Ибратли дун

Парвардигорнинг ҳар бир яратган мавжудотида жуда кўп ҳикмат ва ибратлар бор. Масалан, қушларни олсак, уларнинг ёқимли сайраши, ранг-баранг патлари инсонни ўзига мафтун қилади. Айниқса, уларнинг бир-бирига бўлган ғамхўрлиги, оқибати  кишини лол қолдиради.

Хотирамга ўрнашиб қолган бир воқеани сўзлаб берсам. Баҳорда  ота-онамни зиёрат қилиш учун Наманган шаҳрига боргандим. Уйимизнинг шифтига қалдирғочлар уя қуриб, беш полапони билан яшаётган экан. Эртаси куни она қалдирғоч тўсатдан дарахт шохларига урилиб, қаноти жароҳатланган ҳолда ерга тушди. Биз дарҳол унинг қанотини муолажа қилдик. Лекин қалдирғоч уча олмади. Орадан икки кун ўтиб, нобуд бўлди. Беш полапон онасини чақиргандай, баланд овозда чирқиллашди. Қалдирғочларни шу кундан диққат билан кузатдим. Ота қалдирғоч беш полапонга ўзи емиш топиб, парваришлади. Ҳатто  бир бегона қалдирғоч полапонлар уясига яқинлашганда, ота қалдирғоч уни қувиб чиқарди. Шу зайлда у субҳи саҳардан то шомгача полапонлари атрофида парвона бўлди. Орадан ойлар ўтиб, ушбу полапонлар қанот чиқариб, учиб кетдилар.

Қаранг, Аллоҳ таолонинг бир жажжи қушга ато этган меҳр-оқибатини барча мавжудотга ибрат қилса бўлади.

Маъмура ҚАҲҲОРОВА

          Одам боласининг ривожланиши – бу муҳим жараён ҳисобланади. Маълумки, ҳаёт давомида инсон жисмоний ва руҳий жиҳатдан ўзгариб боради. Лекин болалик, ўсмирлик ва ўспиринлик даврида ривожланиш ниҳоятда кучли бўлади. Бола мана шу йилларда ҳам жисмоний, ҳам руҳий жиҳатдан ўсиши, ўзгариши туфайли шахс сифатида камолга етади. Тарбия, ирсият (насл) ва муҳит боланинг ривожланишида асосий ўрин тутади. Агар ана шу учта омил болага ижобий таъсир қилса, у келажакда баркамол инсон бўлиши ва салбий томондан таъсир қилса, бадахлоқ кимсага айланиши мумкин.

       Боланинг шаклланишига таъсир кўрсатувчи омиллар ҳақида Ислом дини ва уламоларнинг асарларида етарлича фикр ва мулоҳазалар билдирилган. Шу билан бирга боланинг ривожланиши ҳақида Ғарб файласуфлари ҳам ўзларининг қарашларини баён қилишган. Қуйида биз Ғарб ва Ислом дунёсининг боланинг шаклланишига таъсир кўрсатувчи омиллар ҳақидаги фикрларини келтириб ўтамиз.  

Боланинг шаклланиши ҳақида Ғарб файласуфларининг  фикрлари

      Биологик йўналиш – бу йўналиш тарафдорлари одам боласининг шахс сифатида ривожланишида  табиий – биологик (ирсий) омиллар ҳал қилувчи рол ўйнайди деб биладилар. Уларнинг фикрича, бола она қорнидалик вақтида авлод-аждодлардан ўтган туғма хусусиятларгина ривожланади. Улар тарбия ва муҳитнинг ролини чеклаб қўйишади. Йўналишнинг тарафдорлари Аристотел, Платон ҳисобланади.

    Преформизм йўналиши – XVI аср фалсафасида вужудга келган бу оқим намояндаларининг фикрича, бўлажак шахсга тегишли барча хусусиятларга бола она қорнидалигидаёқ эга бўлади. Улар тарбия ва муҳитнинг ролини бутунлай инкор этишиди.

    Бихевиоризм йўналиши – бу оқимга америкалик педагог ва психолог        Э. Торандайк асос солди. Унинг фикрича, шахснинг барча хусусиятлари, жумладан, онг ва ақлий хусусият ҳам наслдан наслга ўтади. Бу билан            Э. Торандайк тарбиянинг шахс ривожланишига таъсирини бутунлай инкор этади ва уни шахснинг хусусиятларига таъсир этишдан ожиз деб билади.                

Инсоннинг шаклланишида Ислом дини ва мутафаккирларнинг фикрлари

     Ислом дини ва мутафаккирларнинг асарларида боланинг шаклланиши учун тарбия, ирсият ва муҳит таъсири алоҳида таъкидланган. Шу уч омилнинг ичида тарбиянинг роли, айниқса, аҳамиятли ҳисобланади. Аммо тарбия таъсирининг кучи ва натижаси ирсият ва муҳит каби омилларнинг ҳамкорлиги билан белгиланади. Чунки насл ва муҳитда камчилик бўлса, тарбиянинг таъсири сезилмаслиги мумкин. Қуйида биз учта омил ҳақида Ислом дини ва уламоларнинг қарашларини келтирамиз.

Боланинг шаклланишида тарбиянинг аҳамияти

    Тарбия – инсон камолотига таъсир этувчи ташқи ва энг муҳим омил ҳисобланади. “Тарбия” арабча сўз бўлиб, ўстирди, раҳбарлик қилди, ислоҳ қилди деган маъноларни билдиради.

   Ислом уламоларидан Роғиб Асфиҳоний тарбияни қуйидагича таъриф қилади: “Тарбия бир нарсани бир ҳолдан иккинчи ҳолга ўтказа бориб, батамом нуқтасига етказишдир. Тарбиянинг маъноларидан бири, инсоннинг диний, фикрий ва ахлоқий қувватларини уйғунлик ва мувозанат ила ўстиришдир ”.

    Тарбияни инсонга етказишда ота-онанинг ўрни беқиёслигини Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) таъкидлайдилар. Абу Ҳурайра(розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинади: “Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Ҳар бир туғилган бола фақат фитрат (соф табиат) билан туғилади. Бас, ота-онаси уни яҳудий ёки насроний ёки мажусий қилади...”. Бу ҳадиси шарифдан ирсият, яъни биологик омил инсонни шаклланишида асосий ўрин тутади деган фикрни илгари сурувчи Ғарб файласуф ва оқимларининг фикрлари асоссиз эканини ва тарбиянинг муҳимлигини билиб оламиз.  

     Ўрта Осиёлик мутафаккирлардан Форобий ва Абу Али ибн Сино инсон тарбиясига таъсир этадиган омиллар аҳамиятига эътибор берганлар.

      Форобий инсон камолотида таълим-тарбиянинг муҳимлигини таъкидлаб: Муносиб инсон бўлиш учун инсонда икки хил имконият: таълим ва тарбия олиш имконияти бор. Таълим олиш орқали назарий камолотга эришилади, тарбия эса кишилар билан мулоқотда ахлоқий қадр-қимматни ва амалий фаолиятни яратишга олиб борадиган йўлдир...” дейди. Абу Али ибн Сино оила тарбиясида ота-онанинг ўрнига алоҳида тўхталиб: “Бола туғилгач, аввало, ота унга яхши ном қўйиши, сўнг уни яхшилаб тарбия қилиши керак... Агар оилада тарбиянинг яхши усулларидан фойдаланилса, оила бахтли бўлади” деган фикрни илгари суради.

Боланинг шаклланишида ирсият (насл)нинг аҳамияти

       Бола шахсининг ривожланишида наслнинг таъсири деганда ота-онадан болага мерос бўлиб ўтадиган жисмоний хусусиятлари (тананинг тузилиши, сочининг, кўзининг, терининг ранги, бўй-басти) шунингдек, тананинг вертикал ҳолдаги ҳаракати, тафаккур ва нутқ ривожланиши, меҳнат қилиш қобилияти, туғма ҳолатда ўтадиган қобилиятлар ва хусусиятлар тушунилади.            Ислом динида наслга алоҳида эътибор қаратилади. Чунки насл покиза ва ота-она маърифатли, ахлоқли бўлса, бу хусусиятлар туғма ҳолатда болага ўтади ва келажакда комил инсонга айланади. Агар ота-она маърифатдан йироқ ва ахлоқсиз бўлса, улардан туғиладиган фарзанд жамиятга зарар келтириши мумкин. Лекин ота-онадан туғма ҳолатда ўтадиган қобилият ва хусусиятлар ўз ҳолича ривожлана олмайди, гўё у “мудроқ” ҳолда бўлиб, унинг уйғониши – ривожланиши учун қулай муҳит ва муттасил тарбия керак.  

Боланинг шаклланишида муҳитнинг аҳамияти

   Бола камолотига таъсир этадиган омиллардан бири ташқи муҳит ҳисобланади. Муҳит деганда кишига табиий таъсир этадиган ташқи воқеалар мажмуи тушунилади. Бунга табиий муҳит, оила муҳити ва ижтимоий муҳит киради.

   Табиий (географик) муҳит – инсоннинг ҳаёт тарзига, характери ва меҳнат фаолиятига таъсир этади. Масалан, шимолда истиқомат қилаётган инсон, жанубда яшаётган инсондан нафақат жисмоний кўриниши, шу билан бирга руҳияти, дунёқараши ва хусусиятлари билан ҳам ажралиб туради.

   Оила муҳити – инсоннинг шаклланишида муҳим аҳамиятга эга. Чунки бола кўз очиб ота-онасини, қариндош-уруғини кўради. Унинг жисмоний ва руҳий ривожланиш даври оила таъсирида шаклланади. Агар оилада исломий муҳит мавжуд бўлса, боланинг ахлоқи гўзал ва фазилатли бўлиб улғаяди.

   Ижтимоий муҳит – ишлаб чиқариш муносабатлари ва уларни тартибга солиб турадиган ижтимоий қонун-қоидалар инсонга алоҳида таъсир кўрсатади. Ижтимоий алоқа, яъни инсонлараро ўзаро муносабатлар натижасида одам боласи ҳаётга ва меҳнатга тайёрланади, керакли тажриба ва билимларни эгаллайди. Жамиятда маънавий муҳит яхши, адолат устувор бўлса, инсон фаолиятига ижобий таъсир қилиши ва аксинча бўлса, салбий таъсир кўрсатади    

      Демак, инсоннинг камолотга етишига таълим-тарбия, муҳит ва ирсият муҳим ҳисобланади. Нега бугунги кунда ўтмишда яшаб ўтган Имом Бухорий, Форобий, Беруний ва Ғаззолий каби олимларга ўхшаган инсонларни учратмаймиз? Чунки уларнинг ирсияти тоза, ота-оналари солиҳ ва солиҳа бўлишган, улар яшаган даврда илм, маърифат ва тараққиёт ўзининг чўққисига чиқди, яъни муҳит яхши бўлган ва энг асосийси, аждодларимизнинг тарбиясига масъул бўлган ота-оналари ва устозлари ўз вазифаларини аъло даражада бажаришган, тарбияларида нуқсон бўлмаган. Агар фарзандларимизнинг ривожланишига таъсир кўрсатувчи бу омиллардаги нуқсонларни бартараф этсак, албатта келажак авлоддан Имом Бухорий, Ғаззолийга ўхшаган забардаст олимлар етишиб чиқади.

И. ВАЛИЕВ,

“Хожа Бухорий” ўрта махсус

ислом билим юрти ўқитувчиси           

Узоқ йиллардан буён Юртимизда ҳар бир милодий йил бошланиши олдидан унга маълум бир ном бериш ва ўша йилда мазкур номга тегишли масалаларни ҳал қилишга катта эътибор қаратиш яхши анъана сифатида давом этиб келмоқда. Аслида, бу анъанадан мазкур  номга тегишли эзгу хислатларни халқимизнинг одатига айлантириш кўзда тутилган, десак ҳеч муболаға бўлмайди. Яъни йил давомида мазкур эзгу иш доимо эслатилиб, амалга татбиқ этилиб турилса, бу йил ўтгандан кейин ҳам мазкур ишлар кишиларнинг одатига айланиб қолиши табиий ҳолдир. Шу маънода куни кеча давлатимиз раҳбари томонидан яқинлашиб келаётган 2017 йилни “Халқ билан мулоқот ва инсон манфаатлари йили” деб номлаш таклифи киритилди ва бу таклиф халқимиз томонидан хурсандчилик билан қабул қилинди. 

Демак, ушбу йилда юртимиз раҳбарларининг оддий фуқаролар билан  мулоқотлари янада кенгроқ йўлга қўйилади. Бу мулоқот воситасида  барча ватандошларимизнинг ҳақ-ҳуқуқлари ҳимоя қилинишга, бир сўз билан айтганда, жамиятда адолат қарор топишига янада кўпроқ аҳамият қаратилади. Аллоҳ таолодан ушбу эзгу ният соҳибларини гўзал мукофотлар билан тақдирлашини ва уларнинг эзгу ниятлари амалга ошишида  Ўзи мададкор бўлишини илтижо қиламиз.       

Аслида, одамлар орасида адолат билан ҳукм юргизиш Аллоҳ таолонинг буйруғи ҳисобланади. Бу ҳақда Қуръони каримда шундай хабар берилган:

وَإِذَا حَكَمْتُمْ بَيْنَ النَّاسِ أَنْ تَحْكُمُوا بِالْعَدْلِ

“Ва агар одамлар орасида ҳукм қилсангиз, адолат ила ҳукм қилишни амр қилур” (“Нисо” сураси 58-оят).

Адолат билан иш  юритган раҳбарга улкан ажр-мукофотлар ваъда қилинган. Бу ҳақида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай хабар берганлар:

عن أبي هريرة  : عَنِ النَّبِي صلى الله عليه و سلم قال سَبْعَةٌ يُظِلُّهُمُ اللهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ فِي ظِلِّهِ يَوْمَ لاَ ظِلَّ إِلاَّ ظِلُّهُ إِمَامٌ عَادِلٌ   رَواهُ البُخَارِيُّ

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: “Етти нафар кишини Аллоҳ таоло Қиёмат кунида унинг соясидан бошқа соя йўқ бўлган кунда (Аршнинг) соясида соялантиради: (Биринчиси) одил раҳбар”... Имом Бухорий ривоят қилган.

Уламолар ушбу ҳадиси шарифда хабар берилган одил раҳбарга подшоҳ ҳам, унинг ёрдамчилари ҳам, умуман, жамиятдаги барча катта-кичик раҳбарлар киришини айтганлар. Яъни қайси бир мусулмоннинг зиммасига бирор масъулиятли вазифа юкланган бўлса-ю, вазифасида адолат билан иш юритадиган бўлса, у ушбу адолати туфайли охиратда улкан мукофотга сазовор бўлар экан.  

Шу маънода раҳбарларнинг қўл остидаги ходимларининг арзларини баён қилишлари учун қулай шароит қилиб беришлари ва уларнинг муаммоларини ҳал қилиш йўлида саъйи-ҳаракат қилишлари улкан саодат ҳисобланади. Зеро, Имом Муслим Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилган ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дуо қилганлар:

اللَّهُمَّ مَنْ وَلِىَ مِنْ أَمْرِ أُمَّتِى شَيْئًا فَشَقَّ عَلَيْهِمْ فَاشْقُقْ عَلَيْهِ وَمَنْ وَلِىَ مِنْ أَمْرِ أُمَّتِى شَيْئًا فَرَفَقَ بِهِمْ فَارْفُقْ بِهِ

“Эй Аллоҳим, кимки умматим ишидан бирор нарсага раҳбар бўлиб, уларни машаққатга қўйса, Сен ҳам уни машаққатга қўйгин, кимки умматим ишидан бирор нарсага раҳбар бўлиб, уларга мурувват кўрсатса, Сен ҳам унга мурувват кўрсатгин”.

Яъни жамиятдаги катта-кичик ҳар бир раҳбар ўз қўл остидагиларга қилган мурувватлари туфайли Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг мазкур муборак дуоларига сазовор бўладилар.

Аллоҳ таоло барча раҳбарларимизни Ўзининг мурувватига сазовор бўладиган раҳбарлардан қилсин.

Шунингдек, инсонларга манфаат етказишга ҳаракат қилиш ҳам динимизда тарғиб қилинган амаллардан ҳисобланади. Бу ҳақда кўплаб ҳадиси шарифларда хабар берилган:  

عن أبي هُرَيْرَةَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ مَنْ نَفَّسَ عَنْ مُؤْمِنٍ كُرْبَةً مِنْ كُرَبِ الدُّنْيَا نَفَّسَ اللَّهُ عَنْهُ كُرْبَةً مِنْ كُرَبِ الآخِرَةِ وَمَنْ سَتَرَ عَلَى مُسْلِمٍ سَتَرَهُ اللَّهُ فِى الدُّنْيَا وَالآخِرَةِ وَاللَّهُ فِى عَوْنِ الْعَبْدِ مَا كَانَ الْعَبْدُ فِى عَوْنِ أَخِيهِ. رَوَاهُ التِّرْمِذِيُّ

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ким бирор мўминдан дунё машаққатларидан бирини аритса, Аллоҳ ундан охират машаққатларидан бирини аритади. Ким бир мусулмон (нинг бошқаларга алоқаси бўлмаган бирор айби)ни яширса, Аллоҳ уни(нг айбларини) дунёю охиратда яширади. Банда, мадомики, дўстига ёрдам бериш (йўли)да бўлар экан, Аллоҳ унинг мададкори бўлади”, –  дедилар”. Имом Термизий ривоят қилган.

Қуръони каримда Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг умматларини бутун инсониятнинг энг яхшиси экани шундай эълон қилинган:

كُنْتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاس

“Одамларга чиқарилган (маълум бўлган) умматнинг энг яхшиси бўлдингиз” (“Оли Имрон” сураси, 110-оят).

Шайх Муҳаммад Али Собуний ушбу оятни қуйидагича тафсир қилган: “Яъни, эй Муҳаммад алайҳиссаломнинг умматлари, сизлар барча умматларнинг энг яхшисидирсизлар.  Чунки сизлар барча инсонларга энг манфаат берувчи инсонсизлар”.

Ҳа, мусулмонлар яхшиликка буюриб, ёмонликдан қайтариш сингари ишлари билан доимо барча инсонларга манфаат бериб келганлар. Улар ушбу ишлари туфайли энг яхши умматга айланганлар.     

Аллоҳим, бизларни энг яхши уммат номига муносиб ҳаёт кечириш саодатига муваффақ қилгин. Жонажон Ватанимиз равнақи йўлида холис ният билан хизмат қилаётган барча азизларимизни тинчлик ва офиятда бардавом бўлиб боришларини Ўзинг таъминлагин!  

***

“Аллоҳнинг раҳмати сабабли (Сиз, эй, Муҳаммад,) уларга (саҳобаларга) мулойимлик қилдингиз. Агар дағал ва тошбағир бўлганингизда, албатта, (улар) атрофингиздан тарқалиб кетган бўлур эдилар. Бас, уларни афв этинг, (гуноҳлари учун) кечирим сўранг ва улар билан кенгашиб иш қилинг! (Бирор ишга) азму қарор қилсангиз, Аллоҳга таваккул қилинг, зеро, Аллоҳ таваккул қилувчиларни севар”. (Оли Имрон, 159.)

***

وَأَمْرُهُمْ شُورَى بَيْنَهُمْ

“Ишлари ўзаро шуро (маслаҳат) ила бўлган...”

“Шуро” сураси, 38-оят

***

 وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَم وَحَمَلْنَاهُمْ فِي الْبَرّ وَالْبَحْر وَرَزَقْنَاهُمْ مِنْ الطَّيِّبَات وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَى كَثِير مِمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِيلًا

“Дарҳақиқат, (Биз) Одам фарзандларини (азиз ва) мукаррам қилдик ва уларни қуруқлик ва денгизга (от-улов ва кемаларга) миндириб қўйдик ҳамда уларга пок нарсалардан ризқ бердик ва уларни Ўзимиз яратган кўп жонзотлардан афзал қилиб қўйдик”.

“Исро” сураси, 70-оят

***

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан рвиоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтдилар: “Албатта, сизларни менга энг маҳбубингиз хулқингиз гўзал ҳамда дўст тутиниб, елкадош бўлганингиздир”.

***

Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтдилар: “Албатта, одамлар ичида яхшиликка калит, ёмонликка қулф бўлганлари бор. Албатта, одамлар ичида ёмонликка калит, яхшиликка қулф бўлганлари бор. Аллоҳ кимни яхшиликка калит қилган бўлса, унга жаннат бўлсин. Аллоҳ кимни ёмонликка калит қилган бўлса, унга вайл бўлсин”.

***

Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади. Бир киши Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ҳузурига келиб: “Аллоҳга энг севимли киши ким?” ва “Аллоҳга энг севимли амал қайси?” – деб сўради. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Аллоҳга энг севимли киши, одамларга кўпроқ манфаати тегадиган киши. Аллоҳга энг севимли амал мусулмоннинг қалбига хурсандчилик киритиш. Ёки унинг ташвишини аритиш. Ёки қарзини ўташ. Ёки ундан очликни кетказиш. Мен бир дўстимнинг эҳтиёжи учун юришим, ушбу масжид – Масжидул набавий – да эътикоф ўтиришимдан яхшироқдир” - дедилар.

***

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Ким бир мўминнинг дунё ташвишларидан бир ташвишини артиса, Аллоҳ ундан қиёмат кунининг ташвишларидан бирини аритади. Ким қийналганга енгиллик қилса, Аллоҳ унга дунё ва охиратда енгиллик беради. Ким мусулмоннинг айбини беркитса, Аллоҳ дунё ва охиратда унинг (айбини) беркитади. Банда мадомики, дўстининг ёрдамида экан, Аллоҳ унинг ёрдамида бўлади”, дедилар.

***

Абу Масъуд ал-Ансорий ал-Бадрий розияллоҳу анҳу ривоят қилади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Ким яхшиликка далолат қилса, унга ҳам амал қилганнинг ажридек ажр бўлади”, дедилар.

***

Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Одамларга аралашиб, уларнинг азиятларига сабр қиладиган мўмин, одамларга аралашмай, уларнинг азиятларига сабр қилмайдиган мўминдан ажри улуғдир”, дедилар.

***

Нўъмон ибн Башир (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: “Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Мўминлар бир-бирларига раҳм-шафқат кўрсатишда, меҳр-муҳаббатли бўлишда ва ўзаро бир-бирларига ёрдам беришда бир жасад кабидирлар. Агар бир аъзо касалланса, бошқаси унга иситма ва бедорлик билан ёрдам беради”, деб марҳамат қилдилар» (Имом Бухорий).

***

Ибн Аббос розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: Расуллуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: “Кичикларимизга раҳм қилмаган ва катталаримизни ҳурмат қилмаган – биздан эмас...”

Термизий ривоят қилган. (“Мирқотул мафотиҳ шарҳу мишкотул масобиҳ” китобидан)

***

Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Ердаги кишиларга раҳм қилинглар, самодагилар сизга раҳм қилишади”.

Имом Бухорий “Адабул муфрад” китобида ривоят қилган. Шунингдек, Абу Довуд ва Термизийлар ҳам ривоят қилишган.

***

Муғийра ибн Шўъба розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: “Аллоҳ таоло оналарга оққ бўлишни, қизларни тириклайин кўмишни, манъ ва ҳотни ҳаром қилди...”.

Уламолар мана шу ҳадиси шарифдаги “манъ” сўзидан мурод “инсонни ҳуқуқларидан тўсиш” деб, “ҳот” деганини эса, “ҳаққи бўлмаган нарсани талаб” қилиш деб шарҳлаганлар. Шундай экан, инсонни ҳақ-ҳуқуқларидан тўсиш, унинг манфаатларидан маҳрум қилиш – бу Аллоҳ таоло қайтарган амаллардан ҳисобланади.

 Соатмурод Примов Тошкент ислом институти

“Диний фанлар” кафедраси мудири

Ҳар бир янги йилни янгича номлаш юртимизда хайрли анъанага айланган. Бу жараён истиқлол йилларида изчил амалга оширилиб, кенг кўламли ислоҳотларнинг узвий давоми сифатида миллий тараққиёт, Ватан ободлиги ва фаровонлигида ниҳоятда катта аҳамият касб этмоқда. Ўзбекистон Республикасининг сайланган Президенти томонидан Ўзбекистон Республикаси Конституцияси қабул қилинганининг 24 йиллигига бағишланган тантанали маросимда 2017 йилни – “Халқ билан мулоқот ва инсон манфаатлари йили" деб эълон қилиниши барча юртдошларимиз томонидан мамнуният билан кутиб олинди.

Ўтган йиллар номларини бир эсга олсак: 1991 йил – “Алишер Навоий йили”, 1992 йил – “Ҳамширалар йили”, 1993 йил – “Аҳмад Яссавий йили”, 1994 йил – “Мирзо Улуғбек йили”, 1995 йил – “Ибн Сино йили”, 1996 йил – “Амир Темур йили”, 1997 йил – “Инсон манфаатлари йили”, 1998 йил – “Оила йили”, 1999 йил – “Аёллар йили”, 2000 йил – “Соғлом авлод йили”, 2001 йил – “Оналар ва болалар йили”, 2002 йил – “Қарияларни қадрлаш йили”, 2003 йил – “Обод маҳалла йили”,        2004 йил – “Меҳр ва мурувват йили”, 2005 йил – “Сиҳат-саломатлик йили”, 2006 йил – “Ҳомийлар ва шифокорлар йили”, 2007 йил – “Ижтимоий ҳимоя йили”, 2008 йил – “Ёшлар йили”, 2009 йил – “Қишлоқ тараққиёти ва фаровонлиги йили”, 2010 йил – “Баркамол авлод йили”, 2011 йил – “Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик йили”, 2012 йил – “Мустаҳкам оила йили”, 2013 йил – “Обод турмуш йили”, 2014 йил – “Соғлом бола йили”, 2015 йил – “Кексаларни эъзозлаш йили”, 2016 йил – “Соғлом она ва соғлом бола йили” деган номлар остида кўп соҳаларга алоҳида эътибор берилиб, хайрли ишлар амалга оширилди.

Кириб келаётган янги 2017 йилни “Халқ билан мулоқот ва инсон манфаатлари йили” деб номланиши ҳам азиз ва мукаррам қилиб яратилган инсон қадрини, унинг манфаатларини ҳимоя қилиш йўлида амалга оширилаётган хайрли ишларнинг узвий давоми, десак муболаға бўлмайди. Бу борада Ўзбекистон Республикасининг сайланган Президенти Шавкат Мирзиёев йиғилишда Ўзбекистон Республикаси Конституцияси қабул қилинган куннинг 24 йиллиги муносабати билан шу йил 7 декабрь куни тантанали тадбирда бундай деди: “Бугун ҳаётимизнинг ўзи Конституциямизда ифодасини топган энг асосий мақсад – инсон манфаатларини ҳар томонлама таъминлаш масаласини долзарб вазифа қилиб қўймоқда. Инсон манфаатларини таъминлаш учун эса аввало одамлар билан, халқ билан мулоқот қилиш, уларнинг дарду ташвишлари, орзу-ниятлари, ҳаётий муаммо ва эҳтиёжларини яхши билиш керак”.

Таъкид жоизки, келгуси йилда ана шу борада режалаштирилган ишлар, вазифалар бажарилади. Инсон ва давлат ўртасидаги муносабатларда инсон манфаатлари устувор бўлган давлатдагина инсон ҳуқуқлари ҳимоя этилади. Аслида давлатнинг барча тармоқлари ўз фаолиятини фуқаро ҳуқуқини ҳимоялаш ва қўриқлаш ишига сафарбар қилиши лозим. Ана шундай юртдагина юксалиш бўлади, бундай давлат фуқароси ҳар томонлама баркамол бўлиб, ватанининг азизи эканини ҳис этади.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси

ахборот хизмати

“Агар мендан, нега миллий  қадриятларимиз  

шунча  замонлар  оша безавол  яшаб  келаяпти,

 деб  сўрашса, бу аввало муқаддас динимиз ҳисобидан,

 деб жавоб берган бўлур эдим”

(И.А.Каримов)

Халқимизда  ҳар  йили  ҳижрий  йил ҳисоби бўйича рабиъул-аввал ойи келганда “мавлид” маросимини ўтказиш анъанага айланган.

“Мавлид”  сўзи луғатда  “Мавлидун-набий” ёки “ал-набавий” тарзида қўлланганда Муҳаммад (алайҳиссалом)нинг таваллуд топган, яъни  туғилган кунларини  англатади.

Кўплаб  мусулмон  мамлакатларида кенг тарқалган мавлид маросими одатда, рабиъул-аввал ойининг  12-кунида ҳеч бир бидъат-хурофотсиз нишонланади.  Кўпгина   араб мамлакатлари,  шунингдек, юртимизда ҳам мазкур кунда  Имом Абу Жаъфар Барзанжий    қаламига мансуб араб тилида ёзилган    “Мавлид ан-набий” номи билан машҳур қасидасини ўқиш учун масжид ва хонадонларда   маросимлар ўтказилади.  Шунингдек, мулла Йўлдош Хилватийнинг ўзбек тилидаги “Мавлид набий” асарини ҳам ўқиш кенг тарқалган.

Аввало  шуни  таъкидлаш керакки, мавлид маросими  Пайғамбаримиз даврларида ҳам, ундан кейинги 3-4 аср давомида ҳам ўтказилмаган.

Айрим манбаларга кўра, мазкур  маросим дастлаб XI аср Убайдийлар (Фотимийлар) даврида  фақат  шиа  имомлари  доирасидагина ўтказилиб, унга омма жалб этилмаган, кейинчалик XIII аср бошларида сунний ҳукмдорлар томонидан ҳам ўтказила бошланган. Ироқ ҳукмдори  Музаффариддин 1207 йил оммавий маросим сифатида мавлидни нишонлаган  ва катта зиёфат ҳозирланган ҳамда совға-саломлар улашган.

Юртимизда узоқ йиллардан бери ўтказиб келинадиган, мазкур маросим моҳиятан деярли барча мусулмонлар ўртасида  бир хил бўлса-да, миллий урф-одат ва анъаналаримизнинг қоришуви натижасида, ҳар бир вилоят, шаҳар, туманларда ўзига хос тартибда ўтказилади. Маросимда дастурхон ёзилиб, унда йиғилганларга Пайғамбаримизнинг сийратлари ҳақидаги  китоблардан, хусусан, Имом Абу Жаъфар Барзанжийнинг “Мавлидун-набий” китобидан парчалар ўқиб, таржима қилиб берилади. Муҳаммад (алайҳиссалом)ни мадҳ этувчи мадҳиялар, қасидалар ва саловатлар ўқилади. Қуръон тиловат қилинади, эҳсон,   садақалар берилади  ва савоби Пайғамбаримиз (алайҳиссалом)га бағишланади.

Айрим жойларда аёллар орасида ўтказиладиган мавлид маросими бидъат даражасига кўтарилган. Бундай маросимларда одатда отин ойи ва аёллар  ўтирган  уйга  исириқ, туршак,  совун, қанд  каби  нарсалар  олиб кирилади. Уларга дам солиниб маросим сўнгида бу нарсалар аёлларга тарқатилади. Маросимга йиғилганларнинг ҳаммаси  Мавлид ўқиган  отинойининг олдига пул ташлаб дуо қилишларини сўрашади.

Охирги пайтларда одамлар турли маъракаларни, никоҳ тўйи бўладими, таъзия  маросими бўладими, ақиқа бўладими, ҳаммасида мавлид ўқитишни йўлга қўйишмоқда. Мавлид қилишдан  мақсад дастурхон ёзиб, қорин тўйғазишдек, гўё. Бу эса мавлиднинг асл моҳиятини йўқотади.  

Лекин баъзи ҳолларда диний маросимлар, хусусан, мавлид маросимига отин сифатида чақирилаётган аёлларнинг  диний ва дунёвий  билимлари  саёзлиги сабабли айрим камчиликлар, жумладан, ортиқча дабдаба ва исрофгарчиликларга йўл қўйилаётгани, турли ирим-сиримлар  юзага келишига сабаб бўлмоқда.

  Пайғамбаримизнинг ҳадисларига биноан у зотга салавот  айтиш  савобли  иш  бўлиб, мавлид маросимини ўтказишдан мақсад ҳам Расулуллоҳ (алайҳиссалом)га  жамоат  бўлиб  дуруд  салавотлар  йўллаш, У зотнинг сийратларидан хабардор бўлиш, одоб-ахлоқлари, бошқаларга яхшилик қилиш, ота-она ва катта ёшдагиларни ҳурмат қилиш, ҳалол ва ҳаромни фарқига бориш, оила, фарзандларга ғамхўрлик қилиш, қўни-қўшнилар билан чиройли муносабатда бўлиш каби инсоний гўзал муомалаларни ўрганишдир. Ортиқча исрофгарчиликларга  йўл  қўйилмаса,  ушбу  амални ўтказишнинг  зарари  йўқ.

Марям Абдуллаева,

Ўзбекистон мусулмонлари идораси

Хотин-қизлар масалалари бўйича бўлим мутахассиси