки йўқ? бунга қарайлик.

Агар ўзгаришлар бўлган бўлса, у ҳолда бу мақбул ҳаж аломатидир.

Маюсликка ҳеч ҳожат йўқ

Лекин, Худо кўрсатмасин, агар амалларда яхшиланиш пайдо бўлмаса ва айни ўша ҳаждан олдинги ҳолат ўзгармасдан турса, ўшанда ҳам маюсликка ҳеч ҳожат йўқ. Тавба эшиклари очиқдир. Энди, барча гуноҳларингиз авф қилиниши учун чин тавба қилиб олинг.

Аллоҳниниг валийси бўлишнинг осон йўли

Ҳакимул уммат, мавлоно Ашраф Али Таҳановий раҳматуллоҳи алайҳ айтар эдилар:

Одамлар Аллоҳнинг валийси бўлишни жудаям қийин иш, унинг учун йиллар давомида мужоҳада ва риёзат зарурдир деб ўйлайдилар. Ваҳоланки, бу гап мутлақо тўғри эмасдир. "Аллоҳнинг валийси" дегани, Аллоҳнинг дўсти деганидир. Аллоҳнинг валийси бўлишлик эса хар инсоннинг ихтиёридадир. Қачон хоҳласалар, Аллоҳнинг валийси бўладилар. Айнан ҳозир сиз Аллоҳнинг валийси бўлишни хоҳласангиз, у ҳолда ҳозироқ Аллоҳнинг валийси бўла оласиз.

Айтдиларки, бир дақиқада инсон Аллоҳ таъоло олдида уялиб, барча гуноҳларига тавба қилиб олсин. Шунда, гуноҳлардан пок бўлади. Чунки, ҳадиси шарифда келади:

التائب من الذنب كمن لا ذنب له

Яъни: “Гуноҳдан тавба қилувчи, худди гуноҳи йўқ кимса кабидир”. (Мишкоти шариф)

Тавба кимёвий схемаки, у турпоқни олтин ва жавҳарга айлантириб юборади. Лаҳзаларда инсон гуноҳлардан пок бўлади.

“Ҳажнинг қабул бўлиши” дегандан мақсад нима?

Бу ўринда бир нарсани тушуниб олинг: бири, ҳажнинг қабул бўлиши, иккинчиси, ҳажнинг адо бўлиши. Иккиси бошқа-бошқа нарсадир. Қачонки, сиз ҳажнинг барча амалларини қоидага мувофиқ адо қилсангиз, шунда ҳаж адо бўлади. Ҳажнинг икки рукни бор. Бири, хоҳ бир дақиқа бўлса ҳам арафотда туришлик, иккинчиси, тавофи ифозадир. Қолганлари эса, баъзиси вожиблар, баъзиси шартлар, баъзиси суннат ва мустаҳаблардир. Шунга кўра, агар ҳажнинг шариатга мувофиқ фарзлар ва вожибларини адо қилиб олсангиз, у ҳолда ҳажнинг фарзи адо бўлади. Лекин агар ҳаж мақбул бўлмаса, у ҳолда унга савоб етмайди. Шунинг учун, ҳаж қабул бўлишининг маъноси, унга ажр-савоб ҳам берилиши деганидир.

Шукр қилинг!

Агар ҳаждан келгандан кейин сиз амалларингизда яхшиланишни сезсангиз, у ҳолда бунинг учун Аллоҳ таъолога шукр қилинг. Шукр қилишлик ҳақида Аллоҳ таъолонинг ваъдаси шуки, қачонки, сиз бирор неъматга шукр қилсангиз, у ҳолда Биз ўша неъматни зиёда қилиб берамиз.

لَئِن شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ

Яъни: “Қасамки, агар шукр қилсангиз, у ҳолда албатта, сизга зиёда қиламиз”. (Иброҳим сураси, 7-оят)

Яхши амалларга янада шавқ пайдо бўлса, гуноҳлардан нафрат янада зиёда бўлса, қанча шукр қилиб борсангиз, шунча бу неъмат зиёда бўлиб боради. Хайр амаллар кўпайиб боради ва гуноҳлар камайиб боради. Хаттоки, бир вақт шундай бўладики, тоатда лаззат сеза бошлайди ва гуноҳлардан нафрат бўлади. Худо сақласин, агар гоҳо гуноҳга мубтало бўлса, унда лаззат бўлмайди.

Ҳажнинг таъсирлари аслида тақво ҳолатидир

Сиз муҳтарам зотлар ҳажга ташриф буюрдингиз. Шунда у ердаги муҳитнинг сизга таъсирлари бўлди. Ҳозиргача ўша таъсирлар бор. Бундан олдин бу таъсирлар сўнган эди. Уларни муҳофаза қилинг. Бу таъсирлар аслида тақво ҳолатидир. Уни муҳофаза қилишлик жуда зарурдир. Қуръони каримда тақвонинг муҳофаза қилишлик йўли айтилган. Аллоҳ таъоло шундай дейди:

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَكُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ

Яъни: “Эй, иймон келтирганлар! Аллоҳга тақво қилинг ва содиқлар билан бирга бўлинг”. ( Тавба сураси, 119-оят)

Ушбу оятда аввал, “Эй, иймон келтирганлар! Аллоҳга тақво қилинг (Аллоҳдан қўрқинг)” дейилди. Аллоҳдан қўрқишдан мақсад, Аллоҳга итоатсизлик қилмаслик ва гуноҳлардан сақланишликдир.

Аллоҳ таоло барчаларимизга шундай ҳажни насиб қилсин.

Тошкент шаҳар “Ҳазрати Али” жоме масжиди имом ноиби

 Абдулқайюм Ғофуров таржимаси

АҚШнинг Йел университети олимлари томонидан ўтказилган тадқиқот натижаларига кўра китоб мутолаасини севадиган ва бу иш билан мунтазам шуғулланадиган кишилар бошқаларга нисбатан 2 йил кўпроқ умр кўрар экан. Ҳафтасига 3 ярим соатини ва ундан кўпроқ вақтини ўқишга сарфлайдиган кексаларда ўлим хавфи яқин 12 йилда бошқа қарияларга нисбатан 20 фоизга кам бўлар экан. Бу китобхонликнинг муайян жисмоний таъсиридир. Унинг маънавий таъсири, инсон ички дунёси, руҳияти, билимининг бойишига кўрсатадиган таъсирининг эса таърифи йўқ. Бугун афсуски, нафақат ёш авлод, балки, катталар ҳам китоб мутолаасидан узоқлашаётган бир пайтда чин маърифат манбаларидан узилишнинг оқибатлари ҳақида тушунтириш миллат тақдири йўлидаги муҳим тарғиботдир.

Самарқанд шаҳар “Қўшбоқолли” жоме масжиди имом-хатиби Жобир Рустамов “Сарбадорлар” маҳалласи фуқаролари билан “Жаҳолатга қарши маърифат билан” номи остида ўтказган суҳбатда ана шулар ҳақида сўзлаб берди. Имом-хатиб юртимиздаги хайрли ислоҳотлардан бири бу чекка қишлоқларда ҳам аҳолини китоб мутолааси билан ошно этиш мақсадида кутубхоналарнинг ташкил этилаётганлиги, бу имкониятлардан унумли фойдаланиш лозимлигини таъкидлади. Зеро, жамиятда содир бўлаётган турли муаммолар, жиноят, номақбул хатти-ҳаракатлар илмсизлик, маънавий қашшоқлик оқибати эканлигини тушунтириб, бунга тарихдан ибратли мисолларни келтириб ўтди. Йиғилганларнинг Ислом динидаги масалаларга оид саволларига жавоб берди.

ЎМИ Масжидлар бўлими